بنی صعب بن سعد العشیره

این مدخل زیرشاخهٔ بحث بنی‌سعدالعشیره است. مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

بنی صعب از قبایل قحطانی و از شاخه‌های بزرگ قبیله سعد العشیره‌اند که نسب از بنی صعب بن سعد العشیرة بن مالک بن ادد می‌برند. مادر صعب زنی از قبیله ازد و دختر حارث الغطرّیف ازدی معرفی شده است. صعب، پسرانی به نام‌های اود، منبّه معروف به «زبید»، ثعلبه و غنم داشت. از جمع این پسران، غنم به قبیله عائذاللّه بن سعد العشیره پیوست و نسب از آنان گرفت اما دیگر پسران بر نسب خود باقی مانده، شاخه بزرگ بنی صعب بن سعدالعشیره را تشکیل دادند. بنی صعب از شاخه‌ها و طوایف بسیاری برخوردار است که از مهم‌ترین آنها می‌توان به سرشاخه‌های اود و زبید و از زیر شاخه‌های مهم آن به بنی کعب بن اود، بنی منبه بن اود، بنی عوف، بنی عامر، بنی سعد، بنی أَلوذ، بنی‌وهب، بنی سلمه، بنی‌جدیه، بنی‌زعافر، بنی‌صریم، بنی‌زمان (رمّان)، بنی‌قرن و بنی‌ربیعه از سرشاخه اود و بنی زبید الاصغر، بنی الأغلوق، بنی‌حبیش، بنی قطیعة بن عبس، بنی عصم أو عاصم، بنی مازن بن ربیعه، بنی مالک بن سلمه و بنی نشوان بن حیی از زیر مجموعه‌های قبیله زبید اشاره کرد.

ضمن این که او دختران معروفی هم دارد که نظر به جایگاه بلند اجتماعی‌شان، فرزندانشان نسب از ایشان گرفته‌اند که از جمله ایشان می‌توان به نام بجیله بنت صعب بن سعد العشیره اشاره کرد. این زن پس از ازدواج با انمار بن اراش بن عمرو بن غوث انماری، فرزندانی برای او به دنیا آورد که همگی نام و نسب از مادرشان گرفته، آنان را به جهت نام مادرشان بجلی و نام قبیله‌ای که بعدها از نسل آنان شکل گرفت، بجیله خوانده‌اند. باهِلَه هم دیگر دختر صعب بن سعد العشیره است که پس از ازدواج با مالک بن اعصر بن سعد بن قیس بن عیلان، فرزندانی برای او به دنیا آورد که همگی نام و نسب از مادرشان گرفتند چندان که نام قبیله‌ای که از نسل ایشان شکل گرفت، به نام مادرشان، «باهله» نامیده شده است..

منازل و مساکن بنی صعب

خاستگاه و موطن اصلی این قبیله و شاخه‌های معروفش را، سرزمین بزرگ مذحج موسوم به «سرو مَذحج» که امروزه «بیضاء» نامیده می‌شود، و از تثلیث و نجران در شمال تا مأرب و دَثینه را در برمی‌گرفت، گفته‌اند. در این سرزمین وسیع، بنی زائد بن حی بن أود، منزل داشتند. سرزمین بنی زائد از الخزانه، نسبة و الهجیره -که در جاهلیت آب انبار مردم بود- قرار داشت. «الشهد» از قلعه‌های آنان بود و در اطرافش اموال بسیار وجود داشت. السرّ و نواس و عبایه که قلعه معروف «الهضیمه» در آن قرار داشت، هم، از دیگر مساکن و منازل این تیره از بنی اود بن صعب به شمار می‌رفت. ضمن این که وادی «نعوه» هم، منزل مشترک بنی‌منبه و بنی قیس از شاخه‌های بنی‌اود بود. ألوذی‌ها هم در دو دره حصامه و شوکان سکنی داشتند و کریش هم، مسکن مشترک اودی‌ها و اصبحی‌ها بود. صحب و بلاس نیز از آن اودی‌ها بود و دعام بن رزام دهبلی از شاخه‌های اود با دایی‌های خود اصبیحی‌ها در قلعه‌ای معروف به «القمر» زندگی می‌کردند. دره‌های تاران در دثینه هم، محل سکونت بنی قیس از تیره‌های اود بود و وادی کبیر از آن بنی شکل بن حیّ بن اود و وادی «عرفان» متعلق به بنی افعی از شاخه‌های بنی ربیعة بن اود بود. المقیق، سکونت‌گاه بنی شهاب بن ارقم بن حی بن اود و رائش، کوه بنی اود در این منطقه بود که آب بنی عمرو بن ارقم بن حی بن اود را تأمین می‌کرد. المعموران و الحمیراء هم دره‌های بنی‌مزاحم از شاخه‌های بنی الدهابل - از اشراف و بزرگان بنی اود و از نسل بنی ربیعة بن اود - بود. الخنینه هم منزل بنی سویق از شاخه‌های بنی حیّ بن اود بود. شرجان در السرو، مسکن بنی مالک بن الوذ بود و در «اعناب» هم قلعه‌ای بود به نام «القمر» که مسکن مشترک اصبحی‌ها و بنی دعام بن رزام کتیفی -از اشراف اود- بود. صحب هم، منزل مشترک نخع و بنی اود در انتهای منطقه السر قرار داشت. قسمت ابتدایی سرزمین دثینه، اختصاص به حباب بن اود داشت. دثینه گودالی بود مانند گودال مأرب که بنی اود از هر تباری در آن حضور داشتند و در مزارع آن به کشاورزی می‌پرداختند. روستاهای بنی شبیب و بنی قیس از مهم‌ترین مناطق مسکونی‌ای بود که در این سرزمین قرار داشت. الجبابات (جبّ) را هم از دیگر منازل جاهلی بنی اود گفته‌اند.

از جازان، فَعن، فرغان، تَثلیث، سازه و مَربَع هم به عنوان شهرهای معروف بنی زبید در یمن یاد شده است. از دیگر سرزمین‌های اختصاصی این قبیله هم می‌توان از «بنو حرب» در حجاز - بین مکه و مدینه -، «صَعْدة»، «أراکه»، «بلاع» که قبایل الأغلوق، بنو مازن و بنو عصم در آن ساکن بودند، «الحُصَیب» از روستاهای زبید و اشعری‌ها که با گروهی از بنی وافد از قبیله ثقیف مشترکاً زندگی می‌کردند. «الخصاصه» از سرزمین‌های مشترک بنی زبید و بنی حارث بن کعب واقع در بین حجاز و تهامه، «دیمات»، «ذو کزَّان» و «هلیل» و «صید» –از سرزمین‌های بنی حبیش زبید - یاد کرد. ضمن این که «أنسب» – از قلعه‌های بنی زبید در یمن-، «حماک» – از قلعه‌های بنی زبید در یمن-، «هیوه»، «العصم» و «مشوه» – از قلاع بنی زبید در یمن - را هم در شمار قلاع معروف زبید در یمن ذکر کرده‌اند. علاوه بر یمن، جمعی از مردم قبیله زبید، پس از شکستن سد مأرب، همراه با دیگر قبایل مهاجر یمنی در اواخر قرن سوم میلادی - یعنی سه قرن پیش از ظهور اسلام - و در ایام حکومت سبأ و ذوریدان به مناطق جدید در اراضی شمالی‌تر مهاجرت کردند. آنان پس از این هجرت، در شام و بر اساس نقل بعضی از علمای یهود، در موضع شمال غربی دمشق منزل گرفتند که برخی احتمال داده‌اند که این مکان همان «زبدانی» باشد که در بیست میلی شام در مسیر دمشق – بعلبک قرار دارد.

پس از ظهور اسلام و انجام فتوحات اسلامی، جماعتی از مردم این قبیله از شاخه اود بن صعب بن سعد العشیره به عراق کوچ کردند و در مناطق مختلف آن، بخصوص کوفه ساکن شدند. جمعیت بسیار آنها در این شهر موجب گردید تا محله‌ای که در کوفه به ایشان اختصاص یافته بود، به نام ایشان أود خوانده شود. تا آنجا که برخی از طوایف این قبیله همچون قرن بن مالک (ألوذ) در این شهر مسجدی برای خود داشتند. همچنین، با توجه به همراهی گسترده اودی‌ها در نبرد صفین با معاویه، و نیز نسبت برخی از محدثین به نظر می‌رسد جمعی از آنان در شام نیز ساکن شده باشند. همچنین پس از فتح آذربایجان، جماعتی از مردم اود در برخی از نقاط این سرزمین سکنی گزیدند که منطقه «برزه» از آن جمله بود. برزه از آن طایفه اود بود و شهر آن به مردی از همین طایفه تعلق داشت. وی مردمان را در آنجا جمع کرد و قلعه‌ای در آن بنا نهاد. بعدها منبری نیز در آن برپا شد. بنی زبید نیز در ابتدای فتوح اسلامی همراه با رییس خود عمرو بن معدیکرب به عراق کوچ کردند و سپس مهاجرت‌های پی در پی و لاینقطعی را به سرزمین‌های دیگر نظیر شام و مصر و نجد و... انجام دادند. زبیدی‌ها همچنین، خطه‌ای را در سرزمین مصر که میان خطط خولان و تجیب قرار داشت، به خود اختصاص دادند. آنها پس از فتح اندلس به این سرزمین وارد شدند؛ چندان که نام برخی از رجال این قبیله همچون محمد بن محمد بن حسن زبیدی و محمد بن حسن بن عبدالله مازنی زبیدی در شمار ساکنان اندلس به ثبت رسیده است. ضمن آنکه گروهی از آنان نیز، همچنان در مواطن اصلی خود یا سرزمین‌هایی در نزدیک آن به سر می‌بردند..

تاریخ جاهلی بنی صعب

قبیله زبید در شمار قبایل جنگ‌ستیز عرب - خصوصاً در ایام جاهلیت - بود و چه بسا کثرت قلعه‌هایی که در بلادشان وجود داشت، شاهدی بر این مدعا باشد. از معروف‌ترین ایام جاهلی آنان - که در اشعار عرب نمود یافته است - می‌توان به «یوم الأرنب» اشاره کرد. در این جنگ، زبید با پسر عموهایشان بنی الحارث بن کعب بن مرة بن سعد العشیره در موضعی به نام «أرنب» که گویا مکانی در سلسله جبال سراة بود، در گیر شدند. در این منازعه که دلیل وقوعش، کثرت یافتن بطون جرم و نهد در جبال سراة عنوان شده است، بنو نهد بن زید بن لیث - از بطون قبیله قضاعه - هم‌پیمانش بنی الحارث بن کعب را به یاری‌طلبید. در آن سوی میدان هم، قبیله جرم بن ربان - بطن دیگر قضاعه - که با بنی زبید همپیمان بود، آنان را با خود همراه کرد. پس هر قبیله‌ای با حلفای خود همراه گردید و با هم درگیر شدند. در ابتدای این جنگ، شکست با بنی زبید بود اما در ادامه این نبرد، آنان نیز به پیروزی‌هایی دست یافتند. «یوم بوار» هم از دیگر ایام بنی زبید است که در شعر معدی کرب زبیدی ذکری از آن به میان آمده است. از «یوم تثلیث» که بین بنی‌سلیم و مراد درگرفت و عمرو بن معد یکرب زبیدی در حمایت از بنی‌سلیم علیه بنی مراد به میدان رفت و «یوم شجوه» - وادی‌ای در تهامه - که در آن زبید و بنی مراد با هم به کارزار پرداختند و نیز «یوم أمول» موضعی چسبیده به حلیه که نبردی بین بنی صاهله از بطون هذیل و بین زبید در گرفت که به برتری بنی صاهله انجامید، هم از دیگر ایام جاهلی زبید نام برده شده است. به علاوه این که «یوم فیف الریح» با بنی عامر بن صعصعه، جنگ با کنانه، نبرد با خثعم و حِمیر و نیز نبرد داخلی با قوم و خویشان مازنی خود، از دیگر ایام جاهلی زبید برشمرده شده‌اند. قبیله اود هم چونان زبید و دیگر قبایل جاهلی از جنگ‌های جاهلی مستثنی نبود. نبرد جاهلی بنی اود با قبیله ازد در «جبّ» یا الجبابه و نیز پیکار با بنی عامر بن صعصعه از جمله این جنگ‌هاست. نقل شده در این جنگ - که گویا دلیل برپایی آن غارت بنی عامر بر بنی اود و کشته شدن برخی از اودی‌ها توسط عامری‌ها بود - بنی اود به فرماندهی صلاءة بن عمرو بن مالک بن حارث معروف به «افوه اودی» اجتماع کردند تا به بنی عامر هجوم برند. لکن پیش از حمله، افوه سخت بیمار شد و فرماندهی جنگ به دست زید بن حارث اودی افتاد. زید بن حارث با سپاهش پیش رفت تا آنکه در «تضارع» به بنی عامر به ریاست عوف بن احوص بن جعفر بن کلاب مواجه شد. دو سپاه با هم دیدار کردند و بواسطه برخی آشنایی‌ها و علقه‌های پیشین، سخنانی بین دو طرف رد و بدل شد و علی‌رغم انکار کشتن اودی‌ها از سوی بنی عامر، بنی اود بر گرفتن انتقام تأکید ورزیدند. با تحریک برادر مقتول - که مردی از بنی کعب بن اود بود - کار به جنگ کشید و دو طرف وارد نبردی شدند که پیروزش بنی اود بودند. از دیگر وقایع معروف عهد جاهلی که نام بنی صعب و طوایفش را در خود جای داده، واقعه موسوم به «حلف الفضول» در مکه است که عامل پیدایش آن را مورخان و سیره‌نگاران، ظلم عاص بن وائل سهمی بر یکی از افراد این قبیله عنوان کرده‌اند..

اسلام بنی صعب

پس از رسیدن اخبار مربوط به بعثت رسول خدا(ص) به طایفه‌های بنی زبید و بنی مراد در سرزمین یمن، عمرو بن معدیکرب - که از بزرگان و شجاعان و شاعران زُبیدی بود - در دیداری که با قیس بن مکشوح مرادی داشت به او پیشنهاد داد تا نزد پیامبر نوظهور حجاز بروند و بفهمند چه می‌گوید؛ اگر در گفته‌اش صادق باشد، پیرو او شویم و اگر قصد دیگری دارد امر بر ما روشن خواهد شد. اما قیس، نظر عمرو بن معدیکرب را احمقانه خواند و آن را نپذیرفت؛ به همین جهت، عمرو بن معدیکرب همراه با عده‌ای از قومش به سوی مدینه حرکت کردند و هنگامی که لشکر اسلام تازه از تبوک (سال نهم هجری) بازگشته بود، نزد پیامبر(ص) رفتند و با شنیدن سخنان رسول خدا(ص) درباره قیامت، اسلام آوردند و سپس به سوی قبیله خود بازگشتند. در مسیر بازگشت، عمرو بن معدیکرب، قاتل پدرش  - أبی بن عثعث خثعمی - را دید و او را دستگیر کرد و پیش رسول خدا(ص) آورد و به ایشان گفت: «شکایت مرا درباره این قاتل فراری قبول کن که پدرم را کشته است». اما حضرت(ص) با این فرموده که: «ای عمرو بن معدیکرب، اسلام خون‌هایی را که در زمان جاهلیت ریخته شده، هدر دانسته است» درخواست او را رد کرد. پس عمرو بن معدیکرب بازگشت. وی در میانه راه مرتد شد و در مسیر بازگشت، به قوم ابی بن عثعث شبیخون زد و آن را غارت کرد و سپس به سوی قوم خود رفت. وقتی خبر ارتداد و شبیخون عمرو بن معدیکرب به رسول خدا(ص) رسید، به امام علی(ع) دستور داد که همراه عده‌ای از مهاجران، که خالد بن سعید بن عاص اموی هم جزء آنها بود، به سوی قبیله بنی زبید حرکت کند. این قبیله با قبیله بنی جعفی هم‌پیمان بودند، به همین دلیل، رسول اکرم(ص) خالد بن ولید را همراه عده‌ای از اعراب به سوی آنها فرستاد. رسول خدا(ص) به خالد دستور داد که به سوی قبیله بنی جعفی حرکت کند و اگر به علی(ع) برخوردند، فرماندهی دو لشکر را علی بن ابی طالب بر عهده بگیرد. وقتی که قبیله بنی جعفی از آمدن لشکر اسلام باخبر شدند، عده‌ای از آنها به قبیله بنی زبید پیوستند و عده‌ای دیگر به منطقه تخوم در یمن رفتند. علی(ع) احتمال داد که خالد بن ولید به دنبال آنها بیاید، به همین دلیل، نامه‌ای به او نوشت و وی را از ادامه حرکت باز داشت. علی(ع) به حرکت خود ادامه داد تا اینکه در وادی کسر، از مناطق صنعای یمن، به قبیله بنی زبید رسید. دو سپاه با هم روبرو شدند پس عمرو بن معدیکرب از سپاهش خارج شد و مبارز‌طلبید. همراه او برادر و برادرزاده‌اش نیز از لشکر خارج شده بودند و خود او شمشیر معروف صمصام را در دست داشت. علی(ع) به مبارزه او رفت و فریادی کشید و در یک لحظه برادر و برادرزاده عمرو بن معدیکرب را کشت. به دنبال آن، عمرو بن معدیکرب و بنی زبید فرار کردند و زنانشان، از جمله زن عمرو بن معدیکرب، رکانه دختر سلامه و فرزندش، اسیر شدند. علی(ع) خالد بن سعید را در میان بنی زبید باقی گذاشت تا به هر کدام از فراریان که مسلمان می‌شوند، امان دهد و زکات را گرد آورد. عمرو بن معدیکرب بازگشت و از خالد بن سعید اجازه ملاقات خواست. خالد بن سعید اجازه داد. او نزد خالد بن سعید رفت و دوباره اسلام آورد و از او خواست که همسر و فرزندش را به او ببخشد. خالد بن سعید آنها را به او بخشید و در مقابل، عمرو بن معدیکرب شمشیر صمصام را به خالد بن سعید بخشید.

اما به نظر می‌رسد، اسلام عمومی قبایل صعب بن سعدالعشیره چونان دیگر طوایف و قبایل مذحج، بین سال‌های نهم تا دهم هجری و در پی ارسال سرایا از سوی نبی اکرم(ص) و وفود قبایل مذحجی به مدینه اتفاق افتاده باشد. در یکی از این سرایا، در ماه رمضان سال دهم هجرت، رسول خدا(ص) برای علی(ع) پرچم بست و به دست خود ایشان را معمم ساخت و ایشان را به یمن گسیل داشت. پیامبر(ص) به ایشان توصیه فرمود که رو سوی یمنیان کند و چون در بلاد آنها وارد شد تا زمانی که آنها به جنگشان نرفتند با ایشان به نبرد برنخیزد. پس علی(ع) با سیصد سوار سوی یمن رفت و این اولین سپاهی بود که به یمن و بلاد مذحج وارد می‌شد. علی(ع) پس از ورود به سرزمین یمن، به گروهی از مَذحِجیان برخورد. پس آنان را به اسلام دعوت کرد، ولی مذحجیان نپذیرفتند و به جنگ با ایشان پرداختند. حضرت نیز سپاه خود را آراست و به آنان حمله برد. بیست نفر از مردم قبیله مذحج کشته شدند و بقیه گریختند. علی(ع) از تعقیب آنان دست برداشت و آنها را به اسلام دعوت کرد که بی‌درنگ پذیرفتند و چند نفر از رؤسای مَذحِج نیز با علی(ع) بیعت کردند. رسول خدا(ص) بعد از پذیرش اسلام توسط زبید و مراد و مذحج، فروة بن مسیک مرادی را عامل خود بر ایشان قرار داد و خالد بن سعید بن عاص را با او همراه نمود. او در بلاد ایشان بود تا این که رسول خدا(ص) از دنیا رفت. پس از سرایای حضرت علی(ع) در یمن در سال‌های نهم و دهم هجری، هیئات متعددی از بنی سعد العشیره خود را به مدینه رساندند و به رسول خدا(ص) اظهار وفاداری کردند. این وفود که از سال نهم هجری آغاز و تا سال دهم هجری ادامه یافت، پس از وفد مردم صداء، نخستین وفود قبایل مذحجی دانسته شده‌اند که به مدینه انجام گرفته است. نقل است در وفدی که از سوی جعفی‌ها به ریاست دو نفر از بزرگانشان به نام‌های «قیس بن سلمة بن شراحیل» و «سلمة بن یزید بن مشجعه» به مدینه انجام گرفت، رسول خدا(ص) پس از فرا خواندن آنان به یکتاپرستی و ابلاغ تکالیف ایمانی، دستور دادند تا نوشته‌ای را برای قیس بن سلمة بن شراحیل مکتوب کردند که بر اساس آن قیس به عنوان نماینده ایشان بر قبایل «مُرّان» و «حَریم» و «کُلاب» و وابستگان آنان گماشته شده بود. ابن سعد در ادامه، کلاب را قبیله‌ای متشکل از خاندان‌های بزرگ اود، زبید، جزء بن سعد العشیره، زیدالله بن سعد العشیره، عائذالله بن سعد العشیره و بنی صلاءه از بنی حارث بن کعب عنوان کرده است..

بنی صعب و جریان ارتداد

از میان قبایل و طوایف متعددی که به بنی صعب منتسب است، تنها به نام بنی زبید در جریان موسوم به ارتداد قبایل تصریح شده است. نقل است که پس از ظهور ارتداد اسود عنسی - از پیامبران دروغین - در اواخر ایام حیات رسول خدا(ص) و پیوستن مذحجیان به او، عمرو با کسان خود مرتد شد و به اسود عنسی پیوست. اسود او را به مقابله با فروة بن مسیک مرادی و یارانش که بر اسلام ثابت قدم مانده بودند فرستاد. آنها یکدیگر را تحت نظر داشتند و گاه همدیگر را با اشعاری هجو می‌کردند. این وضع ادامه یافت تا این که ابوبکر سپاهی را به فرماندهی مهاجر بن أبی أمیّۀ سوی یمن گسیل داشت. مهاجر، عمرو را به اسارت گرفت و نزد ابوبکر فرستاد. وی بار دیگر به اسلام بازگشت. البته واقعه ارتداد زبیدیان با توجه به برخی اخبار، در تمام طوایف این قبیله شیوع نداشت به گونه‌ای که در برخی گزارشات آمده که به هنگام واقعه ارتداد قبایل، زبیدیان یمن به توصیه عمرو بن حجاج زبیدی، در خواست عمرو بن معدیکرب جهت پیوستن زبیدیان به مخالفان حکومت مدینه را رد کردند و بر پایبندی خود به اسلام تأکید ورزیدند..

بنی صعب و فتوحات اسلامی

با آغاز فتوحات اسلامی، قبایل بنی صعب بخصوص زبید جزء نخستین قبایلی بودند که پا در عرصه فتوحات اسلامی گذاشت و در فتوحات صدر اسلام از جمله فتوحات شام و مصر و عراق تحت زعامت فرمانده‌شان - عمرو بن معدیکرب زبیدی - حضور پررنگ و فعالی ایفا نمودند. در فتوحات شام، قبیله زبید همراه با قبیله مادری خود مذحج حضوری چشمگیر داشت که اوج این حضور در نبرد یرموک نمود پیدا کرد. پس از فتح دمشق به‌دست مسلمین، هرقل جمع کثیری از جنگجویان روم و اهل شام و مردم جزیره و ارمنستان را در قالب سپاهی دویست هزار نفره گرد آورد و یکی از نزدیکان خود را به فرماندهی این سپاه عظیم گماشت. لشکر بیست و چهار هزار نفره اسلام در کنار نهری به نام «یرموک» در برابر آنان صف کشیدند و با آنان وارد کارزار سخت شدند. روز اول جنگ را رومیان با حمله بر میمنه سپاه اسلام متشکل از أزد و مذحج و حضرموت و خولان آغاز کردند و تا سه بار این حمله را تکرار کرد تا این که مقاومت سپاهیان اسلام در این جناح در هم شکسته شد و آنان عقب‌نشینی کردند. در این هنگام، عمرو بن معدیکرب زبیدی پیشوا و امیر زبیدیان - که بواسطه شجاعتش در جاهلیت او را بزرگش می‌شمردند و در یرموک عمرش از صد و بیست سال گذشته بود - قومش را ندا داد و با سخنان خود، آنان را از فرار در برابر دشمن و تن در دادن به ذلت و ننگ بر حذر داشت. سخنان مهیج او باعث بازگشت رزمندگان زبیدی شد و آنان بار دیگر حول عمرو جمع شدند و با کمک رزمندگان حمیر و حضرموت و خولان به یکباره حمله سختی را علیه سپاه روم ترتیب دادند و آنان را عقب راندند.

با متمرکز شدن فتوحات در عراق و ایران، بنی زبید با سواران خود در عراق حضور یافتند و همراه با دیگر مسلمانان در نبرد قادسیه در سال چهارده هجری شرکت کردند. نقل است که در سپاهی که از مدینه به فرماندهی سعد بن وقاص جهت این حمله تدارک دیده شد، هزار و سیصد تن از مذحجیان به فرماندهی سه تن از رؤسایشان: عمرو بن معدیکرب علی بنی منبه (زبید) و أبو سبرة بن ذؤیب جعفی و یزید بن حارث صدائی حضور یافتند. ابن اعثم تعداد زبیدیانی که به فرماندهی عمرو بن معدیکرب زبیدی به سپاه سعد پیوستند را پانصد نفر اعلام کرده است. پیش از آغاز جنگ، جمعی از مسلمین از جمله عمرو بن معدیکرب نزد رستم فرمانده سپاه ایران رفتند تا او و دیگر ایرانیان را به اسلام دعوت کنند. عمرو بن معدیکرب همچنین در این جنگ فرماندهی سواران سپاه سعد بن ابی وقاص را در جناح راست بر عهده داشت و در آن رشادت‌های بسیار از خود نشان داد. عمرو بن معدیکرب زبیدی را از کشته‌شدگان جنگ نهاوند در سال ۲۱ هجری گفته‌اند اما برخی منابع هم، از مرگ او در بازگشت از غزای ری در کرمانشاه خبر داده‌اند. ابوالمعزی عمر بن عبدالحارث بن عبدالله بن کعب اودی هم از دیگر بزرگان بنی صعب در این جنگ بود. وی در قادسیه ریاست قبیله مذحج را بر عهده داشت.

زبیدی‌ها هم دیگر طایفه مذحج بودند که در فتح مصر همراه با بنی اعمام خود از طوایف دیگر، مشارکت داشتند. از جمله این مشارکت‌کنندگان که نامشان در تاریخ به ثبت و ضبط رسیده، «حومل» مکنی به «ابومذحج» قاتل بطریق رومی است، زیاد بن جزء و عبدالله بن حارث بن جزء هم از دیگر افراد قبیله زبیدند که نامشان در شمار فاتحین مصر ذکر شده است. رزمندگان قبیله زبید، پس از فتح این سرزمین، چونان بسیاری دیگر از جنگجویان اسلامی به تدریج در آن سکونت اختیار کردند. گفته‌اند که خطه اختصاصی آنها میان خطط خولان و تجیب قرار داشت. زبیدی‌ها به تشیع مایل بودند و نقشی مؤثر در ادوار تاریخ سیاسی مصر ایفا نمودند. فتوحات ارمنیه هم از دیگر فتوحاتی بود که مشارکت برخی از مردم بنی صعب از تیره بنی اود در آن به ثبت رسیده است. ضمن این که سکونت برخی از مردم این قوم در برخی نقاط آذربایجان این احتمال را که این گروه در فتح آذربایجان نیز حضور داشته‌اند، تقویت می‌کند. همچنین برخی منابع، از حضور بعضی از رجال معروف این قوم - مانند ابن عثمان دهبلی - در سرحدات اسلامی و شرکت در فتوحات و نبردهای مسلمانان علیه کفار خبر داده‌اند..

بنی صعب و نقش‌آفرینی در حکومت امیرالمؤمنین(ع)

حضور بنی صعب در وقایع و رخدادهای دوران حکومت امام علی(ع) در ذیل دو شاخه اصلی بنی صعب یعنی بنی اود و بنی زبید قابل بررسی است. همان‌گونه که اشاره شد زبید از شاخه‌های بزرگ قبیله مذحج است. آنان همراه با دیگر طوایف مذحج، تحت لوای این قبیله بزرگ در سپاه مسلمین حضور یافتند و در فتوحات اسلامی از جمله قادسیه، همراه با فرمانده بزرگشان عمرو بن معد یکرب زبیدی که از بزرگ‌ترین شجاعان عرب بود مشارکت کردند. جایگاه عمرو در جاهلیت و اسلام، باعث عزت و ارتقاء جایگاه زبید بود و چون وی در سال ۲۱ هجری در گذشت، ذکر زبید نیز در اخبار و حوادث روزگار کم‌رنگ و بی‌رمق گردید. سبب این امر هم، انتقال زعامت مذحج به دیگر طوایف این قبیله از جمله مراد، بنی حارث و نخع بود و بر اساس قانون قبیله‌گری، بر دیگر طوایف قبیله، لازم می‌آمد که جز در مواقعی نادر از بزرگ خود تبعیت کنند بخصوص آنکه در آن عصر، عصبیت قبیله همچنان بر شدت خود باقی بود. از این‌رو حضور مذحج در وقایع و حوادث پیش‌آمده به معنای حضور این قبیله اعم از شاخه‌های فروتر آن از جمله مراد و زبید و... است. با این وصف، می‌توان چنین نتیجه گرفت که حضور مذحج در هر سه نبرد أمیر المؤمنین(ع) به منزله مشارکت قبیله مذحج با تمام طوایف خود از جمله زبید در این جنگ‌ها است هر چند نامی از قبیله زبید یا دیگر قبایل همسو و هم‌ریشه در این حوادث ذکری به میان نیامده باشد. در واقع نام شاخه‌های فروتر در بسیاری از وقایع و رخدادهای تاریخی در سایه بزرگ شاخه‌های بالاتر قبیله گم شده و جز در مواقعی نادر نامی از آنان در صفحه تاریخ ذکر نشده است. از معدود چهره‌های زبیدی که نام او در صفین مطرح شده، مرتفع بن وضاح زبیدی است. نقل است زمانی که کریب بن صباح از دلاوران سپاه شام در جنگ صفین به میدان آمد و مبارز‌طلبید، وی نخستین کسی بود که به میدان او رفت و در کارزار با وی به شهات رسید. در جناح مقابل و در سپاه معاویه هم، چهره‌هایی از قبیله زبید به چشم می‌خوردند که مخارق بن حارث زبیدی چهره ممتاز آنهاست. مخارق در این جنگ، فرماندهی مذحجیان اردن در سپاه معاویه را عهده‌دار بود و در ادامه این جنگ، از سوی وی به عنوان یکی از شهود سپاه شام در امر حکمیت انتخاب گردید. اما بنی اود - دیگر شاخه اصلی بنی صعب - از عثمانی‌های متعصب و از دشمنان سرسخت علی(ع) و فرزندان پاک و مطهرشان(ع) بودند. چندان که گفته شده اودی‌ای نبود مگر این که نسبت به بنی امیه متعصب بود و منحرف از علی(ع). ابن کلبی (م.۲۰۴) هم در این باره می‌نویسد: «بنی اود را دیدم که بدگویی به علی بن ابی طالب(ع) را به فرزندان و خدمتکارانشان آموزش می‌دادند». آنان در جنگ صِفّین، از همراهان معاویه بودند چندان که گفته شده جز یک نفر، همگی ایشان در صفین، در حمایت از معاویه وارد کارزار با سپاه امیرالمؤمنین علی(ع) شدند. خصومت آنها نسبت به آل‌الله به حدی بود که گفته‌اند که مردانشان، زنان دوستدار امیرالمؤمنین(ع) را به زنی نمی‌گرفتند و چون به آنها گفته می‌شد علی(ع) را ناسزا گوید یا لعن کند، این کار را می‌کرده و علاوه بر آن، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) و مادرشان حضرت زهرا(س) را نیز لعنت می‌کردند. شاید همین دشمنی‌ها موجب شده بود که علی(ع) یکی از آنان به نام شبیب بن عبدالله بن شکل بن بدر که از اعضای طایفه جدیة بن کعب بود از کوفه به شام تبعید کند. با این حال، گزارشاتی هم در دست است که حکایت از حضور برخی از آنان از جمله عمرو بن اوس و عافیة بن شداد بن ثمامة بن سلمة بن کعب بن أود، در صفین و همراهی با امیرالمؤمنین(ع) دارد. عمرو بن اوس در این جنگ، همراه با تنی چند از سپاهیان علی(ع) به اسارت قوای شام در آمد و زمانی که معاویه با پیشنهاد عمرو بن عاص، قصد به شهادت رساندن آنان را داشت، به زیرکی خود را از کشته شدن نجات داد. ضمن آنکه برخی، عافیة بن شداد را هم از شهدای صفین و بعضی دیگر، ایشان را از شهدای جنگ نهروان گفته‌اند..

بنی صعب و تعامل با امویان

بنی امیه همواره از جایگاه و نام عثمان برای دستیابی به قدرت و از میان برداشتن مخالفان استفاده می‌کردند. تظاهر به مظلوم کشته شدن عثمان و لزوم انتقام از قاتلین او، بنی اود را که یکی از دو شاخه‌های اصلی بنی صعب و بر مذهب عثمانی بودند و با گرایش ضد شیعی، پیوند عمیقی داشتند، مجذوب خود می‌کرد. از این روی، آنان با بنی امیه - بخصوص شاخه مروانی آن - ارتباط وثیقی برقرار نمودند. فرزندان أود نسبت به بنی امیه به شدت متعصب و از سخت علی(ع) بیزار بودند؛ چندان که جز یک نفر، همگی در صفین، در حمایت از معاویه وارد کارزار با سپاه امیرالمؤمنین علی(ع) شدند و پس از آن هم، همواره از ملازمین بنی امیّه و عمّال آنها بودند و علیه اهل بیت(ع) فعالیت می‌کردند. عبدالله بن هانی اودی یکی از اشراف این قوم بود. اودی‌ها در زمان ریاست او، همکاری‌های گسترده‌ای با حجاج بن یوسف ثقفی - عامل امویان در عراق و فرمانده سپاه شام - داشتند و در تثبیت حکومت عبدالملک بن مروان (حک. ۶۵-۸۶ هجری) تلاش بسیار نمودند که جنگ با عبدالله بن زبیر و آتش زدن مکه از جمله آن است. آن‌سان که حجاج پس از پیروزی بر دشمنان خود، قصد تقدیر از او کرد. بدین منظور، دختران اسماء بن خارجه فزاری و سعید بن قیس همدانی - بزرگان فزاره و همدان - را به اجبار به عقد عبدالله بن هانی در آورد. نقل است که وی پس از این اقدام به عبدالله بن هانی گفت: «ای عبدالله؛ دختران سروران بنی فزاره و بنی همدان و کهلان را به عقد تو در آوردم، طایفه اود را با آنها چه مناسبت است؟» او در پاسخ گفت: ای امیر چنین مگو که ما فضائلی داریم که احدی در عرب ندارد. و چون حجاج از آن فضائل پرسید، وی این فضیلت‌ها را چنین برشمرد:

هرگز در قوم ما به عثمان ناسزا گفته نشد. هفتاد کس از طایفه ما در صفین همراه معاویه بودند و با ابوتراب جز یکی از ما نبود و او هم آن‌طور که ما می‌دانیم، مرد بدی بود.

هیچ کس از ما زنی را که دوستدار ابوتراب باشد به زنی نگرفته است. در میان ما زنی نیست که نذر نکرده باشد اگر حسین(ع) کشته شود، ده شتر قربانی کند و همه به نذر خود وفا کردند.

به هر یک از ما گفته‌اند ابوتراب را ناسزا گوید، یا لعن کند، کرده، و گفته است حسن و حسین دو پسر او را با مادرشان فاطمه نیز لعنت می‌کنم. لازم به ذکر است که دشمنی و کینه ریشه‌دار بنی اود با علی(ع) و اولادش(ع) تا قرن‌ها بعد هم ادامه یافت. چندان که مسعودی (م. ۳۴۵ هجری) در توصیف این خصومت دیرینه می‌نویسد: «من تاکنون که سال ۳۳۲ هجری است به مناطق بسیار سفر کرده‌ام و سرزمین‌های ناآشنای بسیاری را درنوردیده‌ام؛ هر یک از مردمان اود را دیده‌ام - پس از دقت و جستجو - مشخص شد که ناصبی است و دوستدار آل مروان و حزبش». آنان نفرت از اهل بیت رسول(ص) را نسل اندر نسل در سینه‌هاشان حفظ می‌کردند و اهانت و بدگویی به ساحت مقدس علی بن ابی طالب(ع) را به فرزندان و خدمتکارانشان آموزش می‌دادند.

همراهی با حجاج بن یوسف ثقفی در نبرد با جنبش یزید بن مهلب هم از دیگر اخباری است که حاکی از حمایت این طایفه در دوران سخت اموی است. بر پایه برخی گزارشات، حارث بن مصرف اودی از اشراف و شجاعان شام بود که در ملازمت با حجاج بن یوسف ثقفی به سال ۱۱۰ هجری در مصاف با یزید بن مهلب و یارانش کشته شد. با این حال، برخی از ایشان نیز، همچون جمیل بن سلمة بن عبدالله بن کعب بن معاویة بن قرن در جنبش‌های علیه بنی امیه مانند شورش عبیدالله بن حر جعفی جانب ابن حر را گرفتند و از یاران او شدند. علاوه بر میادین نظامی، حضور در عرصه‌های کارگزاری و مشاغل دولتی نیز از دیگر جلوه‌های همکاری‌های صمیمانه بنی اود و دولت امویان بود که از جمله این کارگزاران می‌توان به نام عبدالله بن هانی اودی رییس شرطه‌های عبدالملک بن مروان و داوود بن عمرو اودی شامی، فرماندار واسط اشاره کرد.

در کنار حضور پررنگ طایفه بنی اود با امویان، بنی زبید شاخه اصلی دیگر بنی صعب نیز هرچند کم‌رنگ‌تر اما آنها نیز از جنبه‌های مختلف همکاری‌هایی با ایشان داشتند که چهره شاخص آنها را می‌توان مخارق بن حارث زبیدی دانست. مخارق در جنگ صفین فرمانده مذحجیان اردن در سپاه معاویه بود و در ادامه این جنگ، از سوی وی به عنوان یکی از شهود سپاه شام در امر حکمیت انتخاب گردید. وی پیش از جنگ نیز جهت همراه کردن شرحبیل بن سمط کندی - بزرگ یمنی‌های شام - با معاویه، همراه تنی چند از بزرگان شامی به دستور معاویه در مسیر آمدن شرحبیل به دربار معاویه با اقدامی از پیش طراحی شده، به صورت جداگانه با او دیدار کرده، امیرالمؤمنین علی(ع) را قاتل عثمان معرفی کردند. بدین ترتیب، آنان با متقاعد کردن شرحبیل به لزوم گرفتن انتقام از قاتلین عثمان، نقش مؤثری در پیوستن یمنی‌های شام به جمع هواداران معاویه، و در نتیجه تقویت جبهه شام در برابر حکومت علی(ع) ایفا نمودند..

بنی صعب و رویارویی با جنبش‌های اجتماعی - مذهبی عصر اموی

قیام حجر بن عدی

با آغاز قیام حجر بن عدی و یارانش در کوفه در سال ۵۲ هجری، زیاد بن ابیه - فرماندار معاویه در کوفه - اشراف کوفه را نزد حجر فرستاد تا حجت را بر او تمام کنند. وی با بهره‌گیری از تهدید و ارعاب و تحریک رؤسای قبایل به سرکوب قیام حجر پرداخت. مدتی بعد، حجر، با واسطه‌گری بزرگان یمنی از زیاد امان گرفت و با این شرط که او را نزد معاویه بفرستد خود را تسلیم زیاد بن ابیه کرد. اما زیاد، بر خلاف امان خود، او را زندانی کرد و به تعقیب یاران حجر پرداخت. پس از دستگیری حجر، زیاد شهادت‌نامه‌ای علیه حجر تنظیم نمود و از سران چهار ناحیه کوفه و نیز هفتاد تن از سران کوفه خواست تا بدان گواهی دهند. در میان این شهادت‌دهندگان و امضاکنندگان این شهادت‌نامه، نام برخی از بزرگان بنی صعب بن سعدالعشیره از جمله عمرو بن حجاج زبیدی به چشم می‌خورد..

قیام حسین بن علی(ع)

پس از شهادت علی(ع) و سلطه یافتن معاویه بر کوفه قبایل طرفدار علی(ع) و شیعیان ایشان مورد هجمه و فشار شدید حکومت بنی امیه قرار گرفتند. امویان پس از شهادت هانی بن عروه در جریان جنبش مسلم بن عقیل، امویان ریاست قبیله مذحج را به عمرو بن حجاج زبیدی سپردند و او را مأمور کردند تا با عشیره‌اش به جنگ سید و سالار شهیدان(ع) برود. اما جز عده‌ای معدود کسی از قبیله مذحج او را همراهی نکرد و دلیل این حضور اندک مذحجیان - و در کل، قبایل یمن - در کربلا سهم ناچیز آنان از سرهای شهدای کربلاست که تعداد آن را تنها هفت سر از جمیع سرهای شهدا گفته‌اند. گرچه ده درصد اصحاب سیدالشهداء(ع) را در کربلا مذحجی‌ها تشکیل داده بودند، اما اثری از نسبت زبیدی در پی نام این شهدا دیده نمی‌شود که این امر می‌تواند حاکی از انفعال این قبیله در مواجهه با این فاجعه عظیم باشد خصوص آنکه رییس قبیله مذحج از ایشان - یعنی زبید - بود. اما بی‌گمان، چهره برجسته و ممتاز زبیدی‌ها در نهضت عظیم عاشورا عمرو بن حجاج زبیدی است. وی که در ایام امارت زیاد بن ابیه بر کوفه، با امضای شهادت‌نامه دروغین تمرد حجر بن عدی از حکومت معاویه، دست خود را به خون حجر - این یار صدیق حضرت علی(ع) - آلوده بود، این بار با نوشتن نامه به امام حسین(ع)، از ایشان جهت آمدن به کوفه دعوت به عمل آورد. اما با آمدن عبیدالله بن زیاد به کوفه، عمرو بن حجاج به خدمت او درآمد و در کشاندن هانی بن عروه به قصر و در نتیجه اسارت و بعد شهادت او توسط عبیدالله بن زیاد، نقش ایفا کرد. وی همچنین در پراکنده کردن یاران مسلم بن عقیل تلاش بسیار کرد. عمرو بن حجاج در کربلا مسئولیت ممانعت رسیدن آب به خیام اباعبدالله الحسین(ع) را به عهده گرفت و در روز عاشورا به عنوان فرمانده جناح راست لشکر کوفه علیه سرور و سالار شهیدان(ع) و یارانش به کارزار پرداخت. علاوه بر زبیدی‌ها، مردانی از خاندان بنی اود هم در این واقعه بزرگ مشارکت داشتند. اسود اودی و جمیع بن خلق اودی از جمله این افراد بودند. در پی شهادت اباعبدالله الحسین(ع)، اسود بن خالد نعلین حضرت و جمیع بن خلق اودی یکی از شمشیرهای ایشان را به غارت برد. علاوه بر مردان بنی اود، زنان این طایفه نیز همپای مردان خود به نقش‌آفرینی در این حادثه پرداختند چندان که نقل است «در میانشان زنی نبود مگر این که نذر کرده بود اگر امام حسین(ع) کشته شود، ده شتر قربانی کند و همه به نذر خود وفا کردند»..

قیام مختار بن ابی عبیده ثقفی

مواضع قبیله بنی صعب در برابر قیام مختار و دولت او دارای دورویه، همراهی و رویارویی بود. برخی از سران و اشرافشان به مقابله با این قیام پرداختند که عمرو بن حجاج زبیدی چهره شاخص‌شان است. به هنگام شکل‌گیری قیام مختار، عمرو بن حجاج زبیدی به تحریک عبدالله بن مطیع - گماشته عبدالله بن زبیر بر کوفه - پرداخت و از سوی او فرماندهی دو هزار نفر را در جنگ با مختار برعهده گرفت. او همچنین در «یوم السبیع» به کمک دیگر اشراف ناراضی کوفه شتافت و مسئولیت جنگ در محله مراد را به عهده گرفت؛ اما با قبول شکست در برابر مختار و یارانش از کوفه گریخت و راه شراف و واقصه را در پیش گرفت. از آن پس دیگر خبری از او نشد. البته لازم به ذکر است که در کنار نقش‌آفرینی‌های عمرو بن حجاج و دیگر مذحجیان همراه او، نباید از نقش مؤثر و بزرگ دیگر مذحجیان - از جمله زبیدیان - در حمایت از قیام مختار غفلت کرد و نقشی بزرگ و بسزای این گروه از مذحجیان در ایجاد و استمرار قیام را نادیده انگاشت. از موضع بنی اود در قبال این حادثه اطلاع دقیقی در دست نیست اما با توجه به مواضع قبیله بنی اود در برابر حکومت امام علی(ع) و قیام امام حسین(ع) و دیگر جنبش‌های اجتماعی همسو با آن و نبود قراین و شواهدی مبنی بر همراهی این قبیله با مختار می‌توان گفت که مواضع اشراف و رهبران این قبیله بیشتر در جهت تقابل با مختار بوده است..

بنی صعب و دوران خلافت عباسیان

با ظهور دولت عباسی، به نظر می‌رسد از هیمنه و فروغ بنی صعب بن سعدالعشیره - از هر دو شاخه اصلی آن - کاسته شد چندان که از بنی صعب و نقش‌آفرینی قوی آنها در تحولات و حوادث عصر خلافت عباسی خبر چندانی در دست نیست. شاید بتوان نقش‌آفرینی برخی از افراد این طایفه در مسند کارگزاری بنی عباس را جزء معدود اخبار این جماعت در دوران نخست دولت عباسی دانست. عافیة بن یزید بن قیس بن عافیة بن شدّاد اودی یکی از این افراد بود که بر اساس اخبار موجود، عهده‌دار منصب قضای مهدی عباسی در بغداد بوده است. اما در آن سوتر، در سرزمین اندلس و در دربار یکی از دولت‌های ملوک الطوایفی آن به نام بنی حمود، برخی از بزرگان زبیدی به تدبیر امور می‌پرداختند که محمد بن محمد بن حسن زبیدی از آن جمله برشمرده شده است..

معاریف و مشاهیر بنی صعب

قبیله بزرگ بنی صعب بن سعدالعشیره خاستگاه بسیاری از بزرگان و مشاهیر عرب است. از بزرگان جاهلی بنی صعب که نامی از آنان در تاریخ به ثبت و ضبط رسیده است می‌توان به نام رجال بزرگی چون ابوربیعه أفوه بن عمرو بن مالک أودی از شعرا و بزرگان و شجاعان‌شان در عرب و از أشهر حکماء عرب اشاره کرد. از مشاهیر بنام دوران اسلامی این قوم و از میان اصحاب و یاران شهیر پیامبر(ص) این قوم هم می‌توان از عمرو بن معدیکرب زبیدی از بزرگ‌ترین شجاعان عرب و در عین حال از شعرای بزرگ آنان نام برد. محمیة بن جزء - از مهاجران به حبشه - و برادر مادری أم الفضل لبابة بنت الحارث (الهلالیة) مادر بنی العباس بن عبدالمطلب، خرشة بن مر بن مالک بن جزء بن حارث بن مالک بن ثعلبة بن ربیعة بن ألوذ از اصحاب پیامبر(ص) و از یاران امیرالمؤمنین(ع)، عباس بن معدیکرب زبیدی، فدیک زبیدی و عبدالله بن حارث بن جزء، نیز از دیگر اصحاب شناخته‌ شده این قبیله یاد شده‌اند. ضمن این که از تابعین مشهور این قوم هم، باید از عمرو بن میمون، ابو کثیر زبیدی، هزیل بن شرحبیل اودی و برادرش ارقم بن شرحبیل، رجاء بن ربیعه، حارث بن عمرو زبیدی، رجاء بن ربیعه زبیدی و پسرش اسماعیل، ابوادریس إبراهیم بن ابی حدیده اودی و ربیعة بن ناجذ اسدی اودی نام برد. علاوه بر الأفوه صلاءة بن عمرو - که در سطور بالا به نام او پرداخته شد - از معتق بن حوراء زبیدی، عاصم بن اصقع، ابومقداد بن حرث بن عوف بن حرث بن عبدالله، ابوالسفاح زبیدی شاعر - که شعری در مدح ابراهیم بن اشتر و هجو عبیدالله بن زیاد از اشعار اوست - ، به عنوان دیگر شعرای بنام این قوم یاد شده است. از نام‌آوران عرصه روایی آنها نیز، از شخصیت‌های معروفی چون احمد بن عثمان بن حکیم اودی - از شیوخ بخاری و مسلم -، زرعة بن ابراهیم دمشقی زبیدی، حمید بن سلمة بن عبد الله بن کعب، ابو زبید عبثر بن قاسم زبیدی، حرسة بن مرّ بن مالک بن کعب بن حری، شبیب بن عبد الله بن شکل بن مر، إسماعیل بن عبدالرحمن اودی، داوود بن زید بن عبدالرحمن اودی، ابوعبدالله احمد بن عثمان اودی، ابوالهذیل محمد بن ولید بن عامر زبیدی حمصی، ابوالسری ثابت بن یزید اودی کوفی، عبد الله بن عمرو اودی، علی بن حکیم اودی، عبدالملک بن شداد اودی، یزید بن عبدالرحمن اودی، ادریس بن یزید بن عبدالرحمن اودی زعافری، و پسرش عبدالله، عبدالله بن حنش اودی، ابونهیک عثمان بن نهیک اودی، ابوایوب بن صالح اودی و داوود بن یزید زعافری اودی نام برده‌اند. از فقهای بنی صعب هم باید به نام عبدالرحمن بن إدریس بن عبدالرحمن بن الأسود بن حجبة الأصهب بن یزید بن حلاوة بن عامر بن سعد بن منیة بن أود، عبدالله بن ادریس اودی راوی و فقیه اهل کوفه و ابو مسکین جریر اشاره کرد. ضمن این که از ابوالمعزی عبد الحارث بن عبدالله بن کعب - رییس مذحج در قادسیه -، عافیة بن یزید بن قیس قاضی مهدی عباسی، عبداللّه بن کعب بن معاویة بن قرن از اصحاب عبیداللّه بن حر جعفی، داوود بن عمرو اودی شامی فرماندار واسط، محمد بن حسن زبیدی از بزرگان لغت و پسرش محمد از اهالی ادب و ریاست و برادرش احمد بن محمد بن حسن زبیدی اهل ادب و فضل، ابوالفیض محمد مرتضی حسینی زبیدی از کبار مصنفین و عالم به علم لغت و حدیث و رجال و انساب و مؤلف کتاب تاج العروس فی جواهر القاموس، عبدالله بن نعمان بن قیس بن سلمة بن افکل - از اشراف اود و بخشنده‌ترین مذحجی کوفه - ، جمیل بن سلمة بن عافیة بن یزید بن قیس قرنی از قضات کوفه و از راویان حدیث اهل سنت، عبدالله بن هانی اودی رییس شرطه‌های عبدالملک بن مروان، نما فیه بن سواد بن ثماهه بن سلمة بن رماد بن کعب بن أود قاضی و عافیة بن یزید بن قیس بن عافیة بن شداد از قضات معروف این قوم هم، از دیگر چهره‌ها و شخصیت‌های ممتاز این قبیله‌اند که نام آنها در کتب روایی و تاریخی به ثبت رسیده است.

از اصحاب ائمه معصومین(ع) و روات حدیث ایشان نیز، جمعی به این قبیله منتسب‌اند که از جمله آنان می‌توان به اسامی خرشة بن مُرّ بن مالک بن جَزْء بن حارث بن مالک بن ثعلبة بن ربیعة بن ألوذ از اصحاب حضرت علی(ع)، اسماعیل بن رجاء زبیدی از اصحاب أمیر المؤمنین(ع) و از روات ایشان، عاصم بن شریب از اهالی کوفه و از روات علی(ع)، أسباط بن محمد بن إسماعیل از روات حدیث أمیرالمؤمنین(ع)، عافیة بن شدّاد بن ثمامة بن سلمة بن کعب بن أود از یاران علی(ع) و از شهدای صفین و به نقلی نهروان، ادریس بن یزید بن عبدالرحمن، عامر بن أصقع از روات أمیر المؤمنین(ع)، عبدالله بن ادریس اودی، علی بن ابی‌المغیرة (علی بن حسان زبیدی) و پسرش حسن بن علی بن ابی المغیره - از روات کوفی ثقه که از امام باقر(ع) و امام صادق(ع) روایت نقل کرده است -، خالد بن راشد زبیدی، سعید بن عبدالجبار زبیدی حمصی، ابوالحسن علی بن هاشم بن برید زبیدی از موالیان زبید، هشام بن صدقه کوفی، محمد بن خالد السری اودی، ابوعمرو زبیدی، محمد بن ذهل بن عمیر اودی، شهاب بن محمد زبیدی کوفی و یحیی بن عقبه همگی از اصحاب امام صادق(ع) اشاره کرد. ضمن این که احمد بن حسین بن عبدالملک اودی، جعفر بن احمد بن یوسف اودی صاحب کتاب المناقب، ذبیان بن حکیم اودی و احمد بن یحیی بن حکیم هم، از دیگر راویان و شخصیت‌های شیعی هستند که در کتب رجالی شیعه از آنان نام برده شده است. از علماء شیعی معاصر بنی صعب هم می‌توان از شیخ حسن بن جمعة بن علی زبیدی از شاگردان سید محمد بن علی بن حسین عاملی صاحب مدارک، شیخ عبدالمهدی حجار بن شیخ داوود بن سلمان معروف به شیخ مهدی حجار نجفی، شیخ عبدالکاظم بن محمود بن سعید غبان زبیدی صاحب کتب الرسالة الکاظمیة فی الفقه علی مذهب الإمامیه و منهج الرشاد فی الأصول و الفروع و شیخ حسن جلو بن سلمان بن داوود نجفی زبیدی ادیب، شاعر و خطیب ماهر و صاحب منظومه العقود المجوهره فی مناقب العتره و کتاب الأبواب الممهدة للمنابر المشیده نام برد..

منابع

1. حسینی ایمنی، سید علی اکبر، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت