بنی معاویة الاکرمین بن حارث

این مدخل زیرشاخهٔ بحث بنی معاویة بن کنده است. مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد

نسب بنی معاویة الاکرمین

این طایفه در شمار اعراب کهلانی و از شاخه‌های بنی معاویة بن کنده‌اند که نسب از معاویة الاکرمین بن حارث بن معاویة بن حارث بن معاویة بن ثور بن مرتّع بن معاویة بن کندة بن عفیر می‌‌برند. معاویة الاکرمین از همسری به نام هند بنت ربیعة بن وهب بن حارث الأکبر پسرانی به نام‌های ربیعه، عاتک و مثل داشت که نسل او را در زمین منتشر کردند. از بنی معاویة الاکرمین که از آنها با نسبت «المعاوی» یاد می‌‌شود، فروعات و شاخه‌های بسیاری منشعب گردیده‌اند که از مهمترین آنان می‌‌توان از بنی عدی بن ربیعه بنی وهب بن ربیعه، بنی ابوکرب بن ربیعه، بنی امرؤالقیس بن ربیعهبنی مالک بن ربیعه بنی جبلة بن عدی، بنی حارث بن عدی بنی مرة بن حجر بن عدی، بنی شجرة بن معاویة بن ربیعه، بنی مجر بن عمرو، بنی الارقم بن نعمان بنی أبوالخیر بن وهب، بنی امری‌ء القیس بن حارث معروف به «بنی الذائد»، بنی بهدلة بن المثل، بنی حجر بن وهب، بنی خمر بن عمرو، بنی شیبان بن عاتک، بنی طمح بن حارث، بنی عمرو بن نعمان بنی مالک بن حارث مشهور به «بنی هند»، بنی أشاة، بنی معن بن عدن، بنی جریر بن عدن، بنی حجر بن عدن، بنی ماء السماء بن عدن بن مالک، بنی الیحیانیة بن خیار و... و بیوتی چون الصّمّه یا همان بنی السّیر بن سعد بن جابر و بیت بنی عمرو بن مسعود بن عدن یاد کرد.

منازل و مساکن بنی معاویة الاکرمین

بنی معاویة الاکرمین و طوایف آن اصالتی یمنی داشتند و در مناطقی مانند غمر ذی کنده - که در بیست مایلی مکه قرار داشت - ساکن بودند این منطقه پیوسته به نام کندیان مشهور و معروف بود و چهار قبیله صدف، تجیب، عباد و بنی معاویه کنده در آن سکونت داشتند. حضرموت هم که در پیش و پس از اسلام، بطون عمده‌ای از کندیان را - عمدتاً در قسمت شرقی یمن - در خود جا داده بود، از مناطق اصلی کندیان و نیز طوایف بنی معاویة الاکرمین به شمار می‌رفت. اما پس از اسلام و در پی فتوحات اسلامی علاوه بر یمن و به طور خاص منطقه حضرموت، جمعی از آنان به حجاز، و نیز در سرزمین‌های مفتوحه از جمله عراق به ویژه کوفه، بصره شام، حمص، جزیره و رهاء مهاجرت کردند. دومة الجندل و مرو نیز از دیگر منزلگاه‌های این قوم بود که در آن جمعی از مردم بنی مالک بن حارث سکونت داشتند. فروعات این طایفه اعم از شاخه‌های بنی عدی بن ربیعه، بنی وهب بن ربیعه، بنی ابوکرب بن ربیعه، بنی امرؤالقیس بن ربیعه، بنی مالک بن ربیعه، بنی حارث بن عدی بنی جبلة بن عدی، بنی امرؤالقیس بن حارث، بنی مجر بن عمرو، بنی مرة بن حجر، بنی حجر، بنی شجرة بن معاویه، بنی بهدلة بن مثل بنی ارقم و بنی ابوالخیر در کوفه مساجدی مختص به خود داشتند که نشان از انبوهی جمعیت این طایفه در این شهر دارد.

از منازل متأخرتر بنی وهب - از شاخه‌های بنی معاویة الاکرمین - هم می‌‌توان به عمان اشاره کرد. به نقل از برخی منابع، فرزندان سعد بن ارقم - از شاخه‌های طایفه بنی ارقم - از جمله این وهبی‌ها بودند که به عمان مهاجرت کردند. بنی حاضر بن سعد - از جمله بنی کاوس بن حاضر - هم، از دیگر ارقمی‌های مهاجر به عمان بودند که در «سونی» و «عینی» - از بخش‌های رستاق یحمد - ساکن شدند ضمن این که بنی رفد بن حاضر را نیز از ساکنان «جبال کنده» در عمان گفته‌اند. به گزارش عوتبی صحاری، سکونت بنی رفد در این سرزمین، تا زمان وی (قرن پنجم) همچنان ادامه داشته است. علاوه بر آن، «شوکه» هم از منزلگاههای بنی منّاع بن ملدّ و «وادی مدحی» و «روستای بنی یحیی بن عبدالله بن محمد» و دیگر مناطق عمان هم از منزلگاه‌های جمعی از مردم این قوم به شمار رفته است. عوتبی صحاری در ادامه از سکونت بنی سعد بن ارقم در «کرشا» خبر داده، و از بنی سعید بن سعد به عنوان ساکنان «دوت» یاد کرده است. وی سپس پس از ذکر بنی حبیب به عنوان ساکنان اولیه «حتّی»، آنان را همراه با بنی ازدک از ساکنان متفرق کوههای کنده برشمرده، می‌‌افزاید: در حال حاضر تعداد زیادی از آنها در «مدح» ساکنند. علاوه بر آن، منطقه نخل نیز سکونتگاه بیت بنی عمرو بن مسعود بود. در منطقه فداء، بیت الصّمّه و در یکدم و أهل العیون هم، بنی معن بن عدن ساکن بودند. بنی سیار بن عبداللّه هم در سمد در منطقه نزوی در کنار بنی اعمام خود بنی الیحیانیة بن خیار ساکن بودند.

تاریخ جاهلی بنی معاویة الاکرمین

پس از مرگ حارث بن عمرو - بزرگترین و مشهورترین ملوک دولت بنی کنده، - و با به راه افتادن جنگ داخلی بین فرزندان حارث، و در پی آن با کشتاری که منذر از بازماندگان آنها به راه انداخت، فرمانروایی از آنان منقرض شد و باقیمانده کِندیان از حیره و نجد، به مساکن نخستین خود در حَضرموت بازگشتند. در پی این واقعه، حکومت از نسل بنی آکل المرار خارج شد و به دست بنی جبلة بن عدی بن ربیعه - از طوایف بنی‌معاویة الاکرمین بن حارث - افتاد. معدیکرب بن جبله، جدّ اشعث، که از ملوک قدرتمند عرب به شمار رفته و توسط «اعشی» شاعر مشهور، در قصاید چهارگانه‌اش ستوده شده است، از جمله پادشاهان این تیره است که عهده‌دار ریاست این قبیله گردید. پس از کشته شدن او، فرزندش قیس الاشجّ حاکم بر کندیان شد و چون بواسطه خیانتش به بنی مراد، در جنگ با آنان کشته شد، پسرش معدیکرب معروف به «اشعث» به ریاست کندیان دست یافت. اشعث در صدد خونخواهی پدر برآمد، ولی به اسارت در آمد و مجبور شد تا جهت آزادی خود، سه‌هزار شتر فدیه بپردازد. اشعث در نوبه دیگر، با شکستن پیمان صلح و حسن همجواری خود با بنی حارث بن کعب - یکی از طوایف بزرگ مَذحِج - حمله برد اما در این جنگ نیز شکست خورد و بار دیگر اسیر شد و تعهد کرد تا برای آزادی خود دویست ماده شتر جوان فدیه دهد، ولی صد شتر پرداخت و از پرداخت ما بقی آن طفره رفت در توضیح دقیق‌تر این ماجرا، نقل شده که پس از کشته شدن پدر اشعث بن قیس به دست بنی مراد - از شاخه‌های مذحج - اشعث به قصد انتقام خون پدر خروج کرد. بنی کنده تحت سه لواء: یکی لواء مطلع بن هانی بن حجر بن شرحبیل بن حارث معروف به کبش بن هانی، دیگری لواء قشم بن یزید بن ارقم و سومی لواء اشعث خارج شدند. آنان با بنی معقّل از طایفه بنی حارث بن کعب - از بزرگترین شاخه‌های قبیله مذحج - روبرو شدند. در جنگی که بین آنها رخ داد کبش و قشعم و نیز فرزندان فروة بن زرارة بن ارقم کشته شدند و اشعث به اسارت سپاه مذحج در آمد. کبش یا همان مطلع بن هانی بن حجر بن شرحبیل بن حارث، از تک سواران این قوم در ایام جاهلی بود و به هنگام وقوع جنگ‌ها در پیشتاز قومش بود و در طلیعه سپاه قومش حاضر بود. در این جنگ همچنین فروة بن زرارة بن ارقم بن نعمان و پسرش کشته شدند و قیس بن فروة بن زراره - پسر دیگر فروة بن ارقم - هم که از دیگر شرکت کنندگان در این جنگ بود پس از کشته شدن پدر و برادرش به انتقام خون آنها خروج کرد. مشارکت برخی از مردم بنی حجر در نبرد «یوم الصفا» و کشته شدن سعید بن عمرو بن نعمان به دست یکی از افراد بنی حجر بن وهب - از طوایف بنی معاویة الاکرمین - به نام معاویة بن حجر هم، از دیگر اخبار جاهلی این قوم برشمرده شده است. ازدیگر اخبار دوران جاهلی بنی معاویه می‌‌توان به خبر ازدواج قیس با هند دختر شراحیل بن زید بن شرحبیل - قتیل یوم الکلاب - و شعرسرایی برخی از شعرا در این باب، اشاره کرد.

اسلام بنی معاویة الاکرمین

مردم این طایفه در سال دهم هجری مسلمان شدند و در پی آن جمعی از ایشان - از جمله منذر بن عدی بن منذر بن عدی بن حجر بن وهب، جبلة بن سعید بن اسود بن سلمة بن حجر، قیس بن سعد بن ارقم بن نعمان کندی، جبلة بن ابی کرب بن قیس بن حجر بن وهب، معدان بن ربیعة بن سلمة بن ابی الخیر - برادرزاده عبدالله بن سلمه - سلمة بن معاویة بن وهب بن قیس بن حجر بن قیس معروف به ابوقرّه کندی و اسود بن سلمة بن حجر بن وهب و پسرش یزید، - با حضور در هیأت اعزامی کنده به مدینه رفتند و اعلان مسلمانی نمودند. به نظر می‌‌رسد این افراد در شمار شصت نفر کندی باشند که در این سال، اشعث را در سفر به مدینه همراهی می‌‌کردند. بر اساس برخی گزارشات، در سال دهم هجرت، اشعث بن قیس به همراه شصت نفر از سواران قبیله کِنْدَه از شاخه معاویة الاکرمین - از جمله چهار نفر از بزرگان بنی عمروبن معاویه به نام‌های مِخْوَس، مشرح، جَمد و أَبْضَعه - در حالی که با تبختر و غرور خاصی خود را آراسته بودند و جبه‌های حریر سیاه حاشیه دار پوشیده و دیباهای زربفت که جقه‌های زرین داشت بر تن کرده بودند، به مدینه رفته، وارد مسجد النبی(ص) شدند. رسول خدا(ص) فرمودند: «مگر شما مسلمان نشده اید. گفتند: چرا، فرمودند: پس اینها چیست که بر تن کرده‌اید». در پی دستور پیامبر(ص) به کندن این لباس‌ها از تن، آنان لباس‌های حریر خود را از تن در آوردند و بر زمین انداختند و سپس با رسول خدا(ص) به گفتگو پرداختند. این گروه پس از اعلان مسلمانی، عازم سرزمین خود شدند. در زمان بازگشت، حضرت به هر یک از آنان ده اوقیه و به اشعث دوازده اوقیه عطا فرمود.

علاوه بر شخصیت‌های یاد شده، از حجر بن عدی و برادرش هانی بن عدی بن معاویة بن جبله کندی، شریح بن مکدد بن مره، حارث بن هانی بن ابی شمر بن جبلة بن عدی، یزید بن کبش بن هانی، هانی بن حارث بن جبله، حارث بن فروة بن شیطان بن خدیج بن امرؤالقیس بن حارث، قیس بن عبدالله بن بکر، معدی کرب بن شرحبیل بن شیطان، إیاس بن شرحبیل بن قیس معدی کرب بن حارث بن لحی بن شرحبیل، حارث بن سعید بن قیس بن حارث بن شیبان، سعد (سعید) بن شرحبیل بن قیس بن حارث بن شیبان، أماناة بن قیس بن حارث و پسرش یزید، شهاب بن اسماء بن مر حارث بن قیس بن حارث، ابوالاسود بن یزید بن معدیکرب، عدی بن همام بن مره شرحبیل بن معدیکرب بن معاویه، - پسر عمو یا به نقلی عموی اشعث بن قیس - معروف به «عفیف کندی» - [[هانی بن حجر بن معاویة بن جبلة بن عدی، إبراهیم بن حجر بن معدی کرب أعرج - خواهرزاده اشعث بن قیس - ابراهیم بن قیس کندی - برادر اشعث بن قیس - سیف بن قیس بن معدی کرب و بشیر بن أودج بن أبی کرب بن جبله و برادرش قیس بن أودج هم، به عنوان دیگر وفود کنندگان بر پیامبر(ص) و احتمالاً از همراهان اشعث بن قیس در وفد به مدینه نام برده شده است. سلمة بن اسود بن شجرة بن معاویه کندی و عبدالله بن ابی کرب بن اسود بن شجرة بن معاویه کندی مکنی به «ابولینه» هم از دیگر رجال این قوم در وفد کندیان به مدینه بودند. این در حالی است که ابن کلبی (م ۲۰۴) در تشریح طوایف و شاخه‌های بنی کنده، پسران عبداللّه بن سلمة بن اسود بن شجره، محصن بن علس بن شجرة، شجره و علس پسران اسود بن شجره و أبو لینه عبداللّه بن أبی کرب بن اسود بن شجره را در شمار هفتاد مردی ذکر کرده است که همراه با اشعث بن قیس در وفد کنده شرکت داشتند.

بنی معاویة الاکرمین و جریان موسوم به رده

پس از به خلافت رسیدن ابوبکر، مسلمانان منطقه حَضَرمَوت یمن (قبیله کِنده و طوایف آن) به دو گروه تقسیم شدند. برخی علاوه بر پذیرش اسلام و اقامه نماز، زکات می‌‌پرداختند، اما عده ای دیگر از پرداخت زکات خودداری کردند. با اعلام دریافت زکات از سوی زیاد بن لَبید که از سوی پیامبر(ص) و سپس ابوبکر، عامل جمع‌آوری زکات در این منطقه بود، مردم، برخی با خشنودی و برخی با ناخشنودی، زکات اموال خود را تحویل می‌‌دادند. نقل است روزی جوانی یکی از شتران مورد علاقه خود را به عنوان «زکات» تحویل داد، اما چندی بعد با توسّل به یکی از بزرگان کنده، به نام حارثه بن سراقه، از زیاد خواست که آن را پس دهد و شتر دیگری بگیرد. حارثه تقاضای جوان را به زیاد رساند، اما زیاد با ردّ درخواست وی، او را متّهم به کفر نمود. او وقتی سرسختی زیاد را دید، خود شتر را گرفت و به جوان برگرداند و به او گفت: «اگر کسی با تو سخنی گفت، بینی او را با شمشیر بزن» حارثه انگیزه خود را از مخالفت آشکار کرد و با صراحت گفت: ما در زمان حیات پیامبر(ص)، فرمانبر او بودیم. امروز نیز اگر مردی از اهل بیت او جانشینش گردد، از او فرمان خواهیم برد. اما ابن ابی قحافه (ابوبکر) بر عهده ما هیچ بیعت و طاعتی ندارد. او با سرودن اشعاری، نافرمانی خود و قبیله‌اش را به ابوبکر اعلام کرد: اَطَعْنا رسولَ اللّهِ اذ كانَ وسطَنا فيا عجباً ممّن يُطيع ابابكر *** و ما لبني تيم بن مُرّة اِمرَةٌ علينا و لاتلكَ القبائلُ من الأسر *** لِانَّ رسولَ اللّهِ اَوْجَبَ طاعةً و اولي بمااستولي عليهِم من الأمر اشعث نیز قبیله خود را به وحدت و یکپارچگی فرا خواند و گفت: از دادن زکات خودداری کنید؛ زیرا من می‌‌دانم عرب از قبیله «بنی تیم» (ابوبکر) پیروی نخواهد کرد و بنی هاشم را رها نمی‌کند. سپس ضمن اشعاری بر این نکته تأکید کرد که: اگر قریش آل محمد(ص) را کنار بگذارد و فرمانروایی را به ابوبکر بدهد، ما قبیله کنده از او به فرمانروایی شایسته تریم

زیاد بن لَبید با مشاهده این وضعیت، نزد قبیله بنی ذهل بن معاویه از قبایل کنده رفت و آنها را به پیروی از ابوبکر دعوت نمود. یکی از بزرگان آنها به نام حارث بن معاویه در جواب او گفت: تو ما را به سوی مردی (ابوبکر) دعوت می‌‌کنی که هیچ عهدی بر ما یا شما ندارد. چرا شما اهل بیت پیامبر(ص) را کنار گذاشتید، درحالی که به خلافت سزاوارترند، در حالی که قرآن می‌‌فرماید: «وَ اُولوا الْاَرحامِ بَعضُهم اولی ببعض فی کتابِ اللهّ»شما خلافت را از اهل بیت پیامبر(ص) دور نکردید، مگر به خاطر حسادتی که به آنها داشتید. من نمی‌توانم باور کنم که پیامبر(ص) از دنیا برود و کسی را برای پیروی منصوب نکرده باشد. از پیش ما برو؛ زیرا تو به چیزی دعوت می‌‌کنی که رضای خدا در آن نیست. او در اشعاری، اعتقادات خود را به صراحت بیان کرد. علاوه بر حارث، عرفجه بن عبدالله نیز سخنانی مشابه او بیان کرد و گفت: زیاد را بیرون کنید؛ زیرا صاحب او (ابوبکر) شایسته خلافت نیست و مهاجران و انصار به امور امّت از خود پیامبر(ص) آگاه‌تر نیستند. ابوبکر خلافت را به ستم تصاحب کرده، چون از نزدیکان پیامبر(ص) نیست و باید آن را رها کند

کندیان با مواضع روشن خود، زیاد را بیرون کردند و او به هر قبیله ای از قبایل کنده می‌‌رسید، آنان را به پیروی از خلیفه دعوت می‌‌کرد، اما همگان دعوت او را ردّ می‌‌کردند. زیاد بن لبید به مدینه رفت و ابوبکر با تجهیز سپاهی چهارهزار نفره او را بار دیگر به حضرموت فرستاد. در پی آن، برخی از تیره‌های قبیله کنده، به ریاست اشعث بن قیس، اظهار پشیمانی کردند و حاضر به پرداخت زکات شدند؛ زیرا از هجوم دشمن دیرینه شان، قبیله مَذحِج، واهمه داشتند و نمی‌توانستند هم زمان در دو جبهه بجنگند. اما خبر سرکوب برخی از تیره‌های کنده به دست زیاد بن لبید، باعث خشم اشعث بن قیس شد و وی به همراه برخی تیره‌ها، نزدیک شهر «تَریم» با زیاد به مقابله برخاست. سپس زیاد و مهاجر بن امیه مخزومی را، که با لشکری به یاری وی شتافته بود، در تریم محاصره کرد. ابوبکر ناگزیر نامه ای به اشعث نوشت و کوشید با او سازش کند و حتی برای دلجویی آنان گفت، عامل خود (زیاد) را برکنار می‌‌کند. در اجتماع کندی‌ها و در گفتگویی که در جمع کندیان در این باره صورت گرفت، یکی از کندیان شمشیری بر سر فرستاده ابوبکر زد و او را به هلاکت رساند. این امر، ابوقرده حجری را به خشم آورد و وی، ضمن شماتت اشعث، کشتن فرستاده بی‌گناه را امری زشت و قبیح برشمرد و سپس برخاسته، قوم خویش را خطاب قرار داد و گفت: «برگردید و اینجا نمانید که رأی درست از نظر من، ترک این مرد است و گرنه منتظر عقوبت باشید». سپس راه خویش گرفت و رفت. برخی دیگر از منابع، در بیانی متناقض، خبر از همراهی ابوقرده با شورشیان داده، آورده‌اند: پس از قتل فرستاده ابوبکر، بعضی از کندیان خطاب به بعض دیگر از محاصره پسرعموهایمان در قلعه نجیر گفتند و تسلیم کردن شان را ننگی بزرگ برای خود دانستند. در پی این سخنان، قبایل کنده آماده نبرد با مسلمانان شدند. از جمله آنها ابوقره کندی بود. او در حالی که ابیاتی را انشاد می‌‌کرد، همراه با قومش به جمع کندیان معترض پیوست. پس از کشته شدن فرستاده ابوبکر، تریم همچنان در محاصره اشعث ماند. برخی صحابه پیشنهاد کردند که یک سال آنها را از پرداخت زکات معاف دارد، اما ابوبکر مخالفت کرد و گفت: می‌‌خواهد علی(ع) را به جنگ با آنان اعزام کند. این مسأله با مخالفت عمر روبه رو شد و در نهایت، عکرمة بن ابی جهل به همراه دو هزار نفر به کمک زیاد فرستاده شد. عکرمه، اشعث را شکست داد و پس از اسارت، او را به مدینه فرستاد. در مدینه، اشعث عصیان خود را نه به انگیزه ارتداد و خودداری از پرداخت زکات، بلکه بر اثر اقدام زیاد به ستم و قتل دانست و تقاضا کرد برای رهایی خود و دیگر اسرای یمنی فدیه بپردازد؛ همچنین، کسانی را که در یمن اسیر بودند، آزاد کند و یاور مسلمانان باشد. در مقابل، ابوبکر، خواهرش امّ فَروه را به همسری وی درآورد. ابوبکر نیز خواستهای وی را پذیرفت و به او احسان نمود

علاوه بر آن از معروف بن قیس بن شرحبیل، یزید بن أماناة، بشیر بن أودج بن أبی کرب بن جبله و برادرش قیس بن أودج هم در شمار دیگر معترضان حکومت ابوبکر و از تحصن کنندگان و کشته شدگان یوم النّجیر نام برده شده است. اعشی شاعر و دخترش عمرده هم از دیگر مخالفان و معترضان دولت ابوبکر به شمار رفته‌اند. همچنین در این واقعه جمعی از زنان کنده را به جهت ابراز شادی از وفات پیامبر(ص) دست بریدند که ملکه بنت اماناة بن قیس بن حارث از جمله آنان بود. این زنان پس از دریافت خبر رحلت رسول خدا(ص) ضمن شاد شدن از این واقعه، حنا بستند و به زدن دف پرداختند. بر این زنان که تعدادشان شش نفر گزارش شده، بیست و اندی دیگر از زنان حضرموت از مناطق مختلف هم اضافه شدند و به دنبال آنان چنین کردند. امرؤالقیس بن عابس بن کندی خبر آنان را در ضمن اخبار دیگر کنده به ابوبکر رساند و ابو بکر طی نامه ای دستور قطع دستان این زنان را صادر کرد و آنان نیز با حمله به اجتماع این زنان، چنین کردند. بر اثر این واقعه، بیشتر این زنان کشته شدند و برخی از آنان به کوفه مهاجرت کردند.

بنی معاویة الاکرمین و فتوحات اسلامی

بنی معاویة الاکرمین در کنار دیگر طوایف خود نقشی فعال در فتوحات اسلامی ایفا نمودند که حضور در جنگ‌های قادسیه (۱۴ هجری)، مدائن (۱۵ هجری)، جلولا (۱۶ هجری)، نهاوند (۲۱ هجری) و یرموک (۱۳هجری) از جمله آن است. حجر بن عدی، شرحبیل بن سمط بن اسود بن جبله و اشعث بن قیس را از حاضران جنگ قادسیه برشمرده‌اند. عمرو بن حسان بن معاویة بن وهب بن قیس بن حجر کندی را هم از شرکت کنندگان در جنگ بزرگ قادسیه (سال ۱۳ هجری) و یوم ساباط - قریه ای نزدیک مدائن - گفته‌اند. قیس بن فروة بن زرارة بن ارقم بن نعمان نیز از دیگر افراد این طایفه بود که در فتوح عراق از جمله فتح «بلنجر» حضور داشت. وی در جنگی که سلمان بن ربیعه باهلی فرمانده آن را بر عهده داشت، از امرای سپاه سلمان بود و در یکی از مواقف این جنگ کشته شد. از جبیر (جبر) بن قشعم بن یزید بن ارقم بن نعمان هم به عنوان یکی دیگر از شرکت کنندگان و حاضران در فتوح عراق یاد کرده‌اند. علاوه بر نبرد قادسیه، حجر بن عدی در جنگ جلولاء نیز نقش مؤثری داشت. وی در این جنگ با دو هزار سپاهی به کمک لشکر اسلام رفت و در جنگ با پارسیان، فرماندهی جناح چپ لشکر عمرو بن مالک بن نجبه را عهده دار بود. حجر در فتوحات شام از جمله فتح مرج عذراء- از مناطق دمشق - نیز مشارکت داشت. حجر را فاتح «مرج عذراء» گفته‌اند و آورده‌اند وی، نخستین کسی بود که در این منطقه تکبیر گفت و ندای توحید سر داد. اشعث بن قیس هم از دیگر بنی معاویه‌های حاضر در فتوحات بود که علاوه بر نبرد قادسیه، در مدائن، جلولاء، نهاوند و یرموک نیز مشارکت داشت. او در جنگ یرموک، یک چشم خود را از دست داد. اشعث بن قیس، در نبرد فتح نهاوند در سال ۲۱ هجری، فرمانده جناح راست سپاه اسلام بود؛ ضمن این که او در فتح اصفهان (۲۳ هجری) نیز همراه با کندیان نقشی قابل توجه داشت. او همچنین، در دوران خلافت عثمان، آذربایجان را بار دیگر فتح شد و با اهالی آنجا مصالحه کرد. شرحبیل بن سمط بن اسود بن جبله و حارث بن هانی بن ابی شمر بن جبلة بن عدی را نیز از دیگر بنی معاویه‌هایی گفته‌اند که نامشان در تاریخ به عنوان یکی از شرکت کنندگان در فتوحات اسلامی به ثبت و ضبط رسیده است. شرحبیل بن سمط را از حاضران در فتح حمص در سال ۱۵ هجری دانسته‌اند و گفته‌اند او مقسّم منازل آن در زمان فتح بود. حارث بن هانی بن ابی شمر هم، از حاضران یوم ساباط - روستایی نزدیک مدائن - بود. گفته شده زمانی که سعد بن ابی وقاص - فرمانده کل سپاه اسلام - از قادسیه به مدائن می‌‌رفت به منطقه ساباط رسید. اما به ناگاه به محاصره دشمن در آمد و از مسلمانان کمک‌طلبید. یمنی‌های حاضر در منطقه و در رأس آنها حجر بن عدی به کمک او شتافتند و او را از محاصره نجات دادند.

بنی معاویة الاکرمین و خلافت عثمان

چهره‌های بزرگ بنی معاویة الاکرمین، در دوران خلافت عثمان نیز نقشی مهم و تأثیرگذار ایفا نمودند. اشعث بن قیس به جهت نفوذ در بین کندیان و همراهی با خلفا، همچون دوران دو خلیفه گذشته، در ایام خلافت عثمان نیز، از اجر و قرب خاصی برخوردار بود و مسئولیت‌های مختلفی را دوران خلافت او عهده دار گردید. وی علاوه بر فتح دوباره آذربایجان و مصالحه با اهالی آنجا، از جانب عثمان در سال ۳۴ هجری به امارت آذربایجان منصوب شد و در قبل این کار، هر ساله صد هزار درهم از سوی عثمان دریافت می‌‌کرد. این وضع تا زمان خلافت امیرمؤمنان(ع) ادامه یافت تا این که حضرت، پس از رسیدن به خلافت، او را از حکومت آذربایجان عزل و از وی خواست به کوفه برگردد و اموالی را که از بیت المال برداشته است به بیت المال باز گرداند.

حجر بن عدی هم از دیگر چهره‌های مطرح بنی معاویة الاکرمین در ایام خلافت عثمان بود. در پی تبعید تنی چند از بزرگان و قرّاء کوفه به شام همچون مالک اشتر، زید بن صوحان و برادر او صعصعه، حارث بن عبدالله الاعور، جندب بن کعب ازدی، عروة بن جعد و عمرو بن حمق خزاعی و دیگران به جرم انتقاد علنی از عملکرد سعید بن عاص - فرماندار جدید عثمان در کوفه - بزرگان کوفه و قرّاء مشهور آنان - از جمله حجر بن عدی - به عثمان نامه نوشته، ضمن گزارش کردن کارهای خلاف سعید بن عاص و سخت‌گیری و آزار او نسبت به اهل ورع و دین و اهل فضل و عفاف، اعتراض خود را درباره بی‌قانونی حاکم بر دربار حکومتی و شخصی خلیفه ابراز داشته، سرانجام این کار را خطرناک، و این گونه امور را موجب تباهی و فساد امت پیامبر اکرم(ص) اعلام کردند. حجر سخت به عملکرد عثمان معترض بود و به تقبیح انحرافات گسترده او در سطح نظام اسلامی می‌‌پرداخت؛ چندان که سالها بعد، زمانی که در اسارت معاویه در مرج عذراء به سر می‌‌برد، فرستاده‌ای از سوی معاویه نزد وی آمد و نظرش را درباره عثمان پرسید، گفت: «او اولین کسی است که در حکومت از رویه اسلامی منحرف شد و به چیزی جز حق عمل کرد».

بنی معاویة الاکرمین و حکومت امام علی(ع)

بنی معاویة الاکرمین در وقایع و حوادث دوران حکومت امام علی(ع) تحت زعامت دو تن از بزرگان خود یعنی حجر بن عدی و اشعث بن قیس نقشی بزرگ و اساسی داشتند. حجر از بزرگان اصحاب امام علی(ع) بود که در نبرد جمل نقشی فعال داشت. او پیش از جنگ، زمانی که امیرالمؤمنین(ع) امام حسن(ع) و عمار را جهت فراهم آوردن سپاه، به کوفه فرستاده بودند، به یاری ایشان برخاست و ضمن سخنانی، ضمن ستایش از مقام شامخ امام علی(ع)، مردم را به همراهی با آن حضرت در نبرد جمل تشویق کرد، به گونه ای که بعد سخنان او، مردم از هر سو با گفتن سمعا و طاعة به در خواست فرستادگان امیرالمؤمنین(ع)، پاسخ دادند و برای نبرد آماده شدند. حجر، خود نیز، در این جنگ حضور یافت و فرماندهی کندیان سپاه امام علی(ع) را بر عهده گرفت. ضمن این که وی فرماندهی جناح (تیراندازان یا یکی از جناحین) سپاه را نیز در این جنگ عهده دار بود.

وی و دیگر مردم بنی معاویة الاکرمین در صفین نیز حضوری چشمگیر داشتند. او در این جنگ و پیش از آغاز نبرد، به امام علی(ع)عرضه داشت: ای امیرالمؤمنین ما اهل جنگیم، به تحقیق ما را آزموده‌اند و تعداد زیادی از عشیره و خاندان با ما هستند و ما از نظر و رأی تجربه شده بهره‌مندیم و استقامتی ستوده شده داریم، ما منقاد و مطیع شماییم، بدرخشی ما نیز در پرتو شما می‌درخشیم و اگر دست از جنگ بشویی ما نیز چنین خواهیم کرد و آنچه که به ما دستور دهی با جان و دل انجام خواهیم داد. امام(ع) به حجر بن عدی فرمود: آیا تمام قوم و طایفه ات همانند تو نظر دارند؟ حجر گفت: آنچه من از ایشان جز نیکویی و حُسن چیز دیگری ندیده ام. دست من به نمایندگی از ایشان برای اطاعت و شنیدن فرمان شما به سوی تان دراز شده است. امام(ع) نیز برای ایشان دعای خیر کرد امام علی(ع) در این جنگ حجر بن عدی را به فرماندهی قبیله کندهو به قول نصر بن مزاحم فرماندهی نیروهای کنده، حضرموت، قضاعه و مهره منصوب کرد. با آغاز نبرد صفین او در به میدان همآورد طلبان سپاه معاویه به میدان رفت و رشادت‌های بسیار برخی از آنان را به خاک هلاکت انداخت.

اشعث بن قیس نیز از دیگر جبله ای‌های حاضر در صفین بود که همراه با مالک اشتر نخعی در آزاد‌سازی شریعه فرات نقش مهمی ایفا کرد. اشعث بن قیس در صفین با عملکرد ضد و نقیض خود موجب شد تا امیرالمؤمنین(ع) تصمیم به عزلش از ریاست قوم کنده و واگذاری پرچم او به حسان بن مخدوج بگیرد. اما به درخواست بزرگان و بیم از تفرقه و اختلاف، بار دیگر آن را به اشعث بازگرداندو او را به فرماندهی جناح راست لشکر خود برگزیند. اشعث بن قیس در یکی از مواقف جنگ، با هماهنگی کامل با عمرو بن عاص، پس از یک روز نبرد خونین، در جمع مردم قبیله خود به سخنرانی پرداخت و ادامه جنگ را موجب نابودی عرب برشمرد. عمرو بن عاص نیز فوراً دستور به بر سر نیزه‌ها قرآنها داد و آنها را در برابر لشکر علی(ع) برافراشتند. در پی این حرکت، اشعث بن قیس خدمت امیر المؤمنین(ع) رفت و با تهدید ایشان را از ادامه جنگ بازداشته مجبور به پذیرش حکمیت کرد. بدین ترتیب علی(ع)، مجبور به توقف جنگ شد و مالک اشتر از میدان جنگ ـ در حالی که اندکی تا پیروزی باقی مانده بود ـ نزد خود خواند همچنین با اصرار اشعث، علی(ع) مجبور به پذیرش حکمیت ابوموسی شده، او را از نواحی شام فرا خواند و بدین ترتیب، به مدت یک سال، پیمان صلحی تحت شرایطی خاص تنظیم گردید که اشعث بن قیس از شهود و امضا کنندگان آن بودند. به هنگام انعقاد این صلح نامه، با اعتراض عمرو بن عاص - نماینده معاویه - و با اصرار اشعث، لقب» امیرالمؤمنین«از کنار نام مبارک امام علی(ع) حذف گردید. پس از امضاء این قرارداد، اشعث آن را به هر دو لشکر نشان داده، مفاد این عهدنامه را برای شان قرائت نمود.

عبدالرّحمان بن حارث بن محرز بن مرّة بن شمّاس بن جفنة بن حارث بن طمح را نیز از دیگر شرکت کنندگان در پیکار صفین گفته‌اند. عبدالرّحمان و فروه پسران إیاس بن سلمة بن حجرو نیز نهیک بن غریر بن هانی بن حجر هم دیگر مردان بنی معاویة الاکرمین بودند که در دفاع از امیرالمؤمنین(ع) در واقعه صفین بودند حضور یافتند و در این جنگ به شهادت رسیدند. در آن سوی میدان و در جبهه شام، نیز مردمانی از بنی معاویة الاکرمین حضور داشتند که از جمله آنان می‌‌توان از ابو یزید شرحبیل بن سمط بن شرحبیل بن اسود بن جبله ابوسمط کندی یاد کرد. وی - که در صحابی بودنش اختلاف است، - از ساکنان حمص بود که به هواداری از معاویه خود را به صفین رسانده بود. او در این جنگ، فرماندهی بخشی از سپاه معاویه را بر عهده داشت. حجر بن یزید بن سلمة بن مرة بن حجر بن عدی معروف به» حجر الشر«نیز از دیگر شخصیت‌های معروف بنی معاویه در این پیکار به شمار رفته است. او را از اشراف کنده گفته‌اند. منابع با استناد به این که وی فردی شرور بوده است، جهت تمییز او از پسر عمویش حجر بن عدی معروف، (شهید مرج عذراء) - که به» حجر بن ادبر«و» حجر الخیر«ملقب بود، - به او لقب» حجر الشر«داده‌اند. در یکی از گزارشات واقعه صفین،»دینوری«از خروج جوانی شامی به نام حجر الشر از سپاه معاویه و هماورد‌طلبیدن او از سپاه عراق خبر داده، آورده است: حجر بن عدی به ندای او پاسخ داد و آن دو با نیزه به جنگ با یکدیگر پرداختند. در این هنگام، حجر الشر نیزه ای بر حجر بن عدی زد و او را از اسب به زمین انداخت. ولی یاران امام(ع) از او حمایت کردند و آن دو را از هم جدا کردند. سپس، حکم بن ازهر - از اشراف کوفه - به نبرد حجر الشر رفت که به دست حجر کشته شد. پس از او، پسر عموی حکم بن ازهر به نام رفاعة بن طلیق به نبرد او رفت که حجر او را هم به شهادت رساند. «منقری» هم در گزارشی کاملتر، از حجر الشر به عنوان یکی از کندیان سپاه معاویه و از پسرعموهای حجر بن عدی یاد کرده، آورده است که وی در صفین حجر بن عدی را به هماوردی‌طلبید. حجر پذیرفت و با نیزه با همدیگر به نبرد پرداختند. مردی از بنی اسد - که با معاویه بود، - میان آن دو در آمد و نیزه ای بر حجر الخیر زد. یاران امام(ع) هجوم آوردند و آن مرد اسدی را کشتند؛ اما حجر الشر از دست شان گریخت. حجر الشر در هماورد‌طلبی دیگر، حکم بن ازهر - از اشراف کوفه - را به شهادت رساند و اشعاری در این باب سرود. بعد شهادت حکم بن ازهر، پسر عمویش رفاعة بن ظالم حمیری به سوی حجر الشر تاخت و او را کشت. امام علی(ع) که نظاره گر این مبارزه بود، فرمود: سپاس خدای را که حجر الشر را به خونبهای حکم بن ازهر کشت. علاوه بر این افراد، گروهی از بنی حارثی‌های ساکن رهاء در کنار بنی وهب بن ربیعه و بنی ارقمی‌های آن دیار، در پی آغاز نبرد صفین، به فرماندهی عدی بن عمیره به صف یاران معاویه پیوستند و همراه با او در صفین علیه امیرالمؤمنین(ع) وارد پیکار شدند. این افراد عثمانی‌هایی بودند که پس از ورود امیرالمؤمنین(ع) به کوفه، به سبب شماتت و بدگویی برخی از اصحاب ایشان از عثمان، رنجیده خاطر شدند و گفتند ما در سرزمینی که به عثمان بد گفته می‌‌شود ساکن نخواهیم شد برای همین همراه با جمعی دیگر از مردم کنده از جمله بنی الارقم به رهبری عدی بن عمیره - از اصحاب پیامبر(ص) - در اعتراض به این امر از کوفه کوچ کرده به شام نزد معاویه رفتند. آنان بر معاویه وارد شدند و عدی بن عمیره - به عنوان بزرگ این جمع - به سخن پرداخت و خروج این جمع بزرگ از قبیله کنده را در راستای سرزنش علی(ع) ذکر کرد معاویه نیز، آنان را ابتدا در جزیره و سپس در رهاء منزل داد. گفته شده که عدی بن عمیره در این جنگ دستش را از دست داد.

نبرد با خوارج نهروان نیز از دیگر مواضعی است که نقش برجسته فرزندان معاویة الاکرمین در آن بروز و ظهور یافته است. حجر بن عدی از جمله این بنی معاویه‌ها بود که در این نبرد، فرماندهی جناح راست لشکر امام(ع)را به عهده داشت. همچنین از صلت بن قتادة بن سلمة بن أبی خلاد هم به عنوان یکی از شرکت کنندگان در این جنگ و از شهدای این روز نام برده شده است. اشعث بن قیس نیز در این جنگ حضور داشت و پس از پایان نبرد، زمانی که امیرالمؤمنین(ع) از یاران خود خواست تا برای نبرد با شامیان آماده شوند، اشعث و جمعی دیگر با این امر مخالفت کردند و گفتند: ای امیرالمؤمنین، تیرهایمان تمام شد و شمشیرهایمان کند و سرنیزه هایمان کند و خراب شده است، ما را به شهر خودمان برگردان تا با بهترین ساز و برگ و سلاح آماده شویم. بدین ترتیب، لشکر آماده رزم به کوفه بازگشت و همچنان در شهر ماندند تا این که امیرالمؤمنین(ع) به شهادت رسید.

در جریان غارات معاویه به سرزمین‌های تحت سلطه حضرت علی(ع) هم، بنی معاویة الاکرمین و در رأس شان حجر بن عدی نقش چشمگیری در تعقیب سپاهیان معاویه و بیرون راندن آنها از قلمرو امام علی(ع) ایفا نمودند. در سال ۳۹ هجری، معاویه، ضحاک بن قیس فهری را جهت بر هم زدن امنیت روانی و اجتماعی مردم بلاد سرزمین‌های تحت امر امیرالمؤمنین(ع)، به برخی از مناطق عراق فرستاد. ضحاک به این مناطق هجوم برد و برخی را کشت و اموالی را به غارت برد. چون خبر غارتگری و جنایت ضحاک بن قیس به امام علی(ع) رسید، بر فراز منبر رفت و مردم را به یاری عمرو بن عمیس فراخواند؛ ولی ایشان واکنش چشمگیری از خود نشان ندادند، حضرت از بی‌تفاوتی کوفیان سخت شکوه کرد و از فراز منبر فرود آمد. سپس حجر بن عدی کندی را فراخواند و با چهار هزار نفر در پی ضحاک فرستاد. حجر بن عدی به دنبال ضحاک حرکت کرد تا این که در تدمر بدو دست یافت. در نبرد سختی که بین ایشان درگرفت، نوزده تن از نیروهای ضحاک کشته شدند. ضحاک بن قیس و یارانش در پی فرا رسیدن شب، از معرکه گریختند و حجر، با ضربه‌ای که بر لشکریان ضحاک وارد کرده بود به کوفه بازگشت. نقل است که در واپسین روزهای حیات امیرالمؤمنین(ع)، حضرت، سران کوفه و بزرگان شیعه را به حضور‌طلبید و ضمن خطبه ای از عزم خود جهت نبرد با معاویه گفت و از مردم خواست تا بار دیگر برای جنگ با شامیان آماده شوند. مردم هر کدام سخنی در این باره گفتند؛ چندان که حضرت ناراحت شده با حال غضب از منبر پایین آمدند. حجر بن عدی و سعید برخاستند و گفتند: «ای امیر مؤمنان؛ از این سخنان ناراحت نگردید ما را فرمان ده تا اطاعت کنیم به خدا سوگند اگر اموال ما تمام شود بی‌تابی نخواهیم کرد و اگر مردم طوایف ما در راه شما کشته شوند باز هم ناراحت نخواهیم شد». حضرت به آنها فرمود تا آماده شوند و به سوی دشمن حرکت کنند. سپس از مسجد به منزل رفتند. بزرگان و یاران حضرت، در منزل ایشان گرد آمدند و در این باره به گفتگو پرداختند.

واقعه شهادت امام علی(ع) نیز از دیگر حوادث بزرگ تاریخ است که در آن از برخی شخصیت‌های بنی معاویة الاکرمین ذکری به میان آمده است. نقل است که عبدالرحمن بن ملجم به همراه وردان بن مجالد و شبیب بن بجره و فرد دیگری در شب چهارشنبه نوزدهم ماه رمضان سال چهلم هجرت شمشیرهای خود را بر کمر بسته و در برابر درب ورودی مسجد که امام علی(ع) از طرف آن به نماز می‌آمد نشسته، منتظر فرصت بودند، اشعث بن قیس نیز به کمک ایشان آمد. حجر بن عدی که از یاران با وفای امام علی(ع) بود آن شب را به عنوان بیتوته در مسجد مانده بود، شنید که اشعث به ابن ملجم می‌گوید: هر چه زودتر خود را آماده کن، که صبح می‌دمد و رسوا می‌شویم. حجر از نیت شوم ایشان آگاه شده، گفت: ای اعور بی‌آبرو، قصد کشتن علی(ع)را داری! بلا درنگ از مسجد بیرون رفته تا حضرت را از اراده بی‌شرمانه آنان با خبر سازد، اتفاقاً آن شب امیرالمؤمنین علی(ع) از راه دیگری وارد مسجد شد. پسر مرادی موقع را مغتنم شمرده شمشیر زهرآلود خود را بر فرق آن جناب فرود آورد. هنگامی که حجر وارد مسجد شد خبر ضربت خوردن امام علی(ع)را شنید. پس نگاهی به اشعث کرده و گفت: دیدم تو با او نجوی می‌کردی و او را تشویق به این کار نمودی، به خدا سوگند اگر این موضوع را آن موقع می‌دانستم گردنتان را می‌زدم. اشعث ضمن انکار این همدستی، او را به خرفتی متهم کرد -

در کنار حضور در میادین نظامی، در عرصه‌های کارگزاری حضرت نیز، برخی از مردم بنی معاویة الاکرمین حضور داشتند که از جمله ایشان می‌‌توان به نام عبداللّه بن سلمة بن مره از شاخه بنی وهب بن ربیعه اشاره کرد. عبدالله را از اشراف بصره گفته‌اند. وی از اصحاب امام علی(ع) بود و از والیان حضرت بر بلاد سواد بود. او یکی از بیست نفری بود که در ایام امام علی(ع) شاهد پیمان نامه یمن و ربیعه در کوفه بودند. از عیاض بن ابی لینه عبدالله بن ابی کرب بن اسود از کارگزاران امام علی(ع) در برخی ولایات و عبدالرّحمان بن حارث بن محرز بن مرّة بن شمّاس بن جفنة بن حارث بن طمح رییس پلیس (شرطه) کوفه در دوران حکومت آن حضرت هم، از دیگر کارگزاران و عمّال آن حضرت برشمرده شده‌اند.

بنی معاویة الاکرمین و حکومت معاویه

قیام حجر بن عدی

پس از صلح امام حسن(ع) با معاویه و سیطره یافتن معاویه بر امور اسلامی، وی در سال ۴۱ هجری حکومت کوفه را به مغیرة بن شعبه سپرد. مغیره به دستور معاویه، دشنام به علی(ع) و دعا و استغفار بر عثمان را در کوفه عملی نمود. حجر بن عدی ناسزاگویی‌های او از امیرالمؤمنین(ع) را تاب نیاورد و هرگاه چنین سخنانی از مغیره می‌شنید، جوابش را می‌داد و می‌گفت:»بلکه خدا شما را لعن کرده و مذمت نموده،«و گاهی هم می‌ایستاد و می‌گفت: خداوند متعال می‌فرماید: کُونُوا قَوَّامِینَ بِالْقِسْطِ شُهَدَاءَ لِلَّهِگواهی می‌دهم کسی را که مذمت می‌کنید به فضل و برتری سزاوار و آنکه از او ستایش می‌نمایید در خور ملامت و عیب‌گویی است». پس از مرگ مغیره در سال ۵۰ هجری و امارت یافتن زیاد بن ابیه بر کوفه و بصره، حجر همچنان به اعتراضات خود ادامه می‌‌داد و آشکارا با یاران خود، معاویه را در مسجد لعن می‌‌کرد. زیاد بن ابیه با وجود دوستی‌اش با حجر بن عدی به او درباره دفاع از علی بن ابی طالب(ع) و انتقاد از معاویه هشدار داد اما حجر همچنان بی‌پروا مردم را بر ضد معاویه تحریک می‌‌کرد. هنگامی که زیاد در بصره به سر می‌‌برد حجر و یارانش به عمروبن حریث جانشین زیاد در کوفه هنگام ایراد خطبه که با بدگویی و ناسزا به امیرمؤمنان(ع) همراه بود سنگ ریزه پرتاب کردند. عمرو به زیاد گزارش داد و زیاد به سرعت به کوفه بازگشت. زیاد بن ابیه به مقابله با حجر برخاست و در پی دستگیری او برآمد. حجر به ناچار از قبیله‌ای به قبیله دیگر می‌رفت تا اینکه به ناچار به قبیله نخع پناه برد. به گفته طبری، بنی‌نخع قصد جنگ با حجر را داشتند اما وی آنها را از این کار منصرف کرد و آنان بازگشتند. حجر، سپس در منزل عبدالله بن حارث برادر مالک اشتر مخفی شد. عبدالله با خوشرویی او را پذیرفت. اما وقتی عمال اموی درباره محل اختفای او به جستجو برخاستند، کنیزی از نخع، حجر را لو داد و عبدالله مجبور به بدرقه او تا محل ازد شد. حجر از نزد عبدالله به طایفه ازد به خانه ربیعة بن ناجد پناه برد.

زیاد هر چه در طلب حجر کوشید اثری نیافت از این رو با تهدید شدید محمد بن اشعث کندی از او خواست تا هر چه زودتر حجر را بیابد. محمد سه روز مهلت خواست؛ حجر پس از آنکه یک شبانه روز در خانه ربیعه ماند، کسی را پیش محمد بن اشعث فرستاد تا از زیاد برایش امان بگیرد و او را پیش معاویه بفرستد. محمد جماعتی از جمله جریر بن عبدالله و برادر اشتر و حجر بن یزید را واسطه قرار داد تا از زیاد برای حجر امان بخواهند. بدین ترتیب حجر، با واسطه‌گری بزرگان یمنی، از زیاد امان گرفت و با این شرط که او را نزد معاویه بفرستد، خود را تسلیم وی کرد. اما زیاد بر خلاف امان خود، او را زندانی کرد و به تعقیب یاران حجر پرداخت. پس از دستگیری حجر و یارانش، زیاد شهادت نامه‌ای علیه حجر تنظیم نمود که مطابق آن حجر به عنوان فردی که قصد فتنه و آشوب دارد معرفی می‌شد. وی در تأیید این شهادت نامه دروغین، از سران چهار ناحیه کوفه و نیز هفتاد تن از سران کوفه - از جمله محمد بن اشعث - گواهی گرفت زیاد پس از تنظیم این شهادتنامه، حجر را با سیزده تن از یارانش نزد معاویه فرستاد. در پی دستور معاویه به نگه داشتن حجر و یارانش در مرج عذراء یاران معاویه بر اساس گرایشات و احساسات قبیله‌ای خواستار عفو افراد هم قبیله‌ای خود که در میان یاران حجر بودند، شدند. بدین ترتیب برخی از آنان آزاد شدند و برخی دیگر از جمله حجر و أبو العمّرطه عمیر بن یزید بن عمرو بن شراحیل بن نعمان بن منذر کندی به شهادت رسیدند.

شهادت امام حسن(ع)

نقش‌آفرینی جعده دختر اشعث بن قیس در شهادت امام حسن مجتبی(ع) هم از دیگر اخبار مهمی است که در تاریخ بدان پرداخته شده است. جعده، همسر امام حسن مجتبی(ع) بود که با نیرنگ اشعث بن قیس به همسری ایشان در آمد. هنگامی که معاویه، تصمیم به بیعت از مردم برای ولایتعهدی پسرش یزید گرفت، صد هزار درهم برای جعده فرستاد و به او وعده داد که در قبال مسموم کردن شوهرش، او را به ازدواج یزید درخواهد آورد. جعده نیز با نوشاندن شربتی مسموم، امام حسن(ع) را مسموم کرد و آن حضرت را به شهادت رساند. امام حسن(ع)، جعده را به واسطه این عمل لعن و نفرین کرد. اما به هنگام شهادت، از امام حسین(ع) خواست تا از قصاص او چشم پوشی کند. معاویه هم هر چند به وعده مالی خود به جعده عمل کرد اما با این سخن که می‌ترسم آنچه را در مسموم کردن فرزند رسول خدا(ص) روا داشتی، درباره فرزند من هم انجام دهی، به ازدواج جعده با یزید تن در نداد.

بنی معاویة الاکرمین و قیام امام حسین(ع)

پس از مرگ معاویه در نیمه رجب سال ۶۰ هجری، شیعیان عراق و به‌ویژه کوفیان به تکاپو افتادند و با نامه نگاری به امام حسین(ع)، خواهان آمدن ایشان به کوفه و به دست گرفتن امور مردم شدند. امام(ع) نیز سفیر خود مسلم بن عقیل را به کوفه فرستاد تا اوضاع کوفه را به ایشان گزارش کند. در این هنگام امویان کوفه از جمله محمد بن اشعث کندی با نوشتن نامه به یزید، او را از ضعف نعمان بن بشیر - والی کوفه - و اقدامات مسلم بن عقیل و اخبار کوفه آگاه نمودند. در پی انتصاب عبیدالله بن زیاد به فرمانداری کوفه و آمدن او به این شهر، محمد بن اشعث - که از بزرگان کوفه بود - بر وی وارد شد؛ عبیدالله وی را گرامی داشت و او را نزد خود بر تخت نشانید. مدتی بعد، عبیدالله بن زیاد پس از اطلاع از مخفی‌گاه مسلم‌، محمد بن اشعث را به همراه اسماء بن خارجه و عمرو بن حجاج زبیدی - که هر سه از اقوام و دوستان هانی بودند - نزد هانی فرستاد تا او را به دارالاماره بکشانند. آنان نیز چنین کردند و با کشاندن او به دار الاماره، اسباب اسارت و سپس شهادت او را فراهم آوردند. در پی این عمل، مسلم یارانش را فرا خواند و عبدالله بن عزیز کندی را به فرماندهی ربع کنده گماشت و او را پیش فرستاد و سپس خود با جمع دیگر از یاران، جهت آزادی هانی، به دار الاماره کوفه لشکر کشید. عبیدالله، از محمد بن اشعث و تنی چند از بزرگان کوفه خواست تا به میان قیام کنندگان بروند و آنان را متفرق سازند. عبیدالله به او فرمان داد تا مردم کنده و حضرموت را که مطیعش بودند، از یاری مسلم باز دارد و از مخالفت با حکومت امویان بیم دهد و او نیز چنین کرد. پس از پراکنده شدن یاران، مسلم به محله کندیان رفت و به خانه پیر زنی به‌نام طَوْعَه - ‌از موالیان اشعث بن قیس کندی - پناه برد. اما دیری نپایید که عبدالرحمن بن محمد بن اشعث از طریق پسر آن پیرزن، از مکان اختفای مسلم با خبر گردید و پدر را از این موضوع با خبر نمودعبیدالله بن زیاد بامداد آن شب، هفتاد تن از گماشتگان خود را به فرماندهی محمد بن اشعث، برای دستگیری مسلم به طرف خانه طوعه فرستاد. مسلم پس از اطلاع از آمدن آنها، به دفاع برخاست. محمد بن اشعث از مسلم خواست تا خود را به کشتن ندهد؛ چراکه در امان است. اما مسلم وقعی به این امان نداد و همچنان می‌‌جنگید تا این که در اثر ضربات وارده به زمین افتاد و به اسارت در آمد. مسلم ضمن سخنانی با محمد بن اشعث، از بی‌ثمر بودن امانش گفت و از او خواست تا با نوشتن نامه ای به امام حسین(ع) او را از اوضاع پیش آمده با خبر سازد. اما به نظر می‌‌رسد او هیچ گاه این خواسته مسلم را عملی نکرده است.

از دیگر اقدامات محمد بن اشعث در رویارویی با قیام عاشورا می‌‌توان به دستگیری عمارة بن صلخب ازدی، - از یاران مخلص مسلم بن عقیل - اشاره کرد - وی را همچنین از حضار و شرکت کنندگان در واقعه کربلا و از همراهان کوفیان در شهادت ابا عبدالله الحسین(ع) گفته‌اند. قیس بن اشعث کندی - برادر محمد بن اشعث - هم از دیگر بنی عدوی‌های حاضر در کربلا بود. او به فرموده امام حسین(ع) در کربلا، از جمله اشراف کوفی بود که به امام حسین(ع) نامه نوشت و از ایشان جهت آمدن به کوفه دعوت به عمل آورد. اما بمانند بسیاری دیگر از کوفیان با آمدن عبیدالله بن زیاد به کوفه، به او پیوست و رو در روی حضرت در کربلا حاضر شد. وی در روز عاشورا از سوی عمر بن سعد فرماندهی قبایل ربیعه و کنده را برعهده گرفت. او وقتی امام حسین(ع) در سخنرانی خود در صبح عاشورا از او و برخی دیگر از اشراف کوفه نام برد و از دعوتنامه آنان برای خود سخن به میان آورد، قیس منکر این دعوت شد و گفت: «چرا به خلافت پسرعموهایت گردن نمی‌نهی و فرامین‌شان را اطاعت نمی‌کنی؟ آنان رفتاری جز آنچه شما دوست داری نشان نخواهند داد و از آنها آزاری به تو نخواهد رسید». اما امام(ع) در پاسخ از نقش برادرش محمد بن اشعث در قتل مسلم بن عقیل سخن به میان آورد و فرمود: «تو برادر برادرت (محمد بن اشعث) هستی؟ می‌خواهی بنی‌هاشم بیش از خون مسلم بن عقیل را از شما بطلبند؟ نه والله؛ من مانند فرد ذلیل دست در دستشان نخواهم گذارد و همچون غلام و برده فرمانبردارشان نخواهم شد». او را همچنین برخی، سارق قطیفه(رو انداز) امام حسین(ع) یاد کردند؛ از این‌رو وی در آثار بسیاری از مورخان و سیره‌نویسان با عنوان «قیس قطیفه» شناخته می‌شود. او پس از شهادت شهدای کربلا، از سوی عمر بن سعد مأموریت یافت تا همراه با جمعی دیگر از سران سپاه، سرهای مقدس شهدا را به کوفه نزد ابن‌زیاد ببرد.

در سپاه امام حسین(ع) نیز کندیانی از فرزندان معاویة الاکرمین بودند که از جمله ایشان می‌‌توان از ابوالشعثاء زیاد بن یزید بن مهاجر بن نعمان کندی بهدلی یاد کرد. یزید از مردان شجاع و شریف کوفه بود. وی به همراه سپاه حر بن یزید ریاحی به استقبال کاروان امام(ع) آمده بود و از منزل شراف تا کربلا به همراه سپاه حر، امام حسین(ع) را همراهی کرده بود. وی در کربلا، پس از رد پیشنهادهای امام حسین(ع) از سوی عمر بن سعد، از لشکر کوفیان جدا شد و به سپاه امام(ع) پیوست. ابوالشعثاء که تیر انداز ماهری بود، در روز عاشورا در حالی که امام حسین(ع) در کنارش حاضر بود و در حق او دعا می‌‌کرد، زانو زده، صد تیر به سوی دشمن پرتاب کرد که تنها پنج تیر به هدف نخورد. وی پس از پرتاب تیرها، شمشیر کشید و در حالی که این رجز را می‌خواند بر سپاه دشمن حمله کرد و پس از به هلاکت رساندن نوزده نفر، سرانجام خود نیز به شهادت رسید.

بنی معاویة الاکرمین و تعامل با دولت زبیریان

بنی معاویة الاکرمین و در رأس آنان خاندان اشعث بن قیس در ابتدای حکومت زبیریان، مناسبات دوستانه ای را با این دولت برقرار کردند. چندان که از به امارت رسیدن عبدالرحمن بن محمد بن اشعث در مدینه و نیز ولایت فارس می‌‌توان به عنوان نمونه‌هایی از این مناسبات و بده بستان‌های سیاسی این دو خاندان یاد کرد. لیکن عزل عبدالرحمن بن محمد از امارت مدینه در سال ۶۸ هجری و سپس برکناری زود هنگام او از حکمرانی ولایت فارس و بازگشت پیروزمندانۀ مهلب بن ابی صفره به قدرت - که در رقابت شدید سیاسی با بنی اشعث بودند - اسباب ناراحتی و تیرگی روابط بین آنها و زبیریان را فراهم آورد. اما این سردی روابط، فوراً به نزدیکی و پیوند عبدالرحمن با آل‌مروان نگرایید. چون از یک طرف بقیۀ طوایف اعراب جنوبی از او حمایت می‌کردند و از سوی دیگر هنوز پیمان اتحاد با زبیریان به اعتبار خود باقی بود. اگرچه اختلاف سران دو قبیلۀ آل مهلب و آل اشعث همچنان ادامه یافت و حتی در جریان قیام چندین سالۀ عبدالرحمن مانع هرگونه همراهی و همکاری برضد حجاج و خلیفه گردید، لیکن سنگینی وزنۀ سیاسی هنوز به نفع آل اشعث متمایل بود. عبدالرحمن با مناسبات حسنه‌ای که از طریق پسر عمش عبدالله بن اسحاق بن اشعث‌، مشاور بشر بن مروان‌، برادر خلیفه و حاکم کوفه (۷۳ - ۷۵ ق‌/ ۶۹۲ - ۶۹۴ م‌) با بنی‌امیه داشت و نیز به لطف روابط خویشاوندی با خلیفه، قدرت این کار را بالفعل داشت که زبیریان را از بین النهرین بیرون براند یا دست کم اسباب گرفتاری آنان شود.

در کنار روابط دوستانه و سپس خصمانه، خاندان بنی اشعث با زبیریان، بر خورد خصمانه زبیریان با برخی از بنی معاویه‌ایها از جمله به شهادت رساندن عبدالله و عبدالرحمن پسران حجر بن عدی - از شیعیان عراق - به دست مصعب بن زبیر از دیگر اخبار طایفه بنی معاویة الاکرمین با آل زبیر گزارش شده است. مصعب بن زبیر در پی شهادت مختار، عبدالرحمن و عبدالله (عبد رب) را به همراه عمران بن حذیفة بن یمان دستگیر، و سپس به جرم همراهی با قیام مختار به شهادت رساند.

منابع

1. حسینی ایمنی، سید علی اکبر، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت