تکالیف منتظران امام مهدی

تکالیف منتظران امام مهدی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث امام مهدی است. تکالیف منتظران امام مهدی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: تکالیف منتظران امام مهدی در حدیث - تکالیف منتظران امام مهدی در کلام اسلامی - تکالیف منتظران امام مهدی در کلام اسلامی - پرسش‌های مرتبط

مقدمه

• درباره وظایف و تکالیف شیعیان در دوران غیبت، سخن‌های بسیاری گفته شده است و حتی در بعضی کتاب‌ها از جمله کتاب "مکیال المکارم فی فوائد الدعاء للقائم" تا هشتاد وظیفه برای منتظران حضرت مهدی (ع) برشمرده شده است. ما در اینجا به تعدادی از مهم‌ترین این وظایف اشاره می‌کنیم:

1. شناخت حجت خدا و امام عصر (ع)؛ نخستین وظیفه منتظران، کسب معرفت نسبت به وجود مقدس امام و حجت زمان خویش است. این موضوع تا بدان درجه از اهمیت است که در روایات بسیاری که به طریق شیعه و اهل سنت از پیامبر گرامی اسلام (ص) و ائمه معصومین (ع) نقل شده آمده است: "هرکس بمیرد و امام زمانش را نشناسد، به مرگ جاهلی مرده است". توجه به مفاد دعاهایی که خواندن آنها در عصر غیبت تأکید شده است، نیز ما را به اهمیت موضوع شناخت حجت خدا رهنمون می‌سازد: "خدایا! خودت را به من بشناسان، که اگر خودت را به من نشناسانی، پیغمبرت را نخواهم شناخت، بارالها! پیغمبرت را به من بشناسان که اگر پیغمبرت را به من نشناسانی، حجت تو را نخواهم شناخت. خدایا! حجت خود را به من بشناسان که اگر حجتت را به من نشناسانی، از دینم گمراه می‌گردم...".
2. پیراستگی از بدی‌ها و آراستگی‌ها به خوبی‌ها: امام صادق (ع) می‌فرماید: "هرکس دوست دارد از یاران قائم (ع) باشد، باید که منتظر باشد و در این حال به پرهیزکاری و اخلاق نیکو رفتار نماید...". امام زمان (ع) نیز می‌فرماید، "هریک از شما باید آن‌چه را که موجب دوستی ما می‌شود، پیشه خود سازد و از هرآن‌چه موجب خشم ما می‌گردد، دوری گزیند..." در توقیعی که از ناحیه مقدسه به مرحوم شیخ مفید صادر گردیده، اعمال ناشایست و گناهانی که از شیعیان حضرت سر می‌زند، یکی از اسباب و یا تنها سبب طولانی شدن غیبت و دوری شیعیان از دیدار آن حضرت شمرده شده است.
3. پیوند با مقام ولایت: حفظ‍‌ و تقویت پیوند قلبی با حضرت و تجدید دائمی عهد و پیمان با آن حضرت. در روایتی از امام باقر (ع) می‌خوانیم: "... بر انجام واجبات صبر کنید و با دشمنانتان پایداری کنید و پیوند خود را با امام منتظرتان مستحکم نمایید". اگر شیعه منتظر، در آغاز هر روز با حضور و توجه، عهد و پیمانی را با مقتدای خود تجدید نماید، هرگز به رکود، ذلت، ظلم و بی‌عدالتی تن نخواهد داد. در همان توقیع حضرت به شیخ مفید آمده است، "اگر شیعیان ما... در وفای پیمانی که از ایشان گرفته شد، یک‌دل و مصمم باشند، نعمت لقای ما از آنان به تأخیر نمی‌افتد...".
4. کسب آمادگی برای ظهور: از امام صادق (ع) روایت است که فرمودند: "هریک از شما باید برای خروج حضرت قائم (ع) (سلاحی) مهیا کند؛ هرچند یک تیر باشد. خدای تعالی هرگاه بداند کسی چنین نیتی دارد، امید آن است که عمرش را طولانی کند تا آن حضرت را درک نماید..." در روایت دیگری از امام موسی کاظم (ع) نقل شده که: "هرکس اسبی را به انتظار امر ما نگاه دارد و به سبب آن دشمنان ما را خشمگین سازد، در حالی که او منسوب به ماست، خداوند روزی‌اش را فراخ می‌گرداند...". رمز اینکه شیعه باید هر لحظه آماده یاری امام خود باشد، این است که زمان ظهور برای ما مشخص نیست. البته نحوه آمادگی بستگی به شرایط‍‌ زمان و مکان دارد و اگر در بعضی روایات سخن آماده کردن اسب، تیر و شمشیر به میان آمده، ذکر این موارد تنها به‌عنوان تمثیل و بیان لزوم آمادگی برای یاری آن حضرت است.
5. ارتباط‍‌ با فقها و مراجع تقلید: ائمه (ع) تکلیف ما را در زمان غیبت امام و عدم دسترسی به امام معصوم (ع) مشخص کرده و به ما امر فرموده‌اند که به فقهای جامع الشرایط‍‌ مراجعه کنیم. امام عصر (ع) نیز در یکی از توقیعات خود در پاسخ "اسحاق بن یعقوب" می‌فرماید: "و اما رویدادهایی که پیش می‌آید به راویان حدیث ما مراجعه کنید، زیرا آنها حجت بر شما هستند و من حجت خدا بر ایشان".
6. دعا برای تعجیل فرج: امام عصر (ع) فرمود: "برای تعجیل فرج، بسیار دعا کنید که فرج شما همان است".
7. بزرگداشت نام و یاد مهدی (ع).

تکالیف منتظران امام مهدی در چشم به راه

• در مورد وظایف و تکالیف شیعیان در دوران غیبت، بسیار سخن گفته شده است. حتی در بعضی کتاب‌ها، از جمله کتاب مکیال المکارم فی فوائد الدعاء للقائم تا هشتاد وظیفه برای منتظران خاتم اوصیا حضرت بقیة الله (ع) آمده است. از آنجا که تبیین همه وظایفی که شیعیان در عصر غیبت بر عهده دارند، در این محدوده نمی‌گنجد، به شماری از مهم‌ترین وظایف اشاره می‌کنیم:
• شناخت حجت خدا و امام عصر (ع): اولین و مهم‌ترین وظیفه‌ای که هر شیعه منتظر بر عهده دارد، کسب معرفت نسبت به وجود مقدس امام و حجت زمان خویش است. این موضوع چنان اهمیتی دارد که در روایات بسیاری که شیعه و اهل سنت از پیامبر گرامی اسلام و ائمه معصومین (ع) نقل کرده‌اند، چنین آمده است: "هر کس بمیرد و امام زمانش را نشناسد، به مرگ جاهلی مرده است". روایت دیگری، کلینی از امام محمد باقر (ع) چنین نقل می‌کند: هر کس در حالی که امامی نداشته باشد، بمیرد، مردنش، مردن جاهلیت است و هر آن که در حال شناختن امامش بمیرد، پیش افتادن یا تأخیر این امر دولت آل محمد (ع)، او را زیان ترساند و هر کس بمیرد در حالی که امامش را شناخته، همچون کسی است که در خیمه قائم (ع) با آن حضرت باشد. در مورد مفهوم، ضرورت و شاخصه‌های معرفت امام پیش از این، به تفصیل سخن گفتیم و در اینجا به همین مقدار بسنده می‌کنیم.
• پیراستگی از بدی‌ها و آراستگی به خوبی‌ها: وظیفه مهم دیگری که هر شیعه منتظر بر عهده دارد، پیراستن خود از ویژگی‌های ناپسند و آراستن خود به اخلاق نیکو است. در روایتی از امام صادق (ع) آمده است: هر کس دوست دارد از یاران حضرت قائم (ع) باشد، باید منتظر باشد و در این حال، به پرهیزکاری و اخلاق نیکو رفتار کند، در حالی که منتظر است. امام عصر (ع) نیز با توجه به ناگهانی بودن امر ظهور، همه شیعیان را در زمان غیبت به انجام اعمال پسندیده و دوری از اعمال ناپسند فرا خوانده است: پس هر یک از شما باید آنچه را موجب دوستی ما می‌شود، پیشه خود سازد و از هر آنچه موجب خشم و ناخشنودی ما می‌گردد، دوری گزیند؛ زیرا فرمان ما به یک‌باره و ناگهانی فرا می‌رسد و در آن زمان، توبه و بازگشت برای کسی سودی ندارد و پشیمانی از گناه، کسی را از کیفر ما نجات نمی‌بخشد. تهذیب نفس و دوری گزیدن از گناهان و کردار ناشایست، به عنوان یکی از وظایف منتظران در عصر غیبت، چنان اهمیتی دارد که در توقیع شریفی که از ناحیه مقدسه حضرت صاحب الامر خطاب به شیخ مفید صادر گشته، کردار ناشایست و گناهانی که از شیعیان آن حضرت سر می‌زند، یکی از اسباب یا تنها سبب طولانی شدن غیبت و دوری شیعیان از تقای آن بدر منیر شمرده شده است: ... پس تنها چیزی که ما را از آنان (شیعیان) پوشیده می‌دارد، همانا چیزهای ناخوشایندی است که از ایشان به ما می‌رسد و خوشایند ما نیست و از آنان انتظار نمی‌رود. باید توجه داشت تنها زمانی می‌توانیم خود را منتظر امام عدالت‌گستر و پیرو او بدانیم که در زندگی فردی و اجتماعی خویش، راه و روش مورد نظر او را اجرا کنیم، چنان‌که در نامه امیرمؤمنان علی (ع) خطاب به عثمان بن حنیف، فرماندار بصره آمده است: آگاه باش که هر پیروی را پیشوایی است که پی وی را پوید و از نور دانش او روشنی جوید، بدان که پیشوای شما از دنیای خود به دو جامه فرسوده بسنده کرده و دو قرصه نان را خوردنی خویش ساخته است. بدانید که شما چنین نتوانید کرد، ولی مرا به پارسایی و کوشیدن و پاک‌دامنی و درستی ورزیدن یاری کنید. از همین روست که در دعای ندبه می‌خوانیم: خداوندا! ... ما را در راه ادای حقوق او (امام مهدی (ع))، تلاش در پیروی از او و دوری از مخالفت او یاری کن و با خشنودی او بر ما منت گذار. در اینجا ممکن است پرسیده شود: از کجا می‌توان فهمید که امام زمان (ع) از ما چه می‌خواهد و چه کاری را می‌پسندد؟ در پاسخ به این پرسش باید دو نکته را یادآور شویم:

1. امام زمان‌ (ع)، ادامه‌دهنده راه پیامبر اکرم (ص) و ائمه معصومین (ع) به اعتقاد ما، همه امامان معصوم، مفسران کتاب خدا و بیان‌کنندگان سنت رسول خدا (ص) هستند. رضایت و خشنودی امام زمان (ع) نیز در چیزی نیست جز آنچه در کتاب خدا آمده یا در سخنان رسول خدا (ص) و دیگر امامان معصوم: به آن اشاره شده است. به بیان دیگر، اگر کسی به همه تکالیف و وظایفی که در قرآن و روایات معصومین (ع) به آنها امر شده است، عمل کند و از همه محرمات و گناهانی که در این دو منبع الهی از آنها نهی شده است، دوری جوید، خواهد توانست رضایت امام عصر (ع) را چنان که باید و شاید، به دست آورد. بنابراین، هیچ لزومی ندارد که ما حتما از زبان امام زمان (ع) بشنویم که ایشان از چه رفتار و گفتاری، خشنود و از چه رفتار و گفتاری، ناخشنود می‌شود. چنان‌که پیش از این گفته شد، با مراجعه به دعایی مانند "دعای مکارم الاخلاق" که از امام سجاد (ع) نقل شده است، می‌توانیم پی ببریم که امام زمان (ع) از ما چه می‌خواهد و چه کاری را می‌پسندد.
2. اشاره امام زمان (ع) به عوامل خرسندی و ناخرسندی خود در احادیث، زیارت‌ها و دعاهایی که در طول دوران غیبت صغرا و پس از آن، به صورت توقیع با صورت‌های دیگر از امام مهدی (ع) برای ما به یادگار مانده است، به صراحت تمام، آنچه موجب خرسندی یا ناخرسندی آن حضرت می‌شود، بیان و چگونه عمل کردن، چگونه سخن گفتن و چگونه اندیشیدن به ما آموخته شده است. از این رو، با مراجعه به مجموعه ارزشمند یادگارهای آن حضرت و تأمل و تدبر در آنها می‌توان به راحتی هدایت را از گمراهی و صراط مستقیم را از راه کج باز شناخت. گفتنی است مجموعه سخنان و رهنمودهای امام عصر (ع) را برخی نویسندگان، جمع‌آوری و در قالب کتاب منتشر کرده‌اند.

برای روشن‌تر شدن موضوع، شایسته است که به یکی از این یادگارهای گران‌قدر امام عصر (ع) نگاهی بیفکنیم؛ همان دعای معروفی که با جمله «اللَّهُمَّ ارْزُقْنَا تَوْفِيقَ الطَّاعَةِ...» آغاز می‌شود و در اوایل مفاتیح الجنان نیز آمده است. در این دعای کوتاه و مختصر، امام مهدی (ع) هر آنچه را شایسته است خود را بدان‌ها آراسته یا از آنها پیراسته سازیم، در قالب درخواست از خدا بیان کرده و به صورت غیرمستقیم به ما فهمانده است که به عنوان حجت خدا، چه انتظاری از ما دارد و چگونه شیعه‌ای را برای خود می‌پسندد. با هم بخش‌هایی از این دعا را می‌خوانیم: بار خدایا! توفیق فرمان‌برداری، دوری از گناهان، درستی و پاکی نیت و شناخت حرام‌ها را روزی ما فرمای. ما را به راهنمایی و پایداری گرامی دار و زبان ما را در درست‌گویی و گفتار حکیمانه استوار ساز. دل ما را از دانش و معرفت سرشار کن و درون ما را از حرام و مال شبهه‌ناک پاکیزه گردان و دست ما را از ستمگری و دزدی بازدار و چشم ما را از فجور و خیانت بپوشان و گوش ما را از شنیدن سخن بیهوده و غیبت بر بند. در ادامه این دعا، امام عصر (ع)، ویژگی‌هایی را که شایسته عالمان، دانش‌پژوهان، پیران، جوانان، زنان، توانگران، تنگ‌دستان، جنگجویان حکم‌رانان و دیگر قشرهای اجتماعی است، بر می‌شمارد و از خداوند می‌خواهد به هر یک از این گروه‌های اجتماعی، ویژگی‌هایی را که شایسته آنهاست، عطا فرماید.

• پیوند با مقام ولایت:حفظ و تقویت پیوند قلبی با امام عصر (ع) و تجدید دایمی عهد و پیمان با آن حضرت، یکی دیگر از وظایف مهمی است که هر شیعه منتظر در عصر غیبت بر عهده دارد. بدین معنا که یک منتظر واقعی حضرت حجت (ع) با وجود غیبت ظاهری آن حجت الهی هرگز نباید احساس کند که در جامعه، رها و بی‌مسئولیت رها شده است و هیچ تکلیفی نسبت به امام و مقتدای خود ندارد. این موضوع در روایات بسیاری مورد تأکید قرار گرفته است که به برخی از آنها اشاره می‌کنیم. در روایتی، امام محمد باقر (ع) در تفسیر این کلام خدای تعالی: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَصَابِرُوا وَرَابِطُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ﴾. می‌فرماید: بر انجام واجبات صبر کنید و با دشمنتان‌تان پایداری کنید و پیوند خود را با امام منتظرتان مستحکم سازید. همچنین امام صادق (ع) در تفسیر آیه یاد شده می‌فرماید: بر واجبات صبر کنید و یکدیگر را بر مصایب به صبر وا دارید و خود را بر پیوند با امامان [و یاری آنها] ملتزم سازید. در روایات دیگری نیز به همین مضمون از امام جعفر صادق و امام موسی کاظم وارد شده است که برای رعایت اختصار، آنها را نمی‌آوریم.

در روایت‌های متعددی، امامان ما، شیعیان خود را به تجدید عهد و بیعت با امام زمان خود سفارش کرده و از آنها خواسته‌اند در آغاز هر روز و حتی پس از هر نماز واجب، دعای عهد بخوانند. همه این موارد از اهمیت پیوند دایمی شیعیان با مقام عظمای ولایت و حجت خدا حکایت دارد. یکی از مشهورترین دعاهای عهد، دعایی است که سید بن طاووس آن را در در ابتدای کتاب آن ارزشمند آمده مصباح الزائر به نقل از امام صادق (ع) روایت کرده و در ابتدای آن آمده است: هر کس چهل بامداد، خدا را با این عهد بخواند، از یاوران قائم ما خواهد بود. پس اگر پیش از ظهور قائم از دنیا برود، خداوند تعالی، او را از قبرش خارج می‌سازد [تا قائم را یاری دهد]. خداوند به شماره هر کلمه [از آن]، هزار حسنه به او عطا کند و هزار بدی را از او برطرف می‌سازد. به دلیل اهمیت و اعتبار مضمون این دعای شریف، بخشی از آن را نقل می‌کنیم: بار خدایا! من در بامداد این روز و تمام دوران زندگانی‌ام، عهد و عقد و بیعتی را که از آن حضرت بر گردن دارم، با او تجدید می‌کنم که هرگز از آن عهد و بیعت برنگردم و بر آن پایدار بمانم. بار خدایا! مرا از یاران آن حضرت و از مدافعان حریم مقدس او و شتابندگان در پی انجام هدف او و اطاعت‌کنندگان از دستورها و نواهی او و حمایت‌کنندگان از [وجود شریف] او و سبقت‌جویان به سوی خواسته او و شهیدان در حضورش قرار ده. دقت در عبارت‌های بالا می‌تواند تصویری روشن از مفهوم عهد و پیمان با امام و حجت زمان را ترسیم کند؛ عهد و پیمانی ناگسستنی برای یاری و نصرت امام زمان خود و پیروی مخلصانه و تا پای جان از اوامر و نواهی او. آیا اگر هر شیعه منتظر در آغاز هر روز، با حضور و توجه، چنین عهد و پیمانی را با امام و مقتدای خود تجدید کند، هرگز به سستی، خواری، ستم و بی‌عدالتی تن خواهد داد؟ آیا هرگز حاضر خواهد شد که به رضای مولا و سرور خود بی‌اعتنا باشد و گناه کند؟ بی‌تردید، اگر چنین فرهنگی در هر جامعه‌ای حاکم شود و همه تنها در پی رضای امام زمان خود باشند، آن جامعه هرگز دچار بحران فرهنگی، از خودبیگانگی، نومیدی و انحطاط نخواهد شد. مسلم است اگر همه شیعیان با هم‌دلی و همراهی، دست بیعت و یاری به سوی مولا و سرور خود دراز کنند و بر یاری او هم‌داستان شوند، دیری نخواهد پایید که فرج مولای‌شان را درک خواهند کرد و برای همیشه از ستم‌ها و ذلت‌ها رهایی خواهند یافت. در توقیع شریفی که پیش از این نیز به بخشی از آن اشاره شد، آمده است: اگر شیعیان ما که خداوند آنان را در اطاعتش یاری دهد، در وفای پیمانی که از ایشان گرفته شده است، یک‌دل و مصمم می‌شدند، نعمت دیدار ما از آنان به تأخیر نمی‌افتاد و سعادت دیدار ما برای آنها با معرفت کامل و راستین نسبت به ما تعجیل می‌شد. شیعیان منتظر علاوه بر دعای عهد می‌توانند با بهره گیری از دعاها و زیارت‌های دیگری که مرتبط با امام عصر (ع) است، پیوند دایمی خود را با آن امام برقرار سازند که از آن جمله به دعای ندبه، دعای فرج، دعای زمان غیبت، استغاثه به امام زمان (ع)، زیارت آل یاسین، زیارت امام عصر در روز جمعه، نماز امام زمان و مانند آن می‌توان اشاره کرد. دعا به امام زمان (ع) در قنوت و تعقیب نمازهای پنج‌گانه نیز می‌تواند در ایجاد ارتباط و انس بیشتر با آن حضرت نقش داشته باشد. چشم انتظاران امام عصر (ع) همچنین می‌توانند با حضور در مساجد و مکان‌های مقدسی که به امام عصر (ع) منسوب است، مانند مسجد جمکران در قم، مسجد سهله در نجف و سرداب مقدس سامرا، پیوند خویش را با آن حضرت روز به روز مستحکم‌تر سازند.

• زمینه‌سازی و کسب آمادگی برای ظهور حجت حق: یکی دیگر از وظایفی که به تصریح روایات، در دوران غیبت بر عهده شیعیان و منتظران فرج قائم آل محمد (ع) است، کسب آمادگی‌های نظامی و فراهم کردن تسلیحات مناسب هر عصر برای یاری امام غایب است. در روایتی که نعمانی از امام صادق (ع) نقل کرده، آمده است: ر یک از شما باید برای خروج حضرت قائم (ع) [سلاحی] آماده کند، هر چند یک تیر باشد. خدای تعالی هر گاه بداند کسی چنین نیتی دارد، امید آن است که عمرش را طولانی کند تا آن حضرت را درک کند [و از یاران و همراهانش قرار گیرد].

در روایت دیگری، شیخ کلینی از امام ابوالحسن موسی کاظم (ع) نقل می‌کند: ... هر کس اسبی را به انتظار امر ما نگاه دارد و به سبب آن، دشمنان ما را خشمگین سازد، در حالی که او منسوب به ماست، خداوند روزی‌اش را فراخ گرداند، به او شرح صدر عطا کند، او را به آرزویش برساند و در رسیدن به خواسته هایش یاری کند. همچنین شیخ کلینی از ابوعبدالله جعفی، روایتی را نقل می‌کند که توجه به مفاد آن سودمند است: حضرت ابوجعفر محمد بن علی (امام باقر) (ع) به من فرمود: منتهای زمان مرابطه (مرزداری) نزد شما چند روز است؟ عرضه داشتم: چهل روز. فرمود: ولی مرابطه ما مرابطه‌ای است که همیشه هست.... علامه مجلسی در شرح این فرمایش امام می‌فرماید: بر شیعیان واجب است که خود را بر اطاعت امام برحق و انتظار فرج او ملتزم سازند و برای یاری‌اش آماده باشند. شیخ محمد حسن نجفی (م ۱۳۶۶ ه- ق) نیز در کتاب جواهر الکلام در شرح این روایت می‌فرماید: مرابطه در این روایت به معنای اراده انتظار فرج در تمام ساعات شبانه روز است، همچنان که در بعضی از روایات نیز به این معنا اشاره شده است، به مرابطه مصطلح در فقه. شاید بتوان گفت کلام صاحب جواهر نیز در نهایت به همان کلام مجلسی برمی‌گردد که فرمود: مرابطه در این روایت به معنای آمادگی برای یاری امام منتظر است. رمز اینکه شیعه باید هر لحظه آماده یاری امام خود باشد، این است که زمان ظهور مشخص نیست و هر آن که اراده خداوند تعلق گیرد، ممکن است ظهور رخ دهد. بنابراین، شیعیان باید همواره در حال آماده‌باش به سر برند تا در زمان ضرورت، به فرمان امام خود برای مقابله با مستکبران و ستم‌کاران جهان به پا خیزند. با نگاهی به تاریخ شیعه می‌توانیم به عمق باور مردم به موضوع ظهور و آمادگی همیشگی آنها برای این موضوع پی ببریم. ابن بطوطه در سفرنامه خود می‌نویسد: ندبه شیعیان حِله برای امام زمان در نزدیکی بازار بزرگ شهر، مسجدی قرار دارد که بر در آن، پرده حریری آویزان است و آنجا را "مسجد صاحب الزمان" می‌خوانند. شب‌ها پیش از نماز عصر، صد مرد مسلح با شمشیرهای آخته... اسبی یا استری زین کرده می‌گیرند و به سوی مسجد صاحب الزمان روانه می‌شوند. پیشاپیش این چارپا، طبل و شیپور و بوق زده می‌شود. سایر مردم در طرفین این دسته حرکت می‌کنند و چون به مسجد صاحب الزمان می‌رسند، در برابر در ایستاده و آواز می‌دهند که: "بسم الله، ای صاحب الزمان، بسم الله بیرون آی که تباهی روی زمین را فراگرفته و ستم فراوان گشته. وقت آن است که برآیی تا خدا به وسیله تو، حق را از باطل جدا گرداند و به همین ترتیب، به نواختن بوق و شیپور و طبل ادامه می‌دهند تا نماز مغرب فرا رسد.... باید توجه داشت که شیوه آمادگی برای ظهور، به شرایط زمان و مکان بستگی دارد و اگر در بعضی روایات، از آماده کردن اسب و شمشیر برای ظهور ولی امر سخن به میان آمده و برای آن، فضیلت بسیار شمرده شده است، به این معنا نیست که اینها موضوعیت دارند. با قدری تأمل روشن می‌شود که ذکر این موارد تنها به عنوان تمثیل و بیان لزوم آمادگی رزمی برای یاری آخرین حجت حق است. در این عصر بر شیعیان لازم است که با فراگرفتن فنون رزمی و مسلح شدن به تجهیزات نظامی روز، خود را برای مقابله با دشمنان قائم آل محمد (ع) آماده سازند. در حال حاضر، به دلیل حاکمیت دولت شیعی و حکومت فقیه جامع الشرایط بر سرزمین اسلامی ایران، این وظیفه در درجه اول بر عهده حکومت اسلامی است که در هر زمان، نیروی مسلح کشور را در بالاترین حد آمادگی نظامی قرار دهد تا به فضل خدا در هر لحظه که اراده الهی بر ظهور منجی بشر، حضرت مهدی (ع) قرار گرفت، بتوانند به بهترین صورت در خدمت آن حضرت باشند. امام خمینی با وسعت دیدی که داشت، "کسب آمادگی برای ظهور" را بسیار فراتر از آنچه گفته شد، مطرح می‌کرد و معتقد بود که باید از هم اکنون برای گسترش قدرت اسلام در جهان تلاش کنیم تا زمینه ظهور چنان که باید، فراهم شود. ایشان در این زمینه می‌فرمود: همه ما انتظار فرج داریم و باید در این انتظار خدمت کنیم. انتظار فرج، قدرت اسلام است و ما باید کوشش کنیم تا قدرت اسلام در عالم تحقق پیدا کند و مقدمات ظهور - ان شاء الله - تهیه شود.

• ارتباط با فقیهان و مراجع تقلید:از یک سو می‌دانیم که در دوران غیبت، هیچ یک از احکام اسلام تعطیل نمی‌شود و باید تا آمدن امام عصر (ع)، به همه آنچه اسلام از ما خواسته است، عمل کنیم. از سوی دیگر می‌دانیم که امکان دست‌رسی به امام معصوم (ع) و فراگرفتن مستقیم احکام دین از ایشان، برای ما وجود ندارد. حال در این شرایط چه باید کرد؟ آیا دست روی دست بگذاریم و به هیچ یک از احکام اسلام عمل نکنیم یا به هر آنچه خود احتمال می‌دهیم درست باشد عمل کنیم؟ به یقین، هیچ یک از این دو راه ما را به مقصود نمی‌رساند. در اینجا این پرسش مطرح می‌شود که آیا امامان معصوم: برای شیعیان خود در زمان غیبت فکری نکرده‌اند؟ در پاسخ به این پرسش باید گفت ائمه: تکلیف ما را در زمان غیبت و دسترسی نداشتن به امام معصوم مشخص کرده و به ما فرموده‌اند که به فقیهان جامع الشرایط مراجعه کنیم. در روایتی که امام حسن عسکری (ع) از امام صادق (ع) نقل می‌کند، چنین می‌خوانیم: ... اما هر یک از فقیهان که نفس خود را بازدارنده، دین خود را نگه دارنده، هوای خود را پس‌زننده و اوامر مولای خود را اطاعت‌کننده بود، بر عوام (مردم) لازم است که از او پیروی کنند و تنها بعضی از فقیهان شیعه هستند که از این صفات برخوردارند، نه همه آنها امام عصر (ع) نیز در یکی از توقیع‌های خود در پاسخ اسحاق بن یعقوب می‌فرماید: ... و اما در رویدادهایی [که در آینده] پیش می‌آید، به راویان حدیث ما مراجعه کنید؛ زیرا آنها حجت بر شما هستند و من حجت خدا بر ایشان. چنان‌که می‌دانید در طول ۶۹ سال غیبت صغرا، یعنی از سال ۲۶۰ تا ۳۲۹ ه-.ق، چهار تن از بزرگان شیعه به عنوان "نواب خاص"، واسطه میان امام مهدی (ع) و مردم بودند. آنها پرسش‌های علما و بزرگان شیعه و حتی برخی از مردم معمولی را با آن حضرت مطرح می‌کردند و ایشان پاسخ می‌دادند. با پایان یافتن دوران غیبت صغرا و آغاز دوران غیبت کبرا، دیگر کسی به عنوان نایب خاص معرفی نشد و مردم موظف شدند برای یافتن پاسخ پرسش‌های دینی خود، به راویان احادیث اهل بیت (ع) که همان فقیهان جامع الشرایط بودند، مراجعه کنند. از آن زمان به بعد، فقیهان به عنوان نواب عام امام عصر (ع) مطرح شدند و رسالت هدایت شیعه را در عصر غیبت بر عهده گرفتند.

بنابراین، بر همه منتظران امام عصر (ع) لازم است که بنا به فرموده امامان خود، با پیروی از فقیهان و مجتهدان واجد شرایط، اعمال دینی خود را انجام دهند. در زمینه امور اجتماعی و سیاسی نیز وظیفه مردم، اطاعت از فقیهی است که بزرگان شیعه به عنوان "ولی فقیه" انتخاب کرده‌اند.

• دعا برای سلامتی امام عصر (ع):از روایات و ادعیه نقل شده از معصومان بر می‌آید که هر شیعه وظیفه دارد پیوسته برای سلامتی امام عصر خود و رفع هرگونه خطر و آسیب از وجود شریف او دعا کند. در اینجا به نمونه‌هایی از آنها اشاره می‌کنیم:

1. علامه مجلسی در بیان اعمال ماه مبارک رمضان می‌نویسد: از جمله وظایفی که در هر شب (ماه رمضان) مقرر شده، این است که بنده در آغاز هر دعای نیکو و در پایان هر عمل پسندیده، آن کس را که جانشین خداوند - جل جلاله - در میان بندگان و سرزمین‌های او می‌داند، یاد کند؛ زیرا آن جانشین، عهده دار همه نیازمندی‌های روزه‌دار است؛ از خوراکی و آشامیدنی او گرفته تا همه آنچه او در نظر دارد؛ یعنی همه اسباب و وسایلی که در اختیار جانشین پروردگار بزرگ (رب الارباب) است. همچنین هر روزه‌دار وظیفه دارد آن جانشین خدا را به آنچه شایسته مانند اوست، دعا کند و معتقد باشد که خداوند - جل جلاله - و جانشینش بر وی منت گذاشته‌اند که چنین جایگاه و منزلتی را به او بخشیده‌اند. مجلسی پس از این عبارت، روایتی را از ابن ابی‌قره نقل می‌کند که در آن، به نقل از صالحین (ع) که چنین آمده است: در شب بیست و سوم ماه رمضان، ایستاده و نشسته و در هر حالی که هستی و همچنین در تمام این ماه و به هر صورت ممکن، بلکه در تمام مدت روز گارت، پس از بزرگداشت نام خدای تعالی و درود و صلوات بر پیامبر و خاندان او بگو: خداوندا، ولی و برپاکننده امرت، محمد، زاده حسن، مهدی را - که برترین درودها و سلام‌ها بر او و پدرانش باد - در این ساعت و در همه ساعت‌ها، سرپرست، نگه‌دار، راهبر، یاور، راهنما و پشتیبان باش تا او را [نه، از سر زور، بلکه] به اختیار مردم در زمین جایگاه بخشی و او را در درازا و پهنای زمین بهره‌ور و کامران سازی. چنان‌که در عبارت مرحوم مجلسی نیز آمده بود، دعای ما به امام زمان‌(ع) در واقع شکرانه نعمت وجود حجت خداست. آن شخصیت بزرگواری که هر چه داریم از اوست و همه نعمتهای مادی و معنوی عالم به واسطه او به ما ارزانی می‌شود.
2. امام سجاد (ع) در بسیاری از دعاها و مناجات‌های خود، دعا به امام و ولی عصر را مورد توجه قرار داده است و از جمله در دعای روز عرفه از خداوند چنین درخواست می‌کند: بار خدایا، به ولی خود الهام کن که شکر نعمتی را که به او ارزانی داشته‌ای به جای آرَد و به ما نیز الهام ده که شکر نعمت هدایت او را به جای آریم و او را از جانب خود سلطه و توانایی ده و به آسانی راه پیروزی بر او بگشای و به نیرومند‌ترین ارکان قدرت خود یاری‌اش فرمای و پشتش محکم و بازوانش توانا گردان و زیر نظر مراقبت خویش قرار ده و در سایه حفظ خود حفظش کن و به ملایکه خود یاری‌اش ده و به شکر پیروزمند خود مددش رسان.
3. امام رضا (ع) نیز از سال‌ها پیش از تولد نسل چهارم خود با بیان‌های متعدد و متفاوت، او را دعا کرده و یاری‌اش را از خداوند خواسته است. در یکی از این دعاها چنین می‌خوانیم: خداوندا! [امور] بنده و جانشینت را اصلاح کن، آن‌چنان‌که [امور] پیامبران و رسولانت را اصلاح کردی، او را با فرشتگانت در بر گیر و با روح‌القدس از جانب خودت یاری کن. در پشت سر و پیش روی نگهبانانی قرار ده که او را از بدی در امان دارند. بیم و نگرانی او را به امنیت و آرامش تبدیل کن تا تنها تو را بپرستد و کسی را برای تو شریک نگیرد. هیچ یک از آفریدگانت را بر ولی‌ات مسلط مساز. اجازه جهاد با دشمنان تو و دشمنان خودش را به او عطا کن و مرا از یاران او قرار ده؛ زیرا تو بر همه چیز توانایی. با توجه به روایات یاد شده، همه ما وظیفه داریم که پیوسته به یاد امام زمان خود باشیم و در دعاهای خود هیچ گاه دعا برای سلامتی و طول عمر آن حضرت را فراموش نکنیم؛ زیرا این دعا در گام نخست، ادای بخش بسیار ناچیزی از حقوق بی شماری است که امام عصر (ع) بر عهده همه ما دارند و در مرحله بعد، سپاس و ستایشی است به درگاه خداوند متعال که ما را از نعمت وجود حجت معصوم خود بهره‌مند ساخته و آن حضرت را واسطه میان خود و بندگانش قرار داده است.

• دعا برای تعجیل فرج: یکی از وظایف مهمی که بنا به تصریح حضرت صاحب الامر (ع) بر عهده همه منتظران گذاشته شده، دعا برای تعجیل فرج است. امام عصر (ع) در توقیعی که خطاب به اسحاق بن یعقوب صادر شده است، می‌فرماید: "برای تعجیل فرج بسیار دعا کنید که فرج شما همان است". امام حسن عسکری (ع) نیز دعا برای تعجیل فرج را شرط رهایی از فتنه‌های دوران غیبت دانسته است و می‌فرماید: به خدا سوگند، [او] غیبتی خواهد داشت که در آن تنها کسانی از هلاکت نجات می‌یابند که خداوند آنها را بر قول به امامتش ثابت قدم داشته و در دعا برای تعجیل فرجش موفق کرده است. دعا برای تعجیل فرج چنان اهمیتی دارد که امام صادق (ع) می‌فرماید: هر کس پس از نماز صبح و نماز ظهر بگوید: "خداوندا! بر محمد و خاندان او درود فرست و در فرج ایشان تعجیل کن، نمیرد تا قائم را دریابد. در روایت دیگری نیز آمده است که هر کس چنین کند، خداوند، شصت حاجت او را برآورده می‌سازد؛ سی حاجت از حوایج دنیا و سی حاجت از حوایج آخرت. بنابراین، همه شیعیان باید در طول شبانه‌روز، در اوقات نماز و ایامی که در آنها دعا سفارش شده است، دعا برای تعجیل فرج را به عنوان یک تکلیف و وظیفه مهم عصر غیبت فراموش نکنند. همچنین این دعا را بر همه دعاهای خود مقدم کنند تا خداوند به برکت این دعا، آنها را از همه فتنه‌ها و آشوب‌های زمان غیبت در امان نگه دارد و همه گرفتاری‌ها و غم و غصه‌های آنها را برطرف سازد.
• بزرگداشت یاد و نام حضرت مهدی‌ (ع):مؤمنان باید نام همه معصومین (ع) را بزرگ بدارند و جز با تعظیم و احترام از آنها یاد نکنند. در این میان، امام مهدی (ع) از جایگاه ویژه‌ای دارد؛ زیرا

1. ایشان امام عصر و زمان ما و حجت حی و حاضر و ناظر خداوند هستند؛
2. آن حضرت، وارث همه فضایل و شایستگی‌هایی هستند که در خاندان رسالت وجود داشته است؛
3. آن امام، احیاکننده مکتب اهل بیت (ع)، بلکه احیا کننده دین و دین باوری در سراسر جهان هستند؛
4. ایشان در میان امامان پیش از خود نیز از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بود. تا آنجا که امام صادق (ع) در پاسخ کسی که از ایشان می‌پرسد: "آیا قائم (ع) متولد شده است؟"، می‌فرماید: "خیر، ولی اگر او را دریابیم، در همه ایام زندگانی‌ام خدمت گزارش خواهم بود".

تکالیف منتظران امام مهدی در درسنامه

• درباره وظایف و مسؤولیت‌‏های منتظران، سخن‏های بسیاری گفته شده است؛ اما به اختصار می‌‏توان گفت وظایف انسان‏ها در این دوران به دو دسته تقسیم می‏‌شود:

وظایف عام‏

• این وظایف، در سخنان معصومان (ع) در شمار تکالیف عصر غیبت یاد شده است؛ امّا ویژه این دوران نیست و لازم است در همه زمان‏‌ها انجام شود. شاید ذکر آن‏ها در شمار وظایف دوران غیبت برای تأکید بوده است. برخی از این وظایف، بدین قرار است:

1. شناخت امام هر زمان: امام صادق (ع) خطاب به فضیل فرمود: "امام خود را بشناس که اگر شناختی، دیر و زود شدن این امر، آسیبی به تو نخواهد رساند ....". امیر مؤمنان علی (ع) در این‏ باره فرمود: "پیشوایان، مدیران الهی بر مردمند و رؤسای بندگان اویند. هیچ‏کس جز کسی که آن‏ها را بشناسد و آن‏ها نیز او را بشناسند وارد بهشت نخواهد شد و جز کسی که آن‏ها را انکار کند و آن‏ها نیز او را انکار کنند، داخل دوزخ نشود ...."
2. پایداری در محبت اهل بیت (ع): یکی از وظایف مهم ما در هر عصر و زمان، محبت و دوستی با اهل بیت پیامبر (ص) در جایگاه دوستان خداوند سبحانه و تعالی است. در دوران غیبت واپسین پیشوای معصوم، به سبب پنهان‌‏زیستی امام، ممکن است عواملی انسان را از این وظیفه مهم دور سازد؛ از این ‏رو در روایات، سفارش شده است که بر محبت به آن انوار مقدس پایدار باشیم. فراموش نکنیم این محبت، دستور پروردگار متعال است. سال‏ها پیش از آن‏که آن حضرت، زندگی دنیایی خود را آغاز کند، انسان‏‌های پاک به او ابراز محبت کرده‌‏اند. رسول اکرم (ص)، آن اشرف انبیا و واپسین فرستاده الهی، آن‏گاه که سخن از واپسین وصی خود به میان می‏‌آورد، در نهایت احترام، از بزرگ‏ترین واژگان محبت یعنی " بِأَبِي‏ وَ أُمِّي‏ "؛ بهره برده است؛ آن‏جا که فرمود: "پدر و مادرم فدایش باد! که او هم‏نام من و شبیه من و شبیه موسی بن عمران است که بر او نورهایی احاطه دارد .... "
3. پرهیزگاری:‏ پروای الهی، در همه زمان‌‏ها لازم و واجب است؛ اما در دوران غیبت به دلیل شرایط خاص، اهمیت بیشتری دارد؛ چرا که در این دوران، عوامل فراوانی دست به هم داده تا انسان‌‏ها را به بی‌راهه کشانده گمراه سازند. امام صادق (ع) فرمود: "هرکس شاد می‏‌شود از آن‏که از یاران قائم باشد، پس می‏‌بایست پرهیزکار بوده، نیکویی‌‏های اخلاقی را عمل کند؛ در حالی که منتظر است؛ پس اگر از دنیا برود و پس از آن، قائم قیام کند، پاداشی مانند آن‏کس که قائم را درک نماید، خواهد داشت؛ پس کوشش کنید و منتظر باشید. گوارایتان بادای گروه مورد رحمت الهی واقع شده!"
4. پیروی از دستورهای امامان (ع): از آن‏جا که همه امامان (ع)، نور واحدی هستند، دستورها و فرموده‏‌های ایشان نیز یک هدف را دنبال می‌‏کند؛ بنابراین، پیروی از هر کدام، پیروی از همه آن‏ها است. در زمانی که یکی از آن‏ها در دسترس نیست، دستورهای دیگران چراغ راه هدایت است. امام صادق (ع) در پاسخ کسی که گفت: " شنیده‏‌ایم صاحب الامر غایب خواهد شد؛ پس چه کنیم؟ فرمود: چنگ بزنید به آنچه از پیشوایان قبل در دستتان است، تا این‏که امر بر شما آشکار شود".
5. دست‏گیری از ضعفا و فقیران‏: کمک به ضعفا و محرومان در همه زمان‌‏ها کاری بس ارزشمند است و در دین اسلام به آن سفارش شده است؛ اما به علت غیبت امام، در دوران غیبت ارزش بیشتری دارد. امام باقر (ع) فرمود: "... هر آینه باید قوی شما ضعیفتان را کمک نماید و باید ثروتمندتان بر فقیرتان عطوفت نماید و فرد برای برادر دینی خود خیرخواهی نماید ... پس اگر شخص در این حال از دنیا رفت پیش از آن‏که قائم ظهور کند، شهید از دنیا رفته است .... " البته فقر، گاهی فقر اقتصادی و گاهی فقر فرهنگی و معنوی است.

وظایف خاص‏

• وظایف خاص، وظایفی است که به نوعی با غیبت حضرت مهدی (ع)‏ در ارتباط است که به شمارش آن‏ها می‏‌پردازیم:

1. دوستی با دوستان و دشمنی با دشمنان حضرت مهدی (ع)‏‏: در روایات فراوانی از پیامبر اکرم (ص) بر محبت و دوستی با اهل بیت (ع) و دشمنی با دشمنان ایشان تأکید شده و این مربوط به همه زمان‏ها است؛ امّا در برخی روایات به صورت ویژه به دوستی با دوستان حضرت مهدی (ع)‏ و دشمنی با دشمنان حضرت مهدی سفارش شده است. امام باقر (ع) از رسول خدا (ص) روایت کند که فرمود: "خوشا بر احوال کسی که قائم اهل بیت مرا درک کرده و در غیبت و پیش از قیامش پیرو او باشد؛ دوستانش را دوست بدارد و با دشمنانش دشمن باشد؛ چنین کسی در روز قیامت، از رفقا و دوستان من و گرامی‏‌ترین امت من خواهد بود".
2. صبر بر سختی‌‏های دوران غیبت‏: امروزه کم نیستند افرادی که به دلیل‌‏هایی، باور به آن امام غایب و یاد آن حضرت را برنمی‌‏تابند و در این راه، از هرگونه ایجاد مانع و اذیت و آزار فرو نمی‌‏گذارند. از آن‏جا که یکی از آموزه‌‏های مهم دینی صبر بر مشکلات و مصیبت‌‏ها است، لازم‏ است در این دوران، بیش از هر زمان دیگر برابر این مشکلات و مصیبت‌‏ها شکیبایی داشته باشیم. امام حسین بن علی (ع) فرمود: "... کسی که در غیبت او بر اذیت و تکذیب صبر کند، بسان مجاهدی است که با شمشیر در رکاب پیامبر اکرم (ص) با دشمنان مبارزه کند.
3. دعا برای فرج حضرت مهدی (ع)‏‏: دعا و نیایش، در فرهنگ اسلامی جایگاه والایی دارد. یکی از مصادیق دعا می‌‏تواند رفع گرفتاری‌‏های همه انسان‏ها باشد. در نگاه شیعه، این مهم تحقق نمی‌‏یابد، مگر آن زمانی که واپسین ذخیره الهی از پس پرده غیبت بیرون آمده جهان را به نور خود روشن سازد؛ از این‌‏رو است که در برخی روایات سفارش شده است برای فرج و گشایش دست به دعا برداریم. در روایت است که خود آن حضرت، در بخشی از توقیع شریف فرمود: "و برای تعجیل فرج بسیار دعا کنید".
4. آماده ‏باش دائمی‏: از مهم‏ترین وظایف دوران غیبت، آمادگی دائمی و راستین است. در این‏ باره در کتاب‏‌های روایی روایات فراوانی وجود دارد. امام باقر (ع) ذیل آیه شریف‏ ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اصْبِرُواْ وَصَابِرُواْ وَرَابِطُواْ وَاتَّقُواْ اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ﴾؛ فرمود: بر انجام واجبات شکیبایی کنید و برابر دشمنان، یک‏دیگر را یاری نمایید و برای یاری پیشوای منتظر، همواره آمادگی خود را حفظ کنید. همچنین امام صادق (ع) فرمود: "هریک از شما برای ظهور قائم (ع) ابزار جنگی فراهم کنید؛ اگر چه یک تیر باشد. امید است همین که کسی این نیت را داشته باشد، حقّ‏تعالی او را از اصحاب و یاوران او قرار دهد".
5. بزرگداشت نام و یاد آن حضرت‏: یکی از مسؤولیت‏‌های شیعه برابر حضرت مهدی (ع)‏ در این دوران، بزرگداشت نام و یاد آن حضرت است. این بزرگداشت، جلوه‏‌های فراوانی دارد؛ از تشکیل نشست‏‌های دعا و نیایش گرفته، تا اقدام‏‌های فرهنگی و ترویجی و از تشکیل حلقه‌‏های بحث و گفت‏وگو گرفته، تا پژوهش‌‏های بنیادین و سودمند، همه و همه می‏‌تواند در راستای بلندی بخشیدن به این نام بزرگ باشد.
6. حفظ پیوند با مقام ولایت‏ حفظ و تقویت پیوند قلبی با امام عصر (ع) و تجدید دائمی عهد و پیمان، یکی دیگر از وظایف مهمی است که هر شیعه منتظر در عصر غیبت بر عهده دارد. امام باقر (ع) درباره ثابت‏ قدمان بر امر ولایت فرموده است: "زمانی بر مردم آید که امامشان غیبت کند. خوشا بر افرادی که در آن زمان، بر امر ما ثابت بمانند! کمترین ثوابی که برای آن‏ها خواهد بود، این است که باری ‏تعالی به آن‏ها ندا کرده و فرماید: "ای بندگان وای کنیزان من! به نهان من ایمان آوردید و غیب مرا تصدیق کردید؛ پس به ثواب نیکوی خود، شما را مژده می‌‏دهم. شما بندگان و کنیزان حقیقی من هستید. از شما می‏‌پذیرم و از شما درمی‌‏گذرم و برای شما می‌‏بخشم و به واسطه شما باران بر بندگانم می‌‏بارم و بلا را از آن‏ها بگردانم. و اگر شما نبودید، بر آن‏ها عذاب می‌‏فرستادم .... ".

• شکی نیست امامان معصوم (ع) سخنی از نزد خود نمی‌گویند و آنچه در این سخن بدان اشاره فرموده‌اند برگرفته از علومی است که از پیامبر اکرم (ص) و آن حضرت نیز از وحی الهی دریافت کرده است؛ بنابراین جای هیچ تردیدی باقی نخواهد ماند. بنابراین یکی از کارهایی که این پیوند را ناگسستنی می‌کند تجدید عهد هر روزه با آن یار سفر کرده است. در این‌باره سفارش شده در پگاه هر روز، زانوی ادب در مقابل ساحت آن امام همام بر زمین نهاده به دستور امام صادق (ع) این عهدنامه را نجوا نماید که اگر چهل صبح چنین کند، امید است از یاران آن حضرت باشد؛ دعایی که این‌گونه آغاز می‌شود: «"بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيم اللَّهُمَّ بَلِّغْ مَولانا صَاحِبَ الزَّمَانِ اَيْنَما کَانَ وَ حَيثُما کَانَ مِنْ مَشَارِقِ الأرْضِ وَ مَغَارِبِهَا سَهْلِهَا وَ جَبَلهَا غَنِيّ وَ عَنْ وَالِدَيَّ و عَنْ وُلْدِي وَ إخْوَانِي التَّحِيَّةَ وَ السَّلَامَ عَدَدَ خَلْقِ اللَّهِ وَ زَنَةَ عَرْشِ اللَّه..."».

وظایف منتظران در درسنامه امام شناسی

۱. امام‌شناسی

• یکی از مهمترین وظایف درباره امام، شناخت اوست که از سه جنبه باید پیرامون آن شناخت پیدا کنیم:

شناخت شخصیت اهل بیت (ع)

• شناخت خلیفه الهی و امام هر عصر، تنها معرفتی ساده و ابتدایی بر پایه شناخت حسب و نسب و نیز شناخت تاریخی نیست، تا آن کس که امام را به اسم و خاندان و تاریخ شناخت، گمان کند به معرفت حیات بخش امام راه یافته و از حیات و مرگ جاهلی رهیده است، بلکه شناخت شخصیت حقیقی امام و اعتقاد به ولایت به انضمام اطاعت او لازم است، و گرنه حاکمان برخاسته از سقیفه، طاغوتیان شام، فاجعه آفرینان کربلا، حکمرانان خونریز مروانی و عباسی و... بیش از دیگران به زوایای سطحی شناخت امامان عصر خویش عالم بودند.
• امام عسکری (ع) فرماید: "زمین تا روز قیامت، از حجت خدا بر خلقش خالی نیست. هر که بمیرد، در حالی که امام زمان (ع) خود را نشناسد و به او معتقد نباشد، مرگ او مرگ جاهلیت خواهد بود".
• در فرازهای پایانی زیارت جامعه کبیره این‌گونه از خدای متعال درخواست می‌کنیم: "خدایا از تو می‌خواهم که من را از جمله عارفان به اهل بیت و حق آنها قرار دهی".
• امام صادق (ع) به زراره سفارش می‌کنند که در عصر غیبت این دعا را بخوان: "بار خدایا، خویش را به من بشناسان. پس به درستی که تو اگر خویش را به من نشناسانی، پیغمبر تو را نشناسم. خداوندا، رسول خود را به من بشناسان، پس به درستی که تو اگر رسول خود را به من نشناسانی، حجّت تو را نشناسم. خداوندا، حجّت خود را به من بشناسان، پس به درستی که تو اگر حجّت خود نشناسانی، از دین خویش گمراه می‌شوم".

شناخت حق اهل بیت (ع)

• دومین جنبه‌ای که در عرصه شناخت اهل بیت (ع) باید به آن توجه داشته باشیم شناخت حق این بزرگواران است.
• پیامبر اسلام (ص) می‌فرماید: "به خداوند سوگند، بنده‌ای از اعمال خود سود نمی‌برد، مگر اینکه حق ما را بشناسد".
• در زیارت جامعه، خدا و اهل بیت (ع) را بر اینکه به حق اهل بیت (ع) عارف‌ایم، گواه می‌گیریم: «عَارِفٌ بِحَقِّكُمْ‌» و در پایان زیارت از خدا این‌گونه درخواست می‌کنیم که ما را از عارفان به حق امام قرار دهد: «أَسْأَلُكَ أَنْ تُدْخِلَنِي فِي جُمْلَةِ الْعَارِفِينَ بِهِمْ وَ بِحَقِّهِمْ».

شناخت معارف اهل بیت (ع)

• سومین جنبه شناخت اهل بیت، شناخت علوم و معارف آنها است.
• امام صادق (ع) می‌فرماید: "بهترین مردم پس از ما کسانی‌اند که امر ما را مورد توجه و مذاکره قرار می‌دهند و دیگران را به سوی ما دعوت می‌کنند".
• هروی از امام رضا (ع) با نقل می‌کند که حضرت فرمود: "خدا رحمت کند بنده‌ای را که امر ما را زنده دارد. به آن حضرت گفتم: چگونه امر شما را زنده کند؟ فرمود: دانش‌های ما را یاد گیرد و به مردم یاد دهد؛ زیرا مردم اگر سخنان نیکوی ما را بدانند، هر آینه از ما پیروی می‌کنند".
• در زیارت جامعه کبیره نیز، خدا و اهل بیت (ع) را گواه می‌گیریم بر اینکه حامل علوم آنهاییم: «مُحْتَمِلٌ لِعِلْمِكُم‌».
• حضرت صادق (ع) به داوود بن سرحان فرمود: "ای داوود سلام و درود من را به دوستان و یارانم برسان، در حالی که من می‌گویم: خدا رحمت کند بنده‌ای را که با دیگری گرد آیند و امر ما را به یاد آورند با یکدیگر گفت‌و‌گو نمایند سومی‌آنها گرد نمی‌آیند، جز آنکه خدای تعالی به آنها بر فرشتگان فخر می‌نماید پس هرگاه گرد هم آمدید به ذکر و یاد ما مشغول گردید، زیرا در اجتماع و گرد آمدن و مذاکره و یادآوری‌تان زنده کردن ما است و بهترین مردم پس از ما کسی است که کار ما را یادآوری نماید و مردم را به ذکر و یاد ما دعوت نموده و بخواند".

۲. تلاش مستمر

• ادراک صحیح و روشن معنای انتظار، اقتضا می‌کند که انسان، حرکتی دائم و تلاشی پویا داشته باشد، تا بر اثر آن، خود و جامعه خویش را برای ظهور امام منتظر (ع) آماده کند.
• امام صادق (ع) می‌فرماید: "هر یک از شما باید خود را برای خروج قائم آماده کند، هر چند به آماده کردن یک تیر".
• این روایت شریف می‌فهماند که انسان تا مرد میدان جهاد و مبارزه نشود، نمی‌تواند خویشتن را در زمره منتظران راستین آن حضرت بداند.
• لحظه میمون ظهور، ناپیداست و این خود سبب می‌شود تا هر لحظه، بی‌صبرانه در انتظار طلوع مبارکش باشیم. این انتظار عاقلانه، در پرتو کلام نورانی صادقآل محمّد (ع) ما را بر آن می‌دارد که خویش را با حرکت و تلاش در راه استعدادیابی و زمینه‌سازی ظهور حضرتش و به فراخور خود، حتی به اندازه مهیا کردن تیری، آماده حضورش سازیم.

۳. ارتباط با امام زمان

• آنچه برای همگان ضروری و دست‌یافتنی است، ایجاد و حفظ ارتباط روحی و معنوی با آن حضرت است که در پرتو رعایت ادب حضور و ارتباط با آن حضرت تحصیل خواهد شد.
• دعا برای امام زمان (ع) که از مهم‌ترین وظایف شیعه در عصر غیبت است. منتظران مصلح با اقتدا به دعای خویش از خدای سبحان چنین می‌‌خواهد:«اللَّهُمَ إِنَّا نَرْغَبُ إِلَيْكَ فِي دَوْلَةٍ كَرِيمَةٍ تُعِزُّ بِهَا الْإِسْلَامَ وَ أَهْلَهُ وَ تُذِلُّ بِهَا النِّفَاقَ وَ أَهْلَهُ وَ تَجْعَلُنَا فِيهَا مِنَ الدُّعَاةِ إِلَى طَاعَتِكَ وَ الْقَادَةِ فِي سَبِيلِكَ وَ تَرْزُقُنَا بِهَا كَرَامَةَ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ».
• این همان معنای بلندی است که امام معصوم بدان اشاره و در بیان وظیفه شیعیان در عصر غیبت می‌فرماید: «عَلَيْكُمْ بِالدُّعَاءِ وَ انْتِظَارِ الْفَرَجِ‌»؛ چرا که دعا اگر فقط ناظر به جنبه فردی و خودسازی باشد، انتظار فرج قطعاً ناظر به هر دو جنبه فردی و اجتماعی یا به دیگر سخن، خودسازی و دیگرسازی است.
• اظهار عشق و علاقه به حضرت، انجام دادن مستحبات و اعمال صالح به نیابت از آن حضرت و اهدای ثواب آن به ارواح طیّب عترت طاهره از بهترین راه‌هایی است که می‌تواند ارتباط انسان با آن وجود مبارک را تأمین کند.
• از دیگر آداب حسنه در ارتباط با امام عصر (ع)ادب برخاستن به احترام نام مبارک ولی عصر (ع) است که در میان شیفتگان و پیروان خاندان عصمت (ع) سنتی دیرپاست.

۴. تخلّق به مکارم اخلاقی

• از مهم‌ترین وظایف منتظران در عصر غیبت، تخلّق به محاسن و مکارم اخلاقی است؛ چرا که منتظران مصلح خود باید صالح باشند.
• امام صادق (ع) می‌فرماید: "هر کسی که بودن در شمار یاران قائم شادمانش سازد، باید به انتظارش باشد و با حال انتظار به پرهیزگاری و خلق نیکو رفتار کند و اوست منتظر. پس اگر اجلش برسد و امام قائم (ع) پس از درگذشت او قیام کند، بهره او از پاداش، مانند کسی است که آن حضرت را دریافته باشد. پس بکوشید و منتظر باشید. گوارا باد شما را ای جماعتی که مشمول رحمت خدایید".
• امام رضا (ع) می‌فرماید: "منتظران باید انتظار خود را با صبر، معاشرت نیکو، حسن همجواری، ترویج معروف، خودداری از اذیت دیگران. گشاده‌رویی، پندپذیری و رحمت برای مؤمنان همراه نماید".
• منتظر واقعی امام زمان (ع)، خودِ امام زمان (ع) و بیش از همه انسان‌ها در پی تحقق مقدمات ظهور خویش است. این مهم، از سخنان نورانی و ادعیه مأثورِ آن امام به‌دست می‌آید. دعای معروف: «اللَّهُمَّ ارْزُقْنَا تَوْفِيقَ الطَّاعَةِ» است، که سرچشمه همه صفات منتظران راستین و بیان‌کننده مجموعه وظایف فرد و جامعه منتظر است، نمونه آن است.

وظایف منتظران در کتاب پیامبر اعظم و امام مهدی

1. شناخت امام زمان: ایمان و پیروی بدون شناخت و معرفت به دست نمی‌آید و معرفت، زمینه را برای ایمان و پیروی آماده می‌کند. از این رو، روایت‌های متواتری در لزوم شناخت امام زمان از پیامبر اسلام رسیده که نشناختن امام زمان را با برابر کفر دانسته است. پیامبر اعظم (ص) فرمود: هر کس بمیرد و امام زمانش را نشناسد، به مرگ جاهلی مرده است. هرکس فرزند مرا در زمان غیبتش انکار کند، به مرگ جاهلی مرده است. مقصود از شناختی که پیامبر اسلام آن را واجب کرده و نداشتن آن را با مرگ جاهلی برابر دانسته، شناخت تمام ویژگی‌های آن حضرت است. تنها شناخت نام و نسب خانوادگی کافی نیست؛ چون همگان حتی مخالفان امامان، آنان را به نام و نسب و ویژگی‌های اخلاقی می‌شناسند و با این حال اهل دوزخ هستند. شناختی که در حدیث نبوی واجب شمرده شده، از دو عنصر تشکیل شده است و در صورت نبود یکی از آنها به دست نمی‌آید:
   1. شناخت همه ویژگی‌های امام عصر به همراه اهداف و آرمان‌های ایشان و آشنایی با معارف مکتب اهل بیت (ع).
   2. در مرحله بعد، اطاعت او را واجب بداند و در گفتار و رفتار از امام عصرش پیروی کند. پس او را امام و مقتدای خود بشناسد و در پی به دست آوردن رضایت آن حضرت باشد، به گونه‌ای که سبب سالم ماندن اعتقاد از شبهه‌های ملحدان گمراه کننده باشد. امام باقر (ع) در ادامه روایت نبوی می‌فرماید: هر کس بمیرد در حالی که به امام زمانش معرفت دارد، تقدّم یا تأخیر در این امر [[[ظهور حضرت مهدی]] (ع) و دولت آل محمد] به او آسیب نرساند و هر کس امام زمان خود را بشناسد، همچون کسی است که در خیمه قائم با آن حضرت باشد.
2. انتظار فرج: حضرت محمد (ص) فرمود: "برترین اعمال امتم، انتظار فرج از درگاه ربوبی است". انتظار تنها یک حالت و اعتقاد نیست. انتظار، تلاش، حرکت و عمل‌آفرین است. انتظار؛ یعنی تلاش و زمینه‌سازی برای ظهور. در روایتی دیگر، پیامبر اسلام، انتظار را برترین جهاد دانسته و فرموده است: "با فضیلت‌ترین جهاد امتم، انتظار فرج است". انتظار و حرکت با هم هستند؛ چون انتظار، عامل و علت حرکت است و مورد انتظار هرچه مقدس‌تر و عالی‌تر باشد، انتظارش، مقدس‌تر و عالی‌تر خواهد بود. ارزش افراد به انتظارشان شناخته می‌شود. از آنجا که تحقق دولت عدل مهدوی، عالی‌ترین و مقدس‌ترین آرمان الهی است، پیامبر خاتم، انتظار فرج را برترین کارها و جهاد بیان کرده است.
3. زمینه‌سازی برای تعجیل ظهور دولت حق: آنچه ضرورت زمینه‌سازی برای ظهور حضرت مهدی (ع) را آشکار می‌کند، این روایت پیامبر اعظم (ص) است که فرمود: "قومی از مشرق زمین خروج میکنند و مقدمات حکومت و دولت مهدی (ع) را آماده می‌کنند".

• از این روایت چنین برمی‌آید که دولت امام زمان به مقدماتی نیاز دارد که منتظران باید آن را فراهم آورند و تا زمینه فراهم نشود، ظهور محقق نخواهد شد.

پرسش مستقیم

• وظیفه منتظران در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)

پرسش‌های وابسته

1. ویژگی‌‏های منتظران واقعی در دوران غیبت چیست؟ (پرسش)
2. انتظارات امام مهدی از منتظران چیست؟ (پرسش)
3. چه نوع انتظاری راجح است؟ (پرسش)
4. دانش ‏آموزان چگونه باید منتظر امام مهدی باشند؟ (پرسش)
5. وظیفه منتظران در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
6. رضایت امام مهدی از چه راهی به دست می‌آید؟ (پرسش)
7. آیا شیعیان و منتظران ظهور افزون‌بر وظایف فردی و دینی تکالیف سیاسی و اجتماعی نیز دارند؟ (پرسش)
8. آیا برای منتظر واقعی بودن اقدام‌های سیاسی و اجتماعی خاصی باید انجام داد؟ (پرسش)
9. وظایف ما در دوران غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
10. چه تناسبی میان انتظار موعود و مبارزه با فساد وجود دارد؟ آیا انتظار به معنای ساکت ماندن نیست؟ (پرسش)
11. چه مقام و منزلتی در روایات برای منتظران بیان شده است؟ (پرسش)
12. جامعه منتظر دارای چه ویژگی‌هایی است؟ (پرسش)
13. انتظارات امام مهدی از منتظران چیست؟ (پرسش)
14. صرف‏‌نظر از وظایف شخصی در قبال امام مهدی وظایف خود انسان منتظر به‌طور کلی چیست؟ (پرسش)
15. منتظران برجسته همچون علما باید چه عملکردی داشته باشند؟ (پرسش)
16. آیا کسانی که منتظر فرج امام مهدی هستند دارای فضیلتی خاص می‌‏باشند؟ (پرسش)
17. منتظران برجسته همچون علما باید چه عملکردی داشته باشند؟ (پرسش)
18. در روایات چه پاداشی برای منتظران امام مهدی بیان شده است؟ (پرسش)
19. ویژگی‏های منتظران واقعی در این دوران چیست؟ (پرسش)
20. آیا تنها انتظار فرج برای ظهور امام مهدی کافی است؟ (پرسش)

بخش نخست: فلسفه انتظار فصل اول: چیستی انتظار

• معنای انتظار
• ارکان و عناصر انتظار
  • اعتراض به وضع موجود
  • آگاهی از وضع مطلوب
  • اعتقاد و امید به تحقق وضع مطلوب
  • اشتیاق به وضع مطلوب
  • اقدام برای تحقق وضع مطلوب
• نقطه مقابل انتظار
• برداشت‌ها از انتظار:
  • برداشت درست از انتظار (انتظار راستین):
  • انتظار درست
  • انتظار مسئولانه
  • انتظار سازنده
  • انتظار پویا
  • انتظار مثبت
  • برداشت‌های انحرافی از انتظار (انتظار انحرافی):
  • انتظار نادرست
  • انتظار غیر مسئولانه
  • انتظار ویرانگر
  • انتظار منفی
  • مذهب اعتراض
  • مذهب احتراز
  • مذهب شیوع فساد
  • مذهب اکتفا به وظایف فردی)
• ویژگی های انتظار راستین (ویژگی‌های منتظران راستین):
  • ویژگی فکری و اعتقادی منتظران راستین
  • ویژگی روحی و روانی منتظران راستین
  • ویژگی اخلاقی و تربیتی منتظران راستین
  • ویژگی سیاسی منتظران راستین
  • ویژگی اقتصادی منتظران راستین
  • ویژگی نظامی منتظران راستین
• اقسام انتظار:
  • انتظار قلبی
  • انتظار عملی
  • انتظار فردی
  • انتظار اجتماعی

فصل دوم: ضرورت انتظار (وجوب انتظار)

• ضرورت عقلی انتظار (وجوب عقلی)
• ضرورت نقلی انتظار (وجوب نقلی)
• اهمیت و ارزش انتظار
• فضیلت انتظار (مقام و منزلت منتظران راستین)

فصل سوم: چرایی انتظار

• اهداف انتظار
  • اهداف الهی انتظار
  • اهداف منتظران راستین

فصل چهارم: انتظار در ادیان و ملل

• انتظار در اسلام
  • انتظار از دیدگاه شیعه
  • انتظار از دیدگاه اهل سنت
• انتظار از دیدگاه ادیان
  • انتظار از دیدگاه یهود
  • انتظار از دیدگاه مسیحیت
  • انتظار از دیدگاه زرتشت
  • انتظار از دیدگاه آیین هندو
• انتظار از دیدگاه مکاتب بشری

بخش دوم: ابعاد و آثار انتظار فصل اول: ابعاد انتظار

• بعد فکری و اعتقادی انتظار
• بعد روحی و روانی انتظار
• بعد اخلاقی و رفتاری انتظار
• بعد سیاسی انتظار
• بعد اقتصادی انتظار
• بعد نظامی و انتظامی انتظار

فصل دوم: آثار و کارکردهای انتظار (فواید و برکات انتظار)

• آثار فردی انتظار
• آثار اجتماعی انتظار
• آثار تربیتی انتظار
• آثار فکری و اعتقادی انتظار
• آثار سیاسی انتظار
• آثار اقتصادی انتظار
• آثار نظامی انتظار
• آثار روان‌شناختی انتظار
  • پیشگیری از بیماری روانی و کسب بهداشت و سلامت روانی
    • مثبت‌اندیشی
    • وحدت شخصیت
    • ثبات شخصیت
    • هویت‌بخشی
    • احساس نشاط، بالا رفتن انگیزه فعالیت
    • آرامش‌بخشی و احساس آرامش
    • احساس رضایت و شادی
    • احساس امنیت
    • احساس امید
    • احساس اعتماد به نفس، قوت قلب و شجاعت
    • احساس عزت نفس و ارزشمندی
  • رشد شخصیت
    • رشد تجربه‌های معنوی
    • رشد روحیه خودشکوفایی
    • رشد روحیه هدف‌‌مندی
    • رشد روحیه خلاقیت
    • رشد روحیه و میل به فضائل اخلاقی
    • رشد روحیه پرهیز از رذائل اخلاقی
    • رشد روحیه خودمهارگری و خودکنترلی
    • رشد روحیه صبر و استقامت
    • رشد روحیه قانون‌مداری
    • رشد روحیه سخت‌کوشی و تلاش مضاعف
    • رشد روحیه جهادی
    • اصلاح سبک زندگی
    • رشد روحیه مسئولیت‌پذیری اجتماعی
    • رشد روحیه محبت و عشق‌ورزی
    • رشد روحیه ظلم‌ستیزی
    • رشد روحیه اصلاح اجتماعی
    • رشد روحیه انسجام و همگرایی با جامعه
    • انطابق سازنده با محیط
• نمادهای انتظار

بخش سوم: لوازم انتظار (وظایف منتظران راستین)

• شرایط انتظار
• وظایف عام منتظران
  • شناخت امام مهدی
  • تولی نسبت به امام مهدی
  • تبری از دشمنان امام مهدی
  • زیارت امام مهدی و به یاد او بودن
  • دعا برای امام مهدی
  • اقتدا به سنت و سیره امام مهدی در امور استحبابی
  • انجام اعمال عبادی به نیابت از امام مهدی
  • یفرحون لفرحنا و یحزنون لحزننا
• وظایف خاص منتظران
  • صبر بر سختی‌های دوران غیبت امام مهدی
  • آمادگی و زمینه‌سازی برای ظهور امام مهدی
  • پیروی از نواب عام امام مهدی
  • دعا برای تعجیل فرج امام مهدی
  • پیروی از نواب عام امام مهدی
  • اشتیاق به ظهور امام مهدی
• به دست آوردن ارکان انتظار راستین
• به دست آوردن ویژگی‌های منتظران راستین
• وظایف الهی نسبت به ولایت با مؤمنان
• وظایف الهی نسبت به امت اسلامی

بخش چهارم: آسیب‌های انتظار

• آسیب‌های فردی انتظار
• آسیب‌های اجتماعی انتظار
• آسیب‌های فرهنگی انتظار
• آسیب‌های سیاسی انتظار

بخش پنجم: سرانجام انتظار

• رابطه انتظار با سرنوشت بشریت
• پاداش منتظران راستین
• تعجیل الهی در فرج:
  • تأخیر در فرج
  • عوامل تعجیل فرج
  • موانع تعجیل فرج

منابع

• مجتبی تونه‌ای، موعودنامه
• شفیعی سروستانی، ابراهیم، چشم به راه
• سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت ج۲
• مقامی، مهدی، درسنامه امام‌شناسی
• لطفی، مهدی، پیامبر و امام مهدی