سیاست‌های اقتصادی امام علی: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'رده:اتمام لینک داخلی' به '') |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۲: | خط ۲: | ||
{{امامت}} | {{امامت}} | ||
<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;"> | <div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;"> | ||
: <div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">این مدخل مرتبط با مباحث پیرامون [[امام علی]]{{ع}} است. "'''امام علی'''" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:</div> | : <div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">این مدخل مرتبط با مباحث پیرامون [[امام علی]]{{ع}} است. "'''[[امام علی]]'''" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:</div> | ||
<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;"> | <div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;"> | ||
: <div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">[[امام علی در قرآن]] | [[امام علی در حدیث]] | [[امام علی در کلام اسلامی]]</div> | : <div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">[[امام علی در قرآن]] | [[امام علی در حدیث]] | [[امام علی در کلام اسلامی]]</div> | ||
| خط ۱۱: | خط ۱۱: | ||
==[[تشویق]] به کار== | ==[[تشویق]] به کار== | ||
*[[امام علی]]{{ع}}: آن‌گاه که امور با یکدیگر جُفت شدند، کسالت و [[ناتوانی]] با هم شدند و از آنها [[تهی‌دستی]] زاده شد<ref>{{متن حدیث|الإمام علی{{ع}}: إن الأَشیاءَ لَما ازدَوَجَتِ ازدَوَجَ الکسَلُ وَالعَجزُ، فَنُتِجا بَینَهُما الفَقرَ}} (الکافی، ج ۵، ص ۸۶، ح ۸).</ref>. | * [[امام علی]]{{ع}}: آن‌گاه که امور با یکدیگر جُفت شدند، کسالت و [[ناتوانی]] با هم شدند و از آنها [[تهی‌دستی]] زاده شد<ref>{{متن حدیث|الإمام علی{{ع}}: إن الأَشیاءَ لَما ازدَوَجَتِ ازدَوَجَ الکسَلُ وَالعَجزُ، فَنُتِجا بَینَهُما الفَقرَ}} (الکافی، ج ۵، ص ۸۶، ح ۸).</ref>. | ||
*[[امام علی]]{{ع}}: در سپیده دمْ روانه شدنِ هیچ یک از شما در [[راه خدا]]، گران مایه‌تر نیست از سپیده دم روانه شدنِ کسی که برای [[فرزندان]] و خاندانش، آنچه را که آنها را سامان بخشد، می‌جوید<ref>{{متن حدیث|عنه{{ع}}: ما غُدوَةُ أحَدِکم فی سَبیلِ اللهِ بِأَعظَمَ مِن غُدوَتِهِ یطلُبُ لِوُلدِهِ وعِیالِهِ ما یصلِحُهُم}} (السرائر، ج ۲، ص ۲۲۸).</ref>. | * [[امام علی]]{{ع}}: در سپیده دمْ روانه شدنِ هیچ یک از شما در [[راه خدا]]، گران مایه‌تر نیست از سپیده دم روانه شدنِ کسی که برای [[فرزندان]] و خاندانش، آنچه را که آنها را سامان بخشد، می‌جوید<ref>{{متن حدیث|عنه{{ع}}: ما غُدوَةُ أحَدِکم فی سَبیلِ اللهِ بِأَعظَمَ مِن غُدوَتِهِ یطلُبُ لِوُلدِهِ وعِیالِهِ ما یصلِحُهُم}} (السرائر، ج ۲، ص ۲۲۸).</ref>. | ||
*شرح [[نهج البلاغة]]- در گزارش صدقه‌های [[امیر مؤمنان]]-: با دستانش کار می‌کرد، [[زمین]] را می‌کاشت، آبیاری می‌کرد، درخت خرما می‌کاشت، وهمه اینها را شخصاً خود انجام می‌داد<ref>شرح نهج البلاغة، ج ۱۵، ص ۱۴۷.</ref><ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین (کتاب)|گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین]]، ص ۲۸۳-۲۹۲.</ref>. | *شرح [[نهج البلاغة]]- در گزارش صدقه‌های [[امیر مؤمنان]]-: با دستانش کار می‌کرد، [[زمین]] را می‌کاشت، آبیاری می‌کرد، درخت خرما می‌کاشت، وهمه اینها را شخصاً خود انجام می‌داد<ref>شرح نهج البلاغة، ج ۱۵، ص ۱۴۷.</ref><ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین (کتاب)|گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین]]، ص ۲۸۳-۲۹۲.</ref>. | ||
==[[آبادانی]] [[شهرها]]== | ==[[آبادانی]] [[شهرها]]== | ||
*[[امام علی]]{{ع}}- از نامه‌اش به [[قرظة بن کعب]] [[انصاری]]-: پس از [[حمد]] و [[سپاس]] [[خداوند]]؛ به‌درستی که مردانی از [[اهل ذمه]]، در قلمروِ حکومتی‌ات گزارش داده‌اند که نهری در سرزمین آنان، از میان رفته و نابود شده است و در [پایداری] آن نهر، [[آبادانی]] سرزمینِ [[مسلمانان]] است. در این باره، تو و آنان بنگرید. پس نهر را آباد کرده، سامان ده. به جانم [[سوگند]] که آباد کردن آنان، برای ما دلپذیرتر است از آن‌که بیرون روند، یا [[تهی‌دست]] شوند، یا از [[وظیفه]] آبادی [[شهرها]] [[قصور]] ورزند. والسلام!<ref>{{متن حدیث|الإمام علی{{ع}}- مِما کتَبَهُ إلی قَرَظَةَ بنِ کعبٍ الأَنصارِی-: أما بَعدُ، فَإِن رِجالًا مِن أهلِ الذمةِ مِن عَمَلِک ذَکروا نَهراً فی أرضِهِم قَد عَفا وَادفِنَ، وفیهِ لَهُم عِمارَةٌ عَلَی المُسلِمینَ، فَانظُر أنتَ وهُم، ثُم اعمُر وأصلِحِ النهرَ؛ فَلَعَمری لَأَن یعمُروا أحَب إلَینا مِن أن یخرُجوا وأن یعجِزوا أو یقَصروا فی واجِبٍ مِن صَلاحِ البِلادِ. وَالسلامُ}} (تاریخ الیعقوبی، ج ۲، ص ۲۰۳).</ref><ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین (کتاب)|گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین]]، ص ۲۸۳-۲۹۲.</ref>. | * [[امام علی]]{{ع}}- از نامه‌اش به [[قرظة بن کعب]] [[انصاری]]-: پس از [[حمد]] و [[سپاس]] [[خداوند]]؛ به‌درستی که مردانی از [[اهل ذمه]]، در قلمروِ حکومتی‌ات گزارش داده‌اند که نهری در [[سرزمین]] آنان، از میان رفته و نابود شده است و در [[[پایداری]]] آن نهر، [[آبادانی]] سرزمینِ [[مسلمانان]] است. در این باره، تو و آنان بنگرید. پس نهر را آباد کرده، سامان ده. به جانم [[سوگند]] که آباد کردن آنان، برای ما دلپذیرتر است از آن‌که بیرون روند، یا [[تهی‌دست]] شوند، یا از [[وظیفه]] آبادی [[شهرها]] [[قصور]] ورزند. والسلام!<ref>{{متن حدیث|الإمام علی{{ع}}- مِما کتَبَهُ إلی قَرَظَةَ بنِ کعبٍ الأَنصارِی-: أما بَعدُ، فَإِن رِجالًا مِن أهلِ الذمةِ مِن عَمَلِک ذَکروا نَهراً فی أرضِهِم قَد عَفا وَادفِنَ، وفیهِ لَهُم عِمارَةٌ عَلَی المُسلِمینَ، فَانظُر أنتَ وهُم، ثُم اعمُر وأصلِحِ النهرَ؛ فَلَعَمری لَأَن یعمُروا أحَب إلَینا مِن أن یخرُجوا وأن یعجِزوا أو یقَصروا فی واجِبٍ مِن صَلاحِ البِلادِ. وَالسلامُ}} (تاریخ الیعقوبی، ج ۲، ص ۲۰۳).</ref><ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین (کتاب)|گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین]]، ص ۲۸۳-۲۹۲.</ref>. | ||
==توسعه [[کشاورزی]]== | ==توسعه [[کشاورزی]]== | ||
*[[امام علی]]{{ع}}: به‌درستی که گذران [[زندگی]] [[مردم]]، در پنج امر است: | * [[امام علی]]{{ع}}: به‌درستی که گذران [[زندگی]] [[مردم]]، در پنج امر است: [[حکمرانی]]، [[آبادانی]]، [[تجارت]]، اجاره، و [[مالیات‌ها]]... اما توجیه و راهنمای [[آبادانی]]، این سخن [[خداوند]] است که: "او شما را از [[زمین]]، پدید آورد و از شما [[آبادانی]] آن را خواست"<ref>هود، آیه ۸۱.</ref>. [این آیه] به ما می‌فهماند که خداوندِ سبحان، بندگانش را به [[آبادانی]] [[زمین]]، [[فرمان]] داده است تا گذرانِ [[زندگی]] شود با آنچه از [[زمین]] می‌روید از دانه‌ها، میوه‌ها و مانند آن از چیزهایی که [[خداوند]]، سبب گذرانِ [[زندگی]] [[بندگان]] قرار داده است<ref>{{متن حدیث|الإمام علی{{ع}}: إن مَعایشَ الخَلقِ خَمسَةٌ: الإِمارَةُ، وَالعِمارَةُ، وَالتجارَةُ، وَالإِجارَةُ، وَالصدَقاتُ... وأما وَجهُ العِمارَةِ فَقَولُهُ تَعالی: «هُوَ أَنشَأَکم منَ الْأَرْضِ وَ اسْتَعْمَرَکمْ فِیهَا»، فَأَعلَمَنا سُبحانَهُ أنهُ قَد أمَرَهُم بِالعِمارَةِ؛ لَیکونَ ذلِک سَبَباً لِمَعایشِهِم بِما یخرُجُ مِنَ الأَرضِ؛ مِنَ الحَب، وَالثمَراتِ، وما شاکلَ ذلِک، مِما جَعَلَهُ اللهُ مَعایشَ لِلخَلقِ}} (وسائل الشیعة، ج ۱۳، ص ۱۹۵، ح ۱۰).</ref><ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین (کتاب)|گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین]]، ص ۲۸۳-۲۹۲.</ref>. | ||
==توسعه صنعتی== | ==[[توسعه صنعتی]]== | ||
*[[امام علی]]{{ع}}: حرفه [[آدمی]] گنج است<ref>{{متن حدیث|الإمام علی{{ع}}: حِرفَةُ المَرءِ کنزٌ}} (المواعظ العددیة، ص ۵۵).</ref>. | * [[امام علی]]{{ع}}: حرفه [[آدمی]] گنج است<ref>{{متن حدیث|الإمام علی{{ع}}: حِرفَةُ المَرءِ کنزٌ}} (المواعظ العددیة، ص ۵۵).</ref>. | ||
*[[امام علی]]{{ع}}: [[خداوند]] عز و جل، | * [[امام علی]]{{ع}}: [[خداوند]] عز و جل، صاحب حرفه [[امانتدار]] را [[دوست]] می‌دارد<ref>{{متن حدیث|عنه{{ع}}: إن اللهَ عَز وجَل یحِب المُحتَرِفَ الأَمینَ}} (الکافی، ج ۵، ص ۱۱۳، ح ۱).</ref><ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین (کتاب)|گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین]]، ص ۲۸۳-۲۹۲.</ref>. | ||
==توسعه تجاری== | ==[[توسعه تجاری]]== | ||
*[[امام علی]]{{ع}}: به [[تجارت]] بپردازید که [[تجارت]]، سبب [[بی‌نیازی]] شماست از آنچه در دست دیگران است<ref>{{متن حدیث|عنه{{ع}}: تَعَرضوا لِلتجارَةِ؛ فَإِن فیها غِنی لَکم عَما فی أیدِی الناسِ}} (الکافی، ج ۵، ص ۱۴۹، ح ۹).</ref>. | * [[امام علی]]{{ع}}: به [[تجارت]] بپردازید که [[تجارت]]، سبب [[بی‌نیازی]] شماست از آنچه در دست دیگران است<ref>{{متن حدیث|عنه{{ع}}: تَعَرضوا لِلتجارَةِ؛ فَإِن فیها غِنی لَکم عَما فی أیدِی الناسِ}} (الکافی، ج ۵، ص ۱۴۹، ح ۹).</ref>. | ||
*[[امام علی]]{{ع}}: [[تجارت]] کنید. [[خداوند]] به شما [[برکت]] دهد. به درستی که از [[پیامبر خدا]] شنیدم که می‌فرمود: "روزی، ده قسمت است. نُه قسمت آن در [[تجارت]] است و یکی در چیزهای دیگر"<ref>{{متن حدیث|عنه{{ع}}: اتجِروا، بارَک اللهُ لَکم؛ فَإِنی قَد سَمِعتُ رَسولَ اللهِ{{صل}} یقولُ: الرزقُ عَشَرَةُ أجزاءٍ؛ تِسعَةُ أجزاءٍ فِی التجارَةِ، وَواحِدَةٌ فی غَیرِها}} (الکافی، ج ۵، ص ۳۱۹، ح ۵۹).</ref><ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین (کتاب)|گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین]]، ص ۲۸۳-۲۹۲.</ref>. | * [[امام علی]]{{ع}}: [[تجارت]] کنید. [[خداوند]] به شما [[برکت]] دهد. به [[درستی]] که از [[پیامبر خدا]] شنیدم که می‌فرمود: "روزی، ده قسمت است. نُه قسمت آن در [[تجارت]] است و یکی در چیزهای دیگر"<ref>{{متن حدیث|عنه{{ع}}: اتجِروا، بارَک اللهُ لَکم؛ فَإِنی قَد سَمِعتُ رَسولَ اللهِ{{صل}} یقولُ: الرزقُ عَشَرَةُ أجزاءٍ؛ تِسعَةُ أجزاءٍ فِی التجارَةِ، وَواحِدَةٌ فی غَیرِها}} (الکافی، ج ۵، ص ۳۱۹، ح ۵۹).</ref><ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین (کتاب)|گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین]]، ص ۲۸۳-۲۹۲.</ref>. | ||
==بازرسی مستقیم بازار== | ==بازرسی مستقیم بازار== | ||
*[[دعائم الإسلام (کتاب)|دعائم الإسلام]]: به درستی که [[علی]]{{ع}} در بازارها راه می‌رفت و تازیانه‌ای در دست داشت که با آن، کم‌فروشان و نیرنگبازان در [[تجارت]] [[مسلمانان]] را تنبیه می‌کرد. اصبغ گوید: روزی به وی گفتم: ای [[امیرمؤمنان]]! شما در خانه بنشینید و من، به‌جای شما این کار را بر عهده می‌گیرم. فرمود: "ای اصبغ! برایم [[خیرخواهی]] نکردی"<ref>دعائم الإسلام، ج ۲، ص ۵۳۸، ح ۱۹۱۳.</ref>. | * [[دعائم الإسلام (کتاب)|دعائم الإسلام]]: به [[درستی]] که [[علی]]{{ع}} در بازارها راه می‌رفت و تازیانه‌ای در دست داشت که با آن، کم‌فروشان و نیرنگبازان در [[تجارت]] [[مسلمانان]] را [[تنبیه]] می‌کرد. [[اصبغ]] گوید: روزی به وی گفتم: ای [[امیرمؤمنان]]! شما در [[خانه]] بنشینید و من، به‌جای شما این کار را بر عهده می‌گیرم. فرمود: "ای [[اصبغ]]! برایم [[خیرخواهی]] نکردی"<ref>دعائم الإسلام، ج ۲، ص ۵۳۸، ح ۱۹۱۳.</ref>. | ||
*[[ربیع الأبرار (کتاب)|ربیع الأبرار]]: [[علی]]{{ع}} در بازار بر فروشندگان می‌گذشت و به آنان می‌فرمود: "[[نیکی]] کنید. کالاها را به ارزانی به [[مسلمانان]] بفروشید که آن، [[برکت]] را بزرگ‌تر گردانَد"<ref>ربیع الأبرار، ج ۴، ص ۱۵۴.</ref><ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین (کتاب)|گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین]]، ص ۲۸۳-۲۹۲.</ref>. | * [[ربیع الأبرار (کتاب)|ربیع الأبرار]]: [[علی]]{{ع}} در بازار بر فروشندگان می‌گذشت و به آنان می‌فرمود: "[[نیکی]] کنید. کالاها را به ارزانی به [[مسلمانان]] بفروشید که آن، [[برکت]] را بزرگ‌تر گردانَد"<ref>ربیع الأبرار، ج ۴، ص ۱۵۴.</ref><ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین (کتاب)|گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین]]، ص ۲۸۳-۲۹۲.</ref>. | ||
==جلوگیری از احتکار== | ==[[جلوگیری از احتکار]]== | ||
*[[امام علی]]{{ع}}- از نامه‌اش به رفاعه-: از | * [[امام علی]]{{ع}}- از نامه‌اش به [[رفاعه]]-: از [[احتکار]]، بازدار، و آن‌کس را که [[احتکار]] کند، [[تأدیب]] کن، و با [[آشکار]] ساختن آنچه [[احتکار]] کرده، او را [[کیفر]] ده<ref>{{متن حدیث|الإمام علی{{ع}}- مِن کتابِهِ إلی رِفاعَةَ-: انهَ عَنِ الحُکرَةِ، فَمَن رَکبَ النهی فَأَوجِعهُ، ثُم عاقِبهُ بِإِظهارِ مَا احتَکرَ}} (دعائم الإسلام، ج ۲، ص ۳۶، ح ۸۰).</ref><ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین (کتاب)|گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین]]، ص ۲۸۳-۲۹۲.</ref>. | ||
==[[سیاست]] مالیاتی== | ==[[سیاست]] مالیاتی== | ||
*[[الکافی (کتاب)|الکافی]]- به [[نقل]] از [[مهاجر]]، از مردی از [[قبیله]] ثقیف-: [[علی بن ابی طالب]]{{ع}}، مرا بر [مالیات] منطقه بانقِیا<ref>ناحیه‌ای از منطقه کوفه بوده است.</ref> و آبادی‌ای در منطقه [[کوفه]]، به کار گرفت و در برابر [[مردم]]، به من گفت: "به مالیات‌ها بنگر و در آن، | * [[الکافی (کتاب)|الکافی]]- به [[نقل]] از [[مهاجر]]، از مردی از [[قبیله]] ثقیف-: [[علی بن ابی طالب]]{{ع}}، مرا بر [مالیات] منطقه بانقِیا<ref>ناحیه‌ای از منطقه کوفه بوده است.</ref> و آبادی‌ای در منطقه [[کوفه]]، به کار گرفت و در برابر [[مردم]]، به من گفت: "به [[مالیات‌ها]] بنگر و در آن، تلاش کن. درهمی را فرو مگذار و هرگاه خواستی به سوی مأموریتت بروی، نزد من بیا". نزد او رفتم. به من گفت: "به [[درستی]] که آنچه از من شنیدی، نقشه بود. مبادا [[مسلمان]] یا [[یهودی]] و یا [[مسیحی]] را برای درهمی [[مالیات]]، کتک بزنی یا آن‌که چارپایانِ کار را برای [گرفتن] [[مالیات]]، به فروش رسانی؛ چرا که ما مأموریم که زیادی را از آنها بستانیم"<ref>الکافی، ج ۳، ص ۵۴۰، ح ۸.</ref><ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین (کتاب)|گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین]]، ص ۲۸۳-۲۹۲.</ref>. | ||
==تقسیم برابر ثروت‌های عمومی== | ==[[تقسیم برابر ثروت‌های عمومی]]== | ||
*[[الکافی (کتاب)|الکافی]]- به [[نقل]] از [[ابو مخنف]]-: گروهی از [[شیعیان]]، نزد [[علی]]{{ع}} آمدند و گفتند: ای [[امیر مؤمنان]]! کاش این [[اموال]] را میان اشراف و بزرگان تقسیم کنی و آنان را بر ما [[برتری]] دهی تا هنگامی که [[کارها]] سامان یابد. آن‌گاه به [[بهترین]] خصلت‌هایی که خداوندْ تو را بدان عادت داد، بازگردی؛ یعنی تقسیم برابر و [[عدالت]] در میان شهروندان. [[امیر مؤمنان]]{{ع}} فرمود: "وای بر شما! مرا وا می‌دارید که [[پیروزی]] را با [[ستم]] و [[جور]] بر مسلمانانی که بر آنها [[حکومت]] یافتم، طلب کنم؟! نه؛ به [[خدا]] [[سوگند]]، چنین نخواهد شد تا روزگارْ | * [[الکافی (کتاب)|الکافی]]- به [[نقل]] از [[ابو مخنف]]-: گروهی از [[شیعیان]]، نزد [[علی]]{{ع}} آمدند و گفتند: ای [[امیر مؤمنان]]! کاش این [[اموال]] را میان اشراف و بزرگان تقسیم کنی و آنان را بر ما [[برتری]] دهی تا هنگامی که [[کارها]] سامان یابد. آن‌گاه به [[بهترین]] خصلت‌هایی که خداوندْ تو را بدان [[عادت]] داد، بازگردی؛ یعنی تقسیم برابر و [[عدالت]] در میان [[شهروندان]]. [[امیر مؤمنان]]{{ع}} فرمود: "وای بر شما! مرا وا می‌دارید که [[پیروزی]] را با [[ستم]] و [[جور]] بر مسلمانانی که بر آنها [[حکومت]] یافتم، طلب کنم؟! نه؛ به [[خدا]] [[سوگند]]، چنین نخواهد شد تا روزگارْ باقی است و تا زمانی که در [[آسمان]]، [[ستاره]] ببینم. به [[خدا]] [[سوگند]]، اگر اینها ثروت‌های شخصی‌ام بود، به [[برابری]] میان آنها [[رفتار]] می‌کردم، چه رسد که اینها [[اموال]] خودشان است"<ref>الکافی، ج ۴، ص ۳۱، ح ۳.</ref><ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین (کتاب)|گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین]]، ص ۲۸۳-۲۹۲.</ref>. | ||
==توضیحی در باره چگونگی تقسیم درآمدهای عمومی در صدر اسلام== | ==توضیحی در باره چگونگی تقسیم درآمدهای عمومی در صدر اسلام== | ||
اصطلاح "[[بیت‌المال]]" در متون | اصطلاح "[[بیت‌المال]]" در متون [[روایی]]، یک اصطلاح عام برای درآمدهای عمومی [[مسلمانان]] است که برای [[مصرف]] در [[اختیار]] [[حکومت اسلامی]] قرار می‌گیرد. از بررسی جامعِ [[روایات]]، به طور کلی دوگونه مورد [[مصرف]] برای [[بیت المال]] به دست می‌آید: | ||
*'''مصارف خاص''': این قسم، آن دسته از مصارف عمومی را که دارای عنوانی خاص هستند، شامل می‌شود، مانند: تأمین [[فقرا]] و [[مستمندان]] و از کارافتادگان و خانواده‌های [[شهدا]]، تأمین [[حقوق]] [[کارگزاران]] [[بیت المال]] و [[قضات]] و سربازان، [[آموزش]] و | *'''مصارف خاص''': این قسم، آن دسته از مصارف عمومی را که دارای عنوانی خاص هستند، شامل می‌شود، مانند: تأمین [[فقرا]] و [[مستمندان]] و از کارافتادگان و خانواده‌های [[شهدا]]، تأمین [[حقوق]] [[کارگزاران]] [[بیت المال]] و [[قضات]] و سربازان، [[آموزش]] و [[بهداشت]]، مخارج [[زندانیان]]، بدهی بدهکاران، دیه مقتولانی که ضامن شخصی ندارند، [[عمران]] و آبادی [[شهرها]] و... | ||
*'''مصارف عام''': در [[صدر اسلام]]، پس از تأمین مصارف خاص، مازاد [[بیت المال]] بین عموم [[مسلمانان]] تقسیم می‌گردید. در متون روایی از این نوع [[مصرف]]، به عنوان [[حق]] عام افراد در [[بیت المال]]، یاد گردیده است. توزیع مطلوب [[بیت المال]] از دیدگاه [[اسلام]]، دو ویژگی اساسی را مورد تأکید قرار می‌دهد: ۱) رعایت [[عدالت]] در تقسیم، ۲) حبس نکردن [[حقوق عمومی]]. | *'''مصارف عام''': در [[صدر اسلام]]، پس از تأمین مصارف خاص، مازاد [[بیت المال]] بین عموم [[مسلمانان]] تقسیم می‌گردید. در متون [[روایی]] از این نوع [[مصرف]]، به عنوان [[حق]] عام افراد در [[بیت المال]]، یاد گردیده است. توزیع مطلوب [[بیت المال]] از دیدگاه [[اسلام]]، دو ویژگی اساسی را مورد تأکید قرار می‌دهد: ۱) رعایت [[عدالت]] در تقسیم، ۲) [[حبس]] نکردن [[حقوق عمومی]]. | ||
#رعایت [[عدالت]] در تقسیم: [[عدالت]] [[اقتصادی]] در توزیع امکانات عمومی در [[اسلام]]، دارای دو معیار اصلی است: [[اولویت]] [[تأمین اجتماعی]] و رسیدگی به طبقات [[محروم]] و آسیب‌پذیر [[جامعه]] و افزایش [[رفاه]] آنان؛ رعایت [[مساوات]] در زمینه استحقاق‌های برابر. شفاف‌ترین مصادیق این دو معیار، در سیاست‌های توزیعی [[امام علی]]{{ع}} قابل مشاهده است. | #رعایت [[عدالت]] در تقسیم: [[عدالت]] [[اقتصادی]] در توزیع امکانات عمومی در [[اسلام]]، دارای دو معیار اصلی است: [[اولویت]] [[تأمین اجتماعی]] و رسیدگی به طبقات [[محروم]] و آسیب‌پذیر [[جامعه]] و افزایش [[رفاه]] آنان؛ رعایت [[مساوات]] در زمینه استحقاق‌های برابر. شفاف‌ترین مصادیق این دو معیار، در سیاست‌های توزیعی [[امام علی]]{{ع}} قابل [[مشاهده]] است. | ||
#حبس نکردن [[حقوق عمومی]]: تسریع در [[انفاق]] و پرهیز از حبس [[حقوق]] [[عامه]]، یکی از ویژگی‌های اساسی [[سیاست اقتصادی]] در [[اسلام]] است. [[اسلام]] با همه تأکیداتی که بر [[لزوم]] [[اعتدال]] و [[میانه‌روی]] و حتی [[برنامه‌ریزی]] و اندازه‌گیری در [[انفاق]] ابراز نموده است، در عین حال، حبس بی‌جهت [[حقوق]] [[عامه]] را شدیداً [[مذمت]] کرده و بر تسریع در [[انفاق]]، تأکید نموده است. اهتمام [[پیامبر اکرم]] در رعایت این اصل، به‌گونه‌ای بود که هرگاه حتی مقدار کمی از اموالی که باید به دست مستحقان آن می‌رسید، نزد ایشان | # [[حبس]] نکردن [[حقوق عمومی]]: تسریع در [[انفاق]] و [[پرهیز]] از [[حبس]] [[حقوق]] [[عامه]]، یکی از ویژگی‌های اساسی [[سیاست اقتصادی]] در [[اسلام]] است. [[اسلام]] با همه تأکیداتی که بر [[لزوم]] [[اعتدال]] و [[میانه‌روی]] و حتی [[برنامه‌ریزی]] و اندازه‌گیری در [[انفاق]] ابراز نموده است، در عین حال، [[حبس]] بی‌جهت [[حقوق]] [[عامه]] را شدیداً [[مذمت]] کرده و بر تسریع در [[انفاق]]، تأکید نموده است. اهتمام [[پیامبر اکرم]] در رعایت این اصل، به‌گونه‌ای بود که هرگاه حتی مقدار کمی از اموالی که باید به دست مستحقان آن می‌رسید، نزد ایشان باقی می‌ماندْ، آثار [[اندوه]] در چهره آن‌حضرت نمایان می‌گردید. در زمان [[عمر]] که درآمدهای [[بیت‌المال]] به‌گونه بی‌سابقه‌ای افزایش یافته بود، [[حکومت]]، [[اقدام]] به تأسیس [[بیت‌المال]] و تشکیل [[دیوان]] نمود. درآمدهای [[بیت المال]]، در طول سال، در [[بیت المال]] جمع و [[ذخیره]] می‌گردید و در پایان سال به‌صورت سرانه در میان عموم [[مسلمانان]] تقسیم می‌شد. [[امام علی]]{{ع}} پس از [[تصدی]] [[حکومت]]، با رد این [[سیاست]]، [[روش پیامبر]]{{صل}} را در پیش گرفت. خودداری آن [[حضرت]] از تأخیر در تقسیم [[بیت المال]]، حتی به [[میزان]] یک [[شب]]، و تأکید ایشان بر تقسیم هر آنچه در [[بیت المال]] وجود داشت، شدت اهتمام ایشان را در اجتناب از انباشته شدن [[بیت‌المال]]، نشان‌می‌دهد<ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین (کتاب)|گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین]]، ص ۲۸۳-۲۹۲.</ref>. | ||
==فراهم ساختن نیازمندی‌های ضروری برای همه== | ==فراهم ساختن نیازمندی‌های ضروری برای همه== | ||
*[[امام علی]]{{ع}}: در [[کوفه]] کسی نیست، جز آن‌که از [[رفاه]] برخوردار است. پایین‌ترینِ [[مردمان]] [[کوفه]] از نظر [[جایگاه]] [[اقتصادی]]، چنان است که نان گندم می‌خورَد و در سایه می‌نشیند و از | * [[امام علی]]{{ع}}: در [[کوفه]] کسی نیست، جز آن‌که از [[رفاه]] برخوردار است. پایین‌ترینِ [[مردمان]] [[کوفه]] از نظر [[جایگاه]] [[اقتصادی]]، چنان است که نان گندم می‌خورَد و در سایه می‌نشیند و از آب [[فرات]] می‌نوشد<ref>{{متن حدیث|الإمام علی{{ع}}: ما أصبَحَ بِالکوفَةِ أحَدٌ إلاناعِماً؛ إن أدناهُم مَنزِلَةً لَیأکلُ مِنَ البُر ویجلِسُ فِی الظل ویشرَبُ مِن ماءِ الفُراتِ}} (فضائل الصحابة، ابن حنبل، ج ۱، ص ۵۳۱، ح ۸۸۳).</ref><ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین (کتاب)|گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین]]، ص ۲۸۳-۲۹۲.</ref>. | ||
==[[حمایت]] از طبقه‌های پایین [[جامعه]]== | ==[[حمایت]] از طبقه‌های پایین [[جامعه]]== | ||
*[[امام علی]]{{ع}}- از نامه‌اش به [[قثم بن عباس]]-: در آنچه از [[اموال]] [[خدا]] نزد تو گرد آمده است، بنگر. پس آنها را در [[اختیار]] عائله‌مندان و گرسنگان، که نزدیک تواند، قرار ده [و | * [[امام علی]]{{ع}}- از نامه‌اش به [[قثم بن عباس]]-: در آنچه از [[اموال]] [[خدا]] نزد تو گرد آمده است، بنگر. پس آنها را در [[اختیار]] عائله‌مندان و گرسنگان، که نزدیک تواند، قرار ده [و تلاش کن] که به دست [[نیازمندان]] و تهی‌دستان برسد، و آنچه باقی ماند، به سوی ما بفرست تا در میان آنها که نزد مایند، قسمت کنیم<ref>{{متن حدیث|عنه{{ع}}- مِن کتابِهِ إلی قُثَمِ بنِ العَباسِ-: وانظُر إلی ما اجتَمَعَ عِندَک مِن مالِ اللهِ فَاصرِفهُ إلی مَن قِبَلَک مِن ذَوِی العِیالِ وَالمَجاعَةِ، مُصیباً بِهِ مَواضِعِ الفاقَةِ وَالخَلاتِ، وما فَضَلَ عَن ذلِک فاحمِلهُ إلَینا لِنَقسِمَهُ فیمَن قِبَلَنا}} (نهج البلاغة، نامه ۶۷).</ref><ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین (کتاب)|گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین]]، ص ۲۸۳-۲۹۲.</ref>. | ||
==اهتمام ویژه به یتیمان== | ==[[اهتمام ویژه به یتیمان]]== | ||
*[[ربیع الأبرار (کتاب)|ربیع الأبرار]]- به [[نقل]] از [[ابوطفیل]]-: [[علی]]{{ع}} را دیدم که [[یتیمان]] را فرا می‌خواند و به آنان، عسل می‌خورانْد تا آنجا که یکی از یارانش گفت: [[دوست]] داشتم من هم یتیمی بودم!<ref>ربیع الأبرار، ج ۲، ص ۱۴۸.</ref><ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین (کتاب)|گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین]]، ص ۲۸۳-۲۹۲.</ref>. | * [[ربیع الأبرار (کتاب)|ربیع الأبرار]]- به [[نقل]] از [[ابوطفیل]]-: [[علی]]{{ع}} را دیدم که [[یتیمان]] را فرا می‌خواند و به آنان، عسل می‌خورانْد تا آنجا که یکی از یارانش گفت: [[دوست]] داشتم من هم [[یتیمی]] بودم!<ref>ربیع الأبرار، ج ۲، ص ۱۴۸.</ref><ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین (کتاب)|گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین]]، ص ۲۸۳-۲۹۲.</ref>. | ||
==[[برتر]] نداشتن [[فرزندان]] و خویشان== | ==[[برتر]] نداشتن [[فرزندان]] و خویشان== | ||
*'''[[حسن]] و [[حسین]]{{عم}}''': [[أنساب الأشراف (کتاب)|أنساب الأشراف]]- به [[نقل]] از [[داوود]] بن ابی عوف، از مردی از [[قبیله]] خثعم-: [[حسن]] و [[حسین]]{{عم}} را دیدم که نان و سرکه و سبزی می‌خوردند. پس گفتم: این چنین غذایی می‌خورید، حال آن‌که در حیاط [دار الحکومه]<ref>ظاهراً مقصود، میدانی است که اموال بیت المال (زکات، خراج، خمس و...)، قبل از توزیع، در آن انباشته می‌شد؛ حیاط بیت المال.</ref>، همه گونه خوردنی‌ای پیدا می‌شود؟ گفتند: از [[امیر مؤمنان]] غافلی!<ref>أنساب الأشراف، ج ۲، ص ۳۷۵.</ref> شرح [[نهج البلاغة]]- به [[نقل]] از خالد بن‌معمر سدوسی، خطاب به علباء بن هیثم [که قصد داشت از [[امام علی]]{{ع}} جدا شود و به [[معاویه]] ملحق گردد]-: چه توقع داری از مردی که خواستم تا در سهم [[ | *'''[[حسن]] و [[حسین]]{{عم}}''': [[أنساب الأشراف (کتاب)|أنساب الأشراف]]- به [[نقل]] از [[داوود]] بن ابی عوف، از مردی از [[قبیله]] خثعم-: [[حسن]] و [[حسین]]{{عم}} را دیدم که نان و سرکه و سبزی می‌خوردند. پس گفتم: این چنین غذایی می‌خورید، حال آن‌که در حیاط [دار الحکومه]<ref>ظاهراً مقصود، میدانی است که اموال بیت المال (زکات، خراج، خمس و...)، قبل از توزیع، در آن انباشته می‌شد؛ حیاط بیت المال.</ref>، همه گونه خوردنی‌ای پیدا می‌شود؟ گفتند: از [[امیر مؤمنان]] غافلی!<ref>أنساب الأشراف، ج ۲، ص ۳۷۵.</ref> شرح [[نهج البلاغة]]- به [[نقل]] از خالد بن‌معمر سدوسی، خطاب به [[علباء بن هیثم]] [که قصد داشت از [[امام علی]]{{ع}} جدا شود و به [[معاویه]] ملحق گردد]-: چه توقع داری از مردی که خواستم تا در سهم ### [[313]]### و [[حسین]]{{عم}}، چند درهم اندک بیفزاید، شاید بدان [[وسیله]]، کاستی‌های [[زندگی]] را جبران کنند، ولی [[امتناع]] ورزید و [[خشمگین]] شد و انجام نداد<ref>شرح نهج البلاغة، ج ۱۰، ص ۲۵۰.</ref>. | ||
*'''ام کلثوم''': [[الاختصاص (کتاب)|الاختصاص]]: برای [[علی]]{{ع}} از [[بصره]]، از غواصی دریا هدیه‌ای آوردند که قیمت آن معلوم نبود. دخترش [[ام کلثوم]] به وی گفت: ای [[امیر مؤمنان]]! آیا به عنوان زینت به من می‌دهی تا به گردن آویزم؟ فرمود: "ای ابو رافع! آن را در [[بیت المال]] قرار ده. چنین کاری ممکن نیست، مگر آن‌که هیچ [[زن]] مسلمانی نماند، جز آن‌که مانند آن را داشته باشد"<ref>الاختصاص، ص ۱۵۱.</ref><ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین (کتاب)|گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین]]، ص ۲۸۳-۲۹۲.</ref>. | *'''ام کلثوم''': [[الاختصاص (کتاب)|الاختصاص]]: برای [[علی]]{{ع}} از [[بصره]]، از غواصی دریا هدیه‌ای آوردند که قیمت آن معلوم نبود. دخترش [[ام کلثوم]] به وی گفت: ای [[امیر مؤمنان]]! آیا به عنوان [[زینت]] به من می‌دهی تا به گردن آویزم؟ فرمود: "ای [[ابو رافع]]! آن را در [[بیت المال]] قرار ده. چنین کاری ممکن نیست، مگر آن‌که هیچ [[زن]] [[مسلمانی]] نماند، جز آن‌که مانند آن را داشته باشد"<ref>الاختصاص، ص ۱۵۱.</ref><ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین (کتاب)|گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین]]، ص ۲۸۳-۲۹۲.</ref>. | ||
==[[پارسایی]] و [[احتیاط]] در هزینه کردن از بیت المال== | ==[[پارسایی]] و [[احتیاط]] در هزینه کردن از [[بیت]] المال== | ||
*[[امام علی]]{{ع}}- در نامه‌اش به کارگزارانش-: قلم‌هاتان را تیز کنید، سطرها را به هم نزدیک سازید، [در نگارش] برای من، زیادی‌ها را حذف کنید و به معنا بنگرید، و بپرهیزید از زیاده‌نویسی؛ چرا که [[بیت المال]] [[مسلمانان]]، زیان بر نمی‌تابد<ref>{{متن حدیث|الإمام علی{{ع}}- فی کتابِهِ إلی عُمالِهِ-: أدِقوا أقلامَکم، وقارِبوا بَینَ سُطورِکم، وَاحذِفوا عَنی فُضولَکم، وَاقصِدوا قَصدَ المَعانی، وإیاکم وَالإِکثارَ؛ فإِن أموالَ المُسلِمینَ لا تَحتَمِلُ الإِضرارُ}} (الخصال، ص ۳۱۰، ح ۸۵).</ref>. | * [[امام علی]]{{ع}}- در نامه‌اش به کارگزارانش-: قلم‌هاتان را تیز کنید، سطرها را به هم نزدیک سازید، [در نگارش] برای من، زیادی‌ها را حذف کنید و به معنا بنگرید، و بپرهیزید از زیاده‌نویسی؛ چرا که [[بیت المال]] [[مسلمانان]]، زیان بر نمی‌تابد<ref>{{متن حدیث|الإمام علی{{ع}}- فی کتابِهِ إلی عُمالِهِ-: أدِقوا أقلامَکم، وقارِبوا بَینَ سُطورِکم، وَاحذِفوا عَنی فُضولَکم، وَاقصِدوا قَصدَ المَعانی، وإیاکم وَالإِکثارَ؛ فإِن أموالَ المُسلِمینَ لا تَحتَمِلُ الإِضرارُ}} (الخصال، ص ۳۱۰، ح ۸۵).</ref>. | ||
*[[مکارم الأخلاق (کتاب)|مکارم الأخلاق]]- به [[نقل]] از [[عقیل بن عبد الرحمان خولانی]]-: عمه‌ام [[همسر]] عقیل پسر [[ابو طالب]] بود. بر [[علی]]{{ع}} در [[کوفه]] وارد شد و او بر پالان پاره الاغی نشسته بود. گوید: در این هنگام، [[همسر]] [[علی]]{{ع}} از [[قبیله]] [[بنی تمیم]]، داخل شد. به وی گفتم: وای بر تو! خانه‌ات پُر است از وسایل و [[امیر مؤمنان]]، بر پالان پاره الاغی نشسته است؟! [[زن]] گفت: مرا [[سرزنش]] منما. به [[خدا]] [[سوگند]]، هر چه را می‌بیند و به چشمش ناآشناست، می‌گیرد و در [[بیت المال]] قرار می‌دهد<ref>مکارم الأخلاق، ج ۱، ص ۲۸۶، ح ۸۹۴.</ref><ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین (کتاب)|گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین]]، ص ۲۸۳-۲۹۲.</ref>. | * [[مکارم الأخلاق (کتاب)|مکارم الأخلاق]]- به [[نقل]] از [[عقیل بن عبد الرحمان خولانی]]-: عمه‌ام [[همسر]] [[عقیل]] پسر [[ابو طالب]] بود. بر [[علی]]{{ع}} در [[کوفه]] وارد شد و او بر پالان پاره الاغی نشسته بود. گوید: در این هنگام، [[همسر]] [[علی]]{{ع}} از [[قبیله]] [[بنی تمیم]]، داخل شد. به وی گفتم: وای بر تو! خانه‌ات پُر است از وسایل و [[امیر مؤمنان]]، بر پالان پاره الاغی نشسته است؟! [[زن]] گفت: مرا [[سرزنش]] منما. به [[خدا]] [[سوگند]]، هر چه را می‌بیند و به چشمش ناآشناست، می‌گیرد و در [[بیت المال]] قرار می‌دهد<ref>مکارم الأخلاق، ج ۱، ص ۲۸۶، ح ۸۹۴.</ref><ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین (کتاب)|گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین]]، ص ۲۸۳-۲۹۲.</ref>. | ||
{{مدخل امام علی}} | {{مدخل امام علی}} | ||
نسخهٔ ۵ ژوئیهٔ ۲۰۲۰، ساعت ۱۶:۲۱
متن این جستار آزمایشی و غیرنهایی است. برای اطلاع از اهداف و چشم انداز این دانشنامه به صفحه آشنایی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت مراجعه کنید.
- در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل امام علی (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.
تشویق به کار
- امام علی(ع): آن‌گاه که امور با یکدیگر جُفت شدند، کسالت و ناتوانی با هم شدند و از آنها تهی‌دستی زاده شد[۱].
- امام علی(ع): در سپیده دمْ روانه شدنِ هیچ یک از شما در راه خدا، گران مایه‌تر نیست از سپیده دم روانه شدنِ کسی که برای فرزندان و خاندانش، آنچه را که آنها را سامان بخشد، می‌جوید[۲].
- شرح نهج البلاغة- در گزارش صدقه‌های امیر مؤمنان-: با دستانش کار می‌کرد، زمین را می‌کاشت، آبیاری می‌کرد، درخت خرما می‌کاشت، وهمه اینها را شخصاً خود انجام می‌داد[۳][۴].
آبادانی شهرها
- امام علی(ع)- از نامه‌اش به قرظة بن کعب انصاری-: پس از حمد و سپاس خداوند؛ به‌درستی که مردانی از اهل ذمه، در قلمروِ حکومتی‌ات گزارش داده‌اند که نهری در سرزمین آنان، از میان رفته و نابود شده است و در [[[پایداری]]] آن نهر، آبادانی سرزمینِ مسلمانان است. در این باره، تو و آنان بنگرید. پس نهر را آباد کرده، سامان ده. به جانم سوگند که آباد کردن آنان، برای ما دلپذیرتر است از آن‌که بیرون روند، یا تهی‌دست شوند، یا از وظیفه آبادی شهرها قصور ورزند. والسلام![۵][۶].
توسعه کشاورزی
- امام علی(ع): به‌درستی که گذران زندگی مردم، در پنج امر است: حکمرانی، آبادانی، تجارت، اجاره، و مالیات‌ها... اما توجیه و راهنمای آبادانی، این سخن خداوند است که: "او شما را از زمین، پدید آورد و از شما آبادانی آن را خواست"[۷]. [این آیه] به ما می‌فهماند که خداوندِ سبحان، بندگانش را به آبادانی زمین، فرمان داده است تا گذرانِ زندگی شود با آنچه از زمین می‌روید از دانه‌ها، میوه‌ها و مانند آن از چیزهایی که خداوند، سبب گذرانِ زندگی بندگان قرار داده است[۸][۹].
توسعه صنعتی
- امام علی(ع): حرفه آدمی گنج است[۱۰].
- امام علی(ع): خداوند عز و جل، صاحب حرفه امانتدار را دوست می‌دارد[۱۱][۱۲].
توسعه تجاری
- امام علی(ع): به تجارت بپردازید که تجارت، سبب بی‌نیازی شماست از آنچه در دست دیگران است[۱۳].
- امام علی(ع): تجارت کنید. خداوند به شما برکت دهد. به درستی که از پیامبر خدا شنیدم که می‌فرمود: "روزی، ده قسمت است. نُه قسمت آن در تجارت است و یکی در چیزهای دیگر"[۱۴][۱۵].
بازرسی مستقیم بازار
- دعائم الإسلام: به درستی که علی(ع) در بازارها راه می‌رفت و تازیانه‌ای در دست داشت که با آن، کم‌فروشان و نیرنگبازان در تجارت مسلمانان را تنبیه می‌کرد. اصبغ گوید: روزی به وی گفتم: ای امیرمؤمنان! شما در خانه بنشینید و من، به‌جای شما این کار را بر عهده می‌گیرم. فرمود: "ای اصبغ! برایم خیرخواهی نکردی"[۱۶].
- ربیع الأبرار: علی(ع) در بازار بر فروشندگان می‌گذشت و به آنان می‌فرمود: "نیکی کنید. کالاها را به ارزانی به مسلمانان بفروشید که آن، برکت را بزرگ‌تر گردانَد"[۱۷][۱۸].
جلوگیری از احتکار
- امام علی(ع)- از نامه‌اش به رفاعه-: از احتکار، بازدار، و آن‌کس را که احتکار کند، تأدیب کن، و با آشکار ساختن آنچه احتکار کرده، او را کیفر ده[۱۹][۲۰].
سیاست مالیاتی
- الکافی- به نقل از مهاجر، از مردی از قبیله ثقیف-: علی بن ابی طالب(ع)، مرا بر [مالیات] منطقه بانقِیا[۲۱] و آبادی‌ای در منطقه کوفه، به کار گرفت و در برابر مردم، به من گفت: "به مالیات‌ها بنگر و در آن، تلاش کن. درهمی را فرو مگذار و هرگاه خواستی به سوی مأموریتت بروی، نزد من بیا". نزد او رفتم. به من گفت: "به درستی که آنچه از من شنیدی، نقشه بود. مبادا مسلمان یا یهودی و یا مسیحی را برای درهمی مالیات، کتک بزنی یا آن‌که چارپایانِ کار را برای [گرفتن] مالیات، به فروش رسانی؛ چرا که ما مأموریم که زیادی را از آنها بستانیم"[۲۲][۲۳].
تقسیم برابر ثروت‌های عمومی
- الکافی- به نقل از ابو مخنف-: گروهی از شیعیان، نزد علی(ع) آمدند و گفتند: ای امیر مؤمنان! کاش این اموال را میان اشراف و بزرگان تقسیم کنی و آنان را بر ما برتری دهی تا هنگامی که کارها سامان یابد. آن‌گاه به بهترین خصلت‌هایی که خداوندْ تو را بدان عادت داد، بازگردی؛ یعنی تقسیم برابر و عدالت در میان شهروندان. امیر مؤمنان(ع) فرمود: "وای بر شما! مرا وا می‌دارید که پیروزی را با ستم و جور بر مسلمانانی که بر آنها حکومت یافتم، طلب کنم؟! نه؛ به خدا سوگند، چنین نخواهد شد تا روزگارْ باقی است و تا زمانی که در آسمان، ستاره ببینم. به خدا سوگند، اگر اینها ثروت‌های شخصی‌ام بود، به برابری میان آنها رفتار می‌کردم، چه رسد که اینها اموال خودشان است"[۲۴][۲۵].
توضیحی در باره چگونگی تقسیم درآمدهای عمومی در صدر اسلام
اصطلاح "بیت‌المال" در متون روایی، یک اصطلاح عام برای درآمدهای عمومی مسلمانان است که برای مصرف در اختیار حکومت اسلامی قرار می‌گیرد. از بررسی جامعِ روایات، به طور کلی دوگونه مورد مصرف برای بیت المال به دست می‌آید:
- مصارف خاص: این قسم، آن دسته از مصارف عمومی را که دارای عنوانی خاص هستند، شامل می‌شود، مانند: تأمین فقرا و مستمندان و از کارافتادگان و خانواده‌های شهدا، تأمین حقوق کارگزاران بیت المال و قضات و سربازان، آموزش و بهداشت، مخارج زندانیان، بدهی بدهکاران، دیه مقتولانی که ضامن شخصی ندارند، عمران و آبادی شهرها و...
- مصارف عام: در صدر اسلام، پس از تأمین مصارف خاص، مازاد بیت المال بین عموم مسلمانان تقسیم می‌گردید. در متون روایی از این نوع مصرف، به عنوان حق عام افراد در بیت المال، یاد گردیده است. توزیع مطلوب بیت المال از دیدگاه اسلام، دو ویژگی اساسی را مورد تأکید قرار می‌دهد: ۱) رعایت عدالت در تقسیم، ۲) حبس نکردن حقوق عمومی.
- رعایت عدالت در تقسیم: عدالت اقتصادی در توزیع امکانات عمومی در اسلام، دارای دو معیار اصلی است: اولویت تأمین اجتماعی و رسیدگی به طبقات محروم و آسیب‌پذیر جامعه و افزایش رفاه آنان؛ رعایت مساوات در زمینه استحقاق‌های برابر. شفاف‌ترین مصادیق این دو معیار، در سیاست‌های توزیعی امام علی(ع) قابل مشاهده است.
- حبس نکردن حقوق عمومی: تسریع در انفاق و پرهیز از حبس حقوق عامه، یکی از ویژگی‌های اساسی سیاست اقتصادی در اسلام است. اسلام با همه تأکیداتی که بر لزوم اعتدال و میانه‌روی و حتی برنامه‌ریزی و اندازه‌گیری در انفاق ابراز نموده است، در عین حال، حبس بی‌جهت حقوق عامه را شدیداً مذمت کرده و بر تسریع در انفاق، تأکید نموده است. اهتمام پیامبر اکرم در رعایت این اصل، به‌گونه‌ای بود که هرگاه حتی مقدار کمی از اموالی که باید به دست مستحقان آن می‌رسید، نزد ایشان باقی می‌ماندْ، آثار اندوه در چهره آن‌حضرت نمایان می‌گردید. در زمان عمر که درآمدهای بیت‌المال به‌گونه بی‌سابقه‌ای افزایش یافته بود، حکومت، اقدام به تأسیس بیت‌المال و تشکیل دیوان نمود. درآمدهای بیت المال، در طول سال، در بیت المال جمع و ذخیره می‌گردید و در پایان سال به‌صورت سرانه در میان عموم مسلمانان تقسیم می‌شد. امام علی(ع) پس از تصدی حکومت، با رد این سیاست، روش پیامبر(ص) را در پیش گرفت. خودداری آن حضرت از تأخیر در تقسیم بیت المال، حتی به میزان یک شب، و تأکید ایشان بر تقسیم هر آنچه در بیت المال وجود داشت، شدت اهتمام ایشان را در اجتناب از انباشته شدن بیت‌المال، نشان‌می‌دهد[۲۶].
فراهم ساختن نیازمندی‌های ضروری برای همه
- امام علی(ع): در کوفه کسی نیست، جز آن‌که از رفاه برخوردار است. پایین‌ترینِ مردمان کوفه از نظر جایگاه اقتصادی، چنان است که نان گندم می‌خورَد و در سایه می‌نشیند و از آب فرات می‌نوشد[۲۷][۲۸].
حمایت از طبقه‌های پایین جامعه
- امام علی(ع)- از نامه‌اش به قثم بن عباس-: در آنچه از اموال خدا نزد تو گرد آمده است، بنگر. پس آنها را در اختیار عائله‌مندان و گرسنگان، که نزدیک تواند، قرار ده [و تلاش کن] که به دست نیازمندان و تهی‌دستان برسد، و آنچه باقی ماند، به سوی ما بفرست تا در میان آنها که نزد مایند، قسمت کنیم[۲۹][۳۰].
اهتمام ویژه به یتیمان
- ربیع الأبرار- به نقل از ابوطفیل-: علی(ع) را دیدم که یتیمان را فرا می‌خواند و به آنان، عسل می‌خورانْد تا آنجا که یکی از یارانش گفت: دوست داشتم من هم یتیمی بودم![۳۱][۳۲].
برتر نداشتن فرزندان و خویشان
- حسن و حسین(ع): أنساب الأشراف- به نقل از داوود بن ابی عوف، از مردی از قبیله خثعم-: حسن و حسین(ع) را دیدم که نان و سرکه و سبزی می‌خوردند. پس گفتم: این چنین غذایی می‌خورید، حال آن‌که در حیاط [دار الحکومه][۳۳]، همه گونه خوردنی‌ای پیدا می‌شود؟ گفتند: از امیر مؤمنان غافلی![۳۴] شرح نهج البلاغة- به نقل از خالد بن‌معمر سدوسی، خطاب به علباء بن هیثم [که قصد داشت از امام علی(ع) جدا شود و به معاویه ملحق گردد]-: چه توقع داری از مردی که خواستم تا در سهم ### 313### و حسین(ع)، چند درهم اندک بیفزاید، شاید بدان وسیله، کاستی‌های زندگی را جبران کنند، ولی امتناع ورزید و خشمگین شد و انجام نداد[۳۵].
- ام کلثوم: الاختصاص: برای علی(ع) از بصره، از غواصی دریا هدیه‌ای آوردند که قیمت آن معلوم نبود. دخترش ام کلثوم به وی گفت: ای امیر مؤمنان! آیا به عنوان زینت به من می‌دهی تا به گردن آویزم؟ فرمود: "ای ابو رافع! آن را در بیت المال قرار ده. چنین کاری ممکن نیست، مگر آن‌که هیچ زن مسلمانی نماند، جز آن‌که مانند آن را داشته باشد"[۳۶][۳۷].
پارسایی و احتیاط در هزینه کردن از بیت المال
- امام علی(ع)- در نامه‌اش به کارگزارانش-: قلم‌هاتان را تیز کنید، سطرها را به هم نزدیک سازید، [در نگارش] برای من، زیادی‌ها را حذف کنید و به معنا بنگرید، و بپرهیزید از زیاده‌نویسی؛ چرا که بیت المال مسلمانان، زیان بر نمی‌تابد[۳۸].
- مکارم الأخلاق- به نقل از عقیل بن عبد الرحمان خولانی-: عمه‌ام همسر عقیل پسر ابو طالب بود. بر علی(ع) در کوفه وارد شد و او بر پالان پاره الاغی نشسته بود. گوید: در این هنگام، همسر علی(ع) از قبیله بنی تمیم، داخل شد. به وی گفتم: وای بر تو! خانه‌ات پُر است از وسایل و امیر مؤمنان، بر پالان پاره الاغی نشسته است؟! زن گفت: مرا سرزنش منما. به خدا سوگند، هر چه را می‌بیند و به چشمش ناآشناست، می‌گیرد و در بیت المال قرار می‌دهد[۳۹][۴۰].
- آخرین خطبه امام علی
- شهادت آرزوی امام علی
- پدر امام علی
- از ذو قار تا بصره
- ازدواج امام علی
- امارت امام علی در حدیث
- امامت امام علی در حدیث
- انواع دانش‌های امام علی
- انگیزه‌های دشمنی با امام علی
- ایثار امام علی در شب هجرت
- بازگشت خورشید برای امام علی
- اقدامات امام علی در جنگ بدر
- بیعت با امام علی
- اقدامات امام علی در جنگ تبوک
- ترور امام علی
- توطئه برای ترور امام علی
- جایگاه علمی امام علی
- اقدامات امام علی در جنگ احد
- اقدامات امام علی در جنگ بنی قریظه
- اقدامات امام علی در جنگ بنی نضیر
- اقدامات امام علی در جنگ حنین
- خبر دادن پیامبر از شهادت علی
- خلافت امام علی در حدیث
- اقدامات امام علی در جنگ خندق
- اقدامات امام علی در جنگ خیبر
- داوری‌های امام علی
- دشمنان امام علی
- دعاهای پیامبر خاتم برای امام علی
- دلایل تنهایی امام علی
- حب امام علی
- رویارویی امام علی با ناکثین
- زیان‌های دشمنی با امام علی
- سیاست‌های اجتماعی امام علی
- سیاست‌های اداری امام علی
- سیاست‌های اقتصادی امام علی
- سیاست‌های امنیتی امام علی
- سیاست‌های جنگی امام علی
- سیاست‌های حکومتی امام علی
- سیاست‌های فرهنگی امام علی
- سیاست‌های قضایی امام علی
- سیمای امام علی
- شکست بت‌ها توسط امام علی
- شکایت امام علی از نافرمانی یارانش
- عصمت امام علی در حدیث
- علم امام علی در حدیث
- امام علی از زبان اهل بیت
- امام علی از زبان دشمنانش
- امام علی از زبان قرآن
- امام علی از زبان همسران پیامبر
- امام علی از زبان پیامبر
- امام علی از زبان یارانش
- امام علی از زبان یاران پیامبر
- امام علی از زبان خودش
- غلو در دوست داشتن امام علی
- اقدامات امام علی در ماجرای فتح مکه
- فرزندان امام علی
- لقب‌های امام علی
- مأموریت امام علی
- محبوبیت امام علی
- محدودیت‌های امام علی در انتخاب کارگزاران
- هشدار امام علی به یارانش درباره نافرمانی
- نافرمانی سپاه امام علی
- نام‌های امام علی
- نسب امام علی
- نیرنگ‌های دشمنان امام علی
- هدایت امام علی در حدیث
- وراثت امام علی در حدیث
- وصایت امام علی در حدیث
- ولادت امام علی
- ولایت امام علی در حدیث
- ویژگی‌های اخلاقی امام علی
- ویژگی‌های اعتقادی امام علی
- ویژگی‌های امام علی
- ویژگی‌های جنگی امام علی
- ویژگی‌های دشمنان امام علی
- ویژگی‌های دوستداران امام علی
- ویژگی‌های سیاسی امام علی
- ویژگی‌های عملی امام علی
- پذیرفته شدن دعاهای امام علی
- پرورش امام علی
- پس از شهادت امام علی
- پیشگویی امام علی
- کارگزاران امام علی
- کنیه‌های امام علی
- کین‌ورزی به امام علی
- یاران امام علی
- یاری خواستن امام علی از کوفیان
- یوم‌الدار
پرسش‌های وابسته
منابع
پانویس
با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:
- ↑ «الإمام علی(ع): إن الأَشیاءَ لَما ازدَوَجَتِ ازدَوَجَ الکسَلُ وَالعَجزُ، فَنُتِجا بَینَهُما الفَقرَ» (الکافی، ج ۵، ص ۸۶، ح ۸).
- ↑ «عنه(ع): ما غُدوَةُ أحَدِکم فی سَبیلِ اللهِ بِأَعظَمَ مِن غُدوَتِهِ یطلُبُ لِوُلدِهِ وعِیالِهِ ما یصلِحُهُم» (السرائر، ج ۲، ص ۲۲۸).
- ↑ شرح نهج البلاغة، ج ۱۵، ص ۱۴۷.
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۲۸۳-۲۹۲.
- ↑ «الإمام علی(ع)- مِما کتَبَهُ إلی قَرَظَةَ بنِ کعبٍ الأَنصارِی-: أما بَعدُ، فَإِن رِجالًا مِن أهلِ الذمةِ مِن عَمَلِک ذَکروا نَهراً فی أرضِهِم قَد عَفا وَادفِنَ، وفیهِ لَهُم عِمارَةٌ عَلَی المُسلِمینَ، فَانظُر أنتَ وهُم، ثُم اعمُر وأصلِحِ النهرَ؛ فَلَعَمری لَأَن یعمُروا أحَب إلَینا مِن أن یخرُجوا وأن یعجِزوا أو یقَصروا فی واجِبٍ مِن صَلاحِ البِلادِ. وَالسلامُ» (تاریخ الیعقوبی، ج ۲، ص ۲۰۳).
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۲۸۳-۲۹۲.
- ↑ هود، آیه ۸۱.
- ↑ «الإمام علی(ع): إن مَعایشَ الخَلقِ خَمسَةٌ: الإِمارَةُ، وَالعِمارَةُ، وَالتجارَةُ، وَالإِجارَةُ، وَالصدَقاتُ... وأما وَجهُ العِمارَةِ فَقَولُهُ تَعالی: «هُوَ أَنشَأَکم منَ الْأَرْضِ وَ اسْتَعْمَرَکمْ فِیهَا»، فَأَعلَمَنا سُبحانَهُ أنهُ قَد أمَرَهُم بِالعِمارَةِ؛ لَیکونَ ذلِک سَبَباً لِمَعایشِهِم بِما یخرُجُ مِنَ الأَرضِ؛ مِنَ الحَب، وَالثمَراتِ، وما شاکلَ ذلِک، مِما جَعَلَهُ اللهُ مَعایشَ لِلخَلقِ» (وسائل الشیعة، ج ۱۳، ص ۱۹۵، ح ۱۰).
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۲۸۳-۲۹۲.
- ↑ «الإمام علی(ع): حِرفَةُ المَرءِ کنزٌ» (المواعظ العددیة، ص ۵۵).
- ↑ «عنه(ع): إن اللهَ عَز وجَل یحِب المُحتَرِفَ الأَمینَ» (الکافی، ج ۵، ص ۱۱۳، ح ۱).
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۲۸۳-۲۹۲.
- ↑ «عنه(ع): تَعَرضوا لِلتجارَةِ؛ فَإِن فیها غِنی لَکم عَما فی أیدِی الناسِ» (الکافی، ج ۵، ص ۱۴۹، ح ۹).
- ↑ «عنه(ع): اتجِروا، بارَک اللهُ لَکم؛ فَإِنی قَد سَمِعتُ رَسولَ اللهِ(ص) یقولُ: الرزقُ عَشَرَةُ أجزاءٍ؛ تِسعَةُ أجزاءٍ فِی التجارَةِ، وَواحِدَةٌ فی غَیرِها» (الکافی، ج ۵، ص ۳۱۹، ح ۵۹).
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۲۸۳-۲۹۲.
- ↑ دعائم الإسلام، ج ۲، ص ۵۳۸، ح ۱۹۱۳.
- ↑ ربیع الأبرار، ج ۴، ص ۱۵۴.
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۲۸۳-۲۹۲.
- ↑ «الإمام علی(ع)- مِن کتابِهِ إلی رِفاعَةَ-: انهَ عَنِ الحُکرَةِ، فَمَن رَکبَ النهی فَأَوجِعهُ، ثُم عاقِبهُ بِإِظهارِ مَا احتَکرَ» (دعائم الإسلام، ج ۲، ص ۳۶، ح ۸۰).
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۲۸۳-۲۹۲.
- ↑ ناحیه‌ای از منطقه کوفه بوده است.
- ↑ الکافی، ج ۳، ص ۵۴۰، ح ۸.
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۲۸۳-۲۹۲.
- ↑ الکافی، ج ۴، ص ۳۱، ح ۳.
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۲۸۳-۲۹۲.
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۲۸۳-۲۹۲.
- ↑ «الإمام علی(ع): ما أصبَحَ بِالکوفَةِ أحَدٌ إلاناعِماً؛ إن أدناهُم مَنزِلَةً لَیأکلُ مِنَ البُر ویجلِسُ فِی الظل ویشرَبُ مِن ماءِ الفُراتِ» (فضائل الصحابة، ابن حنبل، ج ۱، ص ۵۳۱، ح ۸۸۳).
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۲۸۳-۲۹۲.
- ↑ «عنه(ع)- مِن کتابِهِ إلی قُثَمِ بنِ العَباسِ-: وانظُر إلی ما اجتَمَعَ عِندَک مِن مالِ اللهِ فَاصرِفهُ إلی مَن قِبَلَک مِن ذَوِی العِیالِ وَالمَجاعَةِ، مُصیباً بِهِ مَواضِعِ الفاقَةِ وَالخَلاتِ، وما فَضَلَ عَن ذلِک فاحمِلهُ إلَینا لِنَقسِمَهُ فیمَن قِبَلَنا» (نهج البلاغة، نامه ۶۷).
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۲۸۳-۲۹۲.
- ↑ ربیع الأبرار، ج ۲، ص ۱۴۸.
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۲۸۳-۲۹۲.
- ↑ ظاهراً مقصود، میدانی است که اموال بیت المال (زکات، خراج، خمس و...)، قبل از توزیع، در آن انباشته می‌شد؛ حیاط بیت المال.
- ↑ أنساب الأشراف، ج ۲، ص ۳۷۵.
- ↑ شرح نهج البلاغة، ج ۱۰، ص ۲۵۰.
- ↑ الاختصاص، ص ۱۵۱.
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۲۸۳-۲۹۲.
- ↑ «الإمام علی(ع)- فی کتابِهِ إلی عُمالِهِ-: أدِقوا أقلامَکم، وقارِبوا بَینَ سُطورِکم، وَاحذِفوا عَنی فُضولَکم، وَاقصِدوا قَصدَ المَعانی، وإیاکم وَالإِکثارَ؛ فإِن أموالَ المُسلِمینَ لا تَحتَمِلُ الإِضرارُ» (الخصال، ص ۳۱۰، ح ۸۵).
- ↑ مکارم الأخلاق، ج ۱، ص ۲۸۶، ح ۸۹۴.
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین، ص ۲۸۳-۲۹۲.