وظایف عام مسلمانان نسبت به امام مهدی چیست؟ (پرسش)

از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت

نسخه‌ای که می‌بینید نسخه‌ای قدیمی از صفحه‌است که توسط Amini (بحث | مشارکت‌ها) در تاریخ ‏۵ ژوئیهٔ ۲۰۲۰، ساعت ۱۳:۳۲ ویرایش شده است. این نسخه ممکن است تفاوت‌های عمده‌ای با نسخهٔ فعلی بدارد.

الگو:پرسش غیرنهایی

وظایف عام مسلمانان نسبت به امام مهدی چیست؟
موضوع اصلیبانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت
مدخل بالاترمهدویت / غیبت امام مهدی / وظایف و تکالیف مسلمانان در عصر غیبت
مدخل اصلیوظایف عام منتظران

وظایف عام مسلمانان نسبت به امام مهدی چیست؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث مهدویت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی مهدویت مراجعه شود.

عبارت‌های دیگری از این پرسش

پاسخ جامع اجمالی

* پاسخ جامع به این پرسش، برگرفته از تمامی پاسخ‌ها ودیدگاه‌های متفرقه اندیشمندان و نویسندگانی است که تصویر و متن سخنان آنان در ذیل دیده می‌شود:
امینی جوادی آملی فاضل لنکرانی سلیمیان دیرباز تونه‌ای هرنجی هدایتی

چیستی وظایف عام

وظایف عام مسلمانان

وظایف الزامی

  1. امام‌شناسی (شناخت و معرفت امام مهدی(ع)): یکی از مهم‌ترین تکالیف مسلمانان پس از معرفت به خدا و رسول او با توجه به احادیث، معرفت و شناخت امام معصوم(ع) است[۳]، چنانکه امام صادق(ع) خطاب به فضیل فرمود: «امام خود را بشناس که اگر امام خود را شناختی، دیر و زود شدن این امر(ظهور)، آسیبی به تو نخواهد رساند»[۴].[۵] البته این شناخت نسبت به امام غائب در جایگاه ویژه قرار می‌‌گیرد چراکه در زمان غیبت امام، شبهه‌ها و فتنه‌های فراوانی وجود دارد و برای رهایی از این فتنه‌ها شخص منتظر نیاز به شناخت امام دارد[۶]. بر این اساس شناخت امام به خصوص شناخت امام عصر جزء وظایف اصلی مسلمانان است[۷].
  2. تولی امام (ولایت‌پذیری از امام مهدی(ع): تولی (پذیرش ولایت) نسبت به معصومان (ع) یکی از مواردی است که اهل بیت (ع) در روایات متعددی مسلمانان را در دوران غیبت به آن سفارش کرده‌اند. به عنوان نمونه امام صادق(ع) فرمودند: «خداوند دستور به پذیرش ولایت ائمه (ع) داده که در آیه ﴿وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا[۸] به آنها تصریح می‌نماید: و آنان را پیشوایانی قرار دادیم که به فرمان ما، مردم را هدایت می‌کردند. اینهایند که ولایت و اطاعت آنها لازم است»[۹].[۱۰] تولی می‌‌تواند شامل موارد زیر باشد:
    1. انحصار ایمان به امامت و ولایت امام: بعد از شناخت و معرفت نسبت به امام، تکلیف یک مسلمان، ایمان آوردن و پذیرش امام است که هر چه شناخت از امام عمیق‌تر و صحیح‌تر باشد، درجات ایمان و اعتقاد افزایش می‌‌یابد. امام زین العابدین (ع) می‌‌فرماید: «کسی که در زمان غیبت قائم ما بر ولایت ما ثابت قدم باشد، خداوند اجر هزار شهید مانند شهیدان بدر و احد را به او عطا خواهد کرد»[۱۱].[۱۲]
    2. محبت و مودت: یکی از وظایف مهم مسلمانان در هر عصر و زمانی، محبت و دوستی با اهل بیت است و این قانون در زمان غیبت امام معصوم هم بدون خدشه ای باید اجرا شود؛ اما چون در زمان غیبت، مسلمانان به امام معصوم دسترسی ندارند[۱۳]. اظهار اشتیاق نسبت به دیدن امام؛ تشکیل مجالس به یاد او همراه با ذکر فضایل و مناقب حضرت؛ اندوه و گریستن در فراق او نمونه‌هایی از محبت نسبت به امام(ع) است[۱۴].
    3. تعالی فرهنگ، مدیریت، شهامت و شجاعت: تعالی سطح فرهنگ، تعقل و فهم عمومی، زمینه ای بسیار موثر برای درک امام و همچنین موجب تسریع ظهور حضرت می‌‌شود و می‌‌توان گفت این تعالی یکی از مهمترین وظایف مسلمانان در عصر غیبت است[۱۵].
    4. اطاعت و نصرت او: امام زمان (ع) احیا کنندۀ آموزه‌های نورانی قرآن و معارف پیامبر اکرم و ائمه هدی (ع) است[۱۶] و رهاورد ایشان همان اسلام ناب و معارف والای پیامبر اسلام (ص) است و اگر چه ایشان غایب هستند ولی اراده و فرمانشان در میان همۀ خلایق جاری است؛ بنابراین، دستورات حضرت را باید شناخت و فرمان‌هایش را اطاعت کرد[۱۷]. امام صادق (ع) می‌‌فرماید: «خوشا به حال دوستان قائم ما که در غیبتش ظهور او را انتظار می‌کشند و در ظهورش از او اطاعت می‌کنند»[۱۸].[۱۹] اطاعت امام مستلزم چند وظیفه الزامی کلی است:
      1. پرهیزگاری و رعایت تقوای الهی: تهذیب نفس یکی از وظایف مسلمانان از چنان اهمیتی برخوردار است که اعمال ناشایست و گناهان از اسباب طولانی شدن غیبت و دوری شیعیان از لقای امام شمرده شده است[۲۰].[۲۱] ترک تعلقات مذموم دنیوی و همچنین مبارزه با شیاطین جن انس به منظور ایجاد اخلاق حسنه و اسلامی زمینۀ مناسبی برای طهارت روح و پاکی انسان منتظر است؛ این امر سبب می‌‌شود فرد مسلمان بتواند وظیفه‌اش که همان رضایت امام عصر(ع) در زمان غیبت است را محقق کند[۲۲].
      2. اقتدا به سنت و سیره امام: از ویژگی‌های اخلاقی مؤثر در بُعد اجتماعیِ سبک زندگی زمینه ساز ظهور موعود، می‌‌توان به دعوت دیگران به همانندسازی (الگوپذیری) با اخلاق حسنه و مکارم اخلاق امام(ع) و عمل به آنچه امام(ع) آن را دوست دارد و دوری نسبت به آنچه از عمل به آن ناراحت می‌‌شود، اشاره نمود[۲۳]. یکی از موارد الگوگیری از امام می‌‌تواند مبارزه با انحراف‌ها و بدعت‌ها باشد.
      3. تبری از طاغوت: یکی دیگر از وظایف مهم مسلمانان در قبال امام که بدون آن ولایت کامل نمی‌شود، مسألۀ تبری و بیزاری جستن از دشمنان امام است[۲۴]. همان‌گونه که پذیرش ولایت اهل بیت (ع) وظیفه است، برائت از دشمنان اهل بیت نیز یک وظیفه به شمار می‌آید[۲۵]. امر به معروف و نهی از منکر هم در همین قالب ای می‌‌گیرد[۲۶].
      4. مرابطه: یعنی در زمان غیبت، مسلمین وظیفه دارند برای جلوگیری از هجوم دشمنان، در مرزهای کشور اسلامی و یا هر موضعی که احتمال بروز حمله‌ای علیه مسلمانان می‌رود، به حالت آماده‌باش باشند[۲۷].

وظایف غیرالزامی

  1. زیارت امام و به یاد او بودن: یکی از وظایف و مسؤولیت‌های مهم مسلمانان درباره حضرت مهدی (ع)، بزرگداشت نام و یاد آن حضرت در همه زمان‌ها و مکان‌ها و فراموش نکردن ذکر اوست چراکه هر کس چیزی را دوست بدارد، همواره نام آن را بر زبان دارد[۲۸]. امام کاظم (ع) دربارۀ غیبت امام زمان (ع) فرمود: «خودش از دیدگان مردم پنهان می‌شود ولی یاد او از دل‌های مؤمنان مخفی نمی‌شود»[۲۹]
  2. دعا برای امام: دعا و مناجات یکی از وظایف تفکیک‌ناپذیر زندگی و فرهنگ انسانِ مسلمان[۳۰] و از نشانه‌های روشن انتظار واقعی است[۳۱]. حضرت مهدی (ع) فرموده‌اند: «برای تعجیل فرج بسیار دعا کنید که فرج شما همان است»[۳۲]. هرچند امام به دعای ما نیازی ندارد، اما دعا برای حضرت نوعی ارتباط معنوی و قلبی با ایشان است[۳۳]. دعاهای زیادی در باب ظهور امام و ثواب انتظار رسیده است[۳۴]. از جمله: دعای عهد، دعای عظم البلاء؛ دعای اللهم کل لولیک و...[۳۵].
  3. اقتدا به سنت و سیره امام در امور استحبابی: از ویژگی‌های اخلاقی مؤثر در بُعد اجتماعیِ سبک زندگی زمینه ساز ظهور موعود، می‌‌توان به دعوت دیگران به همانندسازی (الگوپذیری) با اخلاق حسنه و مکارم اخلاق امام(ع) و عمل به آنچه امام(ع) آن را دوست دارد و دوری نسبت به آنچه از عمل به آن ناراحت می‌‌شود، اشاره نمود[۳۶]. یکی از موارد اقتدا می‌‌تواند دستگیری از ضعفا و فقیران باشد. این عمل در همۀ زمان‌ها، کاری ارزشمند است اما به سبب غیبت امام، در دوران غیبت ارزش بیشتری دارد[۳۷].
  4. اعمال عبادی به نیابت از امام: مسلمانان می‌‌توانند برخی از اعمال را به نیت امام زمان(ع) انجام دهند مانند: دادن صدقه برای سلامتی او؛ انجام حج به نیابت از امام و غیره[۳۸].

پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه

 با کلیک بر «ادامه مطلب» پاسخ باز و با کلیک بر «نهفتن» بسته می‌شود:  

پرسش‌های مصداقی

  1. وظیفه مسلمانان نسبت به امام مهدی چیست؟ (پرسش)
    1. تکالیف و وظایف شیعیان برای زمینه‌سازی ظهور در غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
    2. تکالیف و وظایف شخصی شیعیان در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
    3. تکالیف و وظایف فردی شیعیان در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
    4. تکالیف و وظایف اجتماعی شیعیان در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
    5. تکالیف و وظایف شیعیان در حوزه امنیت اجتماعی در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
    6. تکالیف و وظایف علما در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
    7. تکالیف و وظایف دانشجویان در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
    8. تکالیف و وظایف مستمعان در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
    9. تکالیف و وظایف کنهسالان در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
    10. تکالیف و وظایف جوانان در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
    11. تکالیف و وظایف زنان در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
    12. تکالیف و وظایف ثروتمندان در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
    13. تکالیف و وظایف اقشار آسیب‌پذیر در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
    14. تکالیف و وظایف حاکمان و فرماندهان در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
    15. تکالیف و وظایف نیروی انتظامی در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
    16. تکالیف و وظایف توده مردم در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
  2. وظایف عام مسلمانان نسبت به امام مهدی چیست؟ (پرسش)
    1. مسلمانان نسبت به شناخت امام مهدی چه وظیفه‌ای دارند؟ (پرسش)
    2. مسلمانان درباره تولی به امام مهدی چه وظیفه‌ای دارند؟ (پرسش)
      1. وظیفه مسلمانان درباره ایمان به امامت و ولایت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
      2. وظیفه مسلمانان درباره محبت و مودت به امام مهدی چیست؟ (پرسش)
      3. وظیفه مسلمانان درباره اطاعت و نصرت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
        1. برای یاری امام مهدی چه باید کرد؟ (پرسش)
    3. مسلمانان نسبت به تبری از دشمنان امام مهدی چه وظیفه‌ای دارند؟ (پرسش)
    4. مسلمانان نسبت به زیارت و یاد امام مهدی چه وظیفه‌ای دارند؟ (پرسش)
    5. مسلمانان درباره دعا برای امام مهدی چه وظیفه‌ای دارند؟ (پرسش)
    6. مسلمانان نسبت به اقتدا به سنت و سیره امام مهدی در امور استحبابی چه وظیفه‌ای دارند؟ (پرسش)
    7. مسلمانان نسبت به انجام اعمال عبادی به نیابت از امام مهدی چه وظیفه‌ای دارند؟ (پرسش)
  3. وظایف خاص مسلمانان نسبت به امام مهدی چیست؟ (پرسش)
    1. آیا انتظار فرج از وظایف خاص مسلمانان نسبت به امام مهدی است؟ (پرسش)
    2. آیا صبر بر سختی‌های دوران غیبت از وظایف خاص مسلمانان نسبت به امام مهدی است؟ (پرسش)
    3. آیا آمادگی و زمینه‌سازی برای ظهور از وظایف خاص مسلمانان نسبت به امام مهدی است؟ (پرسش)
      1. انواع آمادگی برای ظهور کدامند؟ (پرسش)
        1. آمادگی و زمینه‌سازی برای ظهور امام مهدی در عرصه فکری و اعتقادی یا علمی و معرفتی چیست؟ و چگونه محقق می‌شود؟ (پرسش)
        2. آمادگی و زمینه‌سازی برای ظهور امام مهدی در عرصه روحی و روانی چیست؟ و چگونه محقق می‌شود؟ (پرسش)
        3. آمادگی و زمینه‌سازی برای ظهور امام مهدی در عرصه اخلاقی و رفتاری چیست؟ و چگونه محقق می‌شود؟ (پرسش)
        4. آمادگی و زمینه‌سازی برای ظهور امام مهدی در عرصه سیاسی چیست؟ و چگونه محقق می‌شود؟ (پرسش)
        5. آمادگی و زمینه‌سازی برای ظهور امام مهدی در عرصه اقتصادی چیست؟ و چگونه محقق می‌شود؟ (پرسش)
        6. آمادگی و زمینه‌سازی برای ظهور امام مهدی در عرصه نظامی و انتظامی چیست؟ و چگونه محقق می‌شود؟ (پرسش)
    4. آیا پیروی از نواب عام از وظایف خاص مسلمانان نسبت به امام مهدی است؟ (پرسش)
    5. آیا دعا برای تعجیل فرج از وظایف خاص مسلمانان نسبت به امام مهدی است؟ (پرسش)
    6. آیا غمگین بودن در دوران غیبت و اشتیاق به ظهور از وظایف خاص مسلمانان نسبت به امام مهدی است؟ (پرسش)
  4. آثار نزدیک شمردن ظهور چیست؟ (پرسش)
  5. آفات دور دانستن ظهور چیست؟ (پرسش)
  6. آرزوها چگونه در شخصیت منتظران امام مهدی تأثیر می‌گذارد؟ (پرسش)
  7. برای ایجاد ارتباط قلبی با امام مهدی به جز تکالیف شرعی و دینی چه اعمالی لازم است تا بفهمیم ایشان از ما راضی هستند؟ (پرسش)
  8. وظیفه جامعه اسلامی در برابر اخباری که از سوی امام مهدی می‌رسد چیست؟ (پرسش)
  9. امام مهدی از نوجوانان جامعه امروز چه انتظاری دارند؟ (پرسش)
  10. دانش‌آموزان چگونه باید منتظر امام مهدی باشند؟ (پرسش)
  11. چگونه می‌توان برپایه خواست حقیقی امام مهدی عمل کرد؟ (پرسش)
  12. وظیفه مردم در عصر غیبت کبری برای برپایی عدالت چیست؟ (پرسش)
  13. آیا تکریم اماکن منسوب به امام مهدی از تکالیف عصر غیبت است؟ (پرسش)
  14. چرا رسیدگی به نیازهای مؤمنان مصداقی از برآوردن حوائج امام مهدی است؟ (پرسش)
  15. مرابطه با امام مهدی به چه معناست؟ (پرسش)
  16. آیا حفظ پیوند با مقام ولایت از وظایف خاص منتظران امام مهدی است؟ (پرسش)

منبع‌شناسی جامع مهدویت

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:  

  1. ر.ک: هرنجی، منصور، انتظار و وظایف منتظران، ص ۸۶-۸۹.
  2. ر.ک: سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، ص ۲۲۲- ۲۲۸؛ انتظار و منتظران، ص ۲۰۱-۲۰۹.
  3. ر.ک: جوادی آملی، عبدالله، امام مهدی موجود موعود، ص ۱۸۹-۱۹۳؛ امینی، ابراهیم، دادگستر جهان، ص ۲۴۹-۲۵۴.
  4. «اعْرِفْ إِمَامَکَ فَإِنَّکَ إِذَا عَرَفْتَ إِمَامَکَ لَمْ یَضُرَّکَ تَقَدَّمَ هَذَا الْأَمْرُ أَوْ تَأَخَّر»؛ کافی، ج ۱، ص ۳۷۱، ح ۲
  5. ر.ک: سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، ص ۲۲۲- ۲۲۸؛ انتظار و منتظران، ص ۲۰۱-۲۰۹.
  6. ر.ک: موسوی، سید مهدی، تربیت سیاسی در پرتو انتظار، ص ۳۲-۳۳.
  7. ر.ک: موسوی، سید مهدی، تربیت سیاسی در پرتو انتظار، ص ۳۲-۳۳.
  8. «و آنان را پیشوایانی کردیم که به فرمان ما راهبری می‌کردند» سوره انبیاء، آیه ۷۳.
  9. «فَإِنَّ اللَّهَ أَمَرَ بِوَلَایَةِ الْأَئِمَّةِ الَّذِینَ سَمَّاهُمُ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ فِی قَوْلِهِ ﴿وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً یَهْدُونَ بِأَمْرِنَا﴾ وَ هُمُ الَّذِینَ أَمَرَ اللَّهُ بِوَلَایَتِهِمْ وَ طَاعَتِهِمْ»؛ بحارالأنوار، ج۷۵، ص۲۲۳.
  10. ر.ک: مقامی، مهدی، وظایف امت نسبت به قرآن و عترت، ص ۷۲ ـ ۷۴.
  11. «مَنْ ثَبَتَ عَلَی وَلَایَتِنَا فِی غَیْبَةِ قَائِمِنَا أَعْطَاهُ اللَّهُ أَجْرَ أَلْفِ شَهِیدٍ مِثْلِ شُهَدَاءِ بَدْرٍ وَ أُحُدٍ»؛ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۱۲۵.
  12. ر.ک. ظهوری‌فر، محمد، انتظار وظیفه‌ساز، ص؟؟؟.
  13. ر:ک سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، ص ۲۲۲- ۲۲۸؛ انتظار و منتظران، ص ۲۰۱-۲۰۹.
  14. .ر.ک: دیرباز، عسکر، روش‌های اثرگذاری انتظار در جامعه منتظر، ص۱۲۳؛ سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، ص ۲۲۲- ۲۲۸؛ انتظار و منتظران، ص ۲۰۱-۲۰۹؛ هرنجی، منصور، انتظار و وظایف منتظران، ص ۸۶-۸۹؛ هدایتی فخرداود، ابوالفضل، مهدویت در منظر امام خمینی، ص۱۴۰.
  15. ر.ک: جوادی آملی، عبدالله، امام مهدی موجود موعود، ص ۱۸۹-۱۹۳
  16. ر.ک. صمدی، قنبر علی، آخرین منجی، ص ۱۲۴.
  17. ر.ک. جوادی آملی، عبدالله، امام مهدی موجود موعود، ص ۱۹۳-۱۸۹؛ رضایی اصفهانی، محمد علی، مهدویت، ص ۱۱۷-۱۱۰.
  18. «طُوبَی لِشِیعَةِ قَائِمِنَا الْمُنْتَظِرِینَ لِظُهُورِهِ فِی غَیْبَتِهِ وَ الْمُطِیعِینَ لَهُ فِی ظُهُورِهِ»؛ کمال الدین و تمام النعمه، ج۲، ص۳۵۷.
  19. ر.ک. گرجیان، محمد مهدی، تحلیل کارآمدی انتظار در حیات طیبه، ص ۲۰.
  20. «فَمَا یَحْبِسُنَا عَنْهُمْ إِلَّا مَا یَتَّصِلُ بِنَا مِمَّا نَکْرَهُهُ وَ لَا نُؤْثِرُهُ مِنْهُمْ»؛ بحارالانوار، ج۵۳، ص۱۷۷.
  21. ر.ک. اکبری، محمد رضا، پرچم هدایت، ص ۶۶
  22. ر.ک: جوادی آملی، عبدالله، امام مهدی موجود موعود، ص ۱۸۹-۱۹۳؛ سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، ص ۲۲۲- ۲۲۸؛ انتظار و منتظران، ص ۲۰۱-۲۰۹.
  23. ر.ک.نجفی، حسن، بررسی ابعاد رفتار اخلاقی در سبک زندگی زمینه‌ساز ظهور موعود، ص ۳۱.
  24. ر.ک: کبیر، یحیی، جهان‌بینی و معارف تطبیقی، ص ۳۱۰-۳۱۱.
  25. ر.ک: مقامی، مهدی، وظایف امت نسبت به قرآن و عترت، ص ۷۵ ـ ۷۷.
  26. ر.ک: فاضل لنکرانی، محمد جواد، گفتارهای مهدوی، ص ۱۴۲-۱۴۵.
  27. ر.ک: تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۶۳۳.
  28. ر.ک. سلیمیان، خدامراد، نقش مردم در انقلاب جهانی حضرت مهدی، ص ۷۲.
  29. «یَغِیبُ عَنْ أَبْصَارِ النَّاسِ شَخْصُهُ وَ لَا یَغِیبُ‏ عَنْ‏ قُلُوبِ‏ الْمُؤْمِنِینَ ذِکْرُه‏»؛ کمال الدین، ج ۲، ص ۲۲۱، ح ۶.
  30. ر.ک. هرنجی، منصور، انتظار و وظایف منتظران، ص ۸۱.
  31. ر.ک. فاضل لنکرانی، محمد جواد، گفتارهای مهدوی، ص ۱۲۲-۱۲۴؛ سبحانی نیا، محمد، مهدویت و آرامش روان، ص ۱۴۶ ـ ۱۴۷.
  32. «وَ أَکْثِرُوا الدُّعَاءَ بِتَعْجِیلِ‏ الْفَرَجِ‏ فَإِنَّ ذَلِکَ فَرَجُکُمْ‏»؛ بحارالأنوار، ج۵۳، ص۱۸۰، باب۳۱.
  33. ر.ک. سبحانی نیا، محمد، مهدویت و آرامش روان، ص ۱۴۶ ـ ۱۴۷.
  34. ر.ک. آصفی، محمد مهدی، انتظار پویا، ص ۵۷-۶۰.
  35. ر.ک. هرنجی، منصور، انتظار و وظایف منتظران، ص ۸۱.
  36. ر.ک.نجفی، حسن، بررسی ابعاد رفتار اخلاقی در سبک زندگی زمینه‌ساز ظهور موعود، ص ۳۱.
  37. ر.ک: سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، ص ۲۲۲- ۲۲۸؛ انتظار و منتظران، ص ۲۰۱-۲۰۹.
  38. ر.ک: دیرباز، عسکر، روش‌های اثرگذاری انتظار در جامعه منتظر، ص۱۲۳؛ سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، ص ۲۲۲- ۲۲۸؛ انتظار و منتظران، ص ۲۰۱-۲۰۹؛ هرنجی، منصور، انتظار و وظایف منتظران، ص ۸۶-۸۹؛ هدایتی فخرداود، ابوالفضل، مهدویت در منظر امام خمینی، ص۱۴۰.
  39. کمال الدین، ج ۲، ص ۳۵۷.
  40. کمال الدین، ج ۲، ص ۳۵۷.
  41. کمال الدین، ج ۲، ص ۳۵۸.
  42. کمال الدین، ج ۲، ص ۳۵۸.
  43. غیبت نعمانی، ص ۱۰۶.
  44. امینی، ابراهیم، دادگستر جهان، ص ۲۴۹-۲۵۴.
  45. سوره حج، آیه ۱۱.
  46. دیوان اشعار بابا طاهر، قسمت اول.
  47. جوادی آملی، عبدالله، امام مهدی موجود موعود، ص 189-193.
  48. السنن الواردة فی الفتن و غوائلها و الساعة و اشراطها، عثمان بن سعید دانی، ص۱۴۳.
  49. «همیشه طائفه‌ای از امت من بر حق کارزار می‌کنند تا روز قیامت.» بشارة المصطفی، طبری آملی، ص۲۵۰؛ بحار الانوار، علامه مجلسی، ج۵۱، ص۸۸، به نقل از صحیح مسلم، عقد الدرر، شافعی، ص۲۲۹.
  50. فاضل لنکرانی، محمد جواد، گفتارهای مهدوی، ص ۱۴۲-۱۴۵.
  51. امام خود را بشناس که اگر امام خود را شناختی، دیر و زود شدن این امر، آسیبی به تو نخواهد رساند؛شیخ کلینی، کافی، ج ۱، ص ۳۷۱، ح ۲
  52. سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، ص ۲۲۲- ۲۲۸؛ انتظار و منتظران، ص ۲۰۱-۲۰۹.
  53. دیرباز، عسکر، روش‌های اثرگذاری انتظار در جامعه منتظر، ص۱۲۳.
  54. جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، محمد حسن نجفی، ج ۲۱، ص ۳۹.
  55. کافی، ج ۸، ص ۳۸۱.
  56. مراة العقول، ج ۲۶، ص ۵۸۲.
  57. جواهر الکلام، ج ۲۱، ص ۴۳.
  58. بحار الانوار، ج ۲۴، ص ۲۲۰.
  59. تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۶۳۲.
  60. احتجاج، ص ۴۹۷؛ بحار الانوار، ج ۵۳، ص ۱۷۴.
  61. بحار الانوار، ج ۵۳، ص ۱۷۴.
  62. نجم الثاقب، باب یازدهم؛ بصائر الدرجات، ص ۴۲۶.
  63. تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۶۳۳.
  64. مطالب این قسمت از کتاب در ساحل انتظار از ص ۴۹ و بعد بهره‌گیری شده است.
  65. کافی، ج ۱، ص ۳۷۱.
  66. نجم‌الثاقب، ص ۲۳.
  67. بحار، ج ۳۶، ص ۴۱.
  68. مجالس صدوق، ص ۸۸.
  69. غیبت نعمانی، ص ۱۵۲.
  70. وسائل‌الشیعه، ج ۱۰، ص ۴۶۷.
  71. غیبت نعمائی، ص ۲۵۲ و البته این بحث خود می‌تواند یک تحقیق مستقل باشد.
  72. مجالس صدوق، ص ۲۰۱.
  73. فروغ کافی، ج ۴، ص ۳۱۴.
  74. بحارالانوار، ج ۱۰۲، ص ۱۱۰.
  75. امالی صدوق، ص ۳۲۶.
  76. من لایحضره الفقیه، ج ۲، ص ۷۳.
  77. بحار، ج ۹۴، ص ۳۵.
  78. تحف‌العقول، ص ۳۱۲.
  79. بحار، ج ۵۳، ص ۱۷۷.
  80. بحار، ج ۵۳، ص ۱۷۷.
  81. مکیال المکارم.
  82. کافی، ج ۱، ص ۳۶۸.
  83. کمال‌الدین، ج ۲، ص ۵۱۲.
  84. بحار، ج ۱۰۲، ص ۱۱۱.
  85. بحار، ج ۴۰، ص ۳۴۰.
  86. مفاتیح الجنان.
  87. بحار، ج ۱۰۰، ص ۱۲۲.
  88. بحار، ج ۳، ص ۳۲۹
  89. هرنجی، منصور، انتظار و وظایف منتظران، ص ۸۶-۸۹.
  90. صحیفه امام، ج ۱۴، ص ۴۷۳.
  91. هدایتی فخرداود، ابوالفضل، مهدویت در منظر امام خمینی، ص۱۴۰.