سیاست‌های اجتماعی امام علی: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۱ مهٔ ۲۰۲۱، ساعت ۱۴:۳۲

این مدخل مرتبط با مباحث پیرامون امام علی(ع) است. "امام علی" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

امام علی در قرآن - امام علی در حدیث - امام علی در کلام اسلامی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل امام علی (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

مقدمه

به پا داشتن عدالت‌

امام علی(ع)‌- در سفارش‌نامه‌اش به مالک اشتر-: باید دوست داشتنی‌ترین کارها برایت میانه آنها در حق باشد، و فراگیرترین آنها در عدالت، و جامع‌ترین آنها در خشنودسازی شهروندان. به درستی که برترین چشم‌روشنی زمامداران، به پاداشتن عدالت در شهرهاست و آشکار شدن دوستی میان شهروندان^[۱]^[۲].

پایبندی به حقوق‌

امام علی(ع): خداوند سبحان، حقوق بندگانش را مقدم بر حقوق خود، قرار داده است. پس هر آن کس که بر انجام حقوق بندگانْ همت گمارد، این، سبب شود تا برای ادای حقوق خداوند، به پا خیزد^[۳]^[۴].

توسعه آزادی‌های سازنده‌

امام علی(ع): ای‌مردم! به درستی‌که آدم(ع)، غلام و کنیز نزاد ومردم، همه آزادند^[۵].
امام علی(ع): برده دیگری مباش که خداوند، تو را آزاد آفریده است^[۶]^[۷].

اهتمام به خشنود‌سازی مردم‌

امام علی(ع)‌- در سفارش‌نامه‌اش به مالک اشتر-: در دایره حکومت، مانند کسی رفتار کن که دوست می‌دارد ستایش مردم را برای خود، ذخیره سازد و ثواب خداوند و خشنودی پیشوایش را به دست آورد. ولا قوة الا بالله!^[۸]^[۹].

مهربانی و دوستی با مردم‌

امام علی(ع)‌- در سفارش‌نامه‌اش به مالک اشتر-: بر دلت مهربانی بر شهروندان و دوستی و لطف به آنان را وارد ساز و بر آنان، درنده‌ای آسیب‌رسان مباش که خوردن شکارش را غنیمت داند؛ چراکه شهروندان، دو دسته‌اند: دسته‌ای برادر دینی تواند، و دسته دیگر، در آفرینشْ همانند تو. لغزش‌هایی از آنان سر می‌زند و عیب‌هایی بر آنان عارض می‌گردد و خواسته یا نخواسته، خطایی بر دستشان می‌رود. پس به آنان، از بخشش و گذشت خود، نصیبی رسان، چنان که دوست می‌داری خداوند به تو از بخشش و گذشتش عطا کند؛ چه، تو بالا دستِ آنانی و حکمرانِ بر تو بالا دستِ توست، و خدا، بالادستِ کسی است که تو را به ولایت رساند؛ و خداوند، ساماندهی کارشان را از تو خواست و تو را به وسیله آنان، آزمایش کرد؛ و خود را آماده جنگ با خدا مکن که کیفر او را تاب نیاوری و از عفو و مهربانی او بی‌نیاز نیستی... بدان که هیچ چیز به خوش‌گمانی زمامدار به شهروند، وادارکننده‌تر نیست از نیکی زمامدار در حق شهروندان و سبُک کردن هزینه‌ها بر آنان و آزاد گذاشتن ابراز ناخوشی از آنچه در آن زمینه، حقی ندارد. پس رفتار تو چنان باشد که خوش‌گمانی به شهروندان را برایت فراهم سازد؛ چرا که خوش‌گمانی، رنج دراز را از تو بزداید و سزاوارترین کس به خوش‌گمانی تو کسی است که رفتار نیکت درباره اوست، و سزاوارترین کس به بدگمانی، کسی است که از تو به او بدی رسید. [در تحف العقول این زیادی وجود دارد:] این جایگاه را به سود یا زیان خود، بشناس، تا بینایی‌ات در کار نیک، بالا رود و خوش‌ابتلایی‌ات نزد عامه افزون گردد، علاوه بر آنچه خداوند، بدین سبب در قیامت برایت مهیا سازد^[۱۰]^[۱۱].

ارتباط مستقیم با مردم‌

امام علی(ع)‌- در سفارش‌نامه‌اش به مالک اشتر-: برای نیازمندان، ساعتی را بگذار که خود شخصاً بدان بپردازی و درنشستی عمومی با آنان بنشینی، و برای خدایی که تو را آفرید، فروتنی کنی؛ و نگهبان و دربان را کنار گذار، تا آن‌که سخن می‌گوید، بی‌واهمه و بدون دلهره سخن گوید. به درستی که شنیدم پیامبر خدا بارها می‌فرمود: "هیچ امتی پاک شمرده نشود که در آن، حق ناتوان از توانا، بدون دلهره ستانده نمی‌شود"... نیز بخشی از کارهاست که خود باید آن را انجام دهی: یکی پاسخگویی به‌ کارگزاران، آنجا که کاتبان درمانده شوند؛ دیگری برآوردن نیازهای مردم در همان روز که بر تو عرضه شود و یارانت در انجام دادن آن کندی کنند... پنهان بودنت از شهروندان، طولانی نگردد؛ چرا که پنهان بودن‌زمامداران از شهروندان، شاخه‌ای از کم‌اطلاعی و تَنگ خویی است، و پنهان شدن از شهروندان، زمامداران را از دانستن آنچه از آنان پوشیده است، باز دارد. پس کار بزرگْ نزد آنان، خُرد به شمار آید و کار خُرد، بزرگ نماید؛ زیبا، زشت شود و زشت، زیبا گردد^[۱۲]^[۱۳].

دوری از خشم‌

امام علی(ع)‌- از سفارشش به ابن عباس، هنگامی که او را در بصره به جای خود گمارد-: با مردم، در برخوردها و در مجالس و در حکم راندن گشاده‌رو باش، و از خشم بپرهیز که نشانه سبک‌سری است و شیطان، آن را راهبر است^[۱۴]^[۱۵].

کمک به ستمدیدگان‌

امام علی(ع): ای مردم! مرا بر کارتان یاری رسانید. به خدا سوگند که داد ستمدیده را از آن‌که ستم‌کرده، بستانم و مهار ستمکار را بگیرم و او را به آبشخور حق کشانم، گرچه‌ ناخشنود باشد^[۱۶].
امام علی(ع): خوار، نزد من گرامی است تا زمانی که حق او را بستانم، و قوی نزد من، ناتوان است تا آن‌گاه که حق را از او بستانم^[۱۷]^[۱۸].

بنیاد نهادن صندوق شکایات‌

صبح الأعشی: نخستین کسی که مکانی را بنیاد کرد که در آن، شِکوه داد خواهان افکنده می‌شد، امیر مؤمنان علی بن ابی طالب(ع) بود^[۱۹].
شرح نهج البلاغة: برای امیر مؤمنان، خانه‌ای بود. آن را بیت القصص (صندوق گزارش‌ها و شکایات) نامید و مردم، نامه‌های خود را در آن می‌افکندند^[۲۰]^[۲۱].

کوشش در جهت اتحاد جامعه اسلامی

امام علی(ع)‌- از سخنش با خوارج-: با اکثریت، هم‌داستان شوید، که دست خدا همراه جماعت است؛ و از تفرقه بپرهیزید، که آنکه از مردم جدا افتد، بهره شیطان است، چنان‌که گوسفند دور مانده از گله، نصیب گرگ است^[۲۲].
امام علی(ع): به خدا سوگند که من گمان دارم این گروه، به زودی بر شما پیروز گردند، به سبب اجتماعشان بر باطل خود و پراکندگی شما از حقتان^[۲۳]^[۲۴].

پرسش‌های وابسته

منابع

محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین

پانویس

با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:

↑ «الإمام علی(ع)- فی عَهدِهِ إلی‌ مالِک الأَشتَرِ-: وَلیکن أحَب الامورِ إلَیک أوسَطَها فِی الحَق، وأعَمها فِی العَدلِ، وأجمَعَها لِرِضَی الرعِیةِ... إن أفضَلَ قُرةِ عَینِ الوُلاةِ استِقامَةُ العَدلِ فِی البِلادِ، وظُهورُ مَوَدةِ الرعِیةِ» (نهج البلاغة، نامه ۵۳).
↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۲۹۳-۲۹۷.
↑ «عنه(ع): جَعَلَ اللهُ سُبحانَهُ حُقوقَ عِبادِهِ مُقَدمَةً لِحُقوقِهِ؛ فَمَن قامَ بِحُقوقِ عِبادِ اللهِ کانَ ذلِک مُؤَدیاً إلَی القِیامِ بِحُقوقِ اللهِ» (غرر الحکم، ح ۴۷۸۰).
↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۲۹۳-۲۹۷.
↑ «الإمام علی(ع): أیهَا الناسُ! إن آدَمَ لَم یلِد عَبداً ولا أمَةً، وإن الناسَ کلهُم أحرارٌ» (الکافی، ج ۸، ص ۶۹، ح ۲۶).
↑ «عنه(ع): لا تَکن عَبدَ غَیرِک وقَد جَعَلَک اللهُ حُراً» (نهج البلاغة، نامه ۳۱).
↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۲۹۳-۲۹۷.
↑ «عنه(ع)- فی عَهدِهِ إلی‌ مالِک الأَشتَرِ-: فَاعمَل فیما وُلیتَ عَمَلَ مَن یحِب أن یدخِرَ حُسنَ الثناءِ مِنَ الرعِیةِ، وَالمَثوبَةِ مِنَ اللهِ، وَالرضا مِنَ الإِمامِ. ولا قُوةَ إلابِاللهِ» (تحف العقول، ص ۱۳۸).
↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۲۹۳-۲۹۷.
↑ «الإمام علی(ع)- فی عَهدِهِ إلی‌ مالِک الأَشتَرِ-: وأشعِر قَلبَک الرحمَةَ لِلرعِیةِ، وَالمَحَبةَ لَهُم، وَاللطفَ بِهِم، ولا تَکونَن عَلَیهِم سَبُعاً ضارِیاً تَغتَنِمُ أکلَهُم؛ فَإِنهُم صِنفانِ: إما أخٌ لَک فِی الدینِ، وإما نَظیرٌ لَک فِی الخَلقِ، یفرُطُ مِنهُمُ الزلَلُ، وتَعرِضُ لَهُمُ العِلَلُ، ویؤتی‌ عَلی‌ أیدیهِم فِی العَمدِ وَالخَطَأَ، فَأَعطِهِم مِن عَفوِک وصَفحِک مِثلَ الذی تُحِب وتَرضی‌ أن یعطِیک اللهُ مِن عَفوِهِ وصَفحِهِ؛ فَإنک فَوقَهُم، ووالِی الأَمرِ عَلَیک فَوقَک، واللهُ فَوقَ مَن وَلاک. وقَدِ استَکفَاک أمرَهُم وَابتَلاک بِهِم. ولا تَنصِبَن نَفسَک لِحَربِ اللهِ؛ فَإِنهُ لا یدَ لَک بِنِقمَتِهِ، ولا غِنی بِک عَن عَفوِهِ ورَحمَتِهِ... وَاعلَم أنهُ لَیسَ شَی‌ءٌ بِأَدعی‌ إلی‌ حُسنِ ظَن راعٍ بِرَعِیتِهِ مِن إحسانِهِ إلَیهِم، وتَخفیفِهِ المَؤوناتِ عَلَیهِم، وتَرک استِکراهِهِ إیاهُم عَلی‌ ما لَیسَ لَهُ قِبَلَهُم، فَلیکن مِنک فی ذلِک أمرٌ یجتَمِعُ لَک بِهِ حُسنُ الظن بِرَعِیتِک؛ فَإِن حُسنَ الظن یقطَعُ عَنک نَصَباً طَویلًا، وإن أحَق مَن حَسُنَ ظَنک بِهِ لَمَن حَسُنَ بَلاؤُک عِندَهُ. وإن أحَق مَن ساءَ ظَنک بِهِ لَمَن ساءَ بَلاؤُک عِندَهُ». وزاد فی تحف العقول: «فَاعرِف هذِهِ المَنزِلَةَ لَک وعَلَیک لِتَزِدک بَصیرَةً فی حُسنِ الصنعِ، وَاستِکثارِ حُسنِ البَلاءِ عِندَ العامةِ، مَعَ ما یوجِبُ اللهُ بِها لَک فِی المَعادِ» (تحف العقول، ص ۱۲۶- ۱۳۰).
↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۲۹۳-۲۹۷.
↑ «الإمام علی(ع)- فی عَهدِهِ إلی‌ مالِک الأَشتَرِ-: اجعَل لِذَوِی الحاجاتِ مِنک قِسماً تُفَرغُ لَهُم فیهِ شَخصَک، وتَجلِسُ لَهُم مَجلِساً عاماً، فَتَتَواضَعُ فیهِ للهِ الذی خَلَقَک، وتُقعِدَ عَنهُم جُندَک وأعوانَک مِن أحراسِک وشُرَطِک، حَتی‌ یکلمَک مُتَکلمُهُم غَیرَ مُتَتَعتِعٍ؛ فَإِنی سَمِعتُ رَسولَ اللهِ(ص) یقولُ فی غَیرِ مَوطِنٍ: «لَن تُقَدسَ امةٌ لا یؤخَذُ لِلضعیفِ فیها حَقهُ مِنَ القَوِی غَیرَ مُتَتَعتِعٍ»... ثُم امورٌ مِن امورِک لابُد لَک مِن مُباشَرَتِها، مِنها: إجابَةُ عُمالِک بِما یعیا عَنهُ کتابُک. ومِنها: إصدارُ حاجاتِ الناسِ یومَ وُرودِها عَلیک بِما تَحرَجُ بِهِ صُدورُ أعوانِک... فَلا تُطَولَن احتجِابَک عَن رَعِیتِک؛ فَإِن احتِجابَ الوُلاةِ عَنِ الرعِیةِ شُعبَةٌ مِنَ الضیقِ، وقِلةُ عِلمٍ بِالامورِ، وَالِاحتِجابُ مِنهُم یقطَعُ عَنهُم عِلمَ مَا احتَجَبوا دونَهُ، فَیصغُرُ عِندَهُمُ الکبیرُ، ویعظُمُ الصغیرُ، ویقبُحُ الحَسَنُ، ویحسُنُ القَبیحُ» (نهج البلاغة، نامه ۵۳).
↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۲۹۳-۲۹۷.
↑ «عنه(ع)- مِن وَصِیتِهِ لِابنِ عَباسٍ عِندَ استِخلافِهِ إیاهُ عَلَی البَصرَةِ-: سَعِ الناسَ بِوَجهِک ومَجلِسِک وحُکمِک، وإیاک وَالغَضَبَ؛ فَإِنهُ طَیرَةٌ مِنَ الشیطانِ» (نهج البلاغة، نامه ۷۶).
↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۲۹۳-۲۹۷.
↑ «الإمام علی(ع): أیهَا الناسُ! أعینونی عَلی‌ أنفُسِکم، وایمُ اللهِ لَانصِفَن المَظلومَ مِن ظالِمِهِ، ولَأَقودَن الظالِمَ بِخِزامَتِهِ، حَتی‌ اورِدَهُ مَنهَلَ الحَق وإن کانَ کارِهاً» (نهج البلاغة، خطبه ۱۳۶).
↑ «عنه(ع): الذلیلُ عِندی عَزیزٌ حَتی‌ آخُذَ الحَق لَهُ، وَالقَوِی عِندی ضَعیفٌ حَتی‌ آخُذَ الحَق مِنهُ» (نهج البلاغة، خطبه ۳۷).
↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۲۹۳-۲۹۷.
↑ صبح الأعشی، ج ۱، ص ۴۱۴.
↑ شرح نهج البلاغة، ج ۱۷، ص ۸۷.
↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۲۹۳-۲۹۷.
↑ «عنه(ع)- مِن کلامِهِ مَعَ الخَوارِجِ-: الزَموا السوادَ الأَعظَمَ؛ فَإِن یدَ اللهُ مَعَ الجَماعَةِ، وإیاکم والفُرقَةَ! فَإِن الشاذ مِنَ الناسِ لِلشیطانِ، کما أن الشاذ مِنَ الغَنَمِ لِلذئبِ» (نهج البلاغة، خطبه ۱۲۷).
↑ «عنه(ع): وإنی، وَاللهِ، لَأَظُن أن هؤلاءِ القَومَ سَیدالونَ مِنکم بِاجتِماعِهِم عَلی‌ باطِلِهِم، وتَفَرقِکم عَن حَقکم (نهج البلاغة، خطبه ۲۵)».
↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۲۹۳-۲۹۷.

[1] «الإمام علی(ع)- فی عَهدِهِ إلی‌ مالِک الأَشتَرِ-: وَلیکن أحَب الامورِ إلَیک أوسَطَها فِی الحَق، وأعَمها فِی العَدلِ، وأجمَعَها لِرِضَی الرعِیةِ... إن أفضَلَ قُرةِ عَینِ الوُلاةِ استِقامَةُ العَدلِ فِی البِلادِ، وظُهورُ مَوَدةِ الرعِیةِ» (نهج البلاغة، نامه ۵۳).

[2] محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۲۹۳-۲۹۷.

[3] «عنه(ع): جَعَلَ اللهُ سُبحانَهُ حُقوقَ عِبادِهِ مُقَدمَةً لِحُقوقِهِ؛ فَمَن قامَ بِحُقوقِ عِبادِ اللهِ کانَ ذلِک مُؤَدیاً إلَی القِیامِ بِحُقوقِ اللهِ» (غرر الحکم، ح ۴۷۸۰).

[4] محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۲۹۳-۲۹۷.

[5] «الإمام علی(ع): أیهَا الناسُ! إن آدَمَ لَم یلِد عَبداً ولا أمَةً، وإن الناسَ کلهُم أحرارٌ» (الکافی، ج ۸، ص ۶۹، ح ۲۶).

[6] «عنه(ع): لا تَکن عَبدَ غَیرِک وقَد جَعَلَک اللهُ حُراً» (نهج البلاغة، نامه ۳۱).

[7] محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۲۹۳-۲۹۷.

[8] «عنه(ع)- فی عَهدِهِ إلی‌ مالِک الأَشتَرِ-: فَاعمَل فیما وُلیتَ عَمَلَ مَن یحِب أن یدخِرَ حُسنَ الثناءِ مِنَ الرعِیةِ، وَالمَثوبَةِ مِنَ اللهِ، وَالرضا مِنَ الإِمامِ. ولا قُوةَ إلابِاللهِ» (تحف العقول، ص ۱۳۸).

[9] محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۲۹۳-۲۹۷.

[10] «الإمام علی(ع)- فی عَهدِهِ إلی‌ مالِک الأَشتَرِ-: وأشعِر قَلبَک الرحمَةَ لِلرعِیةِ، وَالمَحَبةَ لَهُم، وَاللطفَ بِهِم، ولا تَکونَن عَلَیهِم سَبُعاً ضارِیاً تَغتَنِمُ أکلَهُم؛ فَإِنهُم صِنفانِ: إما أخٌ لَک فِی الدینِ، وإما نَظیرٌ لَک فِی الخَلقِ، یفرُطُ مِنهُمُ الزلَلُ، وتَعرِضُ لَهُمُ العِلَلُ، ویؤتی‌ عَلی‌ أیدیهِم فِی العَمدِ وَالخَطَأَ، فَأَعطِهِم مِن عَفوِک وصَفحِک مِثلَ الذی تُحِب وتَرضی‌ أن یعطِیک اللهُ مِن عَفوِهِ وصَفحِهِ؛ فَإنک فَوقَهُم، ووالِی الأَمرِ عَلَیک فَوقَک، واللهُ فَوقَ مَن وَلاک. وقَدِ استَکفَاک أمرَهُم وَابتَلاک بِهِم. ولا تَنصِبَن نَفسَک لِحَربِ اللهِ؛ فَإِنهُ لا یدَ لَک بِنِقمَتِهِ، ولا غِنی بِک عَن عَفوِهِ ورَحمَتِهِ... وَاعلَم أنهُ لَیسَ شَی‌ءٌ بِأَدعی‌ إلی‌ حُسنِ ظَن راعٍ بِرَعِیتِهِ مِن إحسانِهِ إلَیهِم، وتَخفیفِهِ المَؤوناتِ عَلَیهِم، وتَرک استِکراهِهِ إیاهُم عَلی‌ ما لَیسَ لَهُ قِبَلَهُم، فَلیکن مِنک فی ذلِک أمرٌ یجتَمِعُ لَک بِهِ حُسنُ الظن بِرَعِیتِک؛ فَإِن حُسنَ الظن یقطَعُ عَنک نَصَباً طَویلًا، وإن أحَق مَن حَسُنَ ظَنک بِهِ لَمَن حَسُنَ بَلاؤُک عِندَهُ. وإن أحَق مَن ساءَ ظَنک بِهِ لَمَن ساءَ بَلاؤُک عِندَهُ». وزاد فی تحف العقول: «فَاعرِف هذِهِ المَنزِلَةَ لَک وعَلَیک لِتَزِدک بَصیرَةً فی حُسنِ الصنعِ، وَاستِکثارِ حُسنِ البَلاءِ عِندَ العامةِ، مَعَ ما یوجِبُ اللهُ بِها لَک فِی المَعادِ» (تحف العقول، ص ۱۲۶- ۱۳۰).

[11] محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۲۹۳-۲۹۷.

[12] «الإمام علی(ع)- فی عَهدِهِ إلی‌ مالِک الأَشتَرِ-: اجعَل لِذَوِی الحاجاتِ مِنک قِسماً تُفَرغُ لَهُم فیهِ شَخصَک، وتَجلِسُ لَهُم مَجلِساً عاماً، فَتَتَواضَعُ فیهِ للهِ الذی خَلَقَک، وتُقعِدَ عَنهُم جُندَک وأعوانَک مِن أحراسِک وشُرَطِک، حَتی‌ یکلمَک مُتَکلمُهُم غَیرَ مُتَتَعتِعٍ؛ فَإِنی سَمِعتُ رَسولَ اللهِ(ص) یقولُ فی غَیرِ مَوطِنٍ: «لَن تُقَدسَ امةٌ لا یؤخَذُ لِلضعیفِ فیها حَقهُ مِنَ القَوِی غَیرَ مُتَتَعتِعٍ»... ثُم امورٌ مِن امورِک لابُد لَک مِن مُباشَرَتِها، مِنها: إجابَةُ عُمالِک بِما یعیا عَنهُ کتابُک. ومِنها: إصدارُ حاجاتِ الناسِ یومَ وُرودِها عَلیک بِما تَحرَجُ بِهِ صُدورُ أعوانِک... فَلا تُطَولَن احتجِابَک عَن رَعِیتِک؛ فَإِن احتِجابَ الوُلاةِ عَنِ الرعِیةِ شُعبَةٌ مِنَ الضیقِ، وقِلةُ عِلمٍ بِالامورِ، وَالِاحتِجابُ مِنهُم یقطَعُ عَنهُم عِلمَ مَا احتَجَبوا دونَهُ، فَیصغُرُ عِندَهُمُ الکبیرُ، ویعظُمُ الصغیرُ، ویقبُحُ الحَسَنُ، ویحسُنُ القَبیحُ» (نهج البلاغة، نامه ۵۳).

[13] محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۲۹۳-۲۹۷.

[14] «عنه(ع)- مِن وَصِیتِهِ لِابنِ عَباسٍ عِندَ استِخلافِهِ إیاهُ عَلَی البَصرَةِ-: سَعِ الناسَ بِوَجهِک ومَجلِسِک وحُکمِک، وإیاک وَالغَضَبَ؛ فَإِنهُ طَیرَةٌ مِنَ الشیطانِ» (نهج البلاغة، نامه ۷۶).

[15] محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۲۹۳-۲۹۷.

[16] «الإمام علی(ع): أیهَا الناسُ! أعینونی عَلی‌ أنفُسِکم، وایمُ اللهِ لَانصِفَن المَظلومَ مِن ظالِمِهِ، ولَأَقودَن الظالِمَ بِخِزامَتِهِ، حَتی‌ اورِدَهُ مَنهَلَ الحَق وإن کانَ کارِهاً» (نهج البلاغة، خطبه ۱۳۶).

[17] «عنه(ع): الذلیلُ عِندی عَزیزٌ حَتی‌ آخُذَ الحَق لَهُ، وَالقَوِی عِندی ضَعیفٌ حَتی‌ آخُذَ الحَق مِنهُ» (نهج البلاغة، خطبه ۳۷).

[18] محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۲۹۳-۲۹۷.

[19] صبح الأعشی، ج ۱، ص ۴۱۴.

[20] شرح نهج البلاغة، ج ۱۷، ص ۸۷.

[21] محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۲۹۳-۲۹۷.

[22] «عنه(ع)- مِن کلامِهِ مَعَ الخَوارِجِ-: الزَموا السوادَ الأَعظَمَ؛ فَإِن یدَ اللهُ مَعَ الجَماعَةِ، وإیاکم والفُرقَةَ! فَإِن الشاذ مِنَ الناسِ لِلشیطانِ، کما أن الشاذ مِنَ الغَنَمِ لِلذئبِ» (نهج البلاغة، خطبه ۱۲۷).

[23] «عنه(ع): وإنی، وَاللهِ، لَأَظُن أن هؤلاءِ القَومَ سَیدالونَ مِنکم بِاجتِماعِهِم عَلی‌ باطِلِهِم، وتَفَرقِکم عَن حَقکم (نهج البلاغة، خطبه ۲۵)».

[24] محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۲۹۳-۲۹۷.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

@@ خط ۴۵: / خط ۴۵: @@
 ==پانویس==
 {{یادآوری پانویس}}
-{{پانویس2}}
+{{پانویس}}
 {{امام علی}}