حکومت صالحان

مقدمه

امید به حاکمیت انسان‏‌های صالح در آینده‌‏ای روشن و استقرار عدالت و صلح فراگیر و همگانی، امری فطری است. همه افراد، بر اساس فطرت ذاتی خود، به امید آن روزی هستند که جهان در پرتو هدایت‏‌های انسانی شایسته و با تأیید و عنایت پروردگار هستی، از بیداد و تباهی رهایی یافته، از نابسامانی‌‏ها، ناامنی‌‏ها و تیره روزی‌‏ها خلاص شود و سرانجام به صلح و صلاح برسند.

در بیشتر دین‏‌ها و مذهب‏‌های جهان، از مصلحی سخن به میان آمده است که در آخر الزمان ظهور کرده و به کژی‏‌ها و کژروی‏‌ها پایان خواهد داد و شالوده حکومتی جهانی را بر اساس دادگری، بنیان خواهد نهاد. تمام پیامبران الهی نیز در این زمینه به مردم با ایمان جهان، نویدی روشن داده‏‌اند. این اندیشه که در اسلام با عنوان "مهدویت"، شناخته شده است نیز، همچون دیگر ادیان ریشه در کلام پروردگار الهی دارد، از این‌‏رو قرآن به عنوان کتاب آسمانی مسلمانان، با پافشاری تمام، پیروزی نهایی حق بر باطل را به تمام انسان‏‌ها وعده فرموده، حکومت صالحان و شایستگان را نوید داده است.

مسلمانان با بهره‏‌مندی از آموزه‌‏های آفتابگون وحی و سخنان نورانی رسول گرامی اسلام(ص)، بر این باورند: آن انسان بزرگ که شایستگان را بر گیتی چیره خواهد ساخت کسی نیست مگر رادمردی از سلاله آخرین پیامبر الهی یعنی حضرت مهدی(ع)‏.

اگرچه قرآن درباره ظهور و قیام حضرت مهدی(ع)‏ به گونه‌‏ای فراگیر سخن رانده و بشارت به تشکیل حکومت دادگر جهانی و پیروزی شایستگان داده است. اما مفسران شیعه و برخی از تفسیرگران اهل سنت، این آیات را به استناد روایات اهل بیت(ع) و دیدگاه‏‌های دانشمندان مسلمان به حضرت مهدی(ع)‏، مربوط دانسته‌‏اند.

به باور ایشان، مهم‏ترین آیه‏‌ای که پرده از حاکمیت انسان‏‌های شایسته در آینده برداشته، این گونه می‌‏فرماید: ﴿وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِن بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ ﴾^[۱]، در این آیه، به یکی از روشن‌‏ترین پاداش‌‏های دنیوی صالحان "حکومت روی زمین"، اشاره شده است. در روایاتی چند نیز این رویداد مهم، در عصر ظهور حضرت مهدی(ع)‏ دانسته شده است.

اما مقصود از این شایستگی چیست؟ با توجه به اضافه شدن "بندگان" به "خدا"، ایمان و توحید آنان روشن می‏‌شود و با توجه به کلمه "صالحون"، همه شایستگی‌‏ها به ذهن می‌‏آید: عمل و تقوا، علم و آگاهی، قدرت و قوت و تدبیر و نظم و درک اجتماعی. این شایستگی‌‏ها، دارای آثار و برکاتی بی‌‏مانند است؛ به گونه‏‌ای که اگر بندگان با ایمان، این شایستگی‌‏ها را برای خود فراهم سازند، خداوند سبحانه و تعالی نیز آن‏ها را یاری می‌‏کند تا بر مستکبران چیرگی یافته، دست‏‌های آلوده‌‏شان را از حکومت بر روی زمین کوتاه کنند و دارنده میراث‌‏های آن‏ها گردند. بنابراین، فقط استضعاف سبب پیروزی بر دشمنان و حکومت بر روی زمین نیست؛ بلکه وجود ایمان و کسب شایستگی‌‏ها نیز بایسته است و مستضعفان جهان، تا زمانی که این دو اصل را زنده نکنند، به حکومت روی زمین نخواهند رسید. اما مراد از وراثت زمین، این است که سلطنت بر منافع، از دیگران به صالحان منتقل شود و برکات زندگی در زمین ویژه ایشان شود. این‏ برکات، یا دنیایی است که به بهره‌‏مند شدن صالحان از زندگی دنیایی برمی‌‏گردد که در این صورت خلاصه مفاد آیه این می‌‏شود که به زودی زمین از لوث شرک و گناه پاک شده جامعه بشری صالح که خدای را بندگی کنند و به وی شرک نورزند در آن زندگی کنند؛ هم چنان که آیه: ﴿وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُم فِي الأَرْضِ ... يَعْبُدُونَنِي لا يُشْرِكُونَ﴾^[۲]؛ از آن خبر می‏‌دهد و یا این برکات، اخروی است که عبارت است از مقامات قربی که در دنیا برای خود کسب کردند؛ چون این مقامات، نیز از برکات حیات زمینی است؛ هرچند خودش از نعمت‌‏های آخرت است هم چنان که آیه: ﴿وَقَالُوا الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي صَدَقَنَا وَعْدَهُ وَأَوْرَثْنَا الأَرْضَ نَتَبَوَّأُ مِنَ الْجَنَّةِ حَيْثُ نَشَاء فَنِعْمَ أَجْرُ الْعَامِلِينَ ﴾^[۳] که حکایت کلام اهل بهشت است و آیه: ﴿الَّذِينَ يَرِثُونَ الْفِرْدَوْسَ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ﴾^[۴]‏؛ بدان اشاره می‏‌کنند.

از این‏جا روشن می‏‌شود که آیه مورد بحث، ویژه یکی از دو وراثت‏‌های دنیایی و آخرتی نیست؛ بلکه هردو را شامل می‌‏شود و تفسیرگرانی که آن را به وراثت آخرتی اختصاص داده‌‏اند و به آیاتی که مناسب با آن وراثت است تمسک جسته و چه بسا گفته‏‌اند همین معنا به طور متعین مقصود است چون بعد از اعاده دیگر زمینی نیست تا صالحان آن را ارث ببرند، حرف درستی نزده‏‌اند، زیرا معلوم نیست که آیه مورد بحث عطف بر آیه قبلی‌‏اش که متعرض مساله اعاده بوده شده باشد تا بگویید بعد از اعاده دیگر زمینی باقی نمی‌‏ماند و ممکن است عطف به اول آیات باشد که می‌‏فرمود: ﴿فَمَن يَعْمَلْ مِنَ الصَّالِحَاتِ﴾^[۵]. آن مفسرینی هم که آیه را به وراثت دنیایی اختصاص داده حمل بر دوره ظهور اسلام و یا دوران مهدی(ع) ـ که رسول خدا(ص) در اخبار متواتر از آن خبر داده و شیعه و سنی آن‏ها را نقل کرده‏‌اند ـ نموده‌‏اند باز راه درستی نرفته‌‏اند زیرا روایات مذکور هرچند متواتر و مسلم است اما آیه را تخصیص نمی‏‌زند.

کوتاه سخن، همانطوری که گفتیم آیه شریفه مطلق است و شامل هر دو وراثت می‌‏شود، چیزی که هست از نظر سیاق آنچه که عقل و اعتبار اقتضاء می‏‌کند این است که آیه شریفه عطف بر همان جمله: ﴿فَمَن يَعْمَلْ مِنَ الصَّالِحَاتِ وَهُوَ مُؤْمِنٌ ﴾^[۶]؛ باشد چون آن آیه به تفصیل، حال اهل اختلاف از نظر جزای اخروی اشاره می‌‏کرد و این آیه به تفصیل حال آنان از نظر جزای دنیوی اشاره می‌‏کند و در نتیجه حاصل کلام این می‌‏شود که: ما بشر را به سوی دینی واحد دعوت کردیم، لکن ایشان دین را قطعه ‏قطعه نموده در آن اختلاف کردند و مجازاتشان هم مختلف شد، اما در آخرت آن‏هایی که ایمان آوردند سعیشان مشکور و عملشان مکتوب شد و از کفار برخلاف این شد و اما در دنیا، آن‏هایی که ایمان آوردند، زمین را به وراثت مالک شدند، به خلاف دیگران^[۷].

در تفسیر آیه شریفه از امام باقر(ع) نقل شده است که فرمود: "این بندگان شایسته، همانا آل محمد هستند که خداوند سبحانه و تعالی، مهدی آنان را پس از کوشش ایشان مبعوث می‌‏کند. پس ایشان را عزّت داده، دشمنانشان را ذلیل خواهد کرد"^[۸].

روشن است مفهوم این روایت، انحصار نیست؛ بلکه بیان یک مصداق عالی و آشکار است و این تفسیرها، هرگز عمومیت مفهوم آیه را محدود نمی‏‌کند. بنابراین در هر زمان و در هرجا بندگان صالح خدا قیام کنند، پیروز و موفق خواهند بود و سرانجام وارث زمین و حکومت آن خواهند شد^[۹].

در پایان سخن، بیان این نکته لازم است که در مزامیر داود تعبیر یاد شده یا مشابه آن، در چند مورد دیده می‏‌شود و نشان می‌‏دهد با تمام تحریفات موجود در این کتاب‌‏ها، این قسمت همچنان از دستبرد مصون مانده است. برخی از این فرازها بدین قرارند: "شرّیران منقطع می‌‏شوند و اما متوکلان به خداوند، وارث زمین خواهند شد و حال اندک است که شریر نیست می‌‏شود؛ هر چند مکانش را استفسار نمایی، ناپیدا خواهد شد^[۱۰]؛ اما متواضعانه وارث زمین شده، از کثرت سلامتی شادکام خواهند شد^[۱۱]؛ متبرکان خداوند، وارث زمین خواهند شد؛ اما ملعونان وی منقطع خواهند شد ...^[۱۲]؛ صدیقان وارث زمین شده، همیشه در آن ساکن خواهند بود^[۱۳]؛ خداوند روزهای صالحان را می‌‏داند و میراث ایشان ابدی خواهد شد^[۱۴]. در این عبارت‏‌ها، عنوان "صالحان" که در قرآن آمده است، با همان تعبیر در مزامیر داود به چشم می‏‌خورد. علاوه براین، تعبیرات دیگری نیز مانند صدیقان، متوکلان، متبرکان و متواضعان، در جمله‌‏های دیگر ذکر شده است. این تعبیرها، دلیل عمومیت حکومت "صالحان" است و با احادیث قیام حضرت مهدی(ع)‏ تطبیق می‌‏کند.

بدین‌‏سان نتیجه می‏‌گیریم خداوند آخرین حکومت را از آن صالحان می‌‏داند که: ﴿وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ ﴾^[۱۵].^[۱۶]

پرسش‌های وابسته

به چه دلیل حکومت آینده جهان از آن صالحان و مستضعفان خواهد بود؟ (پرسش)]]

جستارهای وابسته

منابع

سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت

پانویس

↑ و همانا در زبور پس از ذکر نوشتیم که زمین را بندگان شایسته من، به ارث خواهند برد؛ سوره انبیاء، آیه۱۰۵.
↑ سوره نور، آیه۵۵.
↑ سوره زمر، آیه۷۴.
↑ سوره مؤمنون، آیه۱۱.
↑ سوره انبیاء، آیه۹۴.
↑ سوره انبیاء، آیه۹۴.
↑ علامه طباطبایی، ترجمه المیزان، ج ۱۴، ص ۴۶۷(با تصرف).
↑ «هُمْ‏ آلُ‏ مُحَمَّدٍ يَبْعَثُ‏ اللَّهُ‏ مَهْدِيَّهُمْ‏ بَعْدَ جَهْدِهِمْ‏ فَيُعِزُّهُمْ‏ وَ يُذِلُ‏ عَدُوَّهُمْ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏»، شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۱۸۴.
↑ ر.ک: ناصر مکارم شیرازی و دیگران، تفسیر نمونه، ج ۱۳، ص ۵۱۵- ۵۲۴.
↑ مزامیر داود، ۳۷، بند ۹.
↑ مزامیر داود، ۳۷، بند ۱۱.
↑ مزامیر داود، ۳۷، بند ۲۷.
↑ مزامیر داود، بند ۲۹.
↑ مزامیر داود، بند ۱۸.
↑ سوره اعراف، آیه۱۲۸.
↑ سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۱۸۴ - ۱۸۸.

[1] و همانا در زبور پس از ذکر نوشتیم که زمین را بندگان شایسته من، به ارث خواهند برد؛ سوره انبیاء، آیه۱۰۵.

[2] سوره نور، آیه۵۵.

[3] سوره زمر، آیه۷۴.

[4] سوره مؤمنون، آیه۱۱.

[5] سوره انبیاء، آیه۹۴.

[6] سوره انبیاء، آیه۹۴.

[7] علامه طباطبایی، ترجمه المیزان، ج ۱۴، ص ۴۶۷(با تصرف).

[8] «هُمْ‏ آلُ‏ مُحَمَّدٍ يَبْعَثُ‏ اللَّهُ‏ مَهْدِيَّهُمْ‏ بَعْدَ جَهْدِهِمْ‏ فَيُعِزُّهُمْ‏ وَ يُذِلُ‏ عَدُوَّهُمْ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏»، شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۱۸۴.

[9] ر.ک: ناصر مکارم شیرازی و دیگران، تفسیر نمونه، ج ۱۳، ص ۵۱۵- ۵۲۴.

[10] مزامیر داود، ۳۷، بند ۹.

[11] مزامیر داود، ۳۷، بند ۱۱.

[12] مزامیر داود، ۳۷، بند ۲۷.

[13] مزامیر داود، بند ۲۹.

[14] مزامیر داود، بند ۱۸.

[15] سوره اعراف، آیه۱۲۸.

[16] سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۱۸۴ - ۱۸۸.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]