آرامش در معارف مهدویت

این مدخل زیرشاخهٔ بحث آرامش است. آرامش از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: آرامش در قرآن - آرامش در حدیث - آرامش در نهج البلاغه - آرامش در معارف دعا و زیارات - آرامش در عرفان اسلامی - آرامش در اخلاق اسلامی - آرامش در معارف مهدویت - آرامش در روان‌شناسی اسلامی - پرسش‌های مرتبط

مفهوم آرامش

• احساس آرامش در باب انتظار، به این معناست که فلسفه و مکتب انتظار، که بر ارادۀ حتمی خداوند بر تحقّق حاکمیت عدل محور و جهانی امام مهدی (ع) و ریشه کردن هر گونه شرک و ظلم و تبعیض توسط آن حضرت و رسیدن به امنیت و آسایش و رفاه و معنویت فراگیر برای کل بشریت مبتنی است، نه تنها از استرس و نگرانی‌های فرد و جامعۀ منتظِر نسبت به آینده پیشگیری می‌کند، بلکه انگیزش و توان‌مندی فکری و روانی منتظران را در جهت زمینه‌سازی و نیل به اهداف والا و رسیدن به چنین آیندۀ روشن ارتقا می‌بخشد.
• انتظار در فرهنگ شیعی، اطمینان‌بخش و مایۀ آرامش انسان‌هاست و آرامش روحی و روانی در شاخص‌های انسان کامل و سالم، مورد توجه مکتب‌های گوناگون بوده و دو مفهوم دارد: آرامش منفی که همراه با سکون و بی‌تحرکی و بی‌احساسی در برابر حقایق و وقایع مهم است و آرامش مثبت که همراه با حساسیت، اندیشه، خلاقیت و جولان هیجانات است.

آرامش بخشی

احساس آرامش، به عنوان یکی از آثار روان شناختی انتظار، در بعد ارتقای بهداشت روانی به این معناست که فلسفه و مکتب انتظار، که بر اراده حتمی خداوند بر تحقّق حاکمیت عدل محور و جهانی امام مهدی (ع) و ریشه کردن هر گونه شرک و ظلم و تبعیض توسط آن حضرت و رسیدن به امنیت و آسایش و رفاه و معنویت فراگیر برای کل بشریت مبتنی است، نه تنها از استرس و نگرانی‌های فرد و جامعه منتظِر نسبت به آینده پیشگیری می‌کند، بلکه انگیزش و توان‌مندی فکری و روانی منتظران را در جهت زمینه‌سازی و نیل به این اهداف والا و رسیدن به چنین آینده روشن ارتقا می‌بخشد.

مهدی باوری و آرامش روحی

• باور به مهدویت، از چند طریق بر آرامش روحی و روانی اثر می‌گذارد:

1. یاد مهدی (ع) یاد خداست: خداوند متعال در قرآن کریم، درمان تمام غم‌ها، تنش‌ها، و اضطراب‌ها و آرامش‌دهنده قلب‌ها را ذکر و یاد و توجه به خود (خدا) معرفی کرده است و از دیدگاه اسلام، تنها چیزی که نیاز به آرامش و امنیت روانی را برآورده می‌کند، یاد خداست: ﴿الَّذِينَ آمَنُوا وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِكْرِ اللَّهِ أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ﴾. یکی کامل‌ترین مصداق ذکر خدا، یاد امام مهدی (ع) است. یاد حضرت مهدی (ع) در حقیقت یاد خداست؛ همان‌طور که پیروان مشتاق آن حضرت هر صبح جمعه در "دعای ندبه" می‌خوانند: «اللَّهُمَّ وَ نَحْنُ عَبِيدُكَ التَّائِقُونَ إِلَى وَلِيِّكَ، الْمُذَكِّرِ بِكَ وَ بِنَبِيِّكَ»؛ خدایا، ما بندگان، به شدّت مشتاق به سوی ولی تو هستیم، آن‌که مردم را به یاد تو و پیامبرت اندازد. آنان‌که: «وَ قَرَّبْتَهُمْ وَ قَدَّمْتَ لَهُمُ الذِّكْرَ الْعَلِيَّ وَ الثَّنَاءَ الْجَلِيَّ وَ أَهْبَطْتَ عَلَيْهِمْ مَلَائِكَتَكَ»؛ و مقرّب درگاه‌شان نمودی و برای آنان ذکر و یاد والا و ثنای روشن پیش آوردی و فرشتگانت را بر آنها فرو فرستادی. در زیارت جامعه کبیره می‌خوانند: «ذِكْرُكُمْ فِي الذَّاكِرِينَ»؛ یاد شما در قلوب یادکنندگان است. امام باقر (ع) در تفسیر آیه ﴿وَلَذِكْرُ اللَّهِ أَكْبَرُ﴾ فرمود: «نَحْنُ ذِكْرُ اللَّهِ وَ نَحْنُ أَكْبَرُ»؛ ما ذکر خدا هستیم و ما بزرگیم. لذا، کسی که قصد تقرّب به خداوند بزرگ نماید، به ائمه اطهار (ع) روی می‌آورد: «وَ مَنْ قَصَدَهُ تَوَجَّهَ بِكُمْ»، پس مهدی‌باوری، می‌تواند آرامش بشر امروزی، از نوع مثبت را تأمین کند. ذکر، یاد، توسّل، زیارت، و انتظار ظهور امام مهدی (ع) به عنوان حجت خدا و مظهر تمام صفات کمالیه خداوند، می‌تواند برجنبه‌های فردی، اجتماعی، عاطفی و روانی انسان منتظِر اثرات مفید داشته و باعث تقویت و رشد شخصیت سالم در انسان گردد و اسباب امنیت و آرامش روانی او را فراهم آورَد. یاد امام مهدی (ع) به عنوان مظهر و امام حق، از این‌رو که هر چه باطل و طاغوت و مظاهر آن به حیث مظهر دنیاپرستی و تنش است از دل و اندیشه پیروانش می‌زداید، غم زدا و تنش زداست؛ و ازآن رو که یاد خدا را در دل و جان پیروانش زنده می‌کند، احیاگر دل، و آرامش‌بخش روان است.
2. آینده مثبت و سرشار از سعادت‌: یکی از عوامل مخل آرامش که موجب افسردگی، اضطراب و نگرانی در آدمی می‌شود، بدبینی و ترس از آینده مبهم است؛ ولی در مکتب مهدویت، آینده بشر بسیار مثبت و درخشان و همراه با سعادت و خوشبختی توصیف و پیش‌بینی شده است که انسان سرگشته و مأیوس از آینده را به نگرش مثبت و سرشار از امید به آینده و در نتیجه به اطمینان و آرامش می‌رساند و بستر رشد و تکامل او را فراهم می‌آورد. قرآن مجید آینده و افق زندگی انسان‌های مؤمن و پیروان مکتب انتظار را بسیار روشن و سرشار از آرامش و امنیت توصیف کرده است: ﴿وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضَى لَهُمْ وَلَيُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا﴾. روایات متعددی درباره آینده درخشان بشریت در عصر ظهور امام مهدی (ع) وجود دارد. رسول اکرم (ص) می‌فرماید: «وَ بِهِ يُفَرِّجُ اللَّهُ عَنِ الْأُمَّةِ»؛ خداوند با مهدی (ع) از امت رفع غم و گرفتاری می‌کند" ایمان به مُنجی و امید به ظهور آخرین ذخیره خیر و هدایت الهی و برچیده شدن دائمی طومار نظام‌های فاسد حاکم بر جهان، یگانه افق روشنی است که فردای روشن را برای بشریت نوید می‌دهد و استرس و نگرانی‌ها را از روح و جان او ستُرده و به وی آرامش می‌دهد. فلسفه انتظار و مکتب مهدویّت، در عین اینکه پیش بینی یک سلسله حوادث و تکان‌های شدید و نابسامانی‌ها و کشتارها و بی‌عدالتی‌ها را در آخرالزمان کرده است، پیش‌بینی آینده سعادت‌بخش و پیروزی کامل عقل بر جهل، توحید بر شرک، ایمان بر شک، عدالت بر ظلم، سعادت بر شقاوت را نیز نموده است؛ لذا نوید دِه و آرزو ساز و آرامش‌بخش است.
3. معرفت یقینی: بسیاری از مشکلات و بیماری‌های روانی هم‌چون افسردگی و اضطراب، به افکار التقاطی، متزلزل و آمیخته به شک بر می‌گردد که فرد را به بی‌کفایتی و پوچی اندیشه و ترس از آینده زندگی گرفتار می‌کند. اغلب روان‌شناسان شناختی نگر، بر این نکته تأکید دارند که اختلال‌های اضطرابی تعمیم یافته از "باورهای نامناسب" و غیر منطقی ناشی می‌شوند. آنها فرایندهای شناختی را به منزله محور اصلی رفتارها، فکر و هیجان تلقی کرده‌اند. افراد دارای باورهای نامناسب، در برابر مسایل ناشناخته دچار ترس می‌شوند و همواره منتظر بروز فاجعه‌ای هستند، و همه چیز را زیر نظر دارند تا نشانه‌های خطر را بیابند و بدین صورت است که در واقع، چنین علایمی را همه جا می‌بینند و زندگی خود را در اضطراب می‌گذرانند. در مقابل معرفت و یقین، اطمینان و آرامش قلب را برای انسان به ارمغان می‌آورد. از آنجا که ایمان و باور به مهدویت، با شناخت منطقی و آگاهی‌های یقینی شکل می‌گیرد، از این رو، اعتقاد به مهدویت، جایی برای تردید و تشویش و تشکیک و تزلزل و ترس از آینده باقی نمی‌گذارد و انسان را از اضطراب، پوچی و بیهودگی می‌رهاند و به او نشاط روحی، آرامش دل و فراغت خاطر عطا می‌کند. چون تمام رفتار ریز و درشت چنین فردی، از پشتوانه فکری قوی برخوردار است و برای تک تک کنش‌ها و واکنش‌های خود، دلیل و توجیه منطقی و قابل پذیرش دارد.
4. احساس امنیت حقیقی: آرامش روانی وقتی به دست می‌آید که انسان احساس امنیت داشته باشد. انتظار ظهور منجی، مهدی‌باوری و اعتقاد به حضور امام (ع) در میان مردم، به تقویت برخورداری از احساس امنیت کمک می‌کند؛ زیرا ما امام عصر (ع) را خلیفه خداوند در زمین و تجلی‌بخش اسمای الهی می‌دانیم؛ بنابراین همان‌گونه که خداوند خود پناه مؤمنان است، حجت او در زمین نیز پناهگاهی امن برای مؤمنان می‌باشد. از این‌روست که امام عصر (ع) فرمود: «وَ إِنِّي لَأَمَانٌ لِأَهْلِ الْأَرْضِ كَمَا أَنَّ النُّجُومَ أَمَانٌ لِأَهْلِ السَّمَاءِ»؛ من مایه امنیت اهل زمینم، چنان‌که ستارگان مایه امنیت اهل آسمان‌اند. براساس همین باورهای مکتب انتظار، فرد و جامعه مؤمنین ایمان دارند که در دوران هراس‌انگیز غیبت، امام مهدی (ع)، به عنوان حجت خداوند در زمین، حاضر و ناظر بر احوال پیروان خود است و آنان در پناه مراقبت و محافظت آن حضرت از گزند گرفتاری‌ها و شر دشمنان آسوده و در امنیت به سر می‌برند. چنان‌که در توقیع شریف خطاب به شیعیان فرمود: «إِنَّا غَيْرُ مُهْمِلِينَ لِمُرَاعَاتِكُمْ وَ لَا نَاسِينَ لِذِكْرِكُمْ وَ لَوْ لَا ذَلِكَ لَنَزَلَ بِكُمُ اللَّأْوَاءُ وَ اصْطَلَمَكُمُ الْأَعْدَاءُ فَاتَّقُوا اللَّهَ جَلَّ جَلَالُهُ»؛ ما در رسیدگی و سرپرستی شما کوتاهی و اهمال نکرده و یاد شما را از خاطر نبرده‌ایم که اگر جز این بود، دشواری‌ها و مصیبت‌ها بر شما فرود می‌آمد و دشمنان، شما را ریشه کن می‌نمودند. پس تقوای خدای بزرگ را پیشه خود سازید.
5. پشتوانه و تکیه‌گاه روانی: ایمان و اعتقاد به این امر که "خداوند برای ابلاغ پیام خویش و هدایت انسان و ارائه دستور و برنامه زندگی مطلوب به آدمی، کسانی را به عنوان پیامبر و امام منصوب کرده است" دارای این اثر روانی است که انسان، خود را رها شده و به خود وا نهاده شده و در نتیجه حیران و سرگردان نمی‌یابد؛ بلکه اطمینان دارد که همواره تحت نظارت و تربیت خداوند از طریق انبیا، اولیا و ائمه (ع) قرار دارد و به آسان‌ترین وجه ممکن می‌تواند به بهترین برنامه زندگی که متضمّن سعادت دنیا و آخرت و تأمین کننده سلامت جسم و روان او باشد، دست یابد. ضمناً لازم نیست برای یافتن حقایق، این در و آن در بزند و شخصاً به تجربه بپردازد و با آزمایش و خطا (در مواردی که ممکن باشد) راه درست زندگی را بشناسد و در میان مکتب‌های فکری متضاد و دموکراسی‌های ناسازگار با یک‌دیگر به جستجوی خوشبختی بپردازد و در نهایت هم مطمئن نباشد که آیا به نتایج درستی دست یافته است یا خیر، و آیا توانسته است حقیقت را همان‌طور که هست دریابد یا احیاناً سراب را آب پنداشته و از حقیقت به مجاز و از اصل هر چیز به سایه و نمونه‌ای بدلی از آن رسیده است. امروز، علی رغم پیشرفت‌های علمی و صنعتی در جوامع گوناگون انسان‌های زیادی به حیرت و پریشانی ناشی از نداشتن یک مکتب فکری و نگرش الهی سالم و بدون تحریف دچارند. احساس رهاشدگی و به خود وانهادگی، به ویژه آنجا که به سر نوشت و سعادت ابدی انسان مربوط است، احساسی مخرّب و ویران‌گر است و تهدیدی جدی برای سلامت روانی افراد به حساب می‌آید و در مقابل احساس تعلّق و اینکه کسی به فکر اوست و نسبت به سرنوشتش علاقه‌مند است و می‌خواهد و می‌تواند او را کمک کند و در شناختن و پیمودن راه سعادت یاری‌گر او باشد، احساسی مطلوب، خوشایند، مثبت و سازنده است و در سلامت روانی فرد نقش اساسی ایفا می‌کند. ایمان به امامت و باور به مهدویت، هم انسان را از حیرت و پریشانی و راه گم کردگی ناشی از نداشتن راهنمایان سالم می‌رهاند، و هم نوعی آرامش و اطمینان فراگیر همراه با احساس تعلق خاطر نسبت به آن حضرتر در انسان ایجاد می‌کند؛ زیرا انسان یقین می‌کند که می‌تواند با دل سپردن و تسلیم خویش به آن امام معصوم و آگاه و هدایت‌گر دلسوز، به سرمنزل مقصود گام نهد و به آرمان مطلوب و دل‌خواه خود برسد و شاهد خوشبختی و سعادت دنیا و آخرت را در آغوش بکشد. لذا، ایمان به امامت و باور به مهدویت، یک تکیه‌گاه بسیار مهم روانی برای جامعه مؤمنین است. از نظر روان‌شناسی اشخاصی که دارای تکیه‌گاه روانی هستند، دارای انفعال نبوده و احساس آسیب‌پذیری ندارند و ویژگی‌هایی هم‌چون، اعتماد به نفس، احساس توان‌مندی، امیدواری و تأثیرگذاری در مسیر سرنوشت خود و متأثر ساختن محیط پیرامون و جهان خارج از خود را دارا هستند. اضطراب و ترس این افراد به حداقل میرسد و آرامش با زندگی فرد توأم می‌شود و احساس وجود قدرت روحی در فرد تقویت مییابد.
6. هدایت و نجات: تاریخ نشان می‌دهد، پیامبران عظیم الشأنی مانند: ابراهیم (ع)، موسی (ع)، عیسی (ع)، و محمد (ص)، در شرایطی ظهور کرده‌اند که جامعه بشریت سخت نیازمند به وجود آنها بوده است؛ آنان مانند یک دست غیبی از آستین بیرون آمده‌اند و بشریت را نجات داده‌اند؛ مانند بارانی بوده‌اند که در بیابانی بر تشنه‌ای ببارد؛ خداوند به واسطه وجود آنها بر بیچارگان و مظلومان منّت نهاده و رسولان را برای نجات آنان مبعوث فرموده است. پیامبران معمولاً در مواقعی ظهور کرده‌اند که بشریت و یا لااقل محیط اجتماعی ظهور آنها در یک پرتگاه خطرناکی قرار داشته و آنان سبب نجات و اصلاح اجتماع خود شده‌اند. قرآن کریم خطاب به مردم عصر رسول اکرم (ص) چنین می‌فرماید: ﴿وَكُنْتُمْ عَلَى شَفَا حُفْرَةٍ مِنَ النَّارِ فَأَنْقَذَكُمْ مِنْهَا﴾. بدیهی است، همان‌طور که با بعثت پیامبران (ع) جوامع انسانی از سقوط و تباهی و آسیب‌ها و ناهنجاری نجات یافته است، امروزه نیز میراث گران سنگ معنوی، مکتب فکری، قوانین اجتماعی، هنجار‌های رفتاری، ارزش‌های اخلاقی، و سبک زندگی سالمی که آن بزرگواران پی‌ریزی کرده‌اند، که کامل‌ترین و سالم‌ترین آنها در دین اسلام و مخصوصاً در مکتب شیعه ارائه شده است؛ می‌تواند نجات‌بخش جوامع بشری از بحران‌های روانی و اجتماعی و نا‌برابری و بی‌عدالتی‌های فراوانی که امروز دامن گیر جوامع انسانی است، باشد.

• از دیدگاه شیعه امامان (ع) ادامه‌دهندگان راه پیامبران در هدایت و نجات جوامع انسانی از گمراهی و تباهی‌اند. در این نگرش، ایمان به امامت و باور به مهدویت و انتظار ظهور منجی جهان بشری و رسیدن به ایده "مدینه فاضله" و نجات نهایی انسان از ستم‌گری‌ها، بی‌عدالتی‌ها، آسیب‌ها و ناهنجاری‌ها و رسیدن به "آرمان‌شهر" مطلوب و مورد تمنای دیرینه انسان که سرشار از عدالت، برکت، امنیت، رفاه و آسایش، و صلح و برادریِ همیشگی تا پایان تاریخ است، با ظهور امام مهدی (ع) انجام می‌گیرد، که رسیدن به این آرمان و هدف والا، ایمان و یقین، تقوا و پاکی، صبر و پایداری، و آمادگی، مجاهدت، و جدیت جامعه مؤمنان را می‌طلبد.

آینده جهان در جهان‌بینی انتظار

مکتب انتظار، نه تنها پایان و نابودی جهان را در عصر کنونی نفی می‌کند، بلکه آینده سرشار از خوبی و خیر و برکت و امنیت را برای بشریت نوید می‌دهد:

عدالت جهان‌گیر، پس از ظلم گسترده

در جهان‌بینی انتظار، کار جهان عبث نیست، عمر جهان به پایان نرسیده است، هنوز اوّل کار است، دولتی مقرون به عدل و عقل و حکمت و خیر و سعادت و سلامت و امنیّت و رفاه و آسایش و وحدت عمومی و جهانی در انتظار بشریّت است، همان‌طور که پیامبر اخرالزمان این نوید قطعی را به بشریت داده است: "اگر از دنیا جز روزی باقی نماند، خداوند آن روز آن چنان طولانی گرداند تا قائم ما ظهور کند، پس جهان را سرشار از قسط و عدالت گرداند، چنان‌که از ظلم و ستم پر شده بود: «وَ لَوْ لَمْ یَبْقَ مِنَ الدُّنْیَا إِلَّا یَوْمٌ وَاحِدٌ لَطَوَّلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ ذَلِکَ حَتَّی یَخْرُجَ قَائِمُنَا فَیَمْلَأَهَا قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ‏ جَوْراً وَ ظُلْماً.»"

آسایش و رفاه در سایه حاکمیت پرهیزگاران، پس از نابودی دولت فاسقان

بر اساس جهان‌بینی انتظار، آینده جهان در سایه حکومت صالحان است و در آن، انتخاب اصلح به معنی واقعی صورت خواهد گرفت. ایام امنیت، رفاه و بهروزی خواهد رسید "و زمین به نور پروردگارش روشن خواهد شد: ﴿وَأَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّهَا﴾. زمانی‌که که حضرت قائم (ع) قیام کند، در آن عصر به عدالت حکم شود و ستم برای همیشه رخت بر بندد، راه‌ها امن گردد، زمین برکات و استعدادهای خود را ظاهر گرداند و حدّاکثر استفاده از منابع و خیرات زمین صورت گیرد، فقیری پیدا نشود که مردم صدقات و زکات خود را به او بدهند و این است معنی سخن خدا: عاقبت از آن متّقیان است: «اذا قامَ الْقائِمُ حَکَمَ بِالْعَدْلِ، ارْتَفَعَ فی أیّامِهِ الْجَوْرُ وَ أمِنَتْ بِهِ السُّبُلُ، وَ اخْرَجَتِ الارْضُ بَرَکاتِها فَلَا یَجِدُ الرَّجُلُ مِنْکُمْ یَوْمَئِذٍ مَوْضِعاً لِصَدَقَتِهِ وَ لَا لِبِرِّهِ لِشُمُولِ الْغِنَی جَمِیعَ الْمُؤْمِنِینَ وَ هُوَ قَوْلُهُ تَعالی‏»: ﴿وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ﴾

آبادی فراگیر، پس از جنگ و ویرانی

هر صبح دل‌انگیزی، پس از یک شب تاریک طلوع می‌کند. به گفته شهید مطهری: همان طور که ظهورهای گذشته پس از سختی‌هایی بوده، قطعاً این ظهور نیز پس از سختی‌ها و شدّت‌ها خواهد بود. همیشه برق‌ها در ظلمت‌ها می‏‌جهد. امام علی ((ع)) به این سختی‌ها و نشانه‌های پیش از ظهور اشاره فرموده و آثار رفاه و امنیت و عدالت و معنویت دولت الهی امام مهدی (ع) را پس از ظهور، این چنین بیان کرده است: «حَتَّی تَقُومَ‏ الْحَرْبُ‏ بِکُمْ عَلَی سَاقٍ بَادِیاً نَوَاجِذُهَا مَمْلُوءَةً أَخْلَافُهَا حُلْواً رَضَاعُهَا عَلْقَماً عَاقِبَتُهَا أَلَا وَ فِی غَدٍ وَ سَیَأْتِی‏غَدٌ بِمَا لَا تَعْرِفُونَ یَأْخُذُ الْوَالِی مِنْ غَیْرِهَا عُمَّالَهَا عَلَی مَسَاوِئِ أَعْمَالِهَا وَ تُخْرِجُ لَهُ الْأَرْضُ أَفَالِیذَ کَبِدِهَا وَ تُلْقِی إِلَیْهِ سِلْماً مَقَالِیدَهَا فَیُرِیکُمْ کَیْفَ عَدْلُ السِّیرَةِ وَ یُحْیِی مَیِّتَ الْکِتَابِ وَ السُّنَّةِ»:جنگ قد علَم خواهد کرد، در حالی که دندان‌های خود را نشان می‏‌دهد. پستان‌هایش پر و آماده است. شروع کار شیرین است و عاقبت آن تلخ. همانا فردا- و فردا چیزی ظاهر خواهد کرد که او را نمی‏‌شناسید و انتظارش را ندارید- آن حاکم انقلابی هر یک از عمّال حکومت‌های قبلی را به سزای خودش خواهد رسانید، زمین پاره‏‌های جگر خود را از معادن و خیرات و برکات برای او بیرون خواهد آورد و کلیدهای خود را با تمکین به او تسلیم خواهد کرد؛ آن وقت به شما نشان خواهد داد که عدالت واقعی چیست، و کتاب خدا و سنّت پیامبر را احیاء خواهد کرد. در این خطبه امام علی ((ع)) نیز، از یک آینده سخت و خشم‌ناک و جنگ‌های وحشت‌زا یاد می‏‌کند، ولی در پایان این شب سیه، طلوع خورشید درخشان توحید و عدالت را نوید می‏دهد.

امنیت دایمی، پس از خوف و تهدیدها

براساس جهان‌بینی انتظار، آینده جهان و فردای سرنوشت انسان همان است که خداوند متعال در قرآن کریم ترسیم فرموده است. آینده که در آن حجّت خدا (ع) و صالحان امت، زمام امور جهان را به دست می‌گیرند و حاکمیت دین اسلام به عنوان آخرین و کامل‌ترین آئین توحیدی، موجب رضایت و خوشنودی خداوند و انسان در زندگی می‌شود و ترس‌ و هراس‌ها از میان رفته و امنیت و آرامش دایمی بر انسان و جهان حاکم می‌شود: ﴿وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضَى لَهُمْ وَلَيُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا﴾ جهان‌بینی و آرمان مکتب انتظار و فلسفه بزرگ مهدویّت چنین است؛ در عین اینکه پیش‌بینی یک سلسله حوادث و تکانه‌های شدید و و بروز ستم و نابسامانی‌های فراگیر است، پیش‌بینی ظهور آینده امن و سعادت بخش و پیروزی کامل عقل بر جهل، توحید بر شرک، ایمان بر شک، عدالت بر ظلم، سعادت بر شقاوت نیز هست؛ لذا نوید دِه و آرزو ساز و آرامش‌بخش است.

آرامش، در سایه زیارت، توسّل و دعا برای امام زمان

علاوه بر آرامش و امنیتی که از باورها و جهان‌بینی انتظار، برای انسان مضطرب و مضطر معاصر حاصل می‌شود، دعا، توسّل و زیارت امام مهدی (ع)، به عنوان حجّت خدا و مایه امان و پناه انسان در زمین، برای انسان‌های منتظِر بسی امنیت آفرین و آرامش بخش است. بخشی زیادی از معارف مهدوی (ع)، مربوط به زیارت، توسّل و دعا برای سلامتی و ظهور آن حضرت است. این معارف، نقش بسیار مهمی در بهداشت و امنیت و آرامش روانی دارد. امام زمان (ع) نقش بسیار زنده و مؤثّر در مناسک مذهبی جامعه مؤمنین دارد. آنان در قنوت نماز یا پس از ادای هر فریضه، دعای سلامتی و فرَج آن حضرت را با دل‌های‌ آکنده از اشتیاق زمزمه می‌کنند: الگو:متن جدیث: خدایا، ولیّ‏‌ات حضرت حجّة بن الحسن که درودهای تو بر او و بر پدرانش باد، در این لحظه و در تمام لحظات، سرپرست و نگاهدار و راهبر و یاری‌گر و راهنما و دیدبان باش، تا او را به صورتی که خوشایند اوست ساکن زمین گردانیده و مدّت زمان طولانی در آن بهره‏مند سازی!".

بعد از نماز صبح، از گناهان و غفلت‌های خود "توبه" می‌کنند و "دعای عهد" آن حضرت را با چشمان سرشار از اشک انتظار، قرائت نموده و عرض سلام و صلوات خود و همه جامعه مؤمنین را به محضرش تقدیم می‌کنند: «اللّٰهُمَّ بَلِّغْ مَوْلانَا الْإِمامَ الْهادِیَ الْمَهْدِیَّ الْقائِمَ بِأَمْرِکَ صَلَواتُ اللّٰهِ عَلَیْهِ وَعَلَیٰ آبائِهِ الطَّاهِرِینَ عَنْ جَمِیعِ الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِناتِ فِی مَشارِقِ الْأَرْضِ وَمَغارِبِها، سَهْلِها وَجَبَلِها، وَبَرِّها وَبَحْرِها، وَعَنِّی وَعَنْ وَالِدَیَّ مِنَ الصَّلَواتِ زِنَةَ عَرْشِ اللّٰهِ، وَمِدادَ کَلِماتِهِ، وَمَا أَحْصاهُ عِلْمُهُ، وَأَحاطَ بِهِ کِتابُهُ»: خدایا برسان به مولای ما امام راهنمای راه‌یافته، قیام کننده به فرمانت که درودهای خدا بر او و پدران پاکش، از جانب همه مردان و زنان مؤمن، در مشرق‌ها و مغرب‌های زمین، همواری‌ها و کوه‌هایش، خشکی‌ها و دریاهایش و از طرف من و پدر و مادرم، از درودها به گِرانی عرش خدا و کشش کلماتش و آنچه دانشش برشمرده و کتابش به آن احاطه دارد."

سپس این گونه با امام زمان خود عهد و بیعت تازه می‌نمایند. «...اللّٰهُمَّ إِنِّی أُجَدِّدُ لَهُ فِی صَبِیحَةِ یَوْمِی هٰذَا وَمَا عِشْتُ مِنْ أَیَّامِی عَهْداً وَعَقْداً وَبَیْعَةً لَهُ فِی عُنُقِی لَا أَحُولُ عَنْها وَلَا أَزُولُ أَبَداً، اللّٰهُمَّ اجْعَلْنِی مِنْ أَنْصارِهِ وَأَعْوانِهِ، وَالذَّابِّینَ عَنْهُ، والْمُسارِعِینَ إِلَیْهِ فِی قَضاءِ حَوَائِجِهِ، وَالْمُمْتَثِلِینَ لِأَوامِرِهِ، وَالْمُحامِینَ عَنْهُ، وَالسَّابِقِینَ إِلیٰ إِرادَتِهِ، وَالْمُسْتَشْهَدِینَ بَیْنَ یَدَیْهِ»: خدایا! در صبح این روز و در همه روزهای زندگی‌ام، برای آن حضرت بر عهده‌ام، عهد و پیمان و بیعت تجدید می‌کنم که از آن‌، رو نگردانم و هیچ‌گاه دست برندارم. خدایا مرا، از یاران و مددکاران و دفاع‌کنندگان از او و از شتابندگان به سویش، در برآوردن خواسته‌هایش و اطاعت‌کنندگان اَوامرش و مدافعان حضرتش و پیشی‌گیرندگان به جانب خواسته‌اش و کشته‌شدگان در پیشگاهش قرار دِه!".

در تقویم جامعه مؤمنین، روز جمعه، بهترین روز هفته، مربوط به امام زمان (ع) است که روز زیارتی و ظهور آن حضرت بیان شده است. لذا، صبح جمعه، در مسجد "سَهلَه" در عراق و مسجد "جمکران" در قم و سائر مساجد جامع و حسینیه‌های شهرهای کشورهای اسلامی، دعای "ندبه" برای ظهور امام زمان (ع) خوانده می‌شود و سینه‌های شرحه شرحه از فراق آن دلدارِ پشت پرده غیب، شرح هجران و اشتیاق خود را ندبه می‌کنند: «بِنَفسی أَنتَ مِن مُغَیبٍ لَم یخلُ مِنّا...»؛ جانم فدای تو، ای ناپیدایی که از ما بیرون نیست!: «عَزیزٌ عَلَی أن أَری الخَلقَ وَ لا تُری وَ لا أسمَعُ لَکَ حَسیساً وَ لا نَجوی»؛ چقدر بر من جانکاه است که مردم را ببینم، اما تو دیده نشوی و هیچ گونه صدا و سخنی از تو نشنوم".

"انسان منتظِر"، در کنگره جهانی حج، در مراسم زیارت پیامبر اسلام و اهل‌بیت (ع)، در زیارت پر شکوه اربعین، در هر زیارت و مناسک دینی، به دنبال امام زمان خود می‌گردد و با شور و شوق همه جا را در طلبش جستجو می‌کند: «لَیتَ شِعرِی أَینَ استَقَرَّت بِکَ النَّوی بَل أی أرضٍ تُقِلُّکَ أَو ثَری أَبِرَضوی أَم غَیرِها أَم ذِی طُوی…»؛ای کاش می‌دانستم در چه جایی منزل گرفته‌ای و چه سرزمین و مکانی تو را در برگرفته است! آیا در "کوه رضوی" هستی و یا در جای دیگر و یا در "ذی طوی" هستی…."

امام زمان (ع)، در اعیاد اسلامی، دعای کمیل شب‌های جمعه و دعای توسّل شب‌های چهار شنبه، در روضه‌های هیئت‌ها و مراسم‌های محرم و صفر و شهادت و و لادت معصومان (ع)، در روضه‌های خانگی و ختم اموات، و در تمام مناسک و مراسمات مذهبی، مورد دعا و استغاثه و تمنای جامعه مؤمنین است: «أینَ مُعِزُّ الْأوْلِیاءِ وَ مُذِلُّ الأعْداءِ، أینَ جامِعُ الْکَلِمَةِ عَلَی التَّقْوی، أینَ بابُ اللهِ الَّذِی مِنْهُ یؤْتی، أیْنَ وَجهُ اللهِ الَّذِی إِلَیهِ یَتَوَجَّهُ الأَولیاءُ»؛ کجاست عزّت بخش دوستان و خوار کننده‌ دشمنان؟ کجاست گِرد آورنده‌ سخنان بر پرهیزکاری؟ کجاست آن درگاه خداوند که از آنجا به سوی خدای روند؟ کجاست آن آیینه‌ خدا نمای که دوستان خداوند به سوی او روی آورند...."

علاوه براین، مؤمنان برای زیارت امام زمان (ع) و پدر گرامی‌اش امام عسکری (ع) به سامراء می‌روند. هم‌چنین امام عصر (ع)، هر عصر جمعه مهمان دل‌های " منتظِران" است، که مراسم زیارت "آل یاسین" آن حضرت را برگزار نموده امام زمان خود را از راه دور زیارت می‌کنند: "سلام بر تو آن گاه که می‌ایستی، سلام بر تو آن گاه که می‌نشینی، سلام بر تو هنگامی که قرآن می‌خوانی و بیان می‌کنی، آن گاه که نماز می‌گزاری و قنوت می‌بندی، سلام بر تو چون به رکوع می‌روی و سجده می‌کنی: «اَلسَّلامُ عَلَیکَ حینَ تَقُومُ السَّلامُ عَلَیکَ حینَ تَقعُدُ السَّلامُ عَلَیکَ حینَ تَقرَءُ وَ تُبَینُ السَّلامُ عَلَیکَ حینَ تُصَلِّی وَ تَقنُتُ السَّلامُ عَلَیکَ حینَ تَرکَعُ وَ تَسجُدُ....»

یعنی در همه‏ احوال، دل و جان جامعه مؤمنین به یاد امام زمان (ع) شان است و در همه حال و همه جا، برایش "زیارت‌نامه" و "نماز زیارت" می‌خوانند و صلوات می‌فرستند و در عید قربان برایش قربانی می‌کنند و هر ماه و هر روز جمعه برای سلامتی ظهور آن حضرت نذر و صدقه می‌دهند و آن حضرت در هیچ روز و ساعتی از زندگی مؤمنین و در هیچ مراسم دینی و مناسک مذهبی آنان غایب نیست!

کیفیت تأثیرگزاری زیارت، توسّل و دعا برای امام زمان (ع) در آرامش دهی و ارتقای بهداشت روان

این همه عشق و ایمان به امام زمان (ع) به عنوان حجت خدا، که ناظر بر احوال مسلمین است و نسبت به آنها همدمِ همراه، پدر مهربان و برادر تنی و دل سوز است و نسبت به مؤمنین، از خود شان مهربان‌تر است، متضمن ارتباط معنوی دایمی با آن حضرت در قالب دعا، زیارت و توسل است که پیامدهای مثبت روان‌شناختی برای مؤمنین و ارتقای بهداشت روانی آنان دارد که در این بخش به تحلیل و بررسی آن می‌پرزدازیم:

نقش توسّل به امام زمان (ع) در آرامش دهی و ارتقای بهداشت روان

خداوند متعال خود، به مؤمنان دستور فرموده است که در مشکلات، سختی و فشارها، انبیاء و اولیاء و آّبرو داران درگاهش را واسطه شفا و مشکل گشایی به ساحت ربوبی‌اش قرار دهند و از طریق توسّل به آن بزرگواران، از خداوند حاجت خواهی کنند تا به رستگاری و رحمت الهی نائل شوند: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسِيلَةَ وَجَاهِدُوا فِي سَبِيلِهِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ﴾

بر اساس باور، مؤمنان؛ با ایمان، عشق، و محبتی که به امام زمان (ع) دارند و آن حضرت را حجت و واسطه فیض الهی می‌دانند، سعی می‌کنند در موقعیت‌های‌ مختلف زندگی با آن حضرت ارتباط و پیوند معنوی داشته باشند. این ارتباط معنوی و پیوند جویی عاطفی، گاهی در قالب توسّل که نوعی تقرّب‌جویی معنوی است صورت می‌گیرد که شخص در آن با خواندن زیارت نامه و دعاهای مخصوص، به ساحت مقدس امام عصر (ع) متوسل می‌شوند، و با خلوص نیت و تضرّع و زاری آن حضرت را وسیله‏ تقرّب به خداوند یا وسیله‏ شفاعت و آمرزش گناه یا وسیله‏ طلب حاجت و رفع مشکل خویش قرار می‌دهند، و با حالت امید و التجاء از آن بزرگوار می‌خواهد که به عنوان حجّت خدا و آبرو دار درگاه الهی، از آنان در پیشگاه خداوند شفاعت یا مشکل گشایی کنند، که این خود پیامد‌های‌ روان شناختی مثبتی برای آنان دارد. حضور در اماکن مقدس و زیارت‌گاه‌ها و یا شرکت در مراسم مذهبی جمعی، و دعا و زیارت و توسّل سبب می‌شود که فرد در هماهنگی با محیطی که در آن قرار گرفته برای دقایق یا ساعاتی، مشکلات و کشمکش‌های درونی و تضادهای روانی خویش را به فراموشی بسپارد. مراسم و آئین‌های مذهبی به فرد کمک می‌کند که بتواند بر مشکلات خویش فائق آید و آنها را کنترل کند.

پژوهش‌ها نشان می‌‌دهد افراد مؤمن با دعا و توسل و توکل، بهتر با رویدادهای تنش‌‌زا "مقابله" می‌کنند، و از این راه به آرامش و امنیت روانی که زیر بنای بهداشت روانی است، دست می‌‌یابند. از جهت روان‌شناختی، "شیوه‌های مقابله، توانایی‌های شناختی و رفتاری هستند که توسط فردِ در معرض استرس، به منظور کنترل نیازهای خاص درونی و بیرونی که فشارآور بوده و فراتر از منابع فرد می‌باشند، به کار گرفته می‌شوند (هینز و همکاران، ۱۹۹۱)." در همین راستا "مقابله دینی به عنوان روشی که از منابع دینی مانند دعا، نیایش، توکل و توسّل به خداوند و اولیاء او برای مقابله استفاده می‌کند، تعریف شده است."

شیوه‌های مقابله، با بر انگیختن انسان به دعا و نیایش و توسّل زمینه‌ بیرون ریزی عاطفی و تخلیه‌ هیجانی را به شکل مثبت فراهم می‌کند، که تمام این فرایند نقشی مثبت در کاهش تنش‌ها و ارتقای سلامت و بهداشت روانی دارد.

روان شناسان می‌گویند: "در مواجهه با مسایل زندگی و رسیدن به موفقیت ـ به ویژه در مشکلات ـ به دو دسته از عوامل نیازمندیم: نخست، فراهم آمدن اسباب طبیعی؛ دوم، شرایط روانی خاصی که بتوانیم با مسایل بهتر روبه رو شویم که معمولاً با ارتباط با اولیای الهی فراهم می‌گردد. گاهی سستی اراده، ترس، غم، اضطراب و عدم اشراف کامل بر موقعیت باعث می‌شود که نتوانیم از راه حل‌های‌ ممکن به شکل مطلوب بهره ببریم. توسل (به پیامبران و امامان) و توکل، باعث تقویت اراده و عدم تأثیر عوامل مخلّ روانی می‌شود.

توسّل به اولیاء الهی، با ارتباط معنوی و پیوند جویی عمیق عاطفی همراه است که نوعی احساس حمایت در شخص پدید می‌آورد و به او اطمینان می‌بخشد که آن بزرگواران به عنوان آبرو داران درگاه الهی، واسطه بین زائر و خداوند قرار خواهند گرفت و از این راه نظر لطف و رحمت خداوند را برای او جلب خواهد شد.

نقش زیارت امام زمان (ع) در آرامش دهی و ارتقای بهداشت روان

مراسم‌ مذهبی مانند نذر، اطعام، حرکات دسته جمعی مثل نماز و مراسم عزاداری، توبه، و زیارت، نقش اساسی در آرامش دهی و ارتقای در بهداشت روانی دارند، و سالیان طولانی به صورت تجربی به جامعه بشری خدمت نموده‌اند، و امروزه نیز بیش از هر زمان دیگر همانند بهترین دپارتمن درمانی در خدمت آحاد بشر قرار دارند. روان شناسانی بزرگی مانند یونگ، ویلیام جیمز، فرانکل، بر اهمیت این مفاهیم تأکید ورزیده‌اند. از نظر کارل گوستا و یونگ در درون انسان جوهری مابعد الطبیعه نهفته است که فقط عده‌ای خاص آن را می‌شناسند و از آن استفاده مطلوب می‌برند. تأثیر مراسم عبادی به شکل دسته جمعی، مثل نماز جماعت و زیارت، گذشته از اینکه باعث هم‌دردی، هم‌داستانی و ایجاد اتحاد گروهی بین انسان‌ها می‌شود، نزدیک شدن به ذات لایزال الهی را تسهیل می‌‌نماید و آرامش و حالت خاصی به انسان می‌بخشد که در روانشناسی معاصر از آن به ریلکسیشن و مراقبه تعبیر می‌‌نمایند. این آرامش و ریلکس شدن که در مناسک دینی برای افراد حاصل می‌شود نقش مؤثری در ارتقای بهداشت روان دارد.

از نظر روان‌شناختی، حضور در اماکن مقدس و زیارت‌گاه‌های شخصیت‌های معنوی و الهی، موجب تخلیه هیجانی در انسان می‌‌شود و این تخلیه هیجانی با آرامش درونی در آدمی همراه است. مراسمی نظیر نذز، اطعام نیازمندان، عبادات دسته جمعی و شرکت در فعالیت‌های مذهبی در اماکنی مانند مسجد، اکثراً می‌توانند کارکردهای روان درمانی داشته باشند. "نیس" و " وینتراب" دو پژوهش‌گر و روان شناس طی بررسی جامعی که در مورد ۴۰۰ نفر انجام دادند، به این نتیجه رسیدند که شرکت افراد در مراسم دینی از قبیل زیارت و عبادت، با کاهش اختلالات روانی آنها همراه است. هم‌چنین آنها به این نتیجه رسیدند که شرکت در مناسک دینی و حضور در اماکن زیارتی، باعث کاهش اضطراب و عصبانیت و اختلالات روانی می‌شود. زیرا، اطمینان زائرین به یاری و کمک خداوند از طریق توسّل و واسطه قرار دادن شخصیت‌های الهی افزایش می‌‌یابد. لذا، به کمک و رحمت الهی در حل مشکلات خود امیدوارتر می‌شوند. همین پژوهش نشان می‌دهد که نگرش کسانی که در اماکن مذهبی و زیارت‌گاه‌ها حضور می‌‌یابند، در برخورد با استرس‌ها تغییر می‌‌یابد و این تغییر نگرش به شکلی مثبت، باعث بهبود اخلاق و تأمین سلامت روانی آنها می‌‌شود.

انسان‌هایی که به زیارت می‌‌روند، اطمینان قلبی دارند که هرگز تنها نیستند و قدرتی مافوق آنها وجود دارد که همواره حیّ و حاضر و ناظر بوده و توان برآوردن همه نیازهای بشری را داراست. لذا با توسّل و استغاثه به درگاه او و ریختن اشک شوق، به سبب داشتن چنین تکیه گاهی مطمئن و مسایل خود را به او واگذار نمود و تخلیه روانی شده و آرامش روحی به دست می‌‌آورند.

از نظر روان‌شناسی، اشخاصی که دارای تکیه گاه روانی هستند، دارای انفعال نبوده و احساس آسیب پذیری ندارند. و ویژگی‌هایی هم‌چون، اعتماد به نفس، احساس توان‌مندی، امیدواری و تأثیرگذاری در مسیر سرنوشت خود و متأثر ساختن محیط پیرامون و جهان خارج از خود را دارا هستند. اضطراب و ترس این افراد به حداقل می‌رسد و آرامش با زندگی فرد توأم می‌شود و احساس وجود قدرت روحی در فرد تقویت می‌‌یابد.

نقش دعا برای امام زمان (ع) در آرامش دهی و ارتقای بهداشت روانی

پیامبر اسلام (ص)، اهل‌بیت (ع) آن حضرت و امام مهدی (ع)، جامعه مؤمنین را به اصرار بر دعا کردن برای ظهور سفارش فرموده‌اند. زیرا، ظهور آن حضرت، گشایش کار مؤمنان و گشوده شدن گِرِه از امور فرو بسته انسان و جهان است: «فِی التَّوْقِیعِ بِخَطِّ مَوْلَانَا صَاحِبِ الزَّمَانِ ع... وَ أَکْثِرُوا الدُّعَاءَ بِتَعْجِیلِ‏ الْفَرَجِ‏ فَإِنَّ ذَلِکَ فَرَجُکُم»: امام زمان (ع) در توقیعی به خط مبارکش فرمود: برای تعجیل فرَج، زیاد دعا کنید، که این فرَج و گشایش شماست"‏ از این جهت جامعه مؤمنین، در قالب "دعای فرَجِ" امام زمان (ع)، از مصائب و بلاهای جان فرسای دوران غیبت به خداوند متعال این چنین شکایت می‌برند: «... إِلَهِی عَظُمَ الْبَلاءُ وَ بَرِحَ الْخَفَاءُ وَ انْکَشَفَ الْغِطَاءُ وَ انْقَطَعَ الرَّجَاءُ وَ ضَاقَتِ الْأَرْضُ وَ مُنِعَتِ السَّمَاءُ وَ أَنْتَ الْمُسْتَعَانُ وَ إِلَیْکَ الْمُشْتَکَی وَ عَلَیْکَ الْمُعَوَّلُ فِی الشِّدَّةِ وَ الرَّخَاءِ»: خدایا گرفتاری بزرگ شد و اسرار بر ملا گشت و پرده کنار رفت، و امید بریده گشت و زمین تنگ‏ شد و خیرات آسمان دریغ شد و پشتیبان تویی و شکایت تنها به جانب تو است، در سختی و آسانی‏ تنها بر تو اعتماد است."

سپس از خداوند می‌خواهند که ولی و حجّت خود را به فریاد گرفتاران برساند و گِرِه از امور فرو بسته آنان بگشاید: «... یَا مَوْلانَا یَا صَاحِبَ الزَّمَانِ الْغَوْثَ الْغَوْثَ الْغَوْثَ أَدْرِکْنِی أَدْرِکْنِی أَدْرِکْنِی السَّاعَةَ السَّاعَةَ السَّاعَةَ»: ای مولای ما ای صاحب زمان، فریادرس، فریادرس، فریادرس، مرا دریاب، مرا دریاب، مرا دریاب، اکنون، اکنون، اکنون... !"

در شب‌های نورانی و پر فیض ماه مبارک رمضان، با قرائت"دعای افتتاح"، از فقدان جانسوز پیامبر (ص)، و غیبت جانکاه امام (ع) و فتنه‌های زمانه به پیشگاه خداوند شکایت می‌برد: «... اللَّهُمَّ إِنَّا نَشْکُوا إِلَیْکَ فَقْدَ نَبِیِّنا وَ غَیْبَةَ وَلِیِّنا وَ کَثْرَةَ عَدُوِّنا وَ قِلَّةَ عَدَدِنا وَ شِدَّةَ الفِتَنِ بِنا وَ تَظاهُرَ الزَّمانِ عَلَیْنا»؛ خداوندا! ما از فقدان نبی (ص) و غیبت ولی (ع) خود و از زیادی دشمنان و کمی یاران خود و از شدّت فنته‌ها بر خود و پشت کردن زمانه بر خویش، به تو شکایت می‌کنیم!".

سپس دولت عزت‌بخش آن پادشاه خوبان را از خداوند آرزو و طلب می‌کنند: «اللَّهُمَّ إِنَّا نَرْغَبُ‏ إِلَیْکَ فِی دَوْلَةٍ کَرِیمَةٍ تُعِزُّ بِهَا الْإِسْلَامَ وَ أَهْلَهُ وَ تُذِلُّ بِهَا النِّفَاقَ وَ أَهْلَهُ وَ تَجْعَلُنَا فِیهَا مِنَ الدُّعَاةِ إِلَی طَاعَتِکَ وَ الْقَادَةِ فِی سَبِیلِکَ وَ تَرْزُقُنَا بِهَا کَرَامَةَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ»؛ پروردگارا! ما از تو آرزو می‌کنیم آن "دولت کریمه"‌ی را که اسلام و مسلمین به سبب آن عزّت می‌یابند و اهل نفاق در آن خوار می‌گردند. مارا در آن دولت، از خوانندگان به سوی طاعت و راهنمایان راهت قرار بده و به سبب آن دولت، کرامت و بزرگی دنیا و آخرت را به ما روزی فرما!"

جامعه مؤمنین نه در گرفتاری‌ها، بلکه در خوشی‌ها نیز به یاد امام زمان (ع) خود هستند و در اعیاد فطر و قربان و غدیر و روز جمعه، "دعای ندبه" را در مساجد و بقاع متبرکه می‌خوانند و این چنین شکوائیه‌های جان سوز دوران فراقِ ولی خدا را مویه‌ می‌کنند: «... فَعَلَی الْأَطائِبِ مِنْ أَهْلِ بَیْتِ مُحَمَّدٍ وَعَلِیٍّ صَلَّی اللّٰهُ عَلَیْهِما وَآلِهِما فَلْیَبْکِ الْباکُونَ، وَ إِیَّاهُمْ فَلْیَنْدُبِ النَّادِبُونَ، وَ لِمِثْلِهِمْ فَلْتَذْرِفِ الدُّمُوعُ، وَلْیَصْرُخِ الصَّارِخُونَ، وَیَضِجَّ الضَّاجُّونَ، وَیَعِجَّ الْعاجُّونَ، أَیْنَ الْحَسَنُ؟ أَیْنَ الْحُسَیْنُ؟ أَیْنَ أَبْناءُ الْحُسَیْنِ؟ صالِحٌ بَعْدَ صالِحٍ، وَصادِقٌ بَعْدَ صادِقٍ»؛ پس بر پاکیزگان از اهل‌بیت محمّد و علی (درود خدا بر ایشان و خاندان شان)، باید گریه‌کنندگان بگریند، و زاری‌کنندگان بر ایشان زاری کنند، و برای مانند آنان باید اشک‌ها روان شود، و فریادکنندگان فریاد زنند، و شیون‌کنندگان شیون کنند، و خروشندگان بخروشند، حسن کجاست؟ حسین کجاست؟ فرزندان حسین کجایند؟ شایسته‌ای پس از شایسته دیگر، راستگویی پس از راستگویی دیگر...."

لذا، عاجزانه از خداوند انتقام گیرنده خون پیامبران و فرزندان پیامبران و بازخواست کننده یک تاریخ ظلم و جنایت علیه انسانیت را سراغ می‌گیرند: «... أَیْنَ الطَّالِبُ بِذُحُولِ الْأَنْبِیاءِ وَأَبْناءِ الْأَنْبِیاءِ؟ أَیْنَ الطَّالِبُ بِدَمِ الْمَقْتُولِ بِکَرْبَلاءَ؟ أَیْنَ الْمَنْصُورُ عَلَیٰ مَنِ اعْتَدیٰ عَلَیْهِ وَافْتَریٰ؟ أَیْنَ الْمُضْطَرُّ الَّذِی یُجابُ إِذا دَعا؟ أَیْنَ صَدْرُ الْخَلائِقِ ذُو الْبِرِّ وَالتَّقْویٰ؟ أَیْنَ ابْنُ النَّبِیِّ الْمُصْطَفیٰ، وَابْنُ عَلِیٍّ الْمُرْتَضیٰ، وَابْنُ خَدِیجَةَ الْغَرَّاءِ، وَابْنُ فاطِمَةَ الْکُبْرَیٰ؟ بِأَبِی أَنْتَ وَأُمِّی وَنَفْسِی لَکَ الْوِقاءُ وَالْحِمیٰ، یَا ابْنَ السَّادَةِ الْمُقَرَّبِینَ»؛ کجاست خواهنده خون پیامبران و فرزندان پیامبران؟ کجاست خواهنده‌ خون کشته در کربلا؟ کجاست آن پیروز شده بر هر که به او ستم کرد و بهتان زد؟ کجاست آن مضطّری که اجابت شود هنگامی که دعا کند؟ کجاست سرسلسله مخلوقات دارای نیکی و تقوا؟ کجاست فرزند پیامبر برگزیده و فرزند علی مرتضی و فرزند خدیجه روشن جبین و فرزند فاطمه کبری؟ پدر و مادر و جانم فدایت شود، برایت سپر و حصار باشم، ای فرزند سروران مقرّب!"

در هر جمله از دعا، از بند بند وجود، مراتب یک تاریخ عشق و اشتیاق جان‌سوز خود را به ولی و حجّت خدا ابراز داشته و تحیت و درود مخلصانه خود را به محضرش اظهار می‌دارند: «...اللّٰهُمَّ وَنَحْنُ عَبِیدُکَ التَّائِقُونَ إِلیٰ وَ لِیِّکَ الْمُذَکِّرِ بِکَ وَبِنَبِیِّکَ، خَلَقْتَهُ لَنا عِصْمَةً وَمَلاذاً، وَأَقَمْتَهُ لَنا قِواماً وَمَعاذاً، وَجَعَلْتَهُ لِلْمُؤْمِنِینَ مِنَّا إِماماً، فَبَلِّغْهُ مِنَّا تَحِیَّةً وَسَلاماً وَزِدْنا بِذٰلِکَ یَا رَبِّ إِکْراماً»؛ خدایا، ما بندگان، به شدّت مشتاقِ ولی تو هستیم، آنکه مردم را به یاد تو و پیامبرت اندازد و تو او را برای ما نگهبان و پناهگاه آفریدی و او را قوام و امان ما قرار دادی و او را پیشوای اهل ایمان از ما گرداندی، از جانب ما به او تحیّت و سلام برسان و به این وسیله ای پروردگار، اکرام بر ما را بیفزای!"

سپس تحقّق آرمان‌های دوران ظهور حجّت خدا در زمین را ملتمسانه از خداوند متعال مطالبه می‌کنند: «اللّٰهُمَّ وَأَقِمْ بِهِ الْحَقَّ، وَأَدْحِضْ بِهِ الْباطِلَ، وَأَدِلْ بِهِ أَوْلِیاءَکَ، وَأَذْلِلْ بِهِ أَعْداءَکَ»؛ خدایا! حق را به وسیله او برپا دار و باطل را به سبب او نابود کن و دوستانت را به سبب آن جناب به دولت برسان و دشمنانت را به دست او خوار گردان!"

آنگاه، از خداوند، توفیق اطاعت و خدمت و ادای حقوق آن حضرت و رضایت و مهربانی و دعای خیرش را استدعا می‌نمایند: «وَاجْعَلْنا مِمَّنْ یَأْخُذُ بِحُجْزَتِهِمْ، وَیَمْکُثُ فِی ظِلِّهِمْ، وَأَعِنَّا عَلَیٰ تَأْدِیَةِ حُقُوقِهِ إِلَیْهِ، وَالاجْتِهادِ فِی طاعَتِهِ، وَاجْتِنابِ مَعْصِیَتِهِ، وَامْنُنْ عَلَیْنا بِرِضاهُ، وَهَبْ لَنا رَأْفَتَهُ وَرَحْمَتَهُ وَدُعاءَهُ وَخَیْرَهُ مَا نَنالُ بِهِ سَعَةً مِنْ رَحْمَتِکَ، وَفَوْزاً عِنْدَکَ»؛ و ما را از آنانی قرار ده که به دامان عنایت‌شان چنگ زنند و در سایه لطف‎شان اقامت کنند و ما را بر پرداخت حقوقش و کوشش در فرمانبرداری‌اش و دوری از نافرمانی‌اش کمک کن و بر ما به خشنودی‌اش منّت نه و رأفت و رحمت و دعای خیر آن حضرت را به ما ببخش تا حدّی که به سبب آن به رحمت گسترده‌ات و رستگاری در پیشگاهت برسیم!"

در آخر، از خداوند می‌خواهند که به واسطه حجتش، اعمال شان پذیرفته و دعای شان را مستجاب فرموده و حاجات دنیا و آخرت شان را عطا فرماید: «... وَاجْعَلْ صَلاتَنا بِهِ مَقبُولَةً، وَذُنُوبَنا بِهِ مَغْفُورَةً، وَدُعاءَنا بِهِ مُسْتَجاباً، وَاجْعَلْ أَرْزاقَنا بِهِ مَبْسُوطَةً، وَهُمُومَنا بِهِ مَکْفِیَّةً، وَحَوَائِجَنا بِهِ مَقْضِیَّةً، وَأَقْبِلْ إِلَیْنا بِوَجْهِکَ الْکَرِیمِ، وَاقْبَلْ تَقَرُّبَنا إِلَیْکَ، وَانْظُرْ إِلَیْنا نَظْرَةً رَحِیمَةً نَسْتَکْمِلُ بِهَا الْکَرامَةَ عِنْدَکَ ثُمَّ لَاتَصْرِفْها عَنَّا بِجُودِکَ»؛ خدایا به وسیله او نمازمان را پذیرفته و گناهان‌مان را آمرزیده و دعاهای‌مان را مستجاب گردان و روزی‌های‌مان را به سبب او گسترده و اندوه ‌مان را برطرف شده و حاجت‌های‌مان را برآورده فرما و به جانب ما به جلوه کریمت روی آوَر و تقرّب‌مان را به سویت بپذیر و به ما نظری مهربانانه نما که کرامت را نزد تو، به وسیله آن نگاه، به کمال برسانیم و آن نظر مهربانانه را به بخشندگی‌ات از ما مگردان!"

به یقین، دعا و مناجات و نیایش این چنین به درگاه خداوند، برای سلامتی و ظهور امام زمان (ع) و عرض حال و شکایت از ظلم و ستم و مشکلات زمانه با خدا و حجّت خدا و درخواست برای رفع این بلاها و گرفتاری‌ها، آثار و پیامدهای روان‌شناختی بسیار مثبتی برای افراد نیایش‌گر دارد.

یکی از آثار مهم روان شناختی چنین دعا و نیایش‌ها، آرامش بخشی آن است که این ویژگی در پیشگیری و کاهش اضطراب و ارتقای بهداشت روان نقش اساسی دارد. ویلیام جیمز می‏‌گوید: "همان‏طور که امواج خروشان اقیانوس نمی‏‌تواند آرامشِ ژرفای آن را برهم زند و امنیت آن را پریشان سازد، شایسته است که دگرگونی‏‌های سطحی و موقّت زندگی، آرامش درونی انسانی را که عمیقاً به خداوند ایمان دارد، بر هم نزند؛ چرا که انسان مؤمن و متدینِ واقعی، تسلیم اضطراب نمی‌‏شود و توازن شخصیت خویش را حفظ می‌‏کند و همواره آماده‌ مقابله با مسائل ناخوشایندی است که احتمالاً روزگار برایش پیش می‌آورد".

افرادی مؤمن و منتظِر، در مواجهه با مشکلات فراگیر دوران غیبت، با دعا و نیایش و استمداد از خداوند متعال، برای ظهور مُنجی جهان بشریت و حل و فصل معضلات جهان و انسان به دست مشکل گشایی آن حضرت، به خوبی با روی‌دادهای تنش‌زا و اضطراب انگیز مقابله نموده، و از آرامش و اطمینان خاطر بی‌نظیر بهره ‏مند می‌شوند.

راز و نیاز و درخواست گشایش از خداوند متعال با واسطه قرار دادن حجت خدا، به انسان امید و نیروی اراده می‌دهد؛ فرد احساس می‌کند که به پناهگاه عظیم و مطمئنی اتّکا کرده است و بدین‌سان احساس پشتوانه و دریافت آرامش و توان‌مندی می‌نماید. اگر این ارتباط با آن منبع لا یتناهی عظمت و قدرت و رحمت قطع باشد، احساس نا امنی و نگرانی در او ایجاد می‌شود و به استرس و اضطراب مبتلا می‌گردد.

دعا، مایه‌ آرامش روح و روان آدمی است؛ زیرا دعا مظهر كامل ذكر خدا، و ذكر خدا تنها آرام بخش دل‌ها ست. مولای متّقیان علی فرمودند: "خداوند سبحان ذکر و یاد خود را صیقل‏‌دهنده و موجب روشنایی دل‏ها قرار داده است."دعا، در روح انسان ایجاد بهجت و آرامش می‌‏کند؛ زیرا دعا و خواندن خدا دو اثر در آرامش روح و روان انسان دارد: یکی این‌‌که خود دعا ذاتاً موجب آرامش است و کوه‏‌های غم و نگرانی را ذوب می‏‌کند؛ چرا که دعا یکی از مصادیق یاد خداست و یاد خدا قطعاً موجب آرامش است: ﴿أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ﴾ دیگر این‌‌که، انسان اگر با تمام شرایط دعا کند و در نهایت، خداوند کریم هم مصلحت بداند، دعای او در رفع غم و اندوه و مشكلات مستجاب خواهد شد؛ چنان‏که خداوند متعال درباره داستان حضرت ایّوب می‏‌فرماید: ﴿وَأَيُّوبَ إِذْ نَادَى رَبَّهُ أَنِّي مَسَّنِيَ الضُّرُّ وَأَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ * فَاسْتَجَبْنَا لَهُ فَكَشَفْنَا مَا بِهِ مِنْ ضُرٍّ ۖ وَآتَيْنَاهُ أَهْلَهُ وَمِثْلَهُمْ مَعَهُمْ رَحْمَةً مِنْ عِنْدِنَا وَذِكْرَىٰ لِلْعَابِدِينَ﴾ فرد مؤمن همواره به استجابت و دستگیری خداوند امید دارد و این امید در همه حال موجب آرامش دل و اطمینان قلب اوست. چون فرد مؤمن در موقعیت‌های دشوار زندگی به کار گشایی خداوند یقین دارد و دلش در فروغ جان‌بخش این یقین پیوسته در اطمینان و آرامش است.

دکتر آلکسیس کارل در باره‌ اثر آرام بخشی و تسکینی دعا می‌‏گوید: "نیایش را نباید با مُرفین هم‏ردیف دانست؛ زیرا نیایش در همین حال که آرامش را پدید آورده است، به‏ طور کامل و صحیح، در فعالیت‏‌های مغزی انسان یک نوع شکفتگی و انبساط باطنی و گاه قهرمانی و دلاوری را تحریک می‏‌کند. دعا در انسان نیروی مقاومت می‌‏آفریند، تلخی‌‏ها را شیرین می‌‏گرداند و انسان با دعا، خود را از اندوه، اضطراب، و تردید رهایی داده و خویشتن را به پایگاه عظیم قدرت روحی و معنوی متصل می‏‌کند که هیچ حادثه و رویدادی آرامش و اطمینان او را برهم نمی‌‏زند. آدمی به واسطه دعا و نیایش به قدرت لایتناهی تکیه می‌کند و در تمام امور از او مدد می‏‌گیرد و مآلاً صدق و خلوص، آرامش و صفا تمام هستی او را احاطه می‏‌کند. اصولاً دعا و نیایش انسان‌‏ها را آن‏چنان رشد می‌‏دهد که جامه‌‏ای که وراثت و محیط به قامت‌شان دوخته است، برای‌‌شان کوتاه می‌گردد، ملاقات پروردگار آن‏ها را از صلح و آرامش درون لبریز می‏‌سازد، به‌طوری که شعشعه پرتو این صلح از چهره آن‏ها نمودار است و آن را هر جا که روند، با خود می‌‏برند."

انسان منتظِر و نیایش‌‌گری، که با تضرّع و از روی امید و اطمینان، معبود خویش را به یاری می‌خواند و پیوسته و در همه ایام و ساعات عمر خود و در تمام مناسک دینی و مراسم مذهبی خویش، سلامتی و ظهور نجات‌بخش امام زمان خود را از خداوند می‌طلبد، به تدبیر و رحمت و کارگشایی پروردگار و نجات‌بخشی امام زمان (ع)ایمان دارد. از این رو، به اصلاح جهان و آینده مثبت و روشن برای انسان امید قطعی دارد و خود را پیوسته در شرُف آن آینده سرشار از ایمان و امنیت و رفاه و در آرامش احساس می‌کند و این وضعیت، در سلامتی و ارتقای بهداشت روانی افراد بسیار مؤثّر است.

نتیجه گیری

انتظار ظهور امام مهدی (ع)، از دو جهت در آرامش روانی و در نتیجه، ارتقای بهداشت روانی افراد تأثیر دارد.

1. نگرش و جهان‌بینی انتظار، که بر پایه معارف یقینی و اعتقادات قطعی دین اسلام استوار است، انسان را نسبت به آینده سرشار از معنویت و امنیت و عدالت اطمینان می‌دهد و ترس از آینده‌ تاریک و هراس‌انگیز و نابودی انسان و جهان را توسط تسلیحات اتمی و بیولوژیک نفی می‌کند و این، عامل مهمی در آرامش و ارتقای بهداشت روانی فرد و جامعه عصر انتظار است.
2. در دوران پر بلا و ملال انگیز غیبت، فرد و جامعه منتظِر، در هر مراسم مذهبی، با زیارت و توسّل و دعا برای سلامتی امام زمان (ع)، ظهور نجات‌بخش آن حضرت را مدام از خداوند متعال آرزو و تمنّا می‌کنند. این زیارت و توسّل و دعاها، موجب تخلیه هیجانی و تعادل عاطفی و آرامش روانی و در نتیجه ارتقای بهداشت روانی افراد می‌شود

پرسش مستقیم

• آرامش‌بخشی و احساس آرامش به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)

1. مثبت‌اندیشی به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
2. معنا‌بخشی به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
3. ثبات شخصیت به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت‌ روانی به چه معناست؟ (پرسش)
4. وحدت شخصیت به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
5. هویت‌بخشی به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
6. احساس نشاط به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
7. آرامش‌بخشی و احساس آرامش به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
8. احساس رضایت به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
9. احساس امنیت به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
10. احساس امید به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
11. احساس عزت نفس به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
12. احساس خودباوری و اعتماد به نفس به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
13. احساس رضایت به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
14. احساس امنیت به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
15. رشد شخصیت به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی ظهور به چه معناست؟ (پرسش)
16. رشد روحیه خودمهارگری و مدیریت عواطف به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد رشد شخصیت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
17. رشد روحیه هدف‌مندی به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد رشد شخصیت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
18. رشد روحیه صبر و استقامت به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد رشد شخصیت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
19. رشد روحیه و میل به فضائل اخلاقی به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد رشد شخصیت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
20. رشد روحیه محبت و عشق‌ورزی به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد رشد شخصیت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
21. رشد روحیه انسجام و همگرایی با جامعه به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد رشد شخصیت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
22. رشد روحیه اخلاق‌مداری به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد رشد شخصیت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
23. رشد روحیه مسئولیت‌پذیری به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد رشد شخصیت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
24. اصلاح سبک زندگی به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد رشد شخصیت روانی به چه معناست؟ (پرسش)
25. اشتیاق به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد عاطفی به چه معناست؟ (پرسش)
26. محبت به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد عاطفی به چه معناست؟ (پرسش)

پیشگیری از بیماری روانی (سلامت روانی)

• مثبت‌اندیشی
• وحدت شخصیت
• ثبات شخصیت
• هویت‌بخشی
• نشاط
• آرامش‌
• رضایت
• امنیت
• امید
• اعتماد به نفس (قوت قلب)
• شجاعت
• عزت نفس (ارزشمندی)

رشد شخصیت

• تجربه‌های معنوی
• خودشکوفایی
• هدف‌‌مندی
• خلاقیت
• میل به فضائل اخلاقی
• پرهیز از رذائل اخلاقی
• خودمهارگری (خودکنترلی)
• صبر (مقاومت)
• روحیه جهادی
• قانون‌مداری
• سخت‌کوشی (تلاش مضاعف)
• اصلاح سبک زندگی
• مسئولیت‌پذیری اجتماعی
• محبت (عشق‌ورزی)
• ظلم‌ستیزی
• اصلاح اجتماعی
• انسجام اجتماعی (همگرایی با جامعه)
• انطابق سازنده با محیط

منابع

1. سبحانی‌نیا، محمد، مهدویت و آرامش روان
2. موحدی، محسن، آثار روان‌شناختی آموزه‌های مهدویت
3. فقیهی مقدس، نفیسه، بررسی کارکرد آموزه انتظار در حوزه سلامت روان خانواده با تاکید بر روایات اسلامی
4. نظری شاری، عبدالله، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت