آیات مربوط به ظهور امام مهدی کدامند؟ (پرسش)

آیات مربوط به ظهور امام مهدی کدامند؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت
مدخل بالاتر	مهدویت / غیبت امام مهدی / وظایف و تکالیف مسلمانان در عصر غیبت / انتظار فرج
مدخل اصلی	ظهور در قرآن

آیات مربوط به ظهور امام مهدی کدامند؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث مهدویت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی مهدویت مراجعه شود.

پاسخ جامع اجمالی

قرآن و حوادث آخرالزمان

• قرآن کریم دربارۀ حوادث آخرالزمان و تسلط خوبان و صالحان بر کل عالم هستی، گاه به تصریح و گاه با اشاره سخن به میان آورده است که این امر نشانۀ ریشه دار بودن این مسأله در آیات فراوانی ـ حدود سیصد آیه ـ از کلام الهی است. در مورد ظهور و انتظار فرج حضرت مهدی (ع) آیۀ صریحی وارد نشده، ولی با در نظر گرفتن منطق فهم قرآن و تأویل و تفسیر و با توجه به روایات، آیات متعددی را می‌توان بر شمرد که یکی از مهمترین مصادیق آنها امام زمان (ع) هستند.
• چنانچه مفسرین بر اساس احادیث، آیاتی که به حکومت واحد جهانی و آیندۀ جهان، پرداخته‎اند را مربوط به حضرت مهدی (ع) دانسته‌اند. بنابراین بعضی از آیات در ظاهر دلالت بر دولت جهانی حضرت و یاران ایشان و عدالت فراگیر دارند و دسته دیگر با تفسیر و تأویل رسیده از اهل بیت(ع) بر مهدی موعود(ع) مطابقت می‌کند.
• مجموعه‌ این آیات در کتب متعددی جمع‌آوری شده از جمله:

1. معجم احادیث الامام المهدی زیر نظر علی کورانی، ج ۵، که در این کتاب در مورد حضرت تا ۲۶۰ آیه ذکر شده است.
2. سیمای امام زمان در آیینۀ قرآن از علی اکبر مهدی‌پور، ۱۴۰ آیه را ذکر کرده‌اند.
3. سیمای مهدویت در قرآن از محمدجواد مولوی‌نیا، ۷۴ آیه را توضیح داده‌اند.
4. مهدی در قرآن اثر محمد عابدین‌زاده، ۴۰ آیه را توضیح داده است.

آیات مربوط به امام زمان(ع)

• فهرستی از آیات قرآن که در موضوع ظهور و انتظار است، عبارتند از:

1. موعود همۀ کتب آسمانی: ﴿وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِن بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ﴾.
2. وعدۀ الهی به مؤمنان شایسته برای جانشینی در زمین: ﴿وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُم فِي الأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضَى لَهُمْ وَلَيُبَدِّلَنَّهُم مِّن بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا يَعْبُدُونَنِي لا يُشْرِكُونَ بِي شَيْئًا وَمَن كَفَرَ بَعْدَ ذَلِكَ فَأُولَئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ﴾.
3. ذخیره الهی: ﴿بَقِيَّةُ اللَّهِ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ﴾.
4. امامت و وراثت مستضعفان: ﴿وَنُرِيدُ أَن نَّمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ﴾
5. بندگان ذخیره شده: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ مَن يَرْتَدَّ مِنكُمْ عَن دِينِهِ فَسَوْفَ يَأْتِي اللَّهُ بِقَوْمٍ يُحِبُّهُمْ وَيُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ أَعِزَّةٍ عَلَى الْكَافِرِينَ يُجَاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَلاَ يَخَافُونَ لَوْمَةَ لائِمٍ ذَلِكَ فَضْلُ اللَّهِ يُؤْتِيهِ مَن يَشَاء وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ﴾.
6. آمادگی قبلی: ﴿هَلْ يَنظُرُونَ إِلاَّ أَن تَأْتِيَهُمُ الْمَلائِكَةُ أَوْ يَأْتِيَ رَبُّكَ أَوْ يَأْتِيَ بَعْضُ آيَاتِ رَبِّكَ يَوْمَ يَأْتِي بَعْضُ آيَاتِ رَبِّكَ لاَ يَنفَعُ نَفْسًا إِيمَانُهَا لَمْ تَكُنْ آمَنَتْ مِن قَبْلُ أَوْ كَسَبَتْ فِي إِيمَانِهَا خَيْرًا قُلِ انتَظِرُواْ إِنَّا مُنتَظِرُونَ﴾.
7. انتقام گیرنده شهیدان مظلوم: ﴿وَمَن قُتِلَ مَظْلُومًا فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِيِّهِ سُلْطَانًا فَلاَ يُسْرِف فِّي الْقَتْلِ إِنَّهُ كَانَ مَنْصُورًا﴾.
8. غیب الهی: ﴿وَيَقُولُونَ لَوْلاَ أُنزِلَ عَلَيْهِ آيَةٌ مِّن رَّبِّهِ فَقُلْ إِنَّمَا الْغَيْبُ لِلَّهِ فَانتَظِرُواْ إِنِّي مَعَكُم مِّنَ الْمُنتَظِرِينَ﴾.
9. انتظار: ﴿وَارْتَقِبُواْ إِنِّي مَعَكُمْ رَقِيبٌ﴾.
10. صبر: ﴿فَانتَظِرُواْ إِنِّي مَعَكُم مِّنَ الْمُنتَظِرِينَ﴾.
11. اصلاح زمین: ﴿اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يُحْيِي الأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا قَدْ بَيَّنَّا لَكُمُ الآيَاتِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ﴾.
12. نشانه‌های الهی: ﴿وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِّنَ الْخَوْفْ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِّنَ الأَمْوَالِ وَالأنفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ﴾.
13. حکومت الهی: ﴿إِن يَمْسَسْكُمْ قَرْحٌ فَقَدْ مَسَّ الْقَوْمَ قَرْحٌ مِّثْلُهُ وَتِلْكَ الأَيَّامُ نُدَاوِلُهَا بَيْنَ النَّاسِ وَلِيَعْلَمَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُواْ وَيَتَّخِذَ مِنكُمْ شُهَدَاء وَاللَّهُ لاَ يُحِبُّ الظَّالِمِينَ﴾.
14. ذلت ستمگران: ﴿وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّن مَّنَعَ مَسَاجِدَ اللَّهِ أَن يُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ وَسَعَى فِي خَرَابِهَا أُوْلَئِكَ مَا كَانَ لَهُمْ أَن يَدْخُلُوهَا إِلاَّ خَائِفِينَ لَهُمْ فِي الدُّنْيَا خِزْيٌ وَلَهُمْ فِي الآخِرَةِ عَذَابٌ عَظِيمٌ﴾.
15. برپایی حکومت دینی: ﴿الَّذِينَ إِن مَّكَّنَّاهُمْ فِي الأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ وَأَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنكَرِ وَلِلَّهِ عَاقِبَةُ الأُمُورِ﴾.
16. عذاب در آخر الزمان: ﴿قُلْ أَرَأَيْتُمْ إِنْ أَتَاكُمْ عَذَابُهُ بَيَاتًا أَوْ نَهَارًا مَّاذَا يَسْتَعْجِلُ مِنْهُ الْمُجْرِمُونَ﴾.
17. غلبه بر همه ادیان: ﴿هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَلَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ﴾.
18. وعده پیروزی: ﴿بِنَصْرِ اللَّهِ يَنْصُرُ مَنْ يَشَاءُ وَهُوَ الْعَزِيزُ الرَّحِيمُ وَعْدَ اللَّهِ لَا يُخْلِفُ اللَّهُ وَعْدَهُ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ﴾.
19. ﴿قُلْ كُلٌّ مُّتَرَبِّصٌ فَتَرَبَّصُوا فَسَتَعْلَمُونَ مَنْ أَصْحَابُ الصِّرَاطِ السَّوِيِّ وَمَنِ اهْتَدَى﴾.
20. ﴿أَنزَلَ مِنَ السَّمَاء مَاء فَسَالَتْ أَوْدِيَةٌ بِقَدَرِهَا فَاحْتَمَلَ السَّيْلُ زَبَدًا رَّابِيًا وَمِمَّا يُوقِدُونَ عَلَيْهِ فِي النَّارِ ابْتِغَاء حِلْيَةٍ أَوْ مَتَاعٍ زَبَدٌ مِّثْلُهُ كَذَلِكَ يَضْرِبُ اللَّهُ الْحَقَّ وَالْبَاطِلَ فَأَمَّا الزَّبَدُ فَيَذْهَبُ جُفَاء وَأَمَّا مَا يَنفَعُ النَّاسَ فَيَمْكُثُ فِي الأَرْضِ كَذَلِكَ يَضْرِبُ اللَّهُ الأَمْثَالَ﴾.
21. ﴿وَقُلْ جَاءَ الْحَقُّ وَزَهَقَ الْبَاطِلُ إِنَّ الْبَاطِلَ كَانَ زَهُوقًا﴾.
22. ﴿أَمْ يَقُولُونَ افْتَرَى عَلَى اللَّهِ كَذِبًا فَإِن يَشَأِ اللَّهُ يَخْتِمْ عَلَى قَلْبِكَ وَيَمْحُ اللَّهُ الْبَاطِلَ وَيُحِقُّ الْحَقَّ بِكَلِمَاتِهِ إِنَّهُ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ﴾.
23. ﴿فَاصْبِرْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَلا يَسْتَخِفَّنَّكَ الَّذِينَ لا يُوقِنُونَ﴾.
24. ﴿فَاصْبِرْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَاسْتَغْفِرْ لِذَنبِكَ وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ بِالْعَشِيِّ وَالإِبْكَارِ﴾.
25. ﴿وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنْهُم مَّغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظِيمًا﴾.
26. ﴿لاَّ يَسْتَوِي الْقَاعِدُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ غَيْرُ أُولِي الضَّرَرِ وَالْمُجَاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ فَضَّلَ اللَّهُ الْمُجَاهِدِينَ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ عَلَى الْقَاعِدِينَ دَرَجَةً وَكُلاًّ وَعَدَ اللَّهُ الْحُسْنَى وَفَضَّلَ اللَّهُ الْمُجَاهِدِينَ عَلَى الْقَاعِدِينَ أَجْرًا عَظِيمًا﴾.
27. ﴿أَمْ حَسِبْتُمْ أَن تَدْخُلُواْ الْجَنَّةَ وَلَمَّا يَأْتِكُم مَّثَلُ الَّذِينَ خَلَوْا مِن قَبْلِكُم مَّسَّتْهُمُ الْبَأْسَاء وَالضَّرَّاء وَزُلْزِلُواْ حَتَّى يَقُولَ الرَّسُولُ وَالَّذِينَ آمَنُواْ مَعَهُ مَتَى نَصْرُ اللَّهِ أَلا إِنَّ نَصْرَ اللَّهِ قَرِيبٌ﴾.
28. ﴿قَالَ مُوسَى لِقَوْمِهِ اسْتَعِينُوا بِاللَّهِ وَاصْبِرُواْ إِنَّ الأَرْضَ لِلَّهِ يُورِثُهَا مَن يَشَاء مِنْ عِبَادِهِ وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ﴾.
29. تحقق حق: ﴿لِيُحِقَّ الْحَقَّ وَيُبْطِلَ الْبَاطِلَ وَلَوْ كَرِهَ الْمُجْرِمُونَ﴾.
30. انتظار وعده حق: ﴿فَرَدَدْنَاهُ إِلَى أُمِّهِ كَيْ تَقَرَّ عَيْنُهَا وَلا تَحْزَنَ وَلِتَعْلَمَ أَنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَلَكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لا يَعْلَمُونَ﴾.

پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه

۱. حجت الاسلام و المسلمین هاشمی شهیدی؛

سید اسدالله هاشمی شهیدی حجت الاسلام و المسلمین سید اسدالله هاشمی شهیدی، در کتاب «ظهور حضرت مهدی از دیدگاه اسلام و مذاهب و ملل جهان» در این‌باره گفته است: «در سوره "توبه" آیه ۳۳ در مورد جهانی شدن آیین اسلام و غلبه این دین مبین بر همه ادیان جهان، چنین آمده است: ﴿هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَلَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ﴾. در همان سوره آیه ۳۲، در مورد اراده خداوند بر تکامل نور اسلام، چنین آمده است: ﴿يُرِيدُونَ أَنْ يُطْفِئُوا نُورَ اللَّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَيَأْبَى اللَّهُ إِلَّا أَنْ يُتِمَّ نُورَهُ وَلَوْ كَرِهَ الْكَافِرُونَ﴾. در سوره "نور" آیه ۵۵ در مورد وعده خداوند به صالحان و شایستگان و موادّ مورد وعده چنین آمده است: ﴿وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضَى لَهُمْ وَلَيُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا يَعْبُدُونَنِي لَا يُشْرِكُونَ بِي شَيْئًا وَمَنْ كَفَرَ بَعْدَ ذَلِكَ فَأُولَئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ﴾. در سوره "غافر" آیه ۵۱ در مورد اینکه خداوند قطعاً فرستادگان خود را یاری خواهد نمود، چنین آمده است: ﴿إِنَّا لَنَنْصُرُ رُسُلَنَا وَالَّذِينَ آمَنُوا فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَيَوْمَ يَقُومُ الْأَشْهَادُ﴾. در سوره "انبیا" آیات ۱۰۵- ۱۰۶ در رابطه با وعده‌ای که خداوند به بندگان صالح و شایسته خود در مورد فرمان‌روایی آنان بر تمام جهان داده است، چنین آمده است: ﴿وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ﴾. در سوره "قصص" آیه ۴، در مورد آینده مستضعفان و حکومت آنان بر سرتاسر کره خاکی، چنین آمده است: ﴿وَنُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ﴾. در سوره "سجده" آیات ۲۸-۲۹، در مورد روز قیام منجی بشریّت، و سرنوشت کافران، چنین آمده است: ﴿وَيَقُولُونَ مَتَى هَذَا الْفَتْحُ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ * قُلْ يَوْمَ الْفَتْحِ لَا يَنْفَعُ الَّذِينَ كَفَرُوا إِيمَانُهُمْ وَلَا هُمْ يُنْظَرُونَ﴾. در سوره "صافّات" آیات ۱۷۱-۱۷۳ در مورد اینکه خداوند به انبیا و فرستادگان خود، وعده نصرت و غلبه همه‌جانبه داده است، چنین آمده است: ﴿وَلَقَدْ سَبَقَتْ كَلِمَتُنَا لِعِبَادِنَا الْمُرْسَلِينَ إِنَّهُمْ لَهُمُ الْمَنْصُورُونَ وَإِنَّ جُنْدَنَا لَهُمُ الْغَالِبُونَ﴾. در سوره "حجّ" آیه ۴۱ در مورد مؤمنانی که زمامداری و حکومتشان براساس پرستش حقّ، و نظام اجتماعی، و اقتصادی و سیاسی دین حقّ است، و خداوند بدانها وعده داده است که آنان را یاری خواهد نمود، چنین آمده است: ﴿الَّذِينَ إِنْ مَكَّنَّاهُمْ فِي الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ وَأَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ وَلِلَّهِ عَاقِبَةُ الْأُمُورِ﴾».

۲. حجت الاسلام و المسلمین رضایی اصفهانی؛

محمد علی رضایی اصفهانی حجت الاسلام و المسلمین محمد علی رضایی اصفهانی، در کتاب «مهدویت» در این‌باره گفته است: «یکی از ویژگی‌های قرآن کریم ابدی بودن این کتاب است. یعنی چون قرآن کتابی است که در آخرین دین نازل شده است لازم است با زبانی سخن گوید که در همه‌ی مکان‌ها و زمان‌ها قابل استفاده و عرضه باشد، در غیر این صورت به مرور زمان آن تازگی و صلابت خود را از دست خواهد داد. حال با توجه به این ویژگی (یعنی ابدی بودن آیات آن) اکثر آیات به صورت کلی و "قضیه حقیقیه" نه "شخصیه خارجیه" بیان شده است و در هر زمان مصادیق این قضیه حقیقیه -که به صورت عام و کلی بیان شده- استخراج می‌شود. از این رو در تفاسیر با روایات تفسیری وقتی برای آیه‌ای مصداق معرفی می‌کنند مفسرین می‌فرمایند: "این یکی از مصادیق این آیه است نه اینکه این آیه فقط همین معنا و مصداق را داشته باشد." به عنوان نمونه در سوره‌ حمد ذیل آیه ﴿اهدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ﴾‌ شیخ صدوق از امام صادق (ع) حکایت می‌کند: "الصِّرَاطُ الْمُسْتَقِيمُ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ (ع)" و علامه در شرح آن می‌نویسد: این روایات از قبیل تطبیق و بیان مصداق بارز برای آیه می‌باشد. با توجه به آنچه بیان شد: در مورد ظهور و انتظار فرج حضرت مهدی (ع) بلکه دیگر جنبه‌های شخصیتی ایشان آیه‌ صریحی وارد نشده ولی با در نظر گرفتن منطق فهم قرآن و تأویل و تفسیر و با توجه به روایات آیات متعددی را می‌توان بر شمرد که یکی از مهمترین مصادیق آیه حضرت ولی الله الاعظم حجة بن الحسن العسکری (ع) می‌باشند که مجموعه‌ این آیات در کتب متعددی جمع‌آوری شده که برخی از آنها عبارتند از: معجم احادیث الامام المهدی زیر نظر علی کورانی، ج ۵ که در این کتاب در مورد حضرت تا ۲۶۰ آیه ذکر شده است. سیمای امام زمان در آیینه قرآن، علی اکبر مهدی‌پور، ۱۴۰ آیه را ذکر کرده‌اند. سیمای مهدویت در قرآن، محمدجواد مولوی‌نیا، ۷۴ آیه را توضیح داده‌اند. مهدی در قرآن، محمد عابدین‌زاده، ۴۰ آیه را توضیح داده‌اند. در خصوص مسئله‌ انتظار و ظهور حضرت مهدی (ع) که یکی از جلوه‌های بحث پیرامون حضرت است ـ نیز آیاتی وجود دارد که به عنوان نمونه دو مورد آن را معرفی می‌کنیم: ۱. قرآن کریم در سوره‌ انعام آیه‌ ۱۵۸ می‌فرماید: ﴿هَلْ يَنظُرُونَ إِلاَّ أَن تَأْتِيَهُمُ الْمَلائِكَةُ أَوْ يَأْتِيَ رَبُّكَ أَوْ يَأْتِيَ بَعْضُ آيَاتِ رَبِّكَ يَوْمَ يَأْتِي بَعْضُ آيَاتِ رَبِّكَ لاَ يَنفَعُ نَفْسًا إِيمَانُهَا لَمْ تَكُنْ آمَنَتْ مِن قَبْلُ أَوْ كَسَبَتْ فِي إِيمَانِهَا خَيْرًا قُلِ انتَظِرُواْ إِنَّا مُنتَظِرُونَ﴾؛ "آیا انتظارى غیر از این دارند که فرشتگان به سویشان آیند، یا پروردگارت بیاید، یا برخى از نشانه‌هاى پروردگارت بیاید؟! (امّا) روزى که برخى از نشانه‌هاى پروردگارت (پدید) آید، شخصى که قبلاً ایمان نیاورده، یا در ایمانش نیکى کسب نکرده است، ایمان آوردنش سودى نخواهد داشت. بگو: منتظر باشید! که ما (هم) منتظریم." در ذیل این آیه ابی‌بصیر از امام صادق (ع) حکایت می‌کند: منظور از آن روز، روز خروج حضرت قائم (ع) است، آن روز انتظار کشیده شده، از ما است؛ بعد حضرت فرمودند: ای ابابصیر! خوشا به حال شیعیان قائم ما که در زمان غیبت او منتظر ظهورش باشند و در زمان ظهورش از او اطاعت نمایند که اینان اولیای خدایند که هیچ ترس برایشان نیست و حزن و اندوهی نخواهند داشت. ۲. قرآن کریم در سوره یونس آیه‌ ۲۰ می‌فرماید: ﴿وَيَقُولُونَ لَوْلاَ أُنزِلَ عَلَيْهِ آيَةٌ مِّن رَّبِّهِ فَقُلْ إِنَّمَا الْغَيْبُ لِلَّهِ فَانتَظِرُواْ إِنِّي مَعَكُم مِّنَ الْمُنتَظِرِينَ﴾؛ "و گویند: "چرا نشانه (معجزه‌وارى) از پروردگارش بر او فرو فرستاده نمى‌شود؟!" پس بگو: (آنچه از حسّ) پوشیده، تنها براى خداست؛ پس منتظر باشید، [چرا] که من (هم) با شما از منتظرانم." یحیی بن قاسم می‌گوید: از امام صادق سؤال کردم درباره‌ آیات اول سوره بقره که می‌فرماید: "الم این کتاب هیچ تردیدی در آن نیست و مایه هدایت متقین است، کسانی‌ که به غیب ایمان می‌آورند." امام فرمودند: "متقین در این آیه شیعیان علی هستند و غیبت همان حجت قائم غائب می‌باشد و شاهد بر این مدعی آیه‌ ۲۰ سوره‌ یونس است که می‌فرماید: "و کافران گویند: چرا آیت و نشانه‌ای از پروردگارش بر او نازل نمی‌شود. پس بگو همانا غیب مخصوص خداوند است پس منتظر باشید که من نیز از منتظران هستم..."».

۳. حجت الاسلام و المسلمین اسکندری؛

رضا اسکندری حجت الاسلام و المسلمین رضا اسکندری، در کتاب «گفتمان مهدویت سخنرانی‌های گفتمان سوم» در این‌باره گفته است: «آیه اول (قصص/ ۵- ۶) ﴿وَنُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ * وَنُمَكِّنَ لَهُمْ فِي الْأَرْضِ...﴾. این آیه درباره بنی اسرائیل و در قصه حضرت موسی(ع) و فرعون است. پس این آیه، از لحاظ تنزیل و از لحاظ ظهر، به داستان بنی اسرائیل در زمان حضرت موسی(ع) و فرعون مربوط است. یک اصل: در این آیه یک اصلی مطرح شده است و آن اینکه اراده ازلی الهی بر این تعلق گرفته که مستکبران ریشه‌کن شوند و مستضعفان و عباد الله الصالحین وارثین ارض و حاکمین در زمین باشند؛ آن هم در پهنای زمین. پس محتوا و مفهوم عام آیه به خصوص زمان حضرت موسی(ع) و بنی اسرائیل مربوط نیست. اما آیا آن اراده ازلی به‌طور کامل تحقق یافت؟ نه. قطعا این اراده باید تحقق پیدا کند و این اراده جز با ظهور حضرت حجت(ع) امکان‌پذیر نیست. حضرت علی(ع) در نهج البلاغه می‌فرماید: «لَتَعْطِفَنَّ الدُّنْيَا عَلَيْنَا بَعْدَ شِمَاسِهَا عَطْفَ الضَّرُوسِ عَلَى وَلَدِهَا...»؛ آن‌وقت حضرت این آیه را تلاوت فرمود: ﴿وَنُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ﴾. ابن ابی الحدید در شرح این خطبه می‌گوید: وَ الإمامیة تَزْعُمُ أَنَّ ذلک وَعَدَ مِنْهُ بِالْإِمَامِ الْغَائِبِ الذی یملک الارض فی آخَرَ الزمان‌ وَ أَصْحَابُنَا یقولون إِنَّهُ وَعَدَ بِإِمَامٍ یملک الْأَرْضِ وَ یستولی علی الممالک. ابن ابی الحدید می‌گوید: ما هم قبول داریم، شیعه هم قبول دارد. با این تفاوت که اهل سنت می‌گوید: ضرورت ندارد که آن امام فعلا حیات داشته باشد بلکه به وقت خودش متولد خواهد شد و این کار را انجام خواهد داد: ... وَ لَا یلزم مِنْ ذلک أَنَّهُ لَا بُدَّ أَنْ یکون مَوْجُوداً وَ إِنْ کان غَائِباً إلی أَنْ یظهر بَلْ یکفی فی صِحَّةِ هَذَا الکلام أَنْ یخلق فی آخِرِ الْوَقْتِ.... پس ما با برادران اهل سنت در اصل ظهور مهدی(ع) اختلاف نداریم و اینکه از ولد امام حسین(ع) است، این هم اتفاق نظر است. تفاوت دیدگاه: نقطه فارق بین ما و اهل سنت این است که شیعه عقیده‌اش این است که پیوسته باید حجت حق به‌طور حی و زنده در روی زمین باشد تا واسطه برکات و فیوضات الهی برای همه جهانیان باشد. در زیارت این جمله را وقتی که جلو ضریح امام حسین(ع) می‌ایستیم، می‌خوانیم: «... إِرَادَةُ الرَّبِّ فِي مَقَادِيرِ أُمُورِهِ تَهْبِطُ إِلَيْكُمْ وَ تَصْدُرُ مِنْ بُيُوتِكُم‌...». یعنی یگانه واسطه فیض به‌طور مطلق و فراگیر شما هستید. آیا شما که مقابل ضریح امام حسین(ع) این جمله را می‌گویید، توجه دارید؟ این درسی است از عقاید شیعیان. آیه دوم (انبیاء/ ۱۰۵) آیه دیگری که در این زمینه است می‌فرماید: ﴿وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ﴾ زبور همین مزامیر داوود(ع) است که هم نسخه عربی و هم نسخه فارسی‌اش که چاپ لندن است، موجود است و بنده آن را دارم. همین عبارتی را که قرآن کریم می‌فرماید: ﴿وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ﴾، در زبور فعلی هست. این مثل همان آیه قبلی است؛ یعنی یکی از اساسی‌ترین مسائلی است که اراده ازلی حق به آن تعلق گرفته است که‌ ﴿أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُهَا﴾ این ﴿يَرِثُهَا﴾ جنبه شمولی دارد؛ یعنی به‌طور فراگیر حاکمان زمین عباد صالح خواهند بود. در مزامیر داوود(ع) مزمور ۳۷ (فصل ۳۷) چنین آمده است: نزد خداوند ساکت شو و منتظر او باش و در مکانش تأمل خواهی کرد و نخواهد بود و اما حلیمان وارث زمین خواهند شد و از فراوانی سلامتی متلذذ. آیه سوم (نور/ ۵۵) ﴿وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضَى لَهُمْ وَلَيُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا يَعْبُدُونَنِي لَا يُشْرِكُونَ بِي شَيْئًا﴾ این آیه هم اشاره به همین جهت دارد».

۴. حجت الاسلام و المسلمین نیلی‌پور؛

مهدی نیلی‌پور حجت الاسلام و المسلمین مهدی نیلی‌پور، در کتاب «انتظار و وظایف منتظران» در این‌باره گفته است: «آیات شریفه قرآن در موضوع انتظار: ﴿وَارْتَقِبُوا إِنِّي مَعَكُمْ رَقِيبٌ﴾. ﴿فَانْتَظِرُوا إِنِّي مَعَكُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِينَ﴾. از حضرت ابالحسن الرضا(ع) نقل شده که فرمودند: "چقدر خوب است صبر و انتظار فرج! آیا نشنیده‌ای فرموده خدای عزوجل را که ﴿وَارْتَقِبُوا إِنِّي مَعَكُمْ رَقِيبٌ﴾ ﴿فَانْتَظِرُوا إِنِّي مَعَكُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِينَ﴾، بنابراین بر شما باد به صبر، به درستی که گشایش پس از ناامیدی می‌آید، البته آنان که پیش از شما بودند صبورتر از شما بودند". ﴿وَيَقُولُونَ لَوْلَا أُنْزِلَ عَلَيْهِ آيَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَقُلْ إِنَّمَا الْغَيْبُ لِلَّهِ فَانْتَظِرُوا إِنِّي مَعَكُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِينَ﴾. امام صادق(ع) فرمودند درباره قول خدای عزوجل: ﴿الم ذَلِكَ الْكِتَابُ لَا رَيْبَ فِيهِ هُدًى لِلْمُتَّقِينَ الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ﴾، تقواپیشگان، شیعیان علی(ع) هستند و غیب همان حجت غایب است و گواه بر این گفته خدای عزوجل است که فرمود: ﴿وَيَقُولُونَ لَوْلَا أُنْزِلَ عَلَيْهِ آيَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَقُلْ إِنَّمَا الْغَيْبُ لِلَّهِ فَانْتَظِرُوا إِنِّي مَعَكُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِينَ﴾».

۵. حجت الاسلام و المسلمین موسوی؛

سید مهدی موسوی حجت الاسلام و المسلمین سید مهدی موسوی، در مقاله «تربیت سیاسی در پرتو انتظار» در این‌باره گفته است: «﴿لِيُحِقَّ الْحَقَّ وَيُبْطِلَ الْبَاطِلَ وَلَوْ كَرِهَ الْمُجْرِمُونَ﴾. ﴿أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَسَالَتْ أَوْدِيَةٌ بِقَدَرِهَا فَاحْتَمَلَ السَّيْلُ زَبَدًا رَابِيًا وَمِمَّا يُوقِدُونَ عَلَيْهِ فِي النَّارِ ابْتِغَاءَ حِلْيَةٍ أَوْ مَتَاعٍ زَبَدٌ مِثْلُهُ كَذَلِكَ يَضْرِبُ اللَّهُ الْحَقَّ وَالْبَاطِلَ فَأَمَّا الزَّبَدُ فَيَذْهَبُ جُفَاءً وَأَمَّا مَا يَنْفَعُ النَّاسَ فَيَمْكُثُ فِي الْأَرْضِ كَذَلِكَ يَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثَالَ﴾. ﴿وَقُلْ جَاءَ الْحَقُّ وَزَهَقَ الْبَاطِلُ إِنَّ الْبَاطِلَ كَانَ زَهُوقًا﴾. ﴿أَمْ يَقُولُونَ افْتَرَى عَلَى اللَّهِ كَذِبًا فَإِنْ يَشَإِ اللَّهُ يَخْتِمْ عَلَى قَلْبِكَ وَيَمْحُ اللَّهُ الْبَاطِلَ وَيُحِقُّ الْحَقَّ بِكَلِمَاتِهِ إِنَّهُ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ﴾. خداوند مادر موسی(ع) را به انتظار وعده حق سفارش فرمود: ﴿فَرَدَدْنَاهُ إِلَى أُمِّهِ كَيْ تَقَرَّ عَيْنُهَا وَلَا تَحْزَنَ وَلِتَعْلَمَ أَنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَلَكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لَا يَعْلَمُونَ﴾. و در سوره روم مؤمنان را به پیروزی وعده داده است: ﴿بِنَصْرِ اللَّهِ يَنْصُرُ مَنْ يَشَاءُ وَهُوَ الْعَزِيزُ الرَّحِيمُ * وَعْدَ اللَّهِ لَا يُخْلِفُ اللَّهُ وَعْدَهُ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ﴾. ﴿فَاصْبِرْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَلَا يَسْتَخِفَّنَّكَ الَّذِينَ لَا يُوقِنُونَ﴾. هم چنین آمده است: ﴿فَاصْبِرْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَاسْتَغْفِرْ لِذَنْبِكَ وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ بِالْعَشِيِّ وَالْإِبْكَارِ﴾. ﴿وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنْهُمْ مَغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظِيمًا﴾. ﴿لَا يَسْتَوِي الْقَاعِدُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ غَيْرُ أُولِي الضَّرَرِ وَالْمُجَاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ فَضَّلَ اللَّهُ الْمُجَاهِدِينَ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ عَلَى الْقَاعِدِينَ دَرَجَةً وَكُلًّا وَعَدَ اللَّهُ الْحُسْنَى وَفَضَّلَ اللَّهُ الْمُجَاهِدِينَ عَلَى الْقَاعِدِينَ أَجْرًا عَظِيمًا﴾. ﴿أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَلَمَّا يَأْتِكُمْ مَثَلُ الَّذِينَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِكُمْ مَسَّتْهُمُ الْبَأْسَاءُ وَالضَّرَّاءُ وَزُلْزِلُوا حَتَّى يَقُولَ الرَّسُولُ وَالَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ مَتَى نَصْرُ اللَّهِ أَلَا إِنَّ نَصْرَ اللَّهِ قَرِيبٌ﴾.﴿وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضَى لَهُمْ وَلَيُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا يَعْبُدُونَنِي لَا يُشْرِكُونَ بِي شَيْئًا وَمَنْ كَفَرَ بَعْدَ ذَلِكَ فَأُولَئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ﴾. ﴿وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ﴾. ﴿وَنُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ * وَنُمَكِّنَ لَهُمْ فِي الْأَرْضِ وَنُرِيَ فِرْعَوْنَ وَهَامَانَ وَجُنُودَهُمَا مِنْهُمْ مَا كَانُوا يَحْذَرُونَ﴾. ﴿بَقِيَّتُ اللَّهِ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ وَمَا أَنَا عَلَيْكُمْ بِحَفِيظٍ﴾. ﴿قَالَ مُوسَى لِقَوْمِهِ اسْتَعِينُوا بِاللَّهِ وَاصْبِرُوا إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّهِ يُورِثُهَا مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ﴾».

۶. حجت الاسلام و المسلمین دوانی؛

علی دوانی حجت الاسلام و المسلمین علی دوانی، در مقاله «مهدی و آیات قرآن» در این‌باره گفته است: «بعضی از آنها در ظاهر دلالت بر مقصود دارد و راجع به دولت جهانی او، یاران شایسته وی، عدالت اجتماعی و جهان‌گیر او، و اصلاح جهان به دست قومی که جز خدا را نمی‌پرستند و تنها او را قادر مطلق می‌دانند، است. این دسته از آیات را در اصطلاح "تنزیل" می‌گویند که قطع نظر از روایات و به همان‌گونه که نازل شده با منظور تطیبق می‌‌کند و دلالت دارد که سرانجام سراسر گیتی بوسیله یک مصلح بزرگ جهانی پر از عدل و داد خواهد شد. دسته دیگر از آیات شاید به ظاهر و نظر اول دلالتی نداشته باشد ولی با تفسیر و تأویلی که از ائمه اطهار(ع) رسیده است با منظور مطابقت کامل دارد، به این معنی که دلالت این آیات بر مقصود با انضمام روایات وارده از معصومین(ع) کامل می‌گردد. هدف ما از نگارش این قسمت توجه دادن شیعیان به این حقیقت است که نه تنها صدها روایات صحیح و معتبر از طرق مختلف درباره ظهور امام زمان رسیده است بلکه با بیان رسای ائمه اطهار و قرآن کریم نیز آیات عدیده راجع باین موضوع سخن گفته است، و ثانیا روشن ساختن جهت دلالت این آیات است که برخی گمراهان از آنها برای مقاصد شوم خود سوءاستفاده کرده و اذهان مسلمانان ساده‌لوح و بی‌خبر را مشوب ساخته‌اند. با در نظر گرفتن این جهات میگوئیم چنان‌که در حدیث متواتر و معروف «إِنِّي تَارِكٌ فِيكُمُ الثَّقَلَيْنِ كِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِي أَهْلَ بَيْتِي» که مورد اتفاق شیعه و سنی آمده است پیغمبر اکرم اهل بیت خود را از قرآن مجید جدا نمیداند و کشف اسرار و تأویل قرآن مجید را به عهده آنان گذارده است و به مصداق «أهل البيت أدرى بما في البيت‏» آن ذوات مقدسه نیز بهتر از هر کسی دیگر آشنا به روش و شیوه و اهداف قرآن می‌باشند و بهتر می‌توانند مسلمانان را با قرآن راهبرند و در جریان امر بگذارند. آیاتی که توسط اهل بیت عصمت در کتاب‌های معتبر شیعه راجع بحضرت ولی عصر و ظهور او تأویل و تفسیر شده است بالغ بر صد آیه است، علامه مجلسی در جلد ۱۳ بحارالانوار بیش از ۶۰ آیه در باب مخصوصی و طی سایر ابواب دیگر نقل کرده است. اینک از مجموع آن آیات آیاتی چند که مفاخر محدثین و علمای بزرک شیعه در کتب معتبر و پرارج خود با استفاده از روایات اهل بیت(ع) راجع به آن حضرت ذکر نموده‌اند برای اطلاع خوانندگان ارجمند ذکر می‌‌شود توضیح اینکه برای رعایت اختصار فقط به ترجمه آیات و حدیثی که راجع به آن رسیده است، اکتفا می‌‌شود: ﴿وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضَى لَهُمْ وَلَيُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا يَعْبُدُونَنِي لَا يُشْرِكُونَ بِي شَيْئًا﴾. در کتاب "غیبت" شیخ طوسی و "کنز الفوائد" کراجکی روایت شده که این آیه شریفه درباره قائم موعود و یاران او نازل شده است. ﴿وَنُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ * وَنُمَكِّنَ لَهُمْ فِي الْأَرْضِ...﴾. شیخ طوسی در "غیبت" روایت می‌کند که حضرت امیر مؤمنان(ع) فرمود: اینان که در زمین مورد ستم واقع شدند "خاندان پیغمبر" هستند که خداوند، مهدی آنها را برمی‌انگیزاند تا آنها را عزیز داشته و دشمنانشان را ذلیل گرداند. ﴿هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَلَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ﴾. شیخ صدوق در کتاب "اکمال الدین" روایت می‌‌کند که ابو بصیر از حضرت امام رضا(ع) پرسید: چه موقع خداوند فرستاده خود را با هدایت و دین حق می‌فرستد تا او را بر همه دینها غالب گرداند؟ حضرت فرمود: ای ابو بصیر! هنوز موقع "تأویل" آن نرسیده است پرسید موقع تاویل آن کی خواهد بود؟ فرمود: به خواست خداوند، هنگامی که قائم ما قیام کند. علامه کراجکی در "کنز الفوائد" از عبایه ربعی روایت می‌‌کند که امیر مؤمنان(ع) این آیه را تلاوت نمود و سپس فرمود: به خدائی که جان من در دست اوست بعد از ظهور وی (مهدی) قریه‌ای نیست که صبح و شام بانگ «أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ» در آن بلند نشود. در کتاب مزبور از عبدالله بن عباس روایت می‌‌کند که راجع به تفسیر این آیه گفت: در آن روز تمام یهود و نصارا و پیروان هر کیشی بدین حنیف اسلام میگروند و گرگ و میش و گاو و شیر و انسان و مار از جان خود ایمن می‌باشند، و این به هنگام ظهور قائم آل محمد است (کنایه از عدالت عمومی است که در پرتو ظهور آن حضرت در سراسر جهان گسترش می‌یابد) در حدیث مشهور مفصل بن عمر نیز آمده است که وی از حضرت صادق(ع) پرسید: تأویل ﴿لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ﴾ چیست؟ فرمود: ای مفضل! بخدا قسم قائم ما اختلاف را از میان ملل و ادیان برمیدارد و همه دینها یکی می‌‌شود چنانکه خداوند فرموده است: ﴿إِنَّ الدِّينَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلَامُ﴾ و فرموده: ﴿وَمَنْ يَبْتَغِ غَيْرَ الْإِسْلَامِ دِينًا فَلَنْ يُقْبَلَ مِنْهُ وَهُوَ فِي الْآخِرَةِ مِنَ الْخَاسِرِينَ﴾. ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا مَنْ يَرْتَدَّ مِنْكُمْ عَنْ دِينِهِ فَسَوْفَ يَأْتِي اللَّهُ بِقَوْمٍ يُحِبُّهُمْ وَيُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ أَعِزَّةٍ عَلَى الْكَافِرِينَ﴾. سلیمان بن هارون عجلی روایت می‌کند که گفت: شنیدم حضرت صادق(ع) میفرمود: صاحب الامر در پناه خداوند محفوظ است اگر (فرضاً) همه مردم از میان بروند خدا یاران او را خواهد آورد آنها کسانی هستند که خدا درباره‌شان فرموده است ﴿فَإِنْ يَكْفُرْ بِهَا هَؤُلَاءِ فَقَدْ وَكَّلْنَا بِهَا قَوْمًا لَيْسُوا بِهَا بِكَافِرِينَ﴾. ﴿اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يُحْيِي الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا قَدْ بَيَّنَّا لَكُمُ الْآيَاتِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ﴾. در غیبت شیخ طوسی از ابن عباس روایت می‌‌کند که در تفسیر این آیه گفت: خداوند زمین مرده را بعد از بیدادگری اهلش به وسیله ظهور قائم آل محمد(ص) اصلاح می‌‌کند و "آیات" و علائمی که خدا آشکار می‌کند آن حضرت است و این آیه درباره او نازل شده. در کمال الدین شیخ صدوق از امام باقر(ع) روایت نموده که فرمود: خداوند زمین را با ظهور قائم ما زنده می‌گرداند از آن پس که با کفر اهلش مرده باشد، و در "کافی" از ابوبصیر روایت می‌کند که حضرت فرمود: «يحيى الارض بالعدل بعد موتها بالجور». ﴿وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ﴾، در تفسیر علی بن ابراهیم قمی و منابع دیگر این "بندگان شایسته" را قائم آل محمد و یاران او دانسته‌اند. در مقاله "نظری به عهد قدیم" نوشتیم که این مطلب با همین الفاظ در باب ۳۷ زبور کنونی داوود پیغمبر هم موجود است».

۷. دکتر نصرآبادی (هیئت علمی پژوهشکده تحقیقات اسلامی)؛

علی باقی نصرآبادی آقای دکتر علی باقی نصرآبادی، در مقاله «نقش فرهنگ انتظار در پویایی جامعه مطلوب» در این‌باره گفته است: «﴿وَيَقُولُونَ لَوْلَا أُنْزِلَ عَلَيْهِ آيَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَقُلْ إِنَّمَا الْغَيْبُ لِلَّهِ فَانْتَظِرُوا إِنِّي مَعَكُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِينَ﴾. شیخ صدوق می‌گوید: امام صادق(ع) غیبت را در این آیه تأویل به امام زمان(ع) کرده است . ﴿اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يُحْيِي الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا قَدْ بَيَّنَّا لَكُمُ الْآيَاتِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ﴾. شیخ طوسی در کتاب الغیبة از ابن عباس روایت می‌کند که در تفسیر این آیه گفت: خداوند، زمین مرده را بعد از بیدادگری اهلش، به وسیله ظهور حضرت مهدی(ع) اصلاح می‌کند. ﴿وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ﴾. در ینابیع المودة چنین آمده: پیش از ظهور حضرت مهدی(ع) علامات و نشانه‌های الهی وجود دارد برای مردمی که ایمان آورده‌اند. ﴿إِنْ يَمْسَسْكُمْ قَرْحٌ فَقَدْ مَسَّ الْقَوْمَ قَرْحٌ مِثْلُهُ وَتِلْكَ الْأَيَّامُ نُدَاوِلُهَا بَيْنَ النَّاسِ وَلِيَعْلَمَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَيَتَّخِذَ مِنْكُمْ شُهَدَاءَ وَاللَّهُ لَا يُحِبُّ الظَّالِمِينَ﴾. در تفسیر البرهان آمده:از روز پیدایش جهان دو نیروی رحمانی و شیطانی حکومت می‌کرده، ولی در عهد حضرت مهدی(ع)تنها یک حکومت الهی در جهان حکومت می‌کند. ﴿وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ﴾. در زبور کنونی که ملحق به تورات موجود است، چنین آمده: صالحان وارث زمین خواهند بود و در آن تا ابد سکونت خواهند کرد. ﴿وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ مَنَعَ مَسَاجِدَ اللَّهِ أَنْ يُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ وَسَعَى فِي خَرَابِهَا أُولَئِكَ مَا كَانَ لَهُمْ أَنْ يَدْخُلُوهَا إِلَّا خَائِفِينَ لَهُمْ فِي الدُّنْيَا خِزْيٌ وَلَهُمْ فِي الْآخِرَةِ عَذَابٌ عَظِيمٌ﴾. سیوطی در الدر المنثور از ابی جریر اسدی نقل می‌کند: مراد از ذلتی که نصیب ستم‌گران در دنیا می‌شود روزی است که مهدی(ع) حکومت را به دست می‌گیرد».

۸. آقای هرنجی (کارشناس ارشد فقه)؛

منصور هرنجی آقای منصور هرنجی، در کتاب «انتظار و وظایف منتظران» در این‌باره گفته است: «آیات فراوانی در قرآن کریم اختصاص به بررسی حکومت واحد جهانی دارد که مفسرین دینی بر اساس احادیث و تفاسیری که از آنها کرده‌اند، در عین این که ترسیم‌گر آینده جهان است بلکه آنها را به حضرت مهدی(ع) مربوط دانسته‌اند که در این جا به چند مورد آن اجمالاً اشاره می‌کنیم: آیه اول: موعود همه کتب آسمانی: ما پس از تورات در کتاب زبور چنین نوشتیم که در آینده صالحان و پاکان وارثان زمین خواهند شد. از امام باقر(ع) در مورد این آیه نقل شده است: این بندگان شایسته که وارثان زمین می‌شوند، اصحاب مهدی در آخرالزمان هستند. در مجمع البیان پس از بیان این حدیث، حدیثی از شیعه و سنی را نقل می‌کند که اگر از عمر دنیا یک روز باقی مانده بود. خداوند همان روز را آن‌قدر دراز کند تا مردی صالح از اهل‌بیت برانگیخته شود و جهان را همان‌گونه که از جور و ستم لبریز شده باشد از داد و دادگری تبریز سازد آیه دوم: وعده الهی به مؤمنان شایسته: خداوند آنان را که گرویدند از شما و نیکی‌ها کردند، وعده داد که به یقین ایشان را خلیفه کند در زمین و دین‌شان را باز بگستراند، آن دین که بپسندید برای آنان، و هم آنان را از پس بیمی که دارند، آرامش دهند و ایمنی..... چون گسترش دین، در سراسر زمین، و جهانگیر شدن آیین از گذشته تاکنون پدیدار نگشته است، پس به یقین این امر در آینده خواهد بود چه این جهان‌گیری دین و آیین وعده خدایی است و این وعده تخلف‌ناپذیر است آیه سوم: ذخیره الهی: بقیة الله (ذخیره الهی) برای شما مردم، اگر مؤمن باشید، از هر چیز و هرکس دیگر بهتر است. از امام باقر(ع) در حدیثی طولانی از امام عصر(ع) به قائم سخن می‌گوید و در ادامه می‌فرماید: هنگامی که قائم خروج کند، به خانه کعبه تکیه دهد. آنگاه ۳۱۳ نفر نزد او گرد آیند، پس نخستین سخن که گوید، این آیه است: ﴿بَقِيَّتُ اللَّهِ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ﴾؛ من بقیة الله و حجت خدایم. و خلیفه خدایم در میان شما، آنگاه هر مسلمانی که به او سلام دهد گوید: «السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا بَقِيَّةَ اللَّهِ فِي أَرْضِهِ» آیه چهارم: امامت و وراثت مستضعفان: ما می‌خواهیم تا به مستضعفان زمین نیکی کنیم، یعنی آنان را پیشوایان سازیم و میراث‌بران زمین. حضرت امیر علی(ع) در خصوص این آیه فرمودند: آنان مستضعفان خاندان محمدند، خداوند پس از کوشش آنان، مهدی‌شان را می‌فرستد و آنان را عزیز می‌گرداند و دشمنان آنان را ذلیل می‌سازد. آیه پنجم: انتقام گیرنده شهیدان مظلوم: هر کس را بکشند به بیداد، وارثان او را صاحب فرمان کردیم و مبادا که کس به گزاف کسی را بکشد، که خدا یاورِ خون به ناحق ریخته است. کسی از امام صادق(ع) درباره آیه سؤال کرد و حضرت فرمود: منظور از آیه قائم آل محمد(ص) است که خروج نموده و در برابر خون حسین(ع) عده‌ای را به قتل می‌رساند آیه ششم: بندگان ذخیره شده: ای مؤمنان! هر یک از شما از دین خویش برگردد (زیانی به دین خدا نخواهد رسید، زیرا خداوند دین خود را بی‌باور نخواهد گذاشت بلکه) او مردمی پدید خواهد آورد، که ایشان را دوست می‌دارد و ایشان او را دوست می‌دارند، آن مردم با مؤمنان خوش‌رفتار و کافران سخت‌گیر و بی‌گذشت، و آنان همواره می‌کوشند و در راه خدا جهاد می‌کنند، و از سرزنش هیچ سرزنشگری باکی نخواهند داشت..... از امام صادق(ع) روایتی است که فرمود: همانا برای صاحب این امر (حکومت جهانی الهی) یارانی ذخیره شده که اگر همه مردم هم بروند خداوند آن یاوران را گرد خواهد آورد.... آیه هفتم: آمادگی قبلی: روزی که پاره‌ای از آیات پروردگار تو پدیدار گردد، آن روز هیچ کس را ایمان و باور سودی نخواهد بخشید. شیخ صدوق از امام جعفر صادق(ع) روایت کرد که فرمود: آیات در این آیه، ائمه هستند. و آن آیت مورد انتظار، قائم(ع) است. روزی که قائم با شمشیر قیام کند».

۹. خانم طاووسی؛

سکینه طاووسی سرکار خانم سکینه طاووسی، در کتاب «انتظار از دیدگاه اهل بیت» در این‌باره گفته‌ است: «در قرآن کریم - کتاب مقدس مسلمانان شیعه و سنی - درباره حوادث آخرالزمان و تسلط خوبان و صالحان بر کل عالم هستی، گاه به تصریح و گاه با اشاره سخن به میان آمده است که این امر نشانه ریشه دار بودن این مسأله در آیات فراوانی - حدود سیصد آیه - از کلام الهی است. از بین آیات نورانی کلام وحی، (...) چند آیه که ارتباط بیشتر و نزدیک تری با مسأله مهدویت و انتظار دارند ذکر می‌شود: ﴿قُلْ كُلٌّ مُتَرَبِّصٌ فَتَرَبَّصُوا فَسَتَعْلَمُونَ مَنْ أَصْحَابُ الصِّرَاطِ السَّوِيِّ وَمَنِ اهْتَدَى﴾ ﴿وَيَقُولُونَ لَوْلَا أُنْزِلَ عَلَيْهِ آيَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَقُلْ إِنَّمَا الْغَيْبُ لِلَّهِ فَانْتَظِرُوا إِنِّي مَعَكُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِينَ﴾ ﴿يَوْمَ يَأْتِي بَعْضُ آيَاتِ رَبِّكَ لَا يَنْفَعُ نَفْسًا إِيمَانُهَا لَمْ تَكُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ أَوْ كَسَبَتْ فِي إِيمَانِهَا خَيْرًا قُلِ انْتَظِرُوا إِنَّا مُنْتَظِرُونَ﴾ ﴿بَقِيَّتُ اللَّهِ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ﴾».

۱۰. خانم ابراهیمی؛

زهرا ابراهیمی خانم زهرا ابراهیمی، در مقاله «نگاهی به انتظار و ظهور منجی از منظر ادیان توحیدی» در این‌باره گفته است: «﴿وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ﴾. که این‌ آیه اشاره‌ صریح‌ دارد که عاقبت، صالحان وارث‌ زمین‌ خواهد شد‌ و البته‌ وعده‌ الهی‌ متحقق می‌گردد. در تفسیر مجمعا‌ لبیان‌ طبرسی، ذیل این آیه، از امام باقر(ع) نقل شده است که آن‌‌ حضرت‌ فرمود: "آنان همان یاران‌ حضرت‌‌ مهدی(ع) در آخر الزمان‌اند‌" ، در‌ آیه دیگری چنین آمده است: ﴿وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضَى لَهُمْ وَلَيُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا...﴾. در‌ این‌ ‌آیه‌ شریفه‌: سه وعده صریح‌ به‌ مؤمنان وارسته و دارای عمل صالح داده شده‌ است: خلاف در زمین یعنی رسیدن به حکومت در‌ تمام‌ کره‌ زمین و برقراری عدالت برقراری فرامین الهی در‌ سرتاسر‌ کره‌ خاکی‌ برقراری‌ آرامش‌ و امنیت کامل در روی زمین و از بین رفتن ترس و نگرانی و ناامنی. در تفسیر مجمع البیان ذیل این آیه از امام زین العابدین(ع)نقل شده که فرمود: « هُمْ وَ اللَّهِ شِيعَتُنَا أَهْلَ الْبَيْتِ يَفْعَلُ اللَّهُ ذَلِكَ بِهِمْ عَلَى يَدَيْ رَجُلٍ مِنَّا وَ هُوَ مَهْدِيُّ هَذِهِ الْأُمَّةِ»: این‌ گروه به خدا قسم! همان پیروان ما هستند که خداوند به وسیله مردی‌ از‌ خاندان ما، این‌ موضوع را تحقق می‌بخشد و او مهدی این امت است. ﴿هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَلَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ﴾. در‌ حیاة القلوب در ذیل این آیه که در شأن قائم آل محمد(ع) نازل شده است و عیاشی و دیگران از حضرت علی بن الحسین(ع) روایت‌ کرده‌اند‌ که:این ایمنی از‌ برای‌‌ شیعیان ما در زمان مهدی این امت خواهد بود، و این است که حضرت رسول(ص) در شأن او فرمود که اگر باقی نمانده باشد از دنیا مگر یک روز، خدا البته‌ آن‌ روز را دراز گرداند تا مردی از فرزندان من والی شود بر مردم که همنام من باشد و زمین را پر از عدالت گرداند بعد از آنکه پر از ظلم و جور‌ شده‌ باشد. آیه دیگری که در شأن حضرت قائم(ع) نازل شده است: ﴿الَّذِينَ إِنْ مَكَّنَّاهُمْ فِي الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ وَأَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ وَلِلَّهِ عَاقِبَةُ الْأُمُورِ﴾. در حیاة‌ القلوب‌ در‌ ادامه توضیح آمده است ایضا ابن ماهیار از حضرت باقر(ع) روایت کرده است که آیه‌ در شأن مهدی آل محمد(ع) و اصحاب او نازل شده است که‌ خدا‌ ایشان را پادشاهی می‌دهد‌ در‌ مشرق و مغرب زمین و دینم حق را به آنها ظاهر می‌گرداند و می‌میراند و زایل می‌گرداند به او و به اصحاب او بدعت‌های باطل را، چنان‌که‌ سفیهان و ظالمان، حق را می‌میراندند و چنان خواهند کرد که‌ اثری از ظلم و ستم نماند و امر خواهند کرد مردم را به نیکی‌ها و رفع خواهند نمود از بدی‌ها و مر خدا راست عاقبت‌ امور و همچنین در آیه دیگری چنین آمده است: ﴿بَقِيَّتُ اللَّهِ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ﴾. در همان سند در ادامه تفسیر آیه آمده است: از حضرت امام محمد باقر(ع) منقول‌ است‌ که چون صاحب الامر ظاهر شود اول سخنی‌ که می‌گوید همین آیه است پس می‌گوید منم بقیة خدا، محبت خدا و خلیفه خدا بر شما. و هرکه به آن حضرت سلام‌ کند‌ خواهد‌ گفت: «السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا بَقِيَّةَ اللَّهِ فِي أَرْضِهِ». در تفسیر علی بن ابراهیم از ابی الجارود، او از باقر(ع) در خصوص قول خدای عز و جل ﴿قُلْ أَرَأَيْتُمْ إِنْ أَتَاكُمْ عَذَابُهُ بَيَاتًا أَوْ نَهَارًا﴾ یعنی شب یا روز﴿مَاذَا يَسْتَعْجِلُ مِنْهُ الْمُجْرِمُونَ﴾. روایت نموده که آن حضرت فرمود مراد از عذاب در این آیه عذابی است که‌ در آخر‌ الزمان‌ به‌ فاسقان اهل قبله یعنی اهل اسلام نازل می‌شود در حالی‌ که می‌گویند عذاب بر ما نازل نخواهد شد. در آیه دیگری در همین زمینه آمده است: ﴿وَنُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ﴾. همان طور که ملاحظه می‌شود در آیات متعددی از قرآن‌ کریم‌ این‌ وعده الهی متذکر شده است که روزی فراخواهد رسید که وارثان زمین اهل تقوا‌ هستند‌ و آنانی‌ که به ناحق‌ مورد ستم واقع شدند بر زمین حکومت خواهند کرد و وعده الهی‌ تخلف‌ ندارد. ﴿قَالَ مُوسَى لِقَوْمِهِ اسْتَعِينُوا بِاللَّهِ وَاصْبِرُوا إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّهِ يُورِثُهَا مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ﴾. طبق‌ آیات قرآن کریم حکومت حضرت مهدی(ع) حکومت جهانی خواهد بود که‌‌ از‌ وعده‌های‌ الهی است که تحقق خواهد پذیرفت و همان طور که در خود قرآن آمده است‌. ﴿إِنَّ اللَّهَ لَا يُخْلِفُ الْمِيعَادَ﴾. یکی از عواملی که باعث آمادگی‌ و عامل‌ حرکت و پویایی است بشارت‌هایی است‌ که آدمی را به آینده امیدوار می‌سازد و چشم براهی، لحظه شماری‌ به‌ همراه کار و حرکت‌ و تلاش را به او ارزانی می‌دارد، اساساً داشتن تصویری‌ از‌ آینده هرچند مبهم و مجمل این‌ خاصیت را‌ دارد‌ که‌ زندگی انسان را هدفمند ساخته و او را‌ از‌ پوچی و سرگردانی نجات‌ می‌دهد».

پرسش‌های وابسته

1. معنای انتظار چیست؟ (پرسش)
2. منظور از انتظار به معنای عام چیست؟ (پرسش)
3. منظور از انتظار به معنای خاص چیست؟ (پرسش)
4. ارکان انتظار چیست؟ (پرسش)
5. عناصر و اجزاء انتظار چیستند؟ (پرسش)
6. هدف از انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
7. انتظار فرج چه ضرورتی دارد؟ (پرسش)
   1. ضرورت عقلی انتظار چیست؟ (پرسش)
   2. ضرورت نقلی انتظار چیست؟ (پرسش)
8. آیا مسئله انتظار قابل تحقق است؟ (پرسش)
9. جایگاه انتظار در مکاتب فکری غیر دینی چیست؟ (پرسش)
10. نقش انتظار در حرکت توحیدی چیست؟ (پرسش)
11. انواع انتظار چیست؟ (پرسش)
12. شدت انتظار شخص منتظر چگونه در آرزوها و دعاهای او تجلی پیدا می‌کند؟ (پرسش)
13. لوازم انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
    1. آیا زندگی با یاد امام مهدی از لوازم انتظار فرج است؟ (پرسش)
    2. آیا آرزوی یاری کردن امام مهدی از لوازم انتظار فرج است؟ (پرسش)
    3. آیا ایجاد آمادگی برا پیوستن به امام مهدی از لوازم انتظار فرج است؟ (پرسش)
    4. آیا تربیت منتظران راستین از لوازم انتظار فرج است؟ (پرسش)
14. دیدگاه اهل سنت درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
15. دیدگاه آیین بودا درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
16. آیا جنیان در انتظار منجی موعود هستند؟ (پرسش)
17. آیا فرشتگان در انتظار منجی موعود هستند؟ (پرسش)
18. چرا گفته می‌شود امام مهدی منتظر ظهور است؟ (پرسش)
19. دلایل انتظار فرج و امید به آینده چیست؟ (پرسش)
20. آیا شیعیان در امر انتظار عجول و شتاب‌زده هستند؟ (پرسش)
21. آیا مسئله انتظار سبب فراگیری ظلم و ستم می‌شود؟ (پرسش)
22. آیا مسئله انتظار سبب تعطیلی احکام اسلامی می‌شود؟ (پرسش)
23. آیا اندیشه انتظار موعود در امت‌های پیشین بوده است؟ (پرسش)
24. آیا انتظار در میان ادیان و ملل گوناگون سابقه‌ای دارد؟ (پرسش)
25. منشأ نگاه عامیانه به ظهور منجی چیست؟ (پرسش)
26. آفات نگاه عامیانه به ظهور منجی چیست؟ (پرسش) ‏
27. گونه‌های احادیث درباره انتظار چیستند؟ (پرسش)
28. نمادهای انتظار چیستند؟ (پرسش)
    1. آیا دعای ندبه از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    2. آیا دعای عهد از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    3. آیا زیارت آل یاسین از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    4. آیا مسجد جمکران از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    5. آیا مسجد کوفه از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    6. آیا مسجد صعصعه از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    7. آیا مسجد سهله از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    8. آیا عید نیمه شعبان از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    9. آیا روز جمعه از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
29. چرا کسانی که انتظار امام مهدی را می‌کشیده‌اند بعد از ظهور به مخالفت با ایشان برمی‌خیزند؟ (پرسش)
30. ویژگی‌های اعتراض به وضع موجود در راستای انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
31. شیوه ابراز اعتراض به وضع موجود در راستای انتظار امام مهدی چگونه است؟ (پرسش)
32. منظور از عمومیت انتظار چیست؟ (پرسش)
33. مبانی اشتیاق به فرج چیست؟ (پرسش)
34. چگونه می‌توان انتظار را در جامعه ترویج داد؟ (پرسش)
35. آیا مراد از انتظار تنها انتظار قلبی است؟ (پرسش)
36. منظور از انتظار، انتظار فردی است یا انتظار امت؟ (پرسش)
37. منظور از انتظار امام و امت چیست؟ (پرسش)
38. شرایط انتظار واقعی چیست؟ (پرسش)
39. انتظار عملی به چه معناست؟ (پرسش)
40. آیا انتظار مذهب اعتراض است؟ (پرسش)
41. آیا انتظار به معنای گوشه‌گیری و احتراز است؟ (پرسش)
42. آیا انتظار فرج مورد اتفاق همه مسلمین است؟ (پرسش)
43. مسئولیت اجتماعی مسلمین درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
44. کامل‌ترین شکل انتظار عملی برای مقدمه ظهور امام مهدی چیست؟ (پرسش)
45. انتظار فرج با سرنوشت بشریت چه پیوندی دارد؟ (پرسش)
46. مقصود از انتظار مسیحا چیست؟ (پرسش)
47. منظور از انتظار ویرانگر چیست؟ (پرسش)
48. منظور از انتظار سازنده چیست؟ (پرسش)
49. منظور از انتظار مسئولانه چیست؟ (پرسش)
50. منظور از انتظار غیر مسئولانه چیست؟ (پرسش)
51. انواع برداشت از انتظار چیست؟ (پرسش)
52. دیدگاه شیعه درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
53. دیدگاه آیین زرتشت درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
54. دیدگاه آیین هندو درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
55. دیدگاه یهود درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
56. دیدگاه مسیحیت درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
57. برداشت‌های نادرست از انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
58. علت برداشت‌های انحرافی از انتظار چیست؟ (پرسش) ‏
59. آیا انتظار امام مهدی واجب است؟ (پرسش)
60. عوامل ایجاد کننده انتظار چیستند؟ (پرسش)
61. لوازم تعریف انتظار چیست؟ (پرسش)
62. نقطه مقابل انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
63. رابطه انتظار با شدت گرفتاری‌ها چیست؟ (پرسش)
64. امام مهدی منتظر چه چیزی است؟ (پرسش)
65. آیا انتظار فرج باید با قصد قربت باشد؟ (پرسش)
66. مراتب انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
67. رابطه محبت با انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
68. بالاترین درجه انتظار فرج امام مهدی چیست؟ (پرسش)
69. مشاهده وقوع ظلم در زمین چگونه انتظار فرج را در مؤمن تشدید می‌کند؟ (پرسش)
70. چه رابطه‌ای میان انتظار فرج و ایمان وجود دارد؟ (پرسش)
71. انتظار منجی در ادوار مختلف دعوت‌های الهی چه معنایی داشته است؟ (پرسش)
72. اندیشه انتظار موعود در اسلام چگونه است؟ (پرسش)
73. آیا انتظار فرج افضل الاعمال است؟ (پرسش)
74. انتظار فرج چیست و چرا بهترین عمل خوانده شده است؟ (پرسش)
75. برداشت‌های نادرست از انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
76. آیا مکاتب فلسفی نیز انتظار فرج را امری ارزشی می‌‏دانند؟ (پرسش)
77. آیا در کتاب مقدس یهود سخن از انتظار فرج به میان آمده است؟ (پرسش)
78. مقصود از روایات مطلق در باب انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
79. چه امتیازی در انتظار منجی موجود است؟ (پرسش)
80. آیا تأخیر در فرج موجب قساوت قلب می‌‏شود؟ (پرسش)
81. آیا انتظار طولانی فرج خسته کننده و ملالت‌‏آور است؟ (پرسش)
82. علت سختی انتظار چیست و چرا می‏‌گویند انتظار زیباست؟ زیبایی انتظار در چیست؟ (پرسش)
83. امام مهدی در قبال منتظران و شیعیان چه عنایاتی دارند؟ (پرسش)
84. منتظران امام مهدی که در قرن‏های گذشته بدون پاین انتظارشان فوت کرده‌اند؛ چه تضمینی وجود دارد که انتظار ما به ثمر برسد؟ (پرسش)
85. آیا انتظار موجب انفعال جامعه نمی‌شود؟ (پرسش)
86. فرج مردم جهان در چیست و چرا انتظار فرج فضیلت و ارزش بیشتری دارد؟ (پرسش)
87. خاستگاه و منشأ اصلی انتظار ظهور «مصلح و نجات‏‌دهنده بزرگ» چیست؟ (پرسش)
88. دعا برای تعجیل فرج چه تأثیری در فرج شیعیان دارد؟ (پرسش)
89. دعای اللهم کن لولیک الحجه بن الحسن به چه منظوری خوانده می‌شود؟ (پرسش)
90. آیات مربوط به ظهور و انتظار کدامند؟ (پرسش)
91. انتظار در دیگر روزهای سال چگونه معنا پیدا می‏‌کند؟ (پرسش)
92. رابطه انتظار با بهداشت روان چیست؟ (پرسش)
93. رابطه انتظار با آینده جهان چیست؟ (پرسش)
94. فلسفه انتظار چیست؟ (پرسش)
95. باور به ظهور امام مهدی چگونه عامل پایداری و استقامت شیعه می‌شود؟ (پرسش)
96. انتظار فرج چه فضیلتی دارد؟ (پرسش)
97. جایگاه انتظار در فرهنگ شیعه چیست؟ (پرسش)
98. چرا انتظار اهمیت و جایگاه ویژه و برجسته‌ای دارد؟ (پرسش)
99. چرا انتظار فرج افضل اعمال است؟ (پرسش)
100. ویژگی‌‏های منتظران واقعی در دوران غیبت چیست؟ (پرسش)
101. انتظارات امام مهدی از منتظران چیست؟ (پرسش)
102. چه نوع انتظاری راجح است؟ (پرسش)
103. دانش ‏آموزان چگونه باید منتظر امام مهدی باشند؟ (پرسش)
104. رضایت امام مهدی از چه راهی به دست می‌آید؟ (پرسش)
105. آیا شیعیان و منتظران ظهور افزون‌بر وظایف فردی و دینی تکالیف سیاسی و اجتماعی نیز دارند؟ (پرسش)
106. آیا برای منتظر واقعی بودن اقدام‌های سیاسی و اجتماعی خاصی باید انجام داد؟ (پرسش)
107. وظایف ما در دوران غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
108. چه تناسبی میان انتظار موعود و مبارزه با فساد وجود دارد؟ آیا انتظار به معنای ساکت ماندن نیست؟ (پرسش)
109. چه مقام و منزلتی در روایات برای منتظران بیان شده است؟ (پرسش)
110. جامعه منتظر دارای چه ویژگی‌هایی است؟ (پرسش)
111. انتظارات امام مهدی از منتظران چیست؟ (پرسش)
112. صرف‏‌نظر از وظایف شخصی در قبال امام مهدی وظایف خود انسان منتظر به‌طور کلی چیست؟ (پرسش)
113. منتظران برجسته همچون علما باید چه عملکردی داشته باشند؟ (پرسش)
114. منتظران راستین امام مهدی دارای چه فضیلت و منزلتی هستند؟
115. منتظران برجسته همچون علما باید چه عملکردی داشته باشند؟ (پرسش)
116. در روایات چه پاداشی برای منتظران امام مهدی بیان شده است؟ (پرسش)
117. ویژگی‏های منتظران واقعی در این دوران چیست؟ (پرسش)
118. آیا تنها انتظار فرج برای ظهور امام مهدی کافی است؟ (پرسش)
119. ویژگی‌های انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
120. ویژگی‌های فرهنگ انتظار در ابعاد اعتقادی چیست؟ (پرسش)
121. ویژگی‌های فرهنگ انتظار در ابعاد علمی و اخلاقی چیست؟ (پرسش)
122. فواید و آثار انتظار چیست؟ (پرسش)
123. آثار فردی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
124. آثار اجتماعی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
125. آثار تربیتی انتظار چیست؟ (پرسش)
126. چرا انتظار فرج امام مهدی موجب گشایش می‌شود؟ (پرسش)
127. عنصر انتظار چگونه در آمادگی نظامی منتظران تأثیر دارد؟ (پرسش)
128. چگونه روحیه انتظار را در خود تقویت کنیم؟ (پرسش)
129. آیا انتظار فرج منشأ فرج‌های مادی برای منتظر خواهد بود؟ (پرسش)
130. انتظار چه ابعادی دارد؟ (پرسش)
131. ابعاد اعتقادی انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
132. ابعاد عملی انتظار فرج چیست؟ (پرسش)

منبع‌شناسی جامع مهدویت

• کتاب‌شناسی مهدویت؛
• مقاله‌شناسی مهدویت؛
• پایان‌نامه‌شناسی مهدویت.