نایب خاص امام مهدی

این یک مقالهٔ خرد است. می‌توانید با گسترش آن به امامت‌پدیا کمک کنید.

این مدخل مرتبط با مباحث پیرامون امام مهدی(ع) است. "امام مهدی" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

امام مهدی در قرآن | امام مهدی در حدیث | امام مهدی در کلام اسلامی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل امام مهدی (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

مقدمه

در غیبت صغرا چهار سفیر یا نایب خاص، درخواست‏های مردم را به حضرت مهدی(ع)‏ و نیز نامه‌‏ها و توقیعات آن حضرت را به مردم می‏‌رساندند و خود به زیارت ایشان نایل می‌‏شدند. در آغاز نیابت خاص، جایگاه سفارت برای مردم روشن نبود. فقط عده اندکی از خواص و وکیلان، با نایب آن حضرت در ارتباط بوده، مسایل مورد نیاز خود را با او در میان می‏‌گذاشتند؛ امّا پس از گذشت زمان، با تلاش‌‏های خالصانه وکیلان، نیابت خاص، حضرت نزد شیعیان، جایگاه خود را یافت.
بنابراین ارتباط شیعیان با نوّاب خاص در دوره‌‏های نخست، به طور عمده به واسطه وکیلان بود. به این صورت که مردم، خواسته‌‏های خود را با وکیلان در میان می‌‏گذاشتند یا وجوهات شرعی خود را به آنان می‌‏پرداختند. وکیلان نیز آن‏ها را به سفیر و نایب امام(ع) منتقل می‌‏کردند و با واسطه سفیر، از ناحیه مقدسه پاسخ پرسش‏های خود را می‌‏گرفتند. با روشن شدن جایگاه نوّاب خاص، برخی شیعیان به صورت پنهانی توانستند به طور مستقیم با آنان تماس برقرار کنند. این کار، به طور عمده از زمان دومین نایب آغاز شد و ادامه یافت.

وظایف نایبان خاص‏

برخی فعالیت‏‌های نایبان خاص بدین قرار بود:

برطرف کردن تردید شیعیان درباره حضرت مهدی(ع)‏‏: ولادت آخرین ذخیره الهی به صورت پنهانی صورت گرفت و جز اندکی از شیعیان، آن حضرت را در دوران پدر بزرگوارش ندیده بودند و تردیدهایی میان شیعیان پدید آمده بود؛ از این‌‏رو، یکی از مسؤولیت‏‌های‏ مهم و حساس نواب خاص، از میان بردن تردیدهای موجود درباره حضرت مهدی(ع)‏ بود. این تلاش‏ها، بیشتر در دوران نایبان اوّل و دوم انجام شد؛ ولی در مواقع مورد نیاز در دوره دیگر نواب نیز بدان توجه می‌‏شد. از آن‏جا که این مسأله، بسیار مهم و حساس بود، افزون بر ارائه کراماتی از طرف نایبان خاص، خود حضرت در موارد لازم، با صدور توقیعاتی این امر را بر ایشان آسان می‏کرد. میان توقیعاتی که هم‏‌اکنون از آن حضرت در دست است، تعدادی درباره همین مسأله است.
پنهان نگه‏داشتن مکان حضرت مهدی(ع)‏‏: از احادیث نقل شده توسط نوّاب خاص و توقیعات صادر شده از طرف امام زمان (ع) به دست آنان^[۱]، دانسته می‌‏شود نوّاب وظیفه‏‌ای دو جانبه داشته‏‌اند: از سویی محل زندگی امام را نه فقط از دشمنان، بلکه از شیعیان پنهان نگه می‌‏داشتند و از سوی دیگر، به وکلای خود آموزش می‌‏دادند مبادا اسمی از آن حضرت به میان آورند؛ از این‌‏رو توانستند شیعیان را از خطر عباسیان مصون دارند.
پاسخگویی به پرسش‏‌های فقهی و مشکلات علمی و عقیدتی‏: نایبان خاص، پرسش‏های فقهی و شرعی شیعیان را خدمت امام و پاسخ آن‏ها را به مردم می‏‌رساندند. به ویژه در دوره نیابت نایب دوم، محمد بن عثمان، پرسش‏‌های فقهی بسیاری مطرح شد و امام، ضمن توقیعات پرشماری به آن‏ها پاسخ داد. فعالیت‌‏های نایبان خاص به مسایل فقهی محدود نمی‌‏شد؛ بلکه وظیفه دیگر آنان حل مشکلات علمی و شرکت در بحث‌‏ها و مناظرات عقیدتی بود^[۲].
سازماندهی وکیل‏های حضرت‏: یکی از تشکل‏‌های مهمی که در دوران امامان پیش از حضرت مهدی(ع)‏ شکل گرفت، تشکیلات وکالت بود. آن بزرگواران، این سازمان را برای آماده کردن هرچه بیشتر مردم، برای تحمل دوران غیبت حضرت مهدی(ع)‏ به وجود آوردند؛ از این‌‏رو هرچه بیشتر می‌‏کوشیدند از مواجهه مستقیم، کم‏ کرده، امور را بر عهده افراد شایسته بگذارند. این تشکیلات، به طور رسمی در زمان امام کاظم(ع) پدید آمد؛ امّا در زمان حضرت مهدی(ع)‏ به اوج خود رسید؛ بنابراین، سیاست تعیین وکیل برای اداره امور نواحی گوناگون و برقراری ارتباط میان شیعیان و امامان، از دوران‏‌های امامان پیشین وجود داشت. در عصر غیبت، این تماس با امام زمان، قطع شد و محور ارتباط وکیلان با امام، نایبی بود که امام زمان تعیین می‏‌کرد. مناطق شیعه‌‏نشین- به طور تقریبی- مشخص بود و بنا به ضرورت در هر منطقه، وکیلی تعیین می‌‏شد. گاهی چند وکیل در مناطق کوچک‏تر، تحت سرپرستی وکیلی بودند که امام یا نایب خاص برای آن‏ها تعیین می‌‏کرد. در مواردی ممکن بود برخی از وکیلان برای یک بار امام زمان (ع) را ملاقات کنند؛ چنان‏که محمد بن احمد قطّان "از وکیلان ابو جعفر، نایب دوم" به ملاقات امام نایل شد^[۳]؛ اما به طور معمول، آنان زیر نظر نایب خاص امام، انجام وظیفه می‏‌کردند.
آماده کردن شیعیان برای غیبت کبرا: یکی از مسؤولیت‏‌های نایبان خاص- به ویژه آخرین نایب- آماده کردن اذهان عمومی برای غیبت کبرا و عادت دادن تدریجی مردم به پنهان‌‏زیستی امام و جلوگیری از غافلگیر شدن در موضوع غیبت بود. غیبت ناگهانی امام مهدی(ع) چه بسا باعث انکار مطلق وجود آن حضرت و انحراف افکار عمومی می‏شد. نمایندگان خاص امام زمان (ع) در دوران غیبت صغرا، به این هدف و غرض نایل شدند و افکار و اذهان عمومی را برای غیبت کبرا آماده کردند.
رهبری دوستداران و طرفداران امام زمان (ع) و حفظ مصالح اجتماعی شیعیان؛ امام زمان (ع) توانست به وسیله نایبان خاص، رهبری خویش را در جامعه اعمال کرده، خسارت‌‏های ناشی از عدم حضور مستقیم خود را جبران نماید. همچنین، کمبودی که به واسطه حاضر نبودن امام، در اجتماع شیعیان پیدا شده بود، پر کرده، مصالح اجتماع آن زمان و دوستداران را- در سخت‏‌ترین و پیچیده‏‌ترین شرایط اجتماعی و سیاسی- حفظ کند و نگذارد شیعیان منحرف شده و متلاشی شوند^[۴].
جلوگیری از فرقه‏گرایی شیعیان‏: از مسؤولیت‏‌های مهم نایبان خاص، این بود که شیعیان را از پراکندگی بیشتر مصون دارند. ایشان همواره آن دسته از گفتارهای پیامبر(ص) و امامان(ع) را بیان می‌‏کردند که دلالت داشت مجموع پیشوایان معصوم(ع) به دوازده ختم می‏شود و واپسین آنان غیبت خواهد کرد. نوّاب خاص، در این مرحله، به پیروزی چشمگیری دست یافتند و توانستند انشعابات پدید آمده در مکتب تشیع را کمتر کرده در نهایت، به حداقل برسانند.
مبارزه با مدعیان دروغین نیابت‏: یکی از مسؤولیت‏‌های مهم نایبان خاص، مبارزه با مدعیان دروغین نیابت بود. این مبارزه به طور عمده، با هدایت‏های امام- با صدور توقیعات از طرف آن حضرت- صورت می‏‌گرفت^[۵].
گرفتن اموال متعلق به امام و مصرف آن در موارد لازم‏: هرکدام از نوّاب خاص امام، در دوران سفارت خود، وجوه و اموال متعلق به حضرت را تحویل می‌‏گرفت و در مواردی که امام دستور می‌‏داد، مصرف می‌‏کرد^[۶].

جستارهای وابسته

منابع

سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت.

پانویس

با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:

↑ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۲۲۲
↑ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۱۷۶
↑ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۱، ص ۴۴۲
↑ ر. ک: صدر، سیّد محمد، تاریخ الغیبة الصغری، ص ۴۲۶
↑ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۲۴۴
↑ سلیمیان، خدامراد،فرهنگ‌نامه مهدویت، ص: ۴۵۱ - ۴۵۴.

[1] شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۲۲۲

[2] شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۱۷۶

[3] شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۱، ص ۴۴۲

[4] ر. ک: صدر، سیّد محمد، تاریخ الغیبة الصغری، ص ۴۲۶

[5] شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۲۴۴

[6] سلیمیان، خدامراد،فرهنگ‌نامه مهدویت، ص: ۴۵۱ - ۴۵۴.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]