آستانه قیامت

این مدخل مرتبط با مباحث پیرامون امام مهدی(ع) است. "امام مهدی" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

امام مهدی در قرآن - امام مهدی در حدیث - امام مهدی در کلام اسلامی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل امام مهدی (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

آستانه قیامت به معنای حالات پیش از برپایی قیامت است^[۱].

مقدمه

درباره وضعیت جهان پس از حضرت مهدی(ع) و جانشین آن حضرت و رخدادهای آستانه رستاخیز بزرگ، دیدگاه‌‏های متفاوتی ارائه شده که برخی مخالف یکدیگر است. از آن‏جا که جهت‌‏گیری دیدگاه‌‏ها بین شیعه و اهل سنت به طور کلّی با یکدیگر متفاوت است، به هردو دیدگاه اشاره می‌‏کنیم^[۲]:

دیدگاه پیروان اهل بیت(ع)

به طور عمده دیدگاه‏‌های شیعه، با بیان‌‏های متفاوت، جهان پس از حضرت مهدی(ع) را بر خیر و صلاح معرفی کرده است و بر این باورند غیر از این نیز از حکمت و لطف الهی انتظار نیست؛ چرا که چگونه می‌‏توان تصور کرد پس از انتظاری چندین صد ساله، یا چند هزار ساله پس از حکومتی کوتاه باز هم اوضاع به هرج و مرج منتهی شود. برخی از مهم‏ترین دیدگاه‏ها بدین قرار است:

۱. وضعیت جهان پس از حضرت‏؛ مهدی(ع) بر نیک‏بختی است و جانشینان آن حضرت از بین رجعت‌‏کنندگان خواهند بود.

همان‏گونه که در محل خود اشاره شده، یکی از باورهای ژرف میان شیعیان، باور به زنده شدن دو گروه از مؤمنان خالص و کافران خالص است. یکی از مسائلی که آن‏جا مطرح شده، حکومت برخی از رجعت کنندگان مؤمن است. البته چگونگی این حکومت به روشنی بیان نشده است. کسانی که بر این دیدگاه‌اند، افزون بر دلیل‌‏های فراوانی که از آیه‌‏ها و روایت‏‌ها ارائه می‌‏کنند بر این باورند روایاتی که می‏‌گوید هرگز زمین از حجت خالی نخواهد ماند، جهان پس از حضرت مهدی(ع) را ناگزیر به دو گونه تصویر خواهد کرد:
الف. بی‏درنگ، قیامت برپا شود.
ب. حجت‏هایی از طرف پروردگار واسطه فیض باشند. از آن‏جا که شمار امامان، به تصریح پیامبر(ص) بیش از دوازده نفر نخواهند بود، پس کسانی که بر مردم حکومت خواهند کرد، همانا امامان(ع) هستند.

۲. جهان پس از حضرت مهدی(ع) همواره با حکومت دوازده مهدی اداره خواهد شد: شیخ طوسی با ذکر سند از امام علی(ع) نقل کرده که در شبی که پیامبر اکرم(ص) رحلت کرد، مطالبی را به ایشان املا نموده که در آن پس از اشاره به امامان دوازده‏گانه، آن‏گاه که به آخرین پیشوا رسید، چنین فرمود: "پس آن‏گاه که حضرتش امام حسن عسکری‏(ع) را هنگام وفات فرا رسید، پس آن امر امامت‏ را به فرزندش محمد تسلیم می‌‏کند. ایشان دوازده امام هستند. بعد از او، دوازده مهدی خواهد بود^[۳].

ابو بصیر گوید: به امام صادق(ع) عرض کردم از پدر شما شنیدم فرمود پس از قائم دوازده مهدی خواهد بود. امام صادق(ع) فرمود: همانا فرمود: دوازده مهدی و نفرمود: دوازده امام و لکن ایشان گروهی از شیعیان ما هستند که‏ مردم را به دوستی ما و شناخت حق ما دعوت می‌‏کنند^[۴].
آن حضرت به ابو حمزه نیز فرمود: ای ابو حمزه! همانا پس از قائم، یازده مهدی از ما از فرزندان حسین خواهد بود^[۵]

۳. در جهان پس از آن حضرت، تا برپایی قیامت، حکومت فقط در دست اولیای الهی خواهد بود. دلیل این دیدگاه، روایتی است که خداوند سبحانه و تعالی شب معراج به رسول گرامی اسلام(ص) فرمود: "... پس هرآینه او را به سپاهیان خویش یاری خواهم کرد و او را به فرشتگان خویش کمک خواهم نمود، تا آن‏که دعوتم برتری یابد و آفریدگان بر یکتاپرستی‌‏ام گرد آیند. آن‏گاه پادشاهی او را ادامه خواهم داد و تا قیامت اولیایم چنین خواهند کرد^[۶] ۴. جهان پس از حضرت مهدی(ع) به دست یکی از اهل بیت پیامبر(ص) اداره خواهد شد. جابر بن یزید جعفی گوید: " از امام باقر(ع) شنیدم فرمود: و به خدا سوگند! هر آینه مردی از ما اهل بیت مدت ۳۰۹ سال حکومت خواهد کرد. جابر می‌‏گوید عرض کردم: این چه زمانی خواهد بود؟. آن حضرت فرمود: پس از رحلت قائم ..." ^[۷] ۵. روایاتی است که بدون اشاره به وضعیت جهان و جانشین حضرت مهدی(ع) آن را فقط در آگاهی خداوند سبحانه و تعالی دانسته است^[۸]

همان‏گونه که دیده شد، چهار دیدگاه اخیر، نه فقط مخالفتی با دیدگاه نخست ندارد، بلکه می‏‌تواند به نوعی در تأیید دیدگاه نخست باشد^[۹].

دیدگاه اهل سنت

بسیاری از اهل سنت بر این باورند که پس از وفات مهدی(ع) هیچ خیری در زندگی نخواهد بود^[۱۰] و دنیا به صورت هرج‏ و مرج تا قیامت ادامه خواهد داشت^[۱۱].
در کتاب "البرهان فی علامات مهدی آخر الزمان" بابی با عنوان "فی موت المهدی(ع) و ذکر احوال تقع بعده" سامان یافته است که در آن، چگونگی وفات آن حضرت و رخدادهایی که پس از او پدید خواهد آمد، بیان شده است و در روایاتی سخن از فتنه‌‏ها و شرها پس از درگذشت آن حضرت به میان آورده است^[۱۲].
در "عقد الدرر" نیز روایتی از پیامبر اکرم(ص) به نقل از ابو سعید خدری آمده که پایان آن چنین است: "... حکومت [[امام مهدی|مهدی]‏] همچنان تا هفت یا هشت یا نه سال ادامه خواهد یافت سپس هیچ خیری در زندگی پس از او نیست"^[۱۳].
ناگفته نماند آنچه در آیات قرآن آمده است، مبنی بر این‏که در آستانه برپایی قیامت همه چیز نابود و منهدم می‌‏شود^[۱۴]، مقصود زمان پیوسته به برپایی قیامت است^[۱۵].

پرسش مستقیم

سرنوشت دنیا پس از امام مهدی چه خواهد شد؟ (پرسش)

جستارهای وابسته

منابع

سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت

پانویس

↑ سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۲۵-۲۷.
↑ سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۲۵-۲۷.
↑ "فَإِذَا حَضَرَتْهُ الْوَفَاةُ فَلْيُسَلِّمْهَا إِلَى‏ ابْنِهِ‏ مُحَمَّدٍ الْمُسْتَحْفَظِ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ(ع) فَذَلِكَ اثْنَا عَشَرَ إِمَاماً ثُمَّ يَكُونُ مِنْ بَعْدِهِ اثْنَا عَشَرَ مَهْدِيّا‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"؛ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۱۵۰
↑ "إِنَّمَا قَالَ‏ اثْنَا عَشَرَ مَهْدِيّاً وَ لَمْ‏ يَقُلْ‏ اثْنَا عَشَرَ إِمَاماً وَ لَكِنَّهُمْ قَوْمٌ مِنْ شِيعَتِنَا يَدْعُونَ النَّاسَ إِلَى مُوَالاتِنَا وَ مَعْرِفَةِ حَقِّنَا‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"؛ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۲، ص ۳۵۸، ح ۵۶.
↑ "يَا أَبَا حَمْزَةَ إِنَ‏ مِنَّا بَعْدَ الْقَائِمِ‏ أَحَدَ عَشَرَ مَهْدِيّاً مِنْ‏ وُلْدِ الْحُسَيْنِ‏(ع)‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"؛ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۴۷۸
↑ "فَلَأَنْصُرَنَّهُ بِجُنْدِي وَ لَأَمُدَّنَّهُ‏ بِمَلَائِكَتِي‏ حَتَّى‏ تَعْلُوَ دَعْوَتِي‏ وَ تَجْمَعَ‏ الْخَلْقُ‏ عَلَى‏ تَوْحِيدِي‏ ثُمَ‏ لَأُدِيمَنَ‏ مُلْكَهُ‏ وَ لَأُدَاوِلَنَ‏ الْأَيَّامَ‏ بَيْنَ‏ أَوْلِيَائِي‏ إِلَى‏ يَوْمِ‏ الْقِيَامَةِ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"؛ شیخ صدوق، علل الشرایع، ج ۱، ص ۷؛ همو، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۱، ص ۲۵۵، ح ۴
↑ "وَ اللَّهِ‏ لَيَمْلِكَنَ‏ رَجُلٌ‏ مِنَّا أَهْلَ‏ الْبَيْتِ‏ ثَلَاثَمِائَةِ سَنَةٍ وَ يَزْدَادُ تِسْعاً قَالَ‏ فَقُلْتُ‏ لَهُ‏ مَتَى‏ يَكُونُ‏ ذَلِكَ‏ قَالَ‏ بَعْدَ مَوْتِ‏ الْقَائِمِ‏ (ع)‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"؛ نعمانی، الغیبة، ص ۳۳۱؛ عیاشی، تفسیر عیاشی، ج ۲، ص ۳۲۶
↑ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج ۱، ص ۳۳۸
↑ سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۲۵-۲۷.
↑ ر. ک: ابن منادی، الملاحم، ص ۱۸۴.
↑ ر. ک: نعیم بن حماد، الفتن، ص ۲۰۷، ۱۰۷۱؛ سنن ابی داود، ج ۴، کتاب المهدی، ح ۴۲۸۱
↑ متقی هندی، البرهان فی علامات مهدی آخر الزمان، ص ۹۵
↑ "سبع سنین أو ثمان سنین أو تسع سنین ثمّ لا خیر فی الحیاة بعده‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"؛ مقدسی شافعی، عقد الدرر فی اخبار المنتظر، ص ۲۲۰.
↑ ﴿وَلا تَدْعُ مَعَ اللَّهِ إِلَهًا آخَرَ لا إِلَهَ إِلاَّ هُوَ كُلُّ شَيْءٍ هَالِكٌ إِلاَّ وَجْهَهُ لَهُ الْحُكْمُ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ﴾و با خداوند، خدایی دیگر (به پرستش) مخوان، هیچ خدایی جز او نیست، هر چیزی نابود شدنی است جز ذات او؛ فرمان او راست و (همگان) به سوی او بازگردانده می‌شوید؛ سوره قصص، آیه: ۸۸.
↑ سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۲۵-۲۷.

[1] سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۲۵-۲۷.

[2] سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۲۵-۲۷.

[3] "فَإِذَا حَضَرَتْهُ الْوَفَاةُ فَلْيُسَلِّمْهَا إِلَى‏ ابْنِهِ‏ مُحَمَّدٍ الْمُسْتَحْفَظِ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ(ع) فَذَلِكَ اثْنَا عَشَرَ إِمَاماً ثُمَّ يَكُونُ مِنْ بَعْدِهِ اثْنَا عَشَرَ مَهْدِيّا‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"؛ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۱۵۰

[4] "إِنَّمَا قَالَ‏ اثْنَا عَشَرَ مَهْدِيّاً وَ لَمْ‏ يَقُلْ‏ اثْنَا عَشَرَ إِمَاماً وَ لَكِنَّهُمْ قَوْمٌ مِنْ شِيعَتِنَا يَدْعُونَ النَّاسَ إِلَى مُوَالاتِنَا وَ مَعْرِفَةِ حَقِّنَا‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"؛ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۲، ص ۳۵۸، ح ۵۶.

[5] "يَا أَبَا حَمْزَةَ إِنَ‏ مِنَّا بَعْدَ الْقَائِمِ‏ أَحَدَ عَشَرَ مَهْدِيّاً مِنْ‏ وُلْدِ الْحُسَيْنِ‏(ع)‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"؛ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۴۷۸

[6] "فَلَأَنْصُرَنَّهُ بِجُنْدِي وَ لَأَمُدَّنَّهُ‏ بِمَلَائِكَتِي‏ حَتَّى‏ تَعْلُوَ دَعْوَتِي‏ وَ تَجْمَعَ‏ الْخَلْقُ‏ عَلَى‏ تَوْحِيدِي‏ ثُمَ‏ لَأُدِيمَنَ‏ مُلْكَهُ‏ وَ لَأُدَاوِلَنَ‏ الْأَيَّامَ‏ بَيْنَ‏ أَوْلِيَائِي‏ إِلَى‏ يَوْمِ‏ الْقِيَامَةِ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"؛ شیخ صدوق، علل الشرایع، ج ۱، ص ۷؛ همو، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۱، ص ۲۵۵، ح ۴

[7] "وَ اللَّهِ‏ لَيَمْلِكَنَ‏ رَجُلٌ‏ مِنَّا أَهْلَ‏ الْبَيْتِ‏ ثَلَاثَمِائَةِ سَنَةٍ وَ يَزْدَادُ تِسْعاً قَالَ‏ فَقُلْتُ‏ لَهُ‏ مَتَى‏ يَكُونُ‏ ذَلِكَ‏ قَالَ‏ بَعْدَ مَوْتِ‏ الْقَائِمِ‏ (ع)‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"؛ نعمانی، الغیبة، ص ۳۳۱؛ عیاشی، تفسیر عیاشی، ج ۲، ص ۳۲۶

[8] محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج ۱، ص ۳۳۸

[9] سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۲۵-۲۷.

[10] ر. ک: ابن منادی، الملاحم، ص ۱۸۴.

[11] ر. ک: نعیم بن حماد، الفتن، ص ۲۰۷، ۱۰۷۱؛ سنن ابی داود، ج ۴، کتاب المهدی، ح ۴۲۸۱

[12] متقی هندی، البرهان فی علامات مهدی آخر الزمان، ص ۹۵

[13] "سبع سنین أو ثمان سنین أو تسع سنین ثمّ لا خیر فی الحیاة بعده‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"؛ مقدسی شافعی، عقد الدرر فی اخبار المنتظر، ص ۲۲۰.

[14] ﴿وَلا تَدْعُ مَعَ اللَّهِ إِلَهًا آخَرَ لا إِلَهَ إِلاَّ هُوَ كُلُّ شَيْءٍ هَالِكٌ إِلاَّ وَجْهَهُ لَهُ الْحُكْمُ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ﴾و با خداوند، خدایی دیگر (به پرستش) مخوان، هیچ خدایی جز او نیست، هر چیزی نابود شدنی است جز ذات او؛ فرمان او راست و (همگان) به سوی او بازگردانده می‌شوید؛ سوره قصص، آیه: ۸۸.

[15] سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۲۵-۲۷.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]