انواع برداشت از انتظار چیست؟ (پرسش): تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۴۱: | خط ۴۱: | ||
===برداشت‌های منفی از [[انتظار]]=== | ===برداشت‌های منفی از [[انتظار]]=== | ||
*برداشت‌های منفی از موضوع [[انتظار فرج]] را میتوان به صورت زیر دسته بندی کرد: | *برداشت‌های منفی از موضوع [[انتظار فرج]] را میتوان به صورت زیر دسته بندی کرد: | ||
#'''[[انتظار]] [[مذهب]] احتراز''': برخی [[ظهور]] را تنها به ارادۀ [[الهی]] وابسته می‌دانند و تلاش در برابر [[حاکمان جور]] را بی‌تأثیر می‌شمارند، [[اصلاح]] امور را به آمدن [[حضرت مهدی]] واگذار میکنند و نه تنها برای برپایی [[حکومت]] [[اقدام]] نمی‌کنند بلکه آن را [[مانع]] [[ظهور]] و محکوم به بطلان می‌پندارند<ref>ر.ک. [[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[ادب فنای مقربان ج۹ (کتاب)|ادب فنای مقربان]]، ص۳۵۷، ۳۶۶</ref>. چنین انتظاری از نظر فردی، عامل رکود و توقف است و از نظر [[اجتماعی]] وسیله‌ای برای خاموش ساختن جنبش‌های ضدّ استعماری است<ref>ر.ک. [[میرزا عباس مهدوی فرد|مهدوی فرد، میرزا عباس]]، [[فلسفه انتظار (کتاب)|فلسفه انتظار]]، ص ۸۹ ـ ۹۴؛ [[سکینه طاووسی|طاووسی، سکینه]]، [[انتظار از دیدگاه اهل بیت (کتاب)|انتظار از دیدگاه اهل بیت]]، ص ۲۵ به نقل از مهدی منتظر، ص ۳۶.</ref>. انتظاری بدینگونه نوعی عقب‌گرد، [[ارتداد]] و حتی [[انحراف]] از [[آیات]] تحرک‌بخش [[قرآن]] است. عامل زبونی، [[بی‌عدالتی]]، [[نابرابری]]، رکود و سکون و کناره‌گیری است<ref>ر.ک. [[علی قائمی|قائمی، علی]]، [[نگاهی به مسأله انتظار (کتاب)|نگاهی به مسأله انتظار]]، ص ۳۷ و ۳۸؛ [[سکینه طاووسی|طاووسی، سکینه]]، [[انتظار از دیدگاه اهل بیت (کتاب)|انتظار از دیدگاه اهل بیت]]، ص ۲۵ [[عبدالله محمدهاشمی|محمدهاشمی، عبدالله]]، [[فرهنگ انتظار زمینه ساز تحقق جامعه مهدوی (مقاله)|فرهنگ انتظار زمینه ساز تحقق جامعه مهدوی]]، ص ۲۷</ref>. به طور کلی هرگونه برداشتی که از آن، بوی ایستایی و سکون و بی‌تحرکی به مشام رسد، به طور کامل [[نادرست]] است. از این‌رو این برداشت و تلقی از [[انتظار]] همواره مورد [[مذمت]] و [[سرزنش]] بزرگان [[دین]] قرار گرفته و همواره [[پیروان]] [[مکتب]] [[اهل‌بیت]]{{ع}} از آن پرهیز داده شده‌اند<ref>ر.ک. [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[انتظار و منتظران (مقاله)|انتظار و منتظران]]، [[مؤلفه‌های انتظار توانمند از نگاه روایات معصومین (مقاله)|مؤلفه‌های انتظار توانمند از نگاه روایات معصومین]]، ص؟؟؟</ref>. | #'''[[انتظار]] [[مذهب]] احتراز''': برخی [[ظهور]] را تنها به ارادۀ [[الهی]] وابسته می‌دانند و تلاش در برابر [[حاکمان جور]] را بی‌تأثیر می‌شمارند، [[اصلاح]] امور را به آمدن [[حضرت مهدی]] واگذار میکنند و نه تنها برای برپایی [[حکومت]] [[اقدام]] نمی‌کنند بلکه آن را [[مانع]] [[ظهور]] و محکوم به بطلان می‌پندارند<ref>ر.ک. [[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[ادب فنای مقربان ج۹ (کتاب)|ادب فنای مقربان]]، ص۳۵۷، ۳۶۶</ref>. چنین انتظاری از نظر فردی، عامل رکود و توقف است و از نظر [[اجتماعی]] وسیله‌ای برای خاموش ساختن جنبش‌های ضدّ استعماری است<ref>ر.ک. [[میرزا عباس مهدوی فرد|مهدوی فرد، میرزا عباس]]، [[فلسفه انتظار (کتاب)|فلسفه انتظار]]، ص ۸۹ ـ ۹۴؛ [[سکینه طاووسی|طاووسی، سکینه]]، [[انتظار از دیدگاه اهل بیت (کتاب)|انتظار از دیدگاه اهل بیت]]، ص ۲۵ به نقل از مهدی منتظر، ص ۳۶.</ref>. انتظاری بدینگونه نوعی عقب‌گرد، [[ارتداد]] و حتی [[انحراف]] از [[آیات]] تحرک‌بخش [[قرآن]] است. عامل زبونی، [[بی‌عدالتی]]، [[نابرابری]]، رکود و سکون و کناره‌گیری است<ref>ر.ک. [[علی قائمی|قائمی، علی]]، [[نگاهی به مسأله انتظار (کتاب)|نگاهی به مسأله انتظار]]، ص ۳۷ و ۳۸؛ [[سکینه طاووسی|طاووسی، سکینه]]، [[انتظار از دیدگاه اهل بیت (کتاب)|انتظار از دیدگاه اهل بیت]]، ص ۲۵ [[عبدالله محمدهاشمی|محمدهاشمی، عبدالله]]، [[فرهنگ انتظار زمینه ساز تحقق جامعه مهدوی (مقاله)|فرهنگ انتظار زمینه ساز تحقق جامعه مهدوی]]، ص ۲۷</ref>. به طور کلی هرگونه برداشتی که از آن، بوی ایستایی و سکون و بی‌تحرکی به مشام رسد، به طور کامل [[نادرست]] است. از این‌رو این برداشت و تلقی از [[انتظار]] همواره مورد [[مذمت]] و [[سرزنش]] بزرگان [[دین]] قرار گرفته و همواره [[پیروان]] [[مکتب]] [[اهل‌بیت]]{{ع}} از آن پرهیز داده شده‌اند<ref>ر.ک. [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[انتظار و منتظران (مقاله)|انتظار و منتظران]]، [[مؤلفه‌های انتظار توانمند از نگاه روایات معصومین (مقاله)|مؤلفه‌های انتظار توانمند از نگاه روایات معصومین]]، ص؟؟؟</ref>. قائلین چنین دیدگاهی در محورهای گوناگونی سخن گفته‌اند: | ||
:*برخی اینگونه بیان کرده‌اند که [[انتظار فرج]] تنها در صرف [[دعا برای فرج]] و [[امر به معروف]] و [[نهی]] از منکرهای جزیی، منحصر میشود و بیشتر از آن وظیفه‌ای برای خویش قائل نیستند<ref>ر.ک: [[محمد صابر جعفری|جعفری، محمد صابر]]، [[انتظار فرج ۱ (مقاله)|انتظار فرج]]؛ [[علی باقی نصرآبادی|نصرآبادی، علی باقی]]، [[نقش فرهنگ انتظار در پویایی جامعه مطلوب (مقاله)|نقش فرهنگ انتظار در پویایی جامعه مطلوب]]، ص ۱۱۳-۱۱۸.</ref>. | |||
:*برخی معتقدند [[امام مهدی]] {{ع}}، زمانی [[ظهور]] میکنند که [[دنیا]] پر از [[فساد]] و [[تباهی]] شده باشد، پس نباید در [[زمان غیبت]] با [[انحراف‌ها]] و مفاسدی که در [[جامعه]] وجود دارد مقابله کنیم، بلکه باید [[جامعه]] را به حال خود بگذاریم تا گناه‌ها زیاد شده و [[فرج]] نزدیک بشود<ref>ر.ک. [[علی باقی نصرآبادی|نصرآبادی، علی باقی]]، [[نقش فرهنگ انتظار در پویایی جامعه مطلوب (مقاله)|نقش فرهنگ انتظار در پویایی جامعه مطلوب]]، ص ۱۱۳-۱۱۸؛ [[محمد صابر جعفری|جعفری، محمد صابر]]، [[انتظار فرج ۱ (مقاله)|انتظار فرج]]، ص؟؟؟</ref>. برخی حتی پا را فراتر گذاشته‌اند و معتقدند نه تنها نباید جلوی [[گناهان]] را گرفت، بلکه باید به آنها دامن هم زد تا [[دنیا]] پر از [[جور]] و [[ظلم]] بشود و [[زمینۀ ظهور]] [[حضرت]] تحقّق یابد<ref>ر.ک. [[محمد محمدرضایی|محمدرضایی، محمد]]، [[معنای جدیدی از انتظار فرج حضرت ولی عصر (مقاله)|معنای جدیدی از انتظار فرج حضرت ولی عصر]]، ص ۱۲؛ [[علی باقی نصرآبادی|نصرآبادی، علی باقی]]، [[نقش فرهنگ انتظار در پویایی جامعه مطلوب (مقاله)|نقش فرهنگ انتظار در پویایی جامعه مطلوب]]، ص۱۱۳-۱۱۸؛ [[محمد صابر جعفری|جعفری، محمد صابر]]، [[انتظار فرج ۱ (مقاله)|انتظار فرج]]، ص؟؟؟.</ref>. برخی دولت‌های [[ستمگر]] مدعی شده‌اند که با جنایت‌های روزافزون به [[مقدمات ظهور]] [[منجی]] [[کمک]] میکنند<ref>ر.ک. [[مریم کریمی‌تبار|کریمی‌تبار، مریم]]، [[اهداف دولت زمینه‌ساز ظهور (مقاله)|اهداف دولت زمینه‌ساز ظهور]]، ص۱۲۱-۱۲۲؛ [[علی قائمی|قائمی، علی]]، [[نگاهی به مسأله انتظار (کتاب)|نگاهی به مسأله انتظار]]، ص۳۹-۴۰.</ref>. | |||
:*برخی معنای انتظار را خاموش و بی تحرک می‌دانند و پدیده [[ظهور حضرت حجت]]{{ع}} را تنها معلول [[اراده]] و [[مشیت الهی]] می‌دانند و برای عوامل انسانی و طبیعی، نقش چندانی قائل نیستند. به همین جهت، در [[عصر غیبت]] نیز [[شیعیان]] را به [[زمینه‌سازی]] و تهیه [[مقدمات ظهور]] [[مکلف]] نمی‌دانند<ref>ر.ک. [[قنبر علی صمدی|صمدی، قنبر علی]]، [[آموزه انتظار و زمینه سازی ظهور (مقاله)|آموزه انتظار و زمینه سازی ظهور]]، ص ۱۲۰ ـ ۱۲۱. </ref>. | |||
:*برخی هر اقدامی برای [[تشکیل حکومت]] در [[زمان غیبت]] را خلاف [[شرع]] دانسته و [[عقیده]] دارند این عمل با [[روایات]] مغایر است و هر عَلَمی [[قبل از ظهور]] [[حضرت]] بلند شود، [[طاغوت]] است<ref>{{متن حدیث|کُلُّ رَایَةٍ تُرْفَعُ قَبْلَ رَایَةِ الْقَائِمِ{{ع}} صَاحِبُهَا طَاغُوتٌ}}؛ الغیبه، نعمانی، ص ۱۱۴؛ کافی، ج ۸، ص ۲۹۵.</ref>.<ref>ر.ک. [[علی باقی نصرآبادی|نصرآبادی، علی باقی]]، [[نقش فرهنگ انتظار در پویایی جامعه مطلوب (مقاله)|نقش فرهنگ انتظار در پویایی جامعه مطلوب]]، ص ۱۱۳-۱۱۸؛ [[محمد صابر جعفری|جعفری، محمد صابر]]، [[انتظار فرج ۱ (مقاله)|انتظار فرج]]، ص؟؟؟</ref>. | |||
#'''[[انتظار مذهب اعتراض]]''': از جمله برداشت‌های قابل نقد، تفسیری است که [[انتظار]] را به صورت مطلق؛ مذهبی اعتراضی معرفی مینماید: "[[انتظار مذهب اعتراض]] است، [[منتظر]]، معترض به وضع موجود و خواستار وضع مطلوب است. [[مذهب]] [[انتظار]] مذهبی است که حرف دارد و می‌تواند کاری انجام دهد. این [[منتظر]] به آنچه هست [[دل]] نمی‌بندد و به آنچه که باید باشد می‌اندیشد. او مهاجم به [[ظلم]] است و این [[اعتراض]] ریشه در یک [[مبارزه]] و "نه [[تاریخی]] دارد" "نه"ای که از [[سقیفه]] و از زبان [[علی]]{{ع}} شنیده شد"<ref>[[علی شریعتی|شریعتی، علی]]، انتظار مذهب اعتراض. </ref>. هرچند این [[تفسیر]]؛ [[انتظار]] را موجب تخدیر و [[تسلیم]] نمی‌داند و از این جهت تفسیری مطلوب است اما در برابر این نظریه هم دو پرسش مطرح است. اول اینکه دامنۀ این [[اعتراض]] تا کجاست؟ تا [[رفاه]]، تا [[عدالت]]، تا عرفان، تا [[آزادی]] تا [[شکوفایی]] و [[تکامل]] و یا... و دوم اینکه پی‌آمد این [[اعتراض]] چیست؟ چه باری بر دوش [[منتظر]] می‌گذارد و این نفی با چه اثباتی همراه میشود؟<ref>ر.ک. [[میرزا عباس مهدوی فرد|مهدوی فرد، میرزا عباس]]، [[فلسفه انتظار (کتاب)|فلسفه انتظار]]، ص ۸۹ ـ ۹۴.</ref> | #'''[[انتظار مذهب اعتراض]]''': از جمله برداشت‌های قابل نقد، تفسیری است که [[انتظار]] را به صورت مطلق؛ مذهبی اعتراضی معرفی مینماید: "[[انتظار مذهب اعتراض]] است، [[منتظر]]، معترض به وضع موجود و خواستار وضع مطلوب است. [[مذهب]] [[انتظار]] مذهبی است که حرف دارد و می‌تواند کاری انجام دهد. این [[منتظر]] به آنچه هست [[دل]] نمی‌بندد و به آنچه که باید باشد می‌اندیشد. او مهاجم به [[ظلم]] است و این [[اعتراض]] ریشه در یک [[مبارزه]] و "نه [[تاریخی]] دارد" "نه"ای که از [[سقیفه]] و از زبان [[علی]]{{ع}} شنیده شد"<ref>[[علی شریعتی|شریعتی، علی]]، انتظار مذهب اعتراض. </ref>. هرچند این [[تفسیر]]؛ [[انتظار]] را موجب تخدیر و [[تسلیم]] نمی‌داند و از این جهت تفسیری مطلوب است اما در برابر این نظریه هم دو پرسش مطرح است. اول اینکه دامنۀ این [[اعتراض]] تا کجاست؟ تا [[رفاه]]، تا [[عدالت]]، تا عرفان، تا [[آزادی]] تا [[شکوفایی]] و [[تکامل]] و یا... و دوم اینکه پی‌آمد این [[اعتراض]] چیست؟ چه باری بر دوش [[منتظر]] می‌گذارد و این نفی با چه اثباتی همراه میشود؟<ref>ر.ک. [[میرزا عباس مهدوی فرد|مهدوی فرد، میرزا عباس]]، [[فلسفه انتظار (کتاب)|فلسفه انتظار]]، ص ۸۹ ـ ۹۴.</ref> | ||
===نتیجه‌گیری=== | ===نتیجه‌گیری=== | ||
نسخهٔ ۱۷ فوریهٔ ۲۰۲۰، ساعت ۱۳:۱۹
| انواع برداشت از انتظار چیست؟ | |
|---|---|
 | |
| موضوع اصلی | بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت |
| مدخل بالاتر | مهدویت / غیبت امام مهدی / وظایف و تکالیف مسلمانان در عصر غیبت / انتظار فرج |
| مدخل اصلی | انواع انتظار |
انواع برداشت از انتظار چیست؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث مهدویت است که میتوان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی مهدویت مراجعه شود.
عبارت‌های دیگری از این پرسش
پاسخ جامع اجمالی
* پاسخ جامع به این پرسش، برگرفته از تمامی پاسخ‌ها ودیدگاه‌های متفرقه اندیشمندان و نویسندگانی است که تصویر و متن سخنان آنان در ذیل دیده میشود:
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
|
| حسینی خامنه‌ای | جوادی آملی | سلیمیان | شمس‌الدین | فروهی | نصیری | جعفری | ضمیری |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
|
| کوثری | قائمی | لک‌زایی | باقی نصرآبادی | طهماسبی بلداجی | محمدرضایی | هرنجی | کریمی‌تبار |
انواع انتظار
- آموزۀ انتظار از محوری‌ترین عقاید به حساب میآید، منتها به رغم روشنی و قطعیت معنای راستین انتظار، تفسیر و تبیین انتظار محل اختلاف و برداشت‌های گوناگون شده است[۱].
- دربارۀ چیستی و تحلیل ماهیت انتظار، دو برداشت اصلی و عمده وجود دارد:
انتظار مثبت و سازنده
- در این نگرش"انتظار" تنها امید و چشم به راهی نیست، بلکه گرایش عملی و از سنخ "حرکت" و "کار" و "تلاش" است و با منش و رفتار منتظر پیوند دارد، زیرا برپایۀ آیات[۲] و روایات[۳]، هدف والای انتظار، حاکمیت فراگیر اسلام به دست آخرین حجت الهی، امام مهدی (ع) است. برپایه این تفسیر، "انتظار"، اندیشۀ حرکت‌آفرین و پویاست که منتظر را به رفتار و اقدامات اصلاح‌گرایانه وامی‌دارد[۴] و ظهور حضرت مهدی (ع) حلقه‌ای است از حلقه‌های مبارزۀ اهل حق و باطل که پیروزی به اهل حق منتهی میشود و فرد منتظر در هر شرایط، در گروه اهل حق جای دارد و در هر شرایطی بر علیه اهل باطل است[۵]. منتظران ظهور امام زمان خود نیز مصلحانی کوچکترند که در محدودۀ خود به روشنگری و اصلاح و ارشاد می‌پردازند و از خاموش ماندن چراغ هدایت و نور جلوگیری مینمایند[۶] و جامعه را مهیای تأسیس دولت مهدوی مینمایند[۷]. انتظار مثبت، انتظار فعال، پویا و تأثیرگذاری است که منتظر را در تکاپوی تحولات و تغییرات شدید جامعه یاری میرساند و او را در ترسیم جامعۀ مطلوب مهدوی قوی و توانمند میسازد. روحیۀ انتظار سازنده در فرد موجب میگردد تا او جامعه را از جامعۀ موجود به جامعۀ منتظر تبدیل کند و از آن رهگذر، به جامعه مطلوب و عصر ظهور رهنمون گردد[۸].
انتظار منفی و ویرانگر
- این انتظار، فلج کننده، بازدارنده و در واقع نوعی"اباحی گری" است و همواره مورد مذمت و سرزنش بزرگان دین قرار گرفته است. در این نوع انتظار، ظهور مهدی (ع) صرفاً ماهیت انفجاری دارد و از اشاعۀ ظلم‌ها، تبعیض‌ها، اختناق‌ها و حق‌کشی‌ها ناشی میشود. این انفجار زمانی رخ میدهد که اصلاح به نقطۀ صفر برسد و حق و حقیقت هیچ طرفداری نداشته باشد. بنابراین هر اصلاحی در این جریان محکوم است، چون هر اصلاحی یک نقطۀ روشن است و تا نقطۀ روشن هست دست غیب ظاهر نمیشود، پس بهترین کمک به تسریع در ظهور و بهترین شکل انتظار، ترویج و اشاعۀ فساد است. این نوع انتظار فرج به نوعی تعطیلی مقررات اسلامی و به هیچ وجه با موازین اسلامی و قرآنی وفق ندارد[۹] و اینگونه انتظار، عاملی برای توجیه ستم‌ها و فسادها و حق‌کُشی‌ها و بی‌عدالتی‌هاست[۱۰].
برداشت‌های منفی از انتظار
- برداشت‌های منفی از موضوع انتظار فرج را میتوان به صورت زیر دسته بندی کرد:
- انتظار مذهب احتراز: برخی ظهور را تنها به ارادۀ الهی وابسته می‌دانند و تلاش در برابر حاکمان جور را بی‌تأثیر می‌شمارند، اصلاح امور را به آمدن حضرت مهدی واگذار میکنند و نه تنها برای برپایی حکومت اقدام نمی‌کنند بلکه آن را مانع ظهور و محکوم به بطلان می‌پندارند[۱۱]. چنین انتظاری از نظر فردی، عامل رکود و توقف است و از نظر اجتماعی وسیله‌ای برای خاموش ساختن جنبش‌های ضدّ استعماری است[۱۲]. انتظاری بدینگونه نوعی عقب‌گرد، ارتداد و حتی انحراف از آیات تحرک‌بخش قرآن است. عامل زبونی، بی‌عدالتی، نابرابری، رکود و سکون و کناره‌گیری است[۱۳]. به طور کلی هرگونه برداشتی که از آن، بوی ایستایی و سکون و بی‌تحرکی به مشام رسد، به طور کامل نادرست است. از این‌رو این برداشت و تلقی از انتظار همواره مورد مذمت و سرزنش بزرگان دین قرار گرفته و همواره پیروان مکتب اهل‌بیت(ع) از آن پرهیز داده شده‌اند[۱۴]. قائلین چنین دیدگاهی در محورهای گوناگونی سخن گفته‌اند:
- برخی اینگونه بیان کرده‌اند که انتظار فرج تنها در صرف دعا برای فرج و امر به معروف و نهی از منکرهای جزیی، منحصر میشود و بیشتر از آن وظیفه‌ای برای خویش قائل نیستند[۱۵].
- برخی معتقدند امام مهدی (ع)، زمانی ظهور میکنند که دنیا پر از فساد و تباهی شده باشد، پس نباید در زمان غیبت با انحراف‌ها و مفاسدی که در جامعه وجود دارد مقابله کنیم، بلکه باید جامعه را به حال خود بگذاریم تا گناه‌ها زیاد شده و فرج نزدیک بشود[۱۶]. برخی حتی پا را فراتر گذاشته‌اند و معتقدند نه تنها نباید جلوی گناهان را گرفت، بلکه باید به آنها دامن هم زد تا دنیا پر از جور و ظلم بشود و زمینۀ ظهور حضرت تحقّق یابد[۱۷]. برخی دولت‌های ستمگر مدعی شده‌اند که با جنایت‌های روزافزون به مقدمات ظهور منجی کمک میکنند[۱۸].
- برخی معنای انتظار را خاموش و بی تحرک می‌دانند و پدیده ظهور حضرت حجت(ع) را تنها معلول اراده و مشیت الهی می‌دانند و برای عوامل انسانی و طبیعی، نقش چندانی قائل نیستند. به همین جهت، در عصر غیبت نیز شیعیان را به زمینه‌سازی و تهیه مقدمات ظهور مکلف نمی‌دانند[۱۹].
- برخی هر اقدامی برای تشکیل حکومت در زمان غیبت را خلاف شرع دانسته و عقیده دارند این عمل با روایات مغایر است و هر عَلَمی قبل از ظهور حضرت بلند شود، طاغوت است[۲۰].[۲۱].
- انتظار مذهب اعتراض: از جمله برداشت‌های قابل نقد، تفسیری است که انتظار را به صورت مطلق؛ مذهبی اعتراضی معرفی مینماید: "انتظار مذهب اعتراض است، منتظر، معترض به وضع موجود و خواستار وضع مطلوب است. مذهب انتظار مذهبی است که حرف دارد و می‌تواند کاری انجام دهد. این منتظر به آنچه هست دل نمی‌بندد و به آنچه که باید باشد می‌اندیشد. او مهاجم به ظلم است و این اعتراض ریشه در یک مبارزه و "نه تاریخی دارد" "نه"ای که از سقیفه و از زبان علی(ع) شنیده شد"[۲۲]. هرچند این تفسیر؛ انتظار را موجب تخدیر و تسلیم نمی‌داند و از این جهت تفسیری مطلوب است اما در برابر این نظریه هم دو پرسش مطرح است. اول اینکه دامنۀ این اعتراض تا کجاست؟ تا رفاه، تا عدالت، تا عرفان، تا آزادی تا شکوفایی و تکامل و یا... و دوم اینکه پی‌آمد این اعتراض چیست؟ چه باری بر دوش منتظر می‌گذارد و این نفی با چه اثباتی همراه میشود؟[۲۳]
نتیجه‌گیری
- بنابراین دو برداشت عمده درباره انتظار وجود دارد: انتظار مثبت و سازنده که موافق آیات و روایات و حرکت آفرین و پویاست و انتظار منفی و ویرانگر که مخالف ضرورت قرآن و اسلام و بازدارنده و فلج کننده است.
پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه
با کلیک بر «ادامه مطلب» پاسخ باز و با کلیک بر «نهفتن» بسته میشود:
| ۱. آیت‌الله خامنه‌ای؛ |
|---|
|
| ۲. آیت‌الله جوادی آملی؛ |
|---|
|
| ۳. حجت الاسلام و المسلمین سلیمیان؛ |
|---|
|
| ۴. حجت الاسلام و المسلمین شمس‌الدین؛ |
|---|
|
| ۵. حجت الاسلام و المسلمین فروهی؛ |
|---|
|
| ۶. حجت الاسلام و المسلمین نصیری؛ |
|---|
|
| ۷. حجت الاسلام و المسلمین جعفری؛ |
|---|
|
| ۸. حجت الاسلام و المسلمین کوثری؛ |
|---|
|
| ۹. حجت الاسلام و المسلمین ضمیری؛ |
|---|
|
| ۱۰. آقای دکتر قائمی (پژوهشگر معارف دینی)؛ |
|---|
|
| ۱۱. آقای دکتر لک‌زایی؛ |
|---|
|
| ۱۲. آقای دکتر نصرآبادی؛ |
|---|
|
| ۱۳. آقای دکتر طهماسبی؛ |
|---|
|
| ۱۴. آقای دکتر محمدرضایی؛ |
|---|
|
| ۱۵. آقای هرنجی؛ |
|---|
|
| ۱۶. سرکار خانم کریمی‌تبار؛ |
|---|
|
- معنای انتظار چیست؟ (پرسش)
- منظور از انتظار به معنای عام چیست؟ (پرسش)
- منظور از انتظار به معنای خاص چیست؟ (پرسش)
- ارکان انتظار چیست؟ (پرسش)
- عناصر و اجزاء انتظار چیستند؟ (پرسش)
- هدف از انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
- انتظار فرج چه ضرورتی دارد؟ (پرسش)
- آیا مسئله انتظار قابل تحقق است؟ (پرسش)
- جایگاه انتظار در مکاتب فکری غیر دینی چیست؟ (پرسش)
- نقش انتظار در حرکت توحیدی چیست؟ (پرسش)
- انواع انتظار چیست؟ (پرسش)
- شدت انتظار شخص منتظر چگونه در آرزوها و دعاهای او تجلی پیدا میکند؟ (پرسش)
- لوازم انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
- دیدگاه اهل سنت درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
- دیدگاه آیین بودا درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
- آیا جنیان در انتظار منجی موعود هستند؟ (پرسش)
- آیا فرشتگان در انتظار منجی موعود هستند؟ (پرسش)
- چرا گفته میشود امام مهدی منتظر ظهور است؟ (پرسش)
- دلایل انتظار فرج و امید به آینده چیست؟ (پرسش)
- آیا شیعیان در امر انتظار عجول و شتاب‌زده هستند؟ (پرسش)
- آیا مسئله انتظار سبب فراگیری ظلم و ستم میشود؟ (پرسش)
- آیا مسئله انتظار سبب تعطیلی احکام اسلامی میشود؟ (پرسش)
- آیا اندیشه انتظار موعود در امت‌های پیشین بوده است؟ (پرسش)
- آیا انتظار در میان ادیان و ملل گوناگون سابقه‌ای دارد؟ (پرسش)
- منشأ نگاه عامیانه به ظهور منجی چیست؟ (پرسش)
- آفات نگاه عامیانه به ظهور منجی چیست؟ (پرسش)
- گونه‌های احادیث درباره انتظار چیستند؟ (پرسش)
- نمادهای انتظار چیستند؟ (پرسش)
- آیا دعای ندبه از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
- آیا دعای عهد از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
- آیا زیارت آل یاسین از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
- آیا مسجد جمکران از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
- آیا مسجد کوفه از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
- آیا مسجد صعصعه از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
- آیا مسجد سهله از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
- آیا عید نیمه شعبان از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
- آیا روز جمعه از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
- چرا کسانی که انتظار امام مهدی را می‌کشیده‌اند بعد از ظهور به مخالفت با ایشان برمی‌خیزند؟ (پرسش)
- ویژگیهای اعتراض به وضع موجود در راستای انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- شیوه ابراز اعتراض به وضع موجود در راستای انتظار امام مهدی چگونه است؟ (پرسش)
- منظور از عمومیت انتظار چیست؟ (پرسش)
- مبانی اشتیاق به فرج چیست؟ (پرسش)
- چگونه میتوان انتظار را در جامعه ترویج داد؟ (پرسش)
- آیا مراد از انتظار تنها انتظار قلبی است؟ (پرسش)
- منظور از انتظار، انتظار فردی است یا انتظار امت؟ (پرسش)
- منظور از انتظار امام و امت چیست؟ (پرسش)
- شرایط انتظار واقعی چیست؟ (پرسش)
- انتظار عملی به چه معناست؟ (پرسش)
- آیا انتظار مذهب اعتراض است؟ (پرسش)
- آیا انتظار به معنای گوشه‌گیری و احتراز است؟ (پرسش)
- آیا انتظار فرج مورد اتفاق همه مسلمین است؟ (پرسش)
- مسئولیت اجتماعی مسلمین درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
- کامل‌ترین شکل انتظار عملی برای مقدمه ظهور امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- انتظار فرج با سرنوشت بشریت چه پیوندی دارد؟ (پرسش)
- مقصود از انتظار مسیحا چیست؟ (پرسش)
- منظور از انتظار ویرانگر چیست؟ (پرسش)
- منظور از انتظار سازنده چیست؟ (پرسش)
- منظور از انتظار مسئولانه چیست؟ (پرسش)
- منظور از انتظار غیر مسئولانه چیست؟ (پرسش)
- انواع برداشت از انتظار چیست؟ (پرسش)
- دیدگاه شیعه درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
- دیدگاه آیین زرتشت درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
- دیدگاه آیین هندو درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
- دیدگاه یهود درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
- دیدگاه مسیحیت درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
- برداشت‌های نادرست از انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
- علت برداشت‌های انحرافی از انتظار چیست؟ (پرسش)
- آیا انتظار امام مهدی واجب است؟ (پرسش)
- عوامل ایجاد کننده انتظار چیستند؟ (پرسش)
- لوازم تعریف انتظار چیست؟ (پرسش)
- نقطه مقابل انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
- رابطه انتظار با شدت گرفتاری‌ها چیست؟ (پرسش)
- امام مهدی منتظر چه چیزی است؟ (پرسش)
- آیا انتظار فرج باید با قصد قربت باشد؟ (پرسش)
- مراتب انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
- رابطه محبت با انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
- بالاترین درجه انتظار فرج امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- مشاهده وقوع ظلم در زمین چگونه انتظار فرج را در مؤمن تشدید میکند؟ (پرسش)
- چه رابطه‌ای میان انتظار فرج و ایمان وجود دارد؟ (پرسش)
- انتظار منجی در ادوار مختلف دعوت‌های الهی چه معنایی داشته است؟ (پرسش)
- اندیشه انتظار موعود در اسلام چگونه است؟ (پرسش)
- آیا انتظار فرج افضل الاعمال است؟ (پرسش)
- انتظار فرج چیست و چرا بهترین عمل خوانده شده است؟ (پرسش)
- برداشت‌های نادرست از انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
- آیا مکاتب فلسفی نیز انتظار فرج را امری ارزشی می‌دانند؟ (پرسش)
- آیا در کتاب مقدس یهود سخن از انتظار فرج به میان آمده است؟ (پرسش)
- مقصود از روایات مطلق در باب انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
- چه امتیازی در انتظار منجی موجود است؟ (پرسش)
- آیا تأخیر در فرج موجب قساوت قلب میشود؟ (پرسش)
- آیا انتظار طولانی فرج خسته کننده و ملالتآور است؟ (پرسش)
- علت سختی انتظار چیست و چرا می‌گویند انتظار زیباست؟ زیبایی انتظار در چیست؟ (پرسش)
- امام مهدی در قبال منتظران و شیعیان چه عنایاتی دارند؟ (پرسش)
- منتظران امام مهدی که در قرنهای گذشته بدون پاین انتظارشان فوت کرده‌اند؛ چه تضمینی وجود دارد که انتظار ما به ثمر برسد؟ (پرسش)
- آیا انتظار موجب انفعال جامعه نمیشود؟ (پرسش)
- فرج مردم جهان در چیست و چرا انتظار فرج فضیلت و ارزش بیشتری دارد؟ (پرسش)
- خاستگاه و منشأ اصلی انتظار ظهور «مصلح و نجاتدهنده بزرگ» چیست؟ (پرسش)
- دعا برای تعجیل فرج چه تأثیری در فرج شیعیان دارد؟ (پرسش)
- دعای اللهم کن لولیک الحجه بن الحسن به چه منظوری خوانده میشود؟ (پرسش)
- آیات مربوط به ظهور و انتظار کدامند؟ (پرسش)
- انتظار در دیگر روزهای سال چگونه معنا پیدا میکند؟ (پرسش)
- رابطه انتظار با بهداشت روان چیست؟ (پرسش)
- رابطه انتظار با آینده جهان چیست؟ (پرسش)
- فلسفه انتظار چیست؟ (پرسش)
- باور به ظهور امام مهدی چگونه عامل پایداری و استقامت شیعه میشود؟ (پرسش)
- انتظار فرج چه فضیلتی دارد؟ (پرسش)
- جایگاه انتظار در فرهنگ شیعه چیست؟ (پرسش)
- چرا انتظار اهمیت و جایگاه ویژه و برجسته‌ای دارد؟ (پرسش)
- چرا انتظار فرج افضل اعمال است؟ (پرسش)
- ویژگیهای منتظران واقعی در دوران غیبت چیست؟ (پرسش)
- انتظارات امام مهدی از منتظران چیست؟ (پرسش)
- چه نوع انتظاری راجح است؟ (پرسش)
- دانش آموزان چگونه باید منتظر امام مهدی باشند؟ (پرسش)
- رضایت امام مهدی از چه راهی به دست میآید؟ (پرسش)
- آیا شیعیان و منتظران ظهور افزون‌بر وظایف فردی و دینی تکالیف سیاسی و اجتماعی نیز دارند؟ (پرسش)
- آیا برای منتظر واقعی بودن اقدام‌های سیاسی و اجتماعی خاصی باید انجام داد؟ (پرسش)
- وظایف ما در دوران غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- چه تناسبی میان انتظار موعود و مبارزه با فساد وجود دارد؟ آیا انتظار به معنای ساکت ماندن نیست؟ (پرسش)
- چه مقام و منزلتی در روایات برای منتظران بیان شده است؟ (پرسش)
- جامعه منتظر دارای چه ویژگی‌هایی است؟ (پرسش)
- انتظارات امام مهدی از منتظران چیست؟ (پرسش)
- صرفنظر از وظایف شخصی در قبال امام مهدی وظایف خود انسان منتظر به‌طور کلی چیست؟ (پرسش)
- منتظران برجسته همچون علما باید چه عملکردی داشته باشند؟ (پرسش)
- منتظران راستین امام مهدی دارای چه فضیلت و منزلتی هستند؟
- منتظران برجسته همچون علما باید چه عملکردی داشته باشند؟ (پرسش)
- در روایات چه پاداشی برای منتظران امام مهدی بیان شده است؟ (پرسش)
- ویژگیهای منتظران واقعی در این دوران چیست؟ (پرسش)
- آیا تنها انتظار فرج برای ظهور امام مهدی کافی است؟ (پرسش)
- ویژگیهای انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
- ویژگیهای فرهنگ انتظار در ابعاد اعتقادی چیست؟ (پرسش)
- ویژگیهای فرهنگ انتظار در ابعاد علمی و اخلاقی چیست؟ (پرسش)
- فواید و آثار انتظار چیست؟ (پرسش)
- آثار فردی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- آثار اجتماعی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- آثار تربیتی انتظار چیست؟ (پرسش)
- چرا انتظار فرج امام مهدی موجب گشایش میشود؟ (پرسش)
- عنصر انتظار چگونه در آمادگی نظامی منتظران تأثیر دارد؟ (پرسش)
- چگونه روحیه انتظار را در خود تقویت کنیم؟ (پرسش)
- آیا انتظار فرج منشأ فرج‌های مادی برای منتظر خواهد بود؟ (پرسش)
- انتظار چه ابعادی دارد؟ (پرسش)
- ابعاد اعتقادی انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
- ابعاد عملی انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
منبع‌شناسی جامع مهدویت
پانویس
با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:
- ↑ ر.ک. کوثری، ابراهیم، انتظار و وظایف منتظران، ص ۸؛ نصیری، علی، نگاهی به پدیده انتظار و آثار حیات‌بخش آن، ص ۱۱۴-۱۱۶.
- ↑ سوره نور، آیه: ۵۵.
- ↑ رسول خدا(ص) فرمود: «"لَنْ تَنْقَضِیَ الْأَیَّامُ وَ اللَّیَالِی حَتَّی یَبْعَثَ اللَّهُ رَجُلًا مِنْ أَهْلِ بَیْتِی یُوَاطِئُ اسْمُهُ اسْمِی یَمْلَؤُهَا عَدْلًا وَ قِسْطاً کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْرا"»؛ الارشاد، ج ۲، ص ۳۴۰.
- ↑ ر.ک. جوادی آملی، عبدالله، ادب فنای مقربان، ص۳۵۷، ۳۶۶.
- ↑ ر.ک. طهماسبی بلداجی، اصغر و مرادی، فاطمه، قرآن و سبک زندگی مهدوی،ص؟؟؟؛ فروهی، ناصر، انتظار فرج، ص؟؟؟
- ↑ ر.ک. شمس‌الدین، سید مهدی، در ساحل انتظار، ص۳۱-۳۳.
- ↑ ر.ک. لک‌زایی، شریف، آزادی انتظار و آموزه مهدویت، ص؟؟؟
- ↑ ر.ک. ضمیری، محمد رضا، کارکردهای انتظار سازنده در اصلاح ناهنجاری‌های اجتماعی، ص ۲۸۳ ـ ۲۸۴.
- ↑ ر.ک. مطهری، مرتضی، قیام و انقلاب مهدی از دیدگاه فلسفه تاریخ، ص ۵۴؛ سلیمیان، خدامراد، انتظار و منتظران، ص ۱۹۳-۱۹۵؛ طهماسبی بلداجی، اصغر و مرادی، فاطمه، قرآن و سبک زندگی مهدوی،ص؟؟؟؛ فروهی، ناصر، انتظار فرج، ص؟؟؟
- ↑ ر.ک. لک‌زایی، شریف، آزادی انتظار و آموزه مهدویت،؟؟؟؛ قائمی، علی، نگاهی به مسأله انتظار، ص۳۹-۴۰.
- ↑ ر.ک. جوادی آملی، عبدالله، ادب فنای مقربان، ص۳۵۷، ۳۶۶
- ↑ ر.ک. مهدوی فرد، میرزا عباس، فلسفه انتظار، ص ۸۹ ـ ۹۴؛ طاووسی، سکینه، انتظار از دیدگاه اهل بیت، ص ۲۵ به نقل از مهدی منتظر، ص ۳۶.
- ↑ ر.ک. قائمی، علی، نگاهی به مسأله انتظار، ص ۳۷ و ۳۸؛ طاووسی، سکینه، انتظار از دیدگاه اهل بیت، ص ۲۵ محمدهاشمی، عبدالله، فرهنگ انتظار زمینه ساز تحقق جامعه مهدوی، ص ۲۷
- ↑ ر.ک. سلیمیان، خدامراد، انتظار و منتظران، مؤلفه‌های انتظار توانمند از نگاه روایات معصومین، ص؟؟؟
- ↑ ر.ک: جعفری، محمد صابر، انتظار فرج؛ نصرآبادی، علی باقی، نقش فرهنگ انتظار در پویایی جامعه مطلوب، ص ۱۱۳-۱۱۸.
- ↑ ر.ک. نصرآبادی، علی باقی، نقش فرهنگ انتظار در پویایی جامعه مطلوب، ص ۱۱۳-۱۱۸؛ جعفری، محمد صابر، انتظار فرج، ص؟؟؟
- ↑ ر.ک. محمدرضایی، محمد، معنای جدیدی از انتظار فرج حضرت ولی عصر، ص ۱۲؛ نصرآبادی، علی باقی، نقش فرهنگ انتظار در پویایی جامعه مطلوب، ص۱۱۳-۱۱۸؛ جعفری، محمد صابر، انتظار فرج، ص؟؟؟.
- ↑ ر.ک. کریمی‌تبار، مریم، اهداف دولت زمینه‌ساز ظهور، ص۱۲۱-۱۲۲؛ قائمی، علی، نگاهی به مسأله انتظار، ص۳۹-۴۰.
- ↑ ر.ک. صمدی، قنبر علی، آموزه انتظار و زمینه سازی ظهور، ص ۱۲۰ ـ ۱۲۱.
- ↑ «کُلُّ رَایَةٍ تُرْفَعُ قَبْلَ رَایَةِ الْقَائِمِ(ع) صَاحِبُهَا طَاغُوتٌ»؛ الغیبه، نعمانی، ص ۱۱۴؛ کافی، ج ۸، ص ۲۹۵.
- ↑ ر.ک. نصرآبادی، علی باقی، نقش فرهنگ انتظار در پویایی جامعه مطلوب، ص ۱۱۳-۱۱۸؛ جعفری، محمد صابر، انتظار فرج، ص؟؟؟
- ↑ شریعتی، علی، انتظار مذهب اعتراض.
- ↑ ر.ک. مهدوی فرد، میرزا عباس، فلسفه انتظار، ص ۸۹ ـ ۹۴.
- ↑ بیانات در خطبه‌های نماز جمعه، ۱۲/۱/۱۳۶۷.
- ↑ حسینی خامنه‌ای، سید علی، ما منتظریم، ص۱۵۷.
- ↑ ر.ک . سوره نور، آیه : ۵۵.
- ↑ رسول خدا(ص) فرمود: « لَنْ تَنْقَضِيَ الْأَيَّامُ وَ اللَّيَالِي حَتَّى يَبْعَثَ اللَّهُ رَجُلًا مِنْ أَهْلِ بَيْتِي يُوَاطِئُ اسْمُهُ اسْمِي يَمْلَؤُهَا عَدْلًا وَ قِسْطاً كَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْرا» (الارشاد، ج ۲، ص ۳۴۰).
- ↑ نمود بارز این سطحی‌نگری را میتوان در تفکر جریان مشهور به "انجمن حجتیه" مشاهده کرد.
- ↑ الکافی، ج ۸، ص ۲۶۴.
- ↑ الغیبه، نعمانی، ص ۱۱۴.
- ↑ الکافی، ج ۸، ص ۲۹۵.
- ↑ الغیبه، نعمانی، ص ۲۵۶.
- ↑ شرح الأخبار، ج ۳، ص ۵۶۳؛ کشف الغمه، ج ۲، ص ۴۷۷.
- ↑ صحیفه امام خمینی، ج ۲۱، ص ۱۳ - ۱۴.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله، ادب فنای مقربان، ج۹، ص۳۵۷، ۳۶۶.
- ↑ همه شما رهبر یکدیگر و در راه اصلاح هم مسئول هستید؛ صحيح مسلم، ج ۳، ص ۲۰؛ صحیح بخاری، ج ۲، ص ۱۸ و بحارالأنوار، ج ۷۲، ص ۳۸
- ↑ محمدرضا مظفر، عقاید الأمامية، ترجمه علی رضا مسجدجامعی، ص ۱۱۸
- ↑ مطهری، مرتضی، قیام و انقلاب مهدی از دیدگاه فلسفه تاریخ، ص ۵۴ (با تصرف)
- ↑ امام خمینی، صحیفه نور، ج ۲۱ (۱۴ فروردین ۱۳۶۷ش)
- ↑ سلیمیان، خدامراد، انتظار و منتظران، ص ۱۹۳-۱۹۵.
- ↑ کنزالعمال حدیث ۳۸۶۹۱.
- ↑ وسائل الشیعه ۳۶/۱۱.
- ↑ وسائل الشیعه ۳۹/۱۱ بحار الانوار ۱۷۲/۴۶.
- ↑ شمس‌الدین، سید مهدی، در ساحل انتظار، ص۳۱-۳۳.
- ↑ قیام و انقلاب مهدی، ص ۵۳.
- ↑ کمال الدین وتمام النعمة، ص ۳۴۶، ج۳۲.
- ↑ منتخب الأثر، ص ۴۷۸.
- ↑ فروهی، ناصر، انتظار فرج.
- ↑ برای نمونه ر.ک: ارشاد، ص ۳۷۳.
- ↑ نصیری، علی، نگاهی به پدیده انتظار و آثار حیات‌بخش آن، ص 114-116.
- ↑ صحیفه امام، ج۲۱، ص ۱۴، چاپ اوّل، پاییز ۱۳۷۸.
- ↑ برگرفته از صحیفه امام، ج۲۱،ص ۱۳ ۱۴، چاپ اوّل، پاییز۱۳۷۸.
- ↑ جعفری، محمد صابر، انتظار فرج.
- ↑ مطهری، مرتضی، قیام و انقلاب مهدی از دیدگاه فلسفه تاریخ، انتشارات صدرا، چ۵، ص۶۱- ۶۷.
- ↑ کوثری، ابراهیم، انتظار و وظایف منتظران، ص 8.
- ↑ ضمیری، محمد رضا، کارکردهای انتظار سازنده در اصلاح ناهنجاری‌های اجتماعی، ص ۲۸۳-۲۸۴.
- ↑ قائمی، علی، نگاهی به مسأله انتظار، ص39-40.
- ↑ لک‌زایی، شریف، آزادی انتظار و آموزه مهدویت.
- ↑ صحیفه نور، ج ۲۰، ص ۱۹۶.
- ↑ صحیفه نور، ج ۲۰، ص ۱۹۶.
- ↑ صحیفه نور، ج ۲۰، ص ۱۹۷.
- ↑ صحیفه نور، ج ۲۰، ص ۱۹۶.
- ↑ صحیفه نور، ج ۲۰، ص ۱۹۶.
- ↑ صحیفه نور، ج ۲۰، ص ۱۹۷.
- ↑ صحیفه نور، ج ۲۰، ص ۱۹۷.
- ↑ صحیفه نور، ج ۲۰، ص ۱۹۷.
- ↑ >صحیفه نور، ج ۲۰، ص ۱۹۷.
- ↑ نصرآبادی، علی باقی، نقش فرهنگ انتظار در پویایی جامعه مطلوب، ص۱۱۳-۱۱۸.
- ↑ موعود نامه، ص ۱۳۰.
- ↑ موعود نامه، ص ۱۳۱.
- ↑ طهماسبی بلداجی، اصغر و مرادی، فاطمه، قرآن و سبک زندگی مهدوی.
- ↑ محمدرضایی، محمد، معنای جدیدی از انتظار فرج حضرت ولی عصر، ص۶-۷.
- ↑ محمدرضایی، محمد، معنای جدیدی از انتظار فرج حضرت ولی عصر، ص۱۲.
- ↑ بهره‌گیری از درس‌هایی از وصیت‌نامه امام خمینی(ع)، تألیف سید محمد شفیعی مازندرانی، ص ۳۲ – ۳۱.
- ↑ صحیفه نور، امام خمینی، ج ۲۰، ص ۱۹۶ – ۱۹۷ – ۱۹۸.
- ↑ قیام و انقلاب مهدی، شهید مطهری، ص ۷.
- ↑ قیام و انقلاب مهدی(ع)، شهید مطهری ص ۶۳ – ۶۲.
- ↑ هرنجی، منصور، انتظار و وظایف منتظران، ص ۱۰.
- ↑ « يَخْرُجُ أُنَاسٌ مِنَ الْمَشْرِقِ فَيُوطِئُونَ لِلْمَهْدِيِّ سُلْطَانَهُ»؛ علامه مجلسی، بحارالانوار، ج۵۱، ص۸۷.
- ↑ کریمی‌تبار، مریم، اهداف دولت زمینه‌ساز ظهور، ص121-122.