رجعت در معارف مهدویت: تفاوت میان نسخه‌ها
برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی |
|||
| خط ۱۲: | خط ۱۲: | ||
در یادداشت‌های مرحوم دهخدا، از [[ظهور]] [[حضرت بقیة الله]] {{ع}} و از نزول [[حضرت مسیح]] {{ع}} نیز "رجعت" تعبیر شده است<ref>لغتنامه دهخدا، حرف راء، ص ۲۹۵.</ref> که از نظر معنای لغوی درست است ولی از نظر اصطلاح، صحیح نیست؛ زیرا رجعت در اصطلاح کلامی [[شیعه]]، عبارت از بازگشت پس از [[مرگ]] است، در حالی که وجود اقدس [[حضرت صاحب الزمان]] {{ع}} در پشت پرده [[غیبت]] است و از پرده بیرون میآید، و وجود [[مقدس]] [[حضرت عیسی]] {{ع}} در آسمان‌هاست که پس از ظهور [[ولی عصر]] {{ع}} او نیز نازل میشود و در پیاده کردن [[عدالت]] اجتماعی، یار و مددکار آن [[مهر]] تابان میشود. از این رهگذر در مورد [[امام زمان]] {{ع}} "[[ظهور]]" تعبیر میشود و درباره [[حضرت عیسی]] {{ع}} "نزول" و تعبیر رجعت اصطلاحی در حقّ آنها صحیح نیست. اما [[فرمان]] رجعت، همانند [[فرمان]] [[ظهور]]، از طرف [[خداوند متعال]] صادر میشود و جمعی از [[بندگان]] [[خالص]] [[خداوند]] که سال‌ها و احیانا قرن‌ها پیش از آن، دیده از [[جهان]] فروبسته‌اند، بازمی‌گردند و تجلّی [[قدرت]] [[خداوند]] را در [[دولت کریمه]] [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}} میبینند<ref>رجعت، محمد خادمی شیرازی، ص ۱۶.</ref>.<ref>[[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۱۲۲.</ref> | در یادداشت‌های مرحوم دهخدا، از [[ظهور]] [[حضرت بقیة الله]] {{ع}} و از نزول [[حضرت مسیح]] {{ع}} نیز "رجعت" تعبیر شده است<ref>لغتنامه دهخدا، حرف راء، ص ۲۹۵.</ref> که از نظر معنای لغوی درست است ولی از نظر اصطلاح، صحیح نیست؛ زیرا رجعت در اصطلاح کلامی [[شیعه]]، عبارت از بازگشت پس از [[مرگ]] است، در حالی که وجود اقدس [[حضرت صاحب الزمان]] {{ع}} در پشت پرده [[غیبت]] است و از پرده بیرون میآید، و وجود [[مقدس]] [[حضرت عیسی]] {{ع}} در آسمان‌هاست که پس از ظهور [[ولی عصر]] {{ع}} او نیز نازل میشود و در پیاده کردن [[عدالت]] اجتماعی، یار و مددکار آن [[مهر]] تابان میشود. از این رهگذر در مورد [[امام زمان]] {{ع}} "[[ظهور]]" تعبیر میشود و درباره [[حضرت عیسی]] {{ع}} "نزول" و تعبیر رجعت اصطلاحی در حقّ آنها صحیح نیست. اما [[فرمان]] رجعت، همانند [[فرمان]] [[ظهور]]، از طرف [[خداوند متعال]] صادر میشود و جمعی از [[بندگان]] [[خالص]] [[خداوند]] که سال‌ها و احیانا قرن‌ها پیش از آن، دیده از [[جهان]] فروبسته‌اند، بازمی‌گردند و تجلّی [[قدرت]] [[خداوند]] را در [[دولت کریمه]] [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}} میبینند<ref>رجعت، محمد خادمی شیرازی، ص ۱۶.</ref>.<ref>[[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۱۲۲.</ref> | ||
== [[رجعت]] و [[قرآن]] == | |||
در [[قرآن کریم]] [[آیات]] متعددی است که [[امامان]] [[اهل بیت]] {{عم}} آنها را به مسأله [[رجعت]] [[تفسیر]] کرده‌اند. روشن است که [[ائمه]] [[معصومین]] {{عم}} مترجمان و مفسّران حقیقی [[وحی الهی]] هستند و [[قرآن]] در خانه آنان فرود آمده و صاحبان خانه، از آنچه در خانه است، از همگان آگاه‌تر و داناترند. برخی از دانشمندان معاصر، ٧٦ [[آیه]] از [[آیات]] [[قرآن]] را [[تأویل]] به [[رجعت]] کرده‌اند. | |||
در [[قرآن کریم]] آمده است: {{متن قرآن|وَيَوْمَ نَحْشُرُ مِن كُلِّ أُمَّةٍ فَوْجًا}}<ref>سوره نمل، ۸۳.</ref> و آن روز که از هر امتی، گروهی از کسانی را که [[آیات]] ما را [[دروغ]] انگاشتند، محشور گردانیم. از [[امام صادق]] {{ع}} [[روایات]] متعدّدی در [[تأویل]] این [[آیه شریفه]] در مورد [[رجعت]] رسیده است. از جمله این [[روایت]] است که مردی به [[امام صادق]] {{ع}} گفت: [[اهل سنت]] می‌پندارند این [[آیه شریفه]] درباره [[روز قیامت]] است. حضرت فرمود: "آیا [[خداوند]] در [[روز رستاخیز]] از هر امّتی گروهی را محشور می‌سازد و بقیه آنان را وا میگذارد؟ هرگز! این [[آیه]] در مورد رجعت است که برخی را زنده می‌سازد. این [[آیه شریفه]] در مورد [[قیامت]] است که میفرماید: {{متن قرآن|وَحَشَرْنَاهُمْ فَلَمْ نُغَادِرْ مِنْهُمْ أَحَدًا}}<ref>سوره کهف، ۴۷.</ref> و همه آنان را گرد خواهیم آورد و هیچ‌یک را فروگذار نخواهیم کرد. و نیز درباره [[آیه شریفه]] {{متن قرآن|وَيَوْمَ نَحْشُرُ مِن كُلِّ أُمَّةٍ فَوْجًا}} فرمود: "همه انسان‌های باایمانی که به ناحق کشته شده باشند، [[رجعت]] میکنند و پس از آن از [[دنیا]] میروند. رجعت برای [[مؤمنان خالص]] و نیز [[کافران]] محض است"<ref>بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۳۲۶؛ تفسیر برهان، ج ۳، ص ۳۱۰.</ref>. | |||
درباره [[آیه شریفه]] {{متن قرآن|رَبَّنَا أَمَتَّنَا اثْنَتَيْنِ وَأَحْيَيْتَنَا اثْنَتَيْنِ}}<ref>سوره مؤمن، ۱۱.</ref>؛ پروردگارا! ما را دو بار میراندی و دو بار زنده ساختی، [[امام باقر]] {{ع}} فرمود: "این [[آیه]] مخصوص گروه‌هایی است که پس از [[مرگ]]، بار دیگر به همین [[دنیا]] [[رجعت]] میکنند"<ref>تفسیر برهان، ج ۴، ص ۹۳.</ref> و [[امام رضا]] {{ع}} فرمود: "این [[آیه شریفه]] در مورد [[رجعت]] است"<ref>همان.</ref>. درباره [[آیه شریفه]] {{متن قرآن|إِنَّا لَنَنصُرُ رُسُلَنَا وَالَّذِينَ آمَنُوا فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَيَوْمَ يَقُومُ الأَشْهَادُ}}<ref>سوره مومن، ۵۱.</ref>؛ ما پیام‌آوران خویش و ایمان‌آوردگان را در [[زندگی]] [[دنیا]] و در [[روز قیامت]] که [[شاهدان]] برای [[شهادت]] به پای می‌خیزند، [[یاری]] می‌کنیم؛ [[امام صادق]] {{ع}} فرمود: "به خدای [[سوگند]] که این [[یاری‌رسانی]]، در [[رجعت]] خواهد بود، آیا نمی‌دانی که بیشتر [[پیامبران خدا]] در [[دنیا]] به [[پیروزی]] ظاهری نرسیده و به [[شهادت]] نائل آمدند، همین‌گونه [[امامان]] راستین؟ با این بیان، این [[وعده]] [[پیروزی]] در هنگام رجعت خواهد بود"<ref>بحار الانوار، ج ۵۳.</ref>. پس در پرتو [[آیات]] [[وحی]] ثابت گردید که رجعت، یک واقعیت تردیدناپذیر است<ref>[[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۳۵۸.</ref>. | |||
در آیه‌ای دیگر آمده است: {{متن قرآن|إِنَّ الَّذِي فَرَضَ عَلَيْكَ الْقُرْآنَ لَرَادُّكَ إِلَى مَعَادٍ قُلْ رَبِّي أَعْلَمُ مَنْ جَاءَ بِالْهُدَى وَمَنْ هُوَ فِي ضَلَالٍ مُبِينٍ}}<ref>«بی‌گمان آن کس که قرآن را بر تو واجب کرده است تو را به بازگشتگاهی باز میگرداند؛ بگو: پروردگار من بهتر می‌داند چه کسی رهنمود آورده است و چه کسی در گمراهی آشکاری است» سوره قصص، آیه ۸۵.</ref>. [[امام سجاد]] {{ع}} درباره این [[آیه]] فرمود: "[[پیامبر]] شما و امیرالمؤمنین علی {{ع}} و [[ائمه معصومین]] به سوی شما باز خواهند گشت<ref>تفسیر نورالثقلین، ج ۴، ص ۱۴۴، ح ۱۲۶.</ref>.<ref>[[محمد جعفر سعیدیان‌فر|سعیدیان‌فر]] و [[سید محمد علی ایازی|ایازی]]، [[فرهنگنامه پیامبر در قرآن کریم ج۱ (کتاب)| فرهنگنامه پیامبر در قرآن کریم ج۱]]، ص ۶۱۶.</ref> | |||
== امکان و وقوع رجعت == | == امکان و وقوع رجعت == | ||
نسخهٔ ۶ اوت ۲۰۲۴، ساعت ۱۸:۵۳
این مدخل زیرشاخهٔ بحث رجعت است. رجعت از چند منظر متفاوت، بررسی میشود: رجعت در قرآن - رجعت در حدیث - رجعت در کلام اسلامی - رجعت در معارف و سیره رضوی - رجعت در معارف مهدویت - پرسش‌های مرتبطرَجعت به معنای بازگشت عبارت است از: بازگشت دو گروه از مردگان، مؤمنین خالص و کافرین خالص پس از ظهور حضرت مهدی (ع) با همان بدن‌هایی که از دنیا رفته‌اند، تا مؤمنان از برپایی حکومت جهانی عدل شاد شده، به فیض همراه حضرت مهدی (ع) برسند و کافران از پستی و حقارت ستمگران دردمند شده و به برخی مکافات‌های دنیوی کارهای خود برسند. البته معنای اصطلاحی عام رجعت رجوع به دنیا بعد از موت تا قبل از قیامت است.
معناشناسی
"رجعت" در لغت به معنای رجوع و برگشت و در اصطلاح دینی بازگشت انسان پس از مرگ است. این بازگشت ممکن است محشور شدن برای قیامت، یا بازگشت به دنیا باشد[۱] و در اصطلاح بدین مفهوم است که امامان خاندان وحی و رسالت (ع) و انبوهی از کسانی که جهان را بدرود گفته‌اند، بار دیگر پس از حضرت مهدی (ع) و پیش از شهادت او به خواست خداوند و اراده حکیمانه او، بدین جهان باز میگردند. نخستین رجعت‌کننده، امام حسین (ع) است و پس از ایشان، همه امامان اهل بیت (ع) یکی پس از دیگری رجعت میکنند[۲].[۳]
در یادداشت‌های مرحوم دهخدا، از ظهور حضرت بقیة الله (ع) و از نزول حضرت مسیح (ع) نیز "رجعت" تعبیر شده است[۴] که از نظر معنای لغوی درست است ولی از نظر اصطلاح، صحیح نیست؛ زیرا رجعت در اصطلاح کلامی شیعه، عبارت از بازگشت پس از مرگ است، در حالی که وجود اقدس حضرت صاحب الزمان (ع) در پشت پرده غیبت است و از پرده بیرون میآید، و وجود مقدس حضرت عیسی (ع) در آسمان‌هاست که پس از ظهور ولی عصر (ع) او نیز نازل میشود و در پیاده کردن عدالت اجتماعی، یار و مددکار آن مهر تابان میشود. از این رهگذر در مورد امام زمان (ع) "ظهور" تعبیر میشود و درباره حضرت عیسی (ع) "نزول" و تعبیر رجعت اصطلاحی در حقّ آنها صحیح نیست. اما فرمان رجعت، همانند فرمان ظهور، از طرف خداوند متعال صادر میشود و جمعی از بندگان خالص خداوند که سال‌ها و احیانا قرن‌ها پیش از آن، دیده از جهان فروبسته‌اند، بازمی‌گردند و تجلّی قدرت خداوند را در دولت کریمه حضرت مهدی (ع) میبینند[۵].[۶]
رجعت و قرآن
در قرآن کریم آیات متعددی است که امامان اهل بیت (ع) آنها را به مسأله رجعت تفسیر کرده‌اند. روشن است که ائمه معصومین (ع) مترجمان و مفسّران حقیقی وحی الهی هستند و قرآن در خانه آنان فرود آمده و صاحبان خانه، از آنچه در خانه است، از همگان آگاه‌تر و داناترند. برخی از دانشمندان معاصر، ٧٦ آیه از آیات قرآن را تأویل به رجعت کرده‌اند.
در قرآن کریم آمده است: 
وَيَوْمَ نَحْشُرُ مِن كُلِّ أُمَّةٍ فَوْجًا
[۷] و آن روز که از هر امتی، گروهی از کسانی را که آیات ما را دروغ انگاشتند، محشور گردانیم. از امام صادق (ع) روایات متعدّدی در تأویل این آیه شریفه در مورد رجعت رسیده است. از جمله این روایت است که مردی به امام صادق (ع) گفت: اهل سنت می‌پندارند این آیه شریفه درباره روز قیامت است. حضرت فرمود: "آیا خداوند در روز رستاخیز از هر امّتی گروهی را محشور می‌سازد و بقیه آنان را وا میگذارد؟ هرگز! این آیه در مورد رجعت است که برخی را زنده می‌سازد. این آیه شریفه در مورد قیامت است که میفرماید: وَحَشَرْنَاهُمْ فَلَمْ نُغَادِرْ مِنْهُمْ أَحَدًا[۸] و همه آنان را گرد خواهیم آورد و هیچ‌یک را فروگذار نخواهیم کرد. و نیز درباره آیه شریفه وَيَوْمَ نَحْشُرُ مِن كُلِّ أُمَّةٍ فَوْجًا فرمود: "همه انسان‌های باایمانی که به ناحق کشته شده باشند، رجعت میکنند و پس از آن از دنیا میروند. رجعت برای مؤمنان خالص و نیز کافران محض است"[۹].
درباره آیه شریفه رَبَّنَا أَمَتَّنَا اثْنَتَيْنِ وَأَحْيَيْتَنَا اثْنَتَيْنِ[۱۰]؛ پروردگارا! ما را دو بار میراندی و دو بار زنده ساختی، امام باقر (ع) فرمود: "این آیه مخصوص گروه‌هایی است که پس از مرگ، بار دیگر به همین دنیا رجعت میکنند"[۱۱] و امام رضا (ع) فرمود: "این آیه شریفه در مورد رجعت است"[۱۲]. درباره آیه شریفه إِنَّا لَنَنصُرُ رُسُلَنَا وَالَّذِينَ آمَنُوا فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَيَوْمَ يَقُومُ الأَشْهَادُ[۱۳]؛ ما پیام‌آوران خویش و ایمان‌آوردگان را در زندگی دنیا و در روز قیامت که شاهدان برای شهادت به پای می‌خیزند، یاری می‌کنیم؛ امام صادق (ع) فرمود: "به خدای سوگند که این یاری‌رسانی، در رجعت خواهد بود، آیا نمی‌دانی که بیشتر پیامبران خدا در دنیا به پیروزی ظاهری نرسیده و به شهادت نائل آمدند، همین‌گونه امامان راستین؟ با این بیان، این وعده پیروزی در هنگام رجعت خواهد بود"[۱۴]. پس در پرتو آیات وحی ثابت گردید که رجعت، یک واقعیت تردیدناپذیر است[۱۵].
در آیه‌ای دیگر آمده است: إِنَّ الَّذِي فَرَضَ عَلَيْكَ الْقُرْآنَ لَرَادُّكَ إِلَى مَعَادٍ قُلْ رَبِّي أَعْلَمُ مَنْ جَاءَ بِالْهُدَى وَمَنْ هُوَ فِي ضَلَالٍ مُبِينٍ[۱۶]. امام سجاد (ع) درباره این آیه فرمود: "پیامبر شما و امیرالمؤمنین علی (ع) و ائمه معصومین به سوی شما باز خواهند گشت[۱۷].[۱۸]
امکان و وقوع رجعت
بهترین دلیل بر امکان چیزى، وقوع آن است. وقتى ثابت شود که رجعت در میان پیشینیان واقع شده است، دیگر براى اثبات امکان آن در این امّت، تردید معنى نخواهد داشت. ایات بسیارى از قرآن کریم، وقوع رجعت را در میان امّت‌هاى پیشین اثبات مى‌کند[۱۹].
بازگشت و زنده شدن پس از مرگ از نظر عقلی امری محال تلقی نمی‌شود و بارها در امت‌های پیشین اتفاق افتاده است. آیات و روایات زیادی وقوع این امر را تأیید میکنند و علمای شیعه تماماً بر حقانیت رجعت متفق القول‌اند. رجعت فقط مخصوص مؤمنین نیست، بلکه گروهی از کافران نیز در آن زمان زنده خواهند شد. البته رجعت برای این نیست که فرد به دنیا برگشته و از گناهان خود توبه کند یا جبران کاستی‌های خود را بنماید بلکه رجعت مانند محشور شدن در قیامت برای برداشت حاصل اعمال است؛ از این روست که در روایات فرموده‌اند کسانی در زمان ظهور حضرت به دنیا برمی‌گردند که در ایمان یا کفر خالص باشند، یعنی مؤمنین حقیقی هیچگاه از ایمان و کافران واقعی هیچگاه از کفرشان دست نخواهند کشید. بنابراین بازنده شدن کافران و مؤمنان تغییری در کفر و ایمان آنها پیش نمی‌آید و توبه‌ای در میان نخواهد و فقط کافر به جزای دنیایی اعمال خود میرسد و مؤمن به زندگی و آسایش دست می‌‌یابد[۲۰].
اختیاری یا عدم اختیاری بودن رجعت
سؤال مهم این است که آیا رجعت اختیاری است؟ ناگفته پیداست افرادی که برای انتقام و تنبیه رجعت میکنند، هرگز به میل و اراده خود برنمی‌گردند، بلکه به مصداق "کافر به جهنّم نمی‌رود، کشان‌کشان می‌برند"، آنها نیز ناگزیر تن به رجعت نمی‌دهند، که رجعت برای آنها بسیار ذلّت‌بار و سخت است. ولی در مورد مؤمنین به نظر میرسد که اختیاری خواهد بود نه اجباری. مفضل بن عمر میگوید: در خدمت امام صادق (ع) صحبت از حضرت ولی عصر (ع) شد و از افرادی که عاشقانه انتظار ظهور او را می‌کشند و پیش از نیل به چنین سعادتی از دنیا میروند گفت‌وگو شد، فرمود: هنگامی که حضرت ولی عصر (ع) قیام کند، مأمورین الهی در قبر با اشخاص مؤمن تماس میگیرند و به آنها میگویند: ای بنده خدا! مولایت ظهور کرده است، اگر میخواهی به او بپیوندی آزاد هستی، و اگر بخواهی در نعمت‌های الهی متنعّم بمانی باز هم آزاد هستی"[۲۱]. از این حدیث استفاده میشود که رجعت در مورد مؤمنان، اختیاری است[۲۲].
رجعت امامان
رجعت امامان (ع)، در قرآن کریم و روایات و زیارت‌ها آمده است. در قرآن آمده است: إِنَّ الَّذِي فَرَضَ عَلَيْكَ الْقُرْآنَ لَرَادُّكَ إِلَى مَعَادٍ...[۲۳] آن کسی که قرآن را بر تو فرو فرستاد به یقین، تو را به وعده‌گاهت بازمی‌گرداند. امام سجاد (ع) در تأویل این آیه شریفه فرمود: پیامبر شما و امیر مؤمنان و امامان اهل بیت، در عصر ظهور به دنیا باز میگردند[۲۴]. در روایتی امام صادق (ع) میفرماید: "نخستین کسی که در جریان رجعت به دنیا باز میگردد، امام حسین (ع) است"[۲۵]. و فرمود: "حسین (ع) به اراده حکیمانه خداوند به دنیا بازمیگردد و حضرت مهدی (ع)، انگشتر سلیمان را به همراه زمام امور جامعه به او می‌سپارد، و او کسی است که قائم (ع) را پس از یک زندگی طولانی و شکوهبار که از دنیا میرود، غسل میدهد و به خاک می‌سپارد"[۲۶]. نیز در تأویل آیه شریفه قرآن ثُمَّ رَدَدْنَا لَكُمُ الْكَرَّةَ عَلَيْهِمْ[۲۷] میفرماید: "حسین (ع) با حدود هفتاد نفر از یاران خویش به خواست خدا به دنیا باز میگردد... در همان حال، حضرت مهدی (ع) نیز در میان یاران امام حسین (ع) و مردم است. آنگاه هنگامی که عرفان و ایمان مردم نسبت به رجعت حضرت حسین (ع) استوار گردید، پایان زندگی امام مهدی (ع) فرامی‌رسد. امام حسین (ع) امور مربوط به غسل و نماز و به خاک‌سپاری پیکر پاکش را به عهده میگیرد، چرا که پیکر مطهر امام معصوم (ع) را تنها همانند او باید غسل و کفن کند و بر پیکر او نماز بگذارد و او را به خاک سپارد[۲۸]. در زیارت‌نامه‌های رسیده از جانب امامان راستین نیز، مسأله رجعت به‌طور صریح بیان شده است.
امام صادق (ع) از رجعت حضرت علی (ع) سخن میگوید و توضیح میدهد که برای آن حضرت چندین بار رجعت است[۲۹]. خود حضرت امیر (ع) نیز در ضمن خطبه مفصلی فرمودند: "برای من بازگشت پس از بازگشت و رجعت پس از رجعت است، من صاحب رجعت‌ها هستم، من صاحب صولت‌ها و شوکت‌ها هستم، من صاحب دولت‌ها و قدرت‌ها هستم"[۳۰]. از نظر روایات، تردیدی نیست که منظور از "دابّة الارض" در آیه ٨٢ سوره نمل، رجعت حضرت علی (ع) می‌باشد. امام باقر (ع) از حضرت علی (ع) نقل میکنند که فرمود: "به من شش فضیلت داده شده:
- علم منایا و بلایا و وصایا به من داده شده،
- سخن فصل (جداکننده حق و باطل) به من عطا شده،
- من صاحب رجعت‌ها هستم،
- فرمانروایی کل به من داده شده،
- من صاحب عصا و میسم هستم،
- من دابّة الارض هستم که با مردم سخن خواهم گفت[۳۱].[۳۲]
ضروری بودن اعتقاد به رجعت
اعتقاد به رجعت نزد علمای شیعه جزء اعتقادات اصلی دین و ضروریات مذهب به شمار میآید و انکار کننده رجعت از مذهب خارج میشود. در قرآن آیات بسیاری به رجعت اشاره کرده است. رجعت مردگان و زنده شدن اموات در امت‌های پیشین، مکرر اتفاق افتاده است و یکی از معجزات انبیای گذشته نیز زنده کردن مردگان بوده است. در قرآن نیز آیاتی وجود دارد که به این امر گواهی میدهد[۳۳]. روایات بسیاری در دسترس ما هست که از زنده شدن مردگان در امت رسول (ص) خبر میدهد و ائمه هدی (ع) در طول مدت امامت خود معجزاتی از جمله زنده کردن مردگان انجام داده‌اند.
امام رضا (ع) فرمود: "قریش نزد رسول خدا (ص) آمده و از ایشان خواستند مردگان آنها را زنده کند. رسول خدا (ص) حضرت علی بن ابی طالب (ع) را همراه آنان فرستاد و به او فرمود: یا علی! به سوی این صحرا برو و کسانی را که قریش می‌‌خواهند با صدای بلند فراخوان و بگو: محمد به شما میگوید "به اذن خدا برخیزید". حضرت علی (ع) همان گونه انجام داد و آن افراد از قبرهای خود برخاستند در حالی که خاک از سر و روی خود می‌‌زدودند. قریش به طرف آنان رفته و شروع به سؤال نمودند..."[۳۴].
رجعت در ادعیه و زیارات
در ادعیه و زیارت‌ها به موضوع رجعت اشاره شده و ما در زیارات و دعاهای بسیاری از خداوند حضور در رجعت را می‌‌خواهیم. از اینجا میتوان دریافت که رجعت فقط مخصوص گروهی از شیعیان خواهد بود زیرا اگر رجعت برای تمام شیعیان باشد، دیگر دعا کردن کاری بیهوده خواهد بود، از این روست که درباره قیامت که همگان زنده میشوند، کسی دعا نمی‌کند خدایا مرا در قیامت محشور کن. از جملاتی که در این دعاها گفته میشود میتوان فهمید تمام اهل بیت (ع) و امام‌زادگانی چون قمر بنی هاشم ابوالفضل العباس (ع) در زمان رجعت به دنیا باز خواهند گشت و همگی به حکومت خواهند رسید. حتی حضرت مهدی (ع) نیز پس از اینکه از دنیا میروند، دوباره رجعت کرده و به دنیا باز میگردد.
در زیارت جامعه که از امام هادی (ع) روایت شده است می‌‌خوانیم: «أُشْهِدُ اللَّهَ وَ أُشْهِدُكُمْ أَنِّي... مُعْتَرِفٌ بِكُمْ مُؤْمِنٌ بِإِيَابِكُمْ مُصَدِّقٌ بِرَجْعَتِكُمْ مُنْتَظِرٌ لِأَمْرِكُمْ مُرْتَقِبٌ لِدَوْلَتِكُمْ.... وَ نُصْرَتِي لَكُمْ مُعَدَّةٌ حَتَّى يُحْيِيَ اللَّهُ تَعَالَى دِينَهُ بِكُمْ وَ يَرُدَّكُمْ فِي أَيَّامِهِ وَ يُظْهِرَكُمْ لِعَدْلِهِ وَ يُمَكِّنَكُمْ فِي أَرْضِهِ... وَ جَعَلَنِي مِمَّنْ... يُحْشَرُ فِي زُمْرَتِكُمْ وَ يَكُرُّ فِي رَجْعَتِكُمْ وَ يُمَلَّكُ فِي دَوْلَتِكُمْ وَ يُشَرَّفُ فِي عَافِيَتِكُمْ وَ يُمَكَّنُ فِي أَيَّامِكُمْ وَ تَقَرُّ عَيْنُهُ غَداً بِرُؤْيَتِكُمْ»؛ (من خداوند و شما را گواه می‌‌گیرم که... به اهل بیت رسول خدا (ص) ایمان دارم، و به بازگشت شما ایمان دارم و رجعت شما را قبول دارم چشم به راه ظهور آل محمد (ص) و برپایی دولت شما هستم... من نیرو و توان خود را برای یاری شما مهیا کرده‌ام تا زمانی که خداوند دین خود را به واسطه شما دوباره زنده کند و شما را در آن روزهای الهی به زندگانی دنیا بازگرداند و شما را برای برپایی عدالت ظاهر کند و در روی زمین شما را حاکم و فرمانروا گرداند... خداوند مرا تا زمانی که زنده‌ام بر دوستی شما اهل بیت باقی گذارد، و مرا از جمله کسانی قرار دهد که در گروه شما محشور خواهد شد و در رجعت شما به دنیا باز میگردد و در حکومت شما [در آخرالزمان] به توانگری میرسد و در دوران آرامش شما [در زمان ظهور به دور از هر گونه ترس و جنگ] بهره‌مند میشود و در روزهایی که شما حضور دارید [در زمان رجعتِ شما به دنیا] به قدرت دست پیدا میکند و چشمان او به دیدار شما روشن میشود...)[۳۵].
امام هادی (ع) فرمودند: پس از زیارت جامعه زمانی که خواستی برگردی، در زیارت وداع چنین بگوی: "... سلام خدا بر شما باد، خداوند مرا در گروه شما محشور گرداند و در کنار حوض کوثر با شما باشم و از پیروان شما قرارم بدهد و در زمان حکومت شما مرا بهره‌مند سازد و زمانی که شما رجعت می‌‌نمایید مرا نیز زنده کنید و در روزهایی که شما بر جهان حکومت میکنید مرا به قدرت برساند"[۳۶]. روز بیست و پنجم از ماه ذی‌قعده، روز دحوالارض است. در دعای این روز می‌‌خوانیم: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَيْهِ وَ عَلَى جَمِيعِ آبَائِهِ وَ اجْعَلْنَا مِنْ صَحْبِهِ وَ أُسْرَتِهِ وَ ابْعَثْنَا فِي كَرَّتِهِ حَتَّى نَكُونَ فِي زَمَانِهِ مِنْ أَعْوَانِهِ اللَّهُمَّ أَدْرِكْ بِنَا قِيَامَهُ وَ أَشْهِدْنَا أَيَّامَهُ وَ صَلِّ عَلَيْهِ وَ ارْدُدْ إِلَيْنَا سَلَامَهُ...»؛ (خداوندا بر حضرت مهدی (ع) و تمامی پدران او درود فرست و مرا جزو یاران و اطرافیان او قرار ده و زمانی که او رجعت می‌‌نماید، مرا نیز دوباره زنده گردان تا زمانی که او سلطنت می‌‌نماید من از یاوران او باشم، بارالها مرا موفق به درک قیام آن جناب گردان و روزهای سلطنت او را به ما بنمایان و بر او درود و صلوات فرست و سلام ما را به حضرتش برسان...[۳۷]. در زیارت اربعین می‌‌گوییم: «وَ أَشْهَدُ أَنِّي بِكُمْ مُؤْمِنٌ وَ بِإِيَابِكُمْ مُوقِنٌ... وَ نُصْرَتِي لَكُمْ مُعَدَّةٌ حَتَّى يَأْذَنَ اللَّهُ لَكُمْ فَمَعَكُمْ مَعَكُمْ لَا مَعَ عَدُوِّكُمْ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ»؛ (من گواهی می‌‌دهم که من به شما ایمان دارم و به بازگشت شما یقین دارم... و همواره آماده‌ام و خود را مهیا نموده‌ام تا زمانی که خداوند به شما اجازه دهد به یاری شما برخیزم، آری با شما خواهم بود، با شما نه با دشمنان شما)[۳۸].
در زیارت وارث این گونه آمده است: «وَ أُشْهِدُ اللَّهَ وَ مَلَائِكَتَهُ وَ أَنْبِيَاءَهُ وَ رُسُلَهُ أَنِّي بِكُمْ مُؤْمِنٌ وَ بِإِيَابِكُمْ مُوقِنٌ»؛ (خداوند و ملائکه و پیامبران و فرستادگان الهی را گواه می‌‌گیرم که به راستی من به شما ایمان دارم و به بازگشت شما معتقدم)[۳۹]. در زیارت حضرت ابوالفضل (ع) نیز به رجعت اشاره شده است: «أَنَا لَكُمْ تَابِعٌ وَ نُصْرَتِي لَكُمْ مُعَدَّةٌ- حَتَّى يَحْكُمَ اللَّهُ وَ هُوَ خَيْرُ الْحاكِمِينَ فَمَعَكُمْ مَعَكُمْ لَا مَعَ عَدُوِّكُمْ إِنِّي بِكُمْ وَ بِإِيَابِكُمْ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ وَ بِمَنْ خَالَفَكُمْ وَ قَتَلَكُمْ مِنَ الْكَافِرِينَ»؛ (من پیرو شما هستم، و یاری خویش را برای رکاب شما ذخیره نموده‌ام، تا زمانی که خداوند به داوری [میان شما و دشمنانتان] برخیزد و او بهترین حاکم است. پس من با شما هستم، با شما، نه با دشمنان شما، به راستی که من به بازگشت شما [به دنیا] ایمان دارم و به مخالفین و کشندگان شما کفر می‌‌ورزم)[۴۰]. در دعای عهد که امام صادق (ع) فرمود هر کس چهل روز صبح این دعا را بخواند از یاوران آن حضرت خواهد بود و اگر پیش از آمدن حضرت از دنیا برود، در زمان ظهور به دنیا باز خواهد گشت: «اللَّهُمَّ إِنْ حَالَ بَيْنِي وَ بَيْنَهُ الْمَوْتُ الَّذِي جَعَلْتَهُ عَلَى عِبَادِكَ حَتْماً مَقْضِيّاً فَأَخْرِجْنِي مِنْ قَبْرِي مُؤْتَزِراً كَفَنِي شَاهِراً سَيْفِي مُجَرِّداً قَنَاتِي مُلَبِّياً دَعْوَةَ الدَّاعِي فِي الْحَاضِرِ وَ الْبَادِي»؛ (بار خدایا اگر مرگی که گریبان همه بندگان را خواهد گرفت، میان من و آن حضرت فاصله انداخت، مرا از قبرم دوباره بیرون آور، در حالی که کفنم را به کمر بسته و شمشیرم را از نیام بر کشیده‌ام و نیزه‌ام را برافراشته‌ام و دعوت شما را در هر نقطه از زمین، چه در آب‌ها و خشکی‌ها لبیک می‌‌گویم)[۴۱].
در زیارتی که از امام حسن عسکری (ع) برای امام حسین (ع) در روز سوم شعبان وارد شده است می‌‌خوانیم: «اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِحَقِّ الْمَوْلُودِ فِي هَذَا الْيَوْمِ الْمَوْعُودِ بِشَهَادَتِهِ قَبْلَ اسْتِهْلَالِهِ وَ وِلَادَتِهِ... الْمَمْدُودِ بِالنَّصْرَةِ يَوْمَ الْكَرَّةِ... إِلَيْكَ أَتَوَسَّلُ»؛ (خداوندا، تو را به حق [[[امام حسین]] (ع)] آن فرزندی که در این روز به دنیا آمد، کسی که پیش از ولادت و قبل از آنکه صدای گریه ی او در این دنیا شنیده شود، خبر شهادت او داده شده بود... کسی که در زمان رجعت [بر دشمنان] ظفر می‌‌یابد... می‌‌خوانم و به سویت دست نیاز بلند می‌‌کنم)[۴۲].
جناب ابوالقاسم حسین بن روح زیارتی نقل میکند که هرگاه در ماه رجب به زیارت یکی از قبور اهل بیت (ع) برویم، خوانده میشود. در آن زیارت]می‌‌خوانیم: «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي أَشْهَدَنَا مَشْهَدَ أَوْلِيَائِهِ فِي رَجَبٍ... وَ السَّلَامُ عَلَيْكُمْ... حَتَّى الْعَوْدِ إِلَى حَضْرَتِكُمْ وَ الْفَوْزِ فِي كَرَّتِكُمْ وَ الْحَشْرِ فِي زُمْرَتِكُمْ»؛ (سپاس خدایی را که در ماه رجب مرا توفیق داد تا یکی از قبور مطهر اولیائش را زیارت کنم... سلام و رحمت و برکت خداوند بر شما [[[خاندان رسول خدا]] (ص)] باد، امیدوارم دوباره به محضرتان شرفیاب شوم و روزگاری را که شما به دنیا رجعت میکنید ببینم و سعادت حضور پیدا کنم و عاقبت در قیامت نیز در گروه شما محشور شوم)[۴۳].
در زیارتی که امام زمان (ع) در توقیع شریف خود بدان دستور داده‌اند میفرماید: زمانی که اراده کردید به واسطه ما به سوی خداوند توجه کنید بگویید: «أُشْهِدُكَ يَا مَوْلَايَ أَنَّ... رَجْعَتَكُمْ حَقٌّ لَا رَيْبَ فِيهَا يَوْمَ لا يَنْفَعُ نَفْساً إِيمانُها لَمْ تَكُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ»؛ (ای مولای من! تو را شاهد می‌‌گیرم که بدون شک، رجعت شما حق است و در آن روز دیگر ایمان آوردن برای کسی سودی نخواهد داشت مگر کسی که از قبل ایمان آورده باشد...)[۴۴]. در زیارت دیگری که برای امام زمان (ع) در حرم عسکریین (ع) نقل شده است می‌‌خوانیم: "بارالها رخسار مبارک ولیّ خود را در دنیا و آخرت به ما نشان ده، خدایا من با اعتقاد به رجعت در پیشگاه صاحب این بارگاه به تو ایمان دارم[۴۵]. امام صادق (ع) زیارتی طولانی را برای ائمه (ع) نقل میکند که از راه دور میتوان با آن اهل بیت (ع) را زیارت نمود. در آن زیارت می‌‌خوانیم: "... من یاری خود را برای شما ذخیره کرده‌ام تا زمانی که خداوند دین حقیقی و راستین را حاکم کند. در آن روز من با شما خواهم بود، با شما، نه با دشمنان شما. من به برتری شما معتقدم و به رجعت شما ایمان دارم و قدرت خداوند را (در بازگرداندن مردگان) انکار نمی‌کنم و گمانم نمی‌رود جز به آنچه خداوند می‌‌خواهد". این دعا را شیخ طوسی در "مصباح" در اعمال روز جمعه آورده است[۴۶].
در زیارتی که در روز نیمه شعبان برای حضرت مهدی (ع) وارد شده، خوانده میشود: "... اگر روزهای درخشان (ظهور) شما را دریافتم و پرچم برافراشته حکومت شما را درک کردم و سلطنت نیرومند شما را دیدم، پس مانند بنده‌ای در خدمت شما خواهم بود... ولی اگر پیش از ظهور شما از دنیا رفتم، شما را نزد خداوند عزوجل شفیع می‌‌کنم، و از خدا می‌‌خواهم که بر محمد و آل محمد صلوات بفرستد و مرا در ایام ظهور شما بازگرداند و در روزهایی که شما بر زمین حکومت میکنید مرا از قبر برانگیزد، تا با پیروی از شما به آرزوهایم برسم و دلم را با انتقام از دشمنان آرام کنم"[۴۷].
امام باقر (ع) فرمود: هر کسی که زیارت "امین الله" را نزد قبر امیرالمؤمنین (ع) یا قبر یکی از اهل بیت (ع) بخواند، در صندوقی از نور قرار داده میشود و به مهر رسول خدا (ص) ممهور میشود. زمانی که حضرت قائم (ع) ظهور نماید، این دعا را به ایشان میدهند و حضرت خواننده دعا را ملاقات نموده و او را تکریم نموده و بشارت میدهد[۴۸].
در زیارت امام هادی و امام عسکری (ع) نیز آمده: "به بازگشت شما ایمان دارم و حکومت شما را قبول داشته و منتظر برپایی آن هستم و به بزرگی شما اعتراف می‌‌کنم"[۴۹].[۵۰]
رجعت در روایات
علاوه بر دعاها، روایات نیز در موضوع رجعت فراوان است، در این روایات علاوه بر رجعت ائمه (ع) و مؤمنین، به رجعت برخی از کفار نیز اشاره شده است. امام باقر (ع) فرمود: زمانی که جدم حضرت اباعبدالله الحسین (ع) به شهادت رسید، ملائکه به درگاه خدا صدا به شیون و ناله بلند کردند. خداوند به آنها وحی کرد: ای ملائکه من! آرام باشید، به عزت و جلال خود سوگند یاد می‌‌کنم که به راستی از تمام آنها انتقام خواهم گرفت، هر چند مدت‌های طولانی گذشته باشد. آنگاه خدای عزوجل امامانی را که از فرزندان امام حسین (ع) می‌‌آیند به ملائکه نشان داد که یکی از آنها ایستاده بود و مشغول نماز خواندن بود. آنگاه خداوند عزوجل فرمود: با این شخص که ایستاده است از آنها انتقام خواهم کشید[۵۱]. امام باقر (ع) در حدیثی خبر از بازگشت برخی زنان و مردانی میدهد که در صدر اسلام مرتکب جنایت‌های زیادی شده‌اند و به دست حضرت از آنان انتقام خواهم کشید[۵۲].
ابوذر غفاری روایت میکند که رسول خدا (ص) فرمود: کسانی که در صدر اسلام با من جنگیدند و آنان که پس از من با اهل بیت من خواهند جنگید، در آخرالزمان دوباره می‌‌آیند و در لشکر دجال خواهند بود[۵۳]. امام صادق (ع) در حدیثی فرمود: به راستی که خداوند به امام حسین (ع) وعده داد تا دوباره او را به دنیا بازگرداند و با دست خود از کسانی که او را شهید نموده‌اند انتقام بگیرد[۵۴].
امام صادق (ع) درباره آیه وَيَوْمَ نَحْشُرُ مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ فَوْجًا[۵۵] فرمود: "کسانی که گمان میکنند این آیه درباره قیامت است در اشتباهند. این آیه درباره رجعت است، زیرا خداوند در روز قیامت گروهی را محشور نمی‌کند در حالی که گروهی دیگر را محشور نکرده باشد؛ بلکه آن آیه‌ای که درباره زنده شدن مردم در روز قیامت است، این است: وَحَشَرْنَاهُمْ فَلَمْ نُغَادِرْ مِنْهُمْ أَحَدًا[۵۶].[۵۷]
امام صادق (ع) فرمود: "هر گروهی که خداوند بر آنها عذاب نازل کرد و هلاکشان ساخت در زمان رجعت باز نمی‌گردند، بلکه در قیامت محشور خواهند شد؛ اما کسانی که ایمان خالص دارند و کسانی که کفر محض دارند و اقوامی که با عذاب الهی به هلاکت نرسیده‌اند، در رجعت برمی‌گردند"[۵۸]. امام صادق (ع) در حدیثی فرمود:... "زمانی که ظهور حضرت مهدی (ع) فرا رسد، آسمان چهل روز، از جمادی الثانی تا دهم ماه رجب، بارانی بی‌نظیر ببارد که کسی تا آن موقع مانندش را ندیده است و خداوند با آن باران بدن مؤمنین را در قبرهایشان دوباره می‌‌رویاند. سپس امام صادق (ع) فرمود: گویا می‌‌بینم که آنها از سوی "جهینه"[۵۹] برانگیخته شده‌اند و گرد و غبار از سر و روی خود پاک میکنند"[۶۰].
امام صادق (ع) به مفضل فرمود: "حضرت قائم (ع) از منطقه‌ای که در پشت کوفه قرار دارد، بیست و هفت نفر را زنده میکند؛ پانزده نفر از قوم موسی که مردم را به سوی حق راهنمایی می‌‌کردند و به راه الهی می‌‌خواندند. هفت نفر اصحاب کهف هستند، یوشع بن نون، سلمان، أبودجانه أنصاری، مقداد و ملک أشتر؛ این بیست و هفت نفر در خدمت حضرت مهدی (ع) خواهند بود و او را یاری خواهند کرد و از سوی او به امارت مناطق مختلف منسوب خواهند شد"[۶۱].
مرحوم شیخ حر عاملی در کتاب شریف ایقاظ، حدیثی را نقل فرموده که تمام قاتلین سیدالشهدا (ع) در کربلا دوباره زنده میشوند و به دست تک‌تک ائمه (ع) و فرزندان ایشان به قتل می‌‌رسند. امام صادق (ع) فرمود: "زمانی که قیامت (صغری یعنی رجعت) فرا رسد خداوند جایگاهی از نور برای حضرت فاطمه (س) می‌‌نماید و امام حسین (ع) در حالی که سر مبارک خویش را به روی دست دارد به سوی او میرود. حضرت زهرا (س) شیونی سوزناک سر میدهد... آنگاه خداوند امام حسین (ع) را در بهترین شکل نمایان میکند و او قاتلین خود را به محاکمه می‌‌کشد. آنگاه خداوند تمام کسانی که او را کشتند و تمام افرادی که برای لشکر دشمنش تجهیزات فراهم می‌‌کردند و در شهادت او شرکت نمودند، حاضر می‌‌نماید و امام حسین (ع) تک‌تک آنها را تا آخرین نفر می‌‌کشد. سپس دوباره زنده میشوند و به دست امام حسن (ع) کشته میشوند و همین طور تا آخرین نفر از فرزندان اهل بیت (ع)، به دست خود انتقام میگیرند و آنها را شخصاً به قتل می‌‌رسانند. در این زمان خداوند ناراحتی آنان را برطرف میکند و اندوه‌شان پایان می‌‌پذیرد"[۶۲].
علی بن ابراهیم قمی در کتاب تفسیر خود درباره آیه وَلَوْ أَنَّ لِكُلِّ نَفْسٍ ظَلَمَتْ مَا فِي الْأَرْضِ لَافْتَدَتْ بِهِ وَأَسَرُّوا النَّدَامَةَ لَمَّا رَأَوُا الْعَذَابَ وَقُضِيَ بَيْنَهُمْ بِالْقِسْطِ وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ[۶۳] روایت میکند: "در زمان رجعت هر ستمگری که حق آل محمد (ع) را پایمال نموده، آرزو میکند ای کاش تمام زمین برای او بود و آن را برای بازخرید خود می‌‌پرداخت تا از عذاب رهایی یابد، اما زمانی که میبینند عذاب روی آورده، پشیمانی خود را مخفی میکنند. در این هنگام در میان آنها به عدالت قضاوت خواهد شد و به هیچ کس ستمی نمی‌شود[۶۴]. در روایتی از رجعت با واژه "آخرت" یاد شده، زیرا نام دیگر رجعت قیامت صغری است. ابوحمزه ثمالی از امام باقر (ع) روایت میکند درباره آیه فَالَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ قُلُوبُهُمْ مُنْكِرَةٌ وَهُمْ مُسْتَكْبِرُونَ[۶۵] فرمود: "تأویل این آیه درباره کسانی است که به رجعت ایمان نمی‌آورند و آنها کسانی‌اند که در دل، کافرند و ولایت علی بن ابی طالب (ع) را نمی‌پذیرند"[۶۶].
در کتاب تفسیر قمی حدیث دیگری درباره رجعت دشمنان اهل بیت (ع) آمده است. در تأویل آیه وَنُرِيَ فِرْعَوْنَ وَهَامَانَ وَجُنُودَهُمَا مِنْهُمْ مَا كَانُوا يَحْذَرُونَ[۶۷] روایتی نقل میکند که منظور این آیه کسانی هستند که حقوق آل محمد (ع) را غصب نمودند و خداوند آنها و دشمنان آل محمد (ع) را دوباره به دنیا برمی‌گرداند تا رنج عذاب و کشته شدن دنیا بچشند[۶۸]. در احادیث بسیاری از بازگشت امیرالمؤمنین (ع) به دنیا به عنوان "دابة الأرض" یاد شده است. در قرآن نیز از این کلمه استفاده شده است. روایاتی که در تأویل این آیه آمده است حاکی از آن است که امیرالمؤمنین (ع) به این دنیا باز خواهد گشت و هر مؤمنی را نشان ایمان و هر کافری را نشان کفر میدهد. در این روایات برای حضرت چندین رجعت گفته شده است[۶۹].
امام صادق (ع) فرمود: رسول خدا (ص) به امیرالمؤمنین (ع) می‌‌فرمود: "یا علی! هنگامی که آخرالزمان فرارسد، خداوند تو را در بهترین شمایل دوباره ظاهر خواهد کرد و تو چوب دستی‌ای همراه خواهی داشت که علامت کفر را بر پیشانی دشمنانت حک خواهی نمود"[۷۰]. در حدیثی امام صادق (ع) به مفضل فرمود: "هر مؤمنی که کشته شده باشد، در رجعت زنده خواهد شد تا اینکه به مرگ طبیعی از دنیا برود و کسانی که ایمان آنها خالص بوده و کفاری که کفر مطلق داشتند، باز خواهند گشت"[۷۱].
امام صادق (ع) در حدیثی درباره آیه شریفه قَالُوا رَبَّنَا أَمَتَّنَا اثْنَتَيْنِ وَأَحْيَيْتَنَا اثْنَتَيْنِ فَاعْتَرَفْنَا بِذُنُوبِنَا فَهَلْ إِلَى خُرُوجٍ مِنْ سَبِيلٍ[۷۲] فرمود: آیه درباره رجعت است[۷۳]. در روایت دیگری امام باقر (ع) درباره آیه وَتَرَى الظَّالِمِينَ لَمَّا رَأَوُا الْعَذَابَ يَقُولُونَ هَلْ إِلَى مَرَدٍّ مِنْ سَبِيلٍ[۷۴] فرمود: این آیه درباره کسانی است که در حق آل محمد (ص) ستم روا داشتند، زمانی که آنها در رجعت به دست علی بن ابی طالب (ع) به عذاب دچار میشوند، میگویند آیا میشود اکنون از دشمنی با اهل بیت (ع) دست برداریم و جزء محبان علی بن ابی طالب (ع) شویم؟[۷۵]. البته زمانی که امام زمان (ع) ظهور کند دیگر درِ توبه بسته خواهد بود و توبه‌ای پذیرفته نیست، زیرا بعد از اتمام حجت‌ها دیگر راهی برای توبه نیست. کسانی که در دنیا ایمان نیاورده و با کفر از دنیا رفته‌اند، اکنون با اقرار به حق می‌‌خواهند خود را از عذاب وارهانند در حالی که مؤمنین در دنیا همواره از حق پیروی می‌‌کردند و به این خاطر همیشه مورد آزار و ستم کفار قرار می‌‌گرفتند، از این روست که برای کناری که به دنیا رجعت میکنند توبه‌ای نخواهد بود. در احادیث مختلفی از بسته شدن باب توبه برای مردم، بعد از اتمام حجت‌ها و احتجاج‌ها سخن به میان رفته است و امام زمان (ع) پس از ظهور، ابتدا کفار را دعوت به حق می‌‌نماید و زمانی که نپذیرفتند، شمشیر در میان آنها حاکم خواهد بود و توبه‌ای را هم قبول نخواهد کرد[۷۶].
پیرامون بسته شدن باب توبه در زمان رجعت، در تفسیر آیه وَيُرِيكُمْ آيَاتِهِ... فَلَمَّا رَأَوْا بَأْسَنَا قَالُوا آمَنَّا بِاللَّهِ وَحْدَهُ وَكَفَرْنَا بِمَا كُنَّا بِهِ مُشْرِكِينَ * فَلَمْ يَكُ يَنْفَعُهُمْ إِيمَانُهُمْ لَمَّا رَأَوْا بَأْسَنَا[۷۷]، یعنی خداوند امیرالمؤمنین و ائمه هدی (ع) را در زمان رجعت بدانها نشان میدهد، پس وقتی آنها را میبینند، (از ظلم‌هایی که نسبت به آنان روا داشتند به واهمه می‌‌افتند و) توبه میکنند، اما این توبه سودی نخواهد داشت[۷۸].
خداوند در قرآن نیز از کفر درونی کافران حقیقی یاد کرده، آنان در هر صورت با دل و جان ایمان نمی‌آورند: وَلَوْ رُدُّوا لَعَادُوا لِمَا نُهُوا عَنْهُ[۷۹]. امام صادق (ع) درباره آیه يَوْمَ يَسْمَعُونَ الصَّيْحَةَ بِالْحَقِّ ذَلِكَ يَوْمُ الْخُرُوجِ * إِنَّا نَحْنُ نُحْيِي وَنُمِيتُ وَإِلَيْنَا الْمَصِيرُ * يَوْمَ تَشَقَّقُ الْأَرْضُ عَنْهُمْ سِرَاعًا ذَلِكَ حَشْرٌ عَلَيْنَا يَسِيرٌ[۸۰] فرمود: تأویل این آیه زمان رجعت خواهد بود[۸۱].
امام صادق (ع) درباره تأویل آیه فَمَهِّلِ الْكَافِرِينَ أَمْهِلْهُمْ رُوَيْدًا[۸۲] فرمود: یعنی تا زمان ظهور حضرت قائم (ع) به آنان مجال بده تا او بیاید و انتقام مرا از جنایت‌کاران و ستمکاران، از قریش و بنی‌امیه و سایر مردم بگیرد[۸۳].[۸۴]
برخی از رجعت‌کنندگان
- داوود رقی یکی از اصحاب امام صادق (ع) بود و تا زمان امام جواد (ع) نیز زنده بود و در سال دویست و یک هجری، اندکی پس از شهادت امام رضا (ع)، از دنیا رفت. او کسی است که در زمان ظهور حضرت مهدی (ع) دوباره زنده خواهد شد. امام صادق (ع) درباره او فرمود: "به راستی داوود رقی از اصحاب حضرت قائم (ع) است. در روایت دیگری داوود رقی خدمت امام صادق (ع) عرض کرد: من سنم بالا رفته و پیر و فرتوت شده‌ام؛ دوست دارم عاقبت من با کشته شدن در راه محبت شما تمام شود! حضرت فرمود: "بی‌تردید همین طور خواهد شد، اگر اکنون (به مرگ طبیعی از دنیا بروی و) نتوانی شهید شوی، حتماً در آخرالزمان (در رجعت تو) شهید خواهی شد". امام صادق (ع) به داوود رقی نظری انداخت، در حالی که او داشت از محضر امام خارج می‌‌شد، آنگاه فرمود: هر کس که دوست دارد یکی از یاوران حضرت قائم (ع) را ببیند به این مرد نگاه کند[۸۵].
- دیگر از افرادی که در رجعت بازخواهد گشت، یکی از اصحاب حضرت امام باقر (ع) است. او "عبدالله بن شریک عامری" است که به "أبی محجل" معروف است و از امام سجاد و امام باقر (ع) روایت نقل نموده است. امام باقر (ع) درباره‌اش فرمود: "گویا می‌‌بینم او را که دستاری سیاه رنگ به سر بسته و دو سر عمامه را بر دو کتف خود انداخته و در رکاب حضرت قائم اهل بیت (ع) در بالا رفتن از کوهی تلاش میکند. چهار هزار نفر تکبیر گویان همراه او هستند[۸۶].
- امام صادق (ع) فرمود: من از خداوند خواستم که اسماعیل، فرزندم را پس از من زنده نگاه دارد، اما خداوند (به جای این دعا) رتبه دیگری به او عنایت فرمود؛ او اولین نفری است که از یک گروه ده نفری در زمان رجعت زنده میشوند و به یاران حضرت می‌‌پیوندد.
- یکی دیگر از این گروه عبدالله بن شریک عامری است که پرچمدار حضرت قائم (ع) است[۸۷].
- در روایت دیگری عبدالله بن عجلان نیز یکی دیگر از اصحاب امام صادق (ع) نیز از کسانی معرفی شده است که در زمان ظهور حضرت رجعت خواهد کرد[۸۸].
- میسر بن عبدالعزیز نیز از جمله یاران امام صادق (ع) است که اهل بیت (ع) بسیار او را ستوده‌اند و او در زمان رجعت بازخواهد گشت و جزء یاران حضرت مهدی (ع) خواهد بود. او در زمان امام صادق (ع) از دنیا رفت[۸۹].
- امام صادق (ع) درباره نجم ابن أعین نیز فرمود: "به راستی او از کسانی خواهد بود که در زمان رجعت باز میگردد و در رکاب حضرت می‌‌جنگد"[۹۰].
- امام صادق (ع) در حدیثی به بازگشت دو تن از اصحاب خویش اشاره کرده و فرمودند: گویا می‌‌بینم که حمران بن اعین و میسر بن عبدالعزیز در بین صفا و مرده با شمشیر با دشمنان می‌‌جنگند[۹۱].[۹۲]
روایات و رجعت‌کنندگان
مفضل میگوید: نزد امام صادق (ع) از حضرت قائم (ع) و کسانی که در انتظار او از دنیا رفتند، به میان آمد؛ حضرت فرمود: زمانی که حضرت قائم (ع) قیام نماید، شخصی نزد مؤمن در قبرش آمده و میگوید: ای مؤمن، صاحب تو (حضرت ولی عصر (ع)) ظهور کرده است، اگر میخواهی که به او بپیوندی، پس برخیز و به او ملحق شو و اگر دوست داری که در نعمت‌های خداوندی باقی بمانی، پس بر جای خود بمان[۹۳]. امام باقر (ع) فرمود: تمام مؤمنین یک بار کشته میشوند و یک بار می‌‌میرند، هر کسی که اول کشته شده باشد، دوباره (در رجعت) زنده میشود، تا به مرگ طبیعی بمیرد و هر کسی که قبلاً به مرگ عادی از دنیا رفته باشد، دوباره برانگیخته شده تا به شهادت برسد. بدانید که تمام نیکوکاران و بدکاران این امت دوباره زنده میشوند، ولی مؤمنین به چشم روشنی زنده میشوند و ستمکاران برای عذاب الهی باز میگردند و این معنی آیه وَلَنُذِيقَنَّهُمْ مِنَ الْعَذَابِ الْأَدْنَى دُونَ الْعَذَابِ الْأَكْبَرِ[۹۴] است. ما به این مضمون احادیث زیادی داریم، اما این روایت عام است و با روایتی که قبلاً ذکر شد تخصیص می‌‌خورد، یعنی فقط کسانی زنده میشوند که در کفر و ایمان خالص باشند.
امام باقر (ع) فرمود: همانا امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (ع) با امام حسین (ع) دوباره به دنیا باز خواهند گشت و حضرت علی (ع) پرچم امام حسین (ع) را به دست میگیرد و از بنی‌امیه و معاویه و آل معاویه انتقام میگیرد. سپس از کوفه سی هزار تن از یاران امیرالمؤمنین (ع) زنده میشوند و هفتاد هزار نفر نیز از مردم (که با حضرت دشمن بودند) زنده شده و با هم در ناحیه صفین به جنگ می‌‌پردازند، مانند جنگ صفینی که حضرت علی (ع) انجام داده بود و احدی از آنان زنده نخواهد ماند[۹۵]. امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (ع) رجعت دیگری نیز خواهد داشت. در آن رجعت با رسول خدا (ص) باز خواهد گشت، او خلیفه رسول خدا (ص) در زمین خواهد شد و خداوند تمام دنیا را تحت سلطنت او قرار میدهد تا وعده خدا محقق شود، همان وعده‌ای که میفرماید: هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَلَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ[۹۶]. در حدیث دیگری امام باقر (ع) فرمود: چقدر عجیب است! اینکه مردگانی از گور برخاسته و زنده شوند و چندین بار بمیرند و زنده شوند، شمشیر کشیده و بر ستمکاران و پیروان آنها بزنند، تا اینکه وعده الهی به حقیقت بپیوندد (و سرتاسر زمین به توحید ایمان آورند و از شرک و کفر خبری نباشد)[۹۷].
أبان میگوید: نزد أبوالطفیل در منزلش بودم. او برای من حدیثی نقل کرد که جماعتی از اصحاب رسول خدا (ص) در جنگ بدر، در زمان رجعت باز خواهند گشت، و سلمان و مقداد و ابوذر و أبی ابن کعب نیز رجعت خواهند کرد. من این حدیث را نزد امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (ع) گفتم. حضرت فرمود: این علمی است که مخصوص ما اهل بیت (ع) است و هیچ کس از امت رسول خدا (ص) نمی‌تواند آن را نادیده بگیرد و انکار کند، بلکه باید علم آن را به خدا واگذار کند. سپس حضرت فرمود: آنچه شنیدی درست است و آنقدر برای من از این گونه احادیث فرمود و آن را تفسیری روشن نمود، که اکنون من به رجعت مانند قیامت یقین دارم[۹۸].
امام صادق (ع) فرمود: "سه روز از روزهای الهی به شمار میرود: روزی که حضرت قائم (ع) قیام کند، روزی که رجعت کنندگان زنده شوند و به دنیا بازگردند و روز قیامت[۹۹].
در روایت مفصلی مفضل از امام صادق (ع) سؤال کرد: "مولای من! آیا آن هفتاد و دو نفری که با امام حسین (ع) به شهادت رسیدند، رجعت میکنند و با حضرت مهدی (ع) خواهند بود؟ حضرت فرمود: "بله، آنها خواهند آمد و امام حسین (ع) نیز با دوازده هزار نفر از شیعیان علی بن ابی طالب (ع) رجعت میکند. آنگاه دابة الأرض (یعنی علی بن ابی طالب (ع)) از میان رکن و مقام به دنیا باز میگردد و بر روی مؤمن نشان ایمان و بر روی کافر، نشان کفر می‌‌زند. سپس حضرت مهدی (ع) دو نفر از دشمنان رسول خدا (ص) (جبت و طاغوت) را از قبر خارج میکند و آنان را به إذن خدا زنده میگرداند و مردم را جمع نموده و ستم‌های آنان را یک‌یک می‌‌شمرد و از آنان اقرار میگیرد و آنها نیز بدان ظلم‌ها اعتراف میکنند، سپس حضرت دستور میدهد تا به قصاص تمام جنایت‌هایی که کرده‌اند، مجازات شوند. آنگاه حضرت آنان را بر درختی به دار می‌‌آویزد. مفضل عرض کرد: مولای من! آیا این عذاب‌ها، آخرین جزای آنان خواهد بود؟ حضرت فرمود: هرگز! ای مفضل، به خدا سوگند به راستی آنان دوباره بر خواهند گشت و سید اکبر حضرت محمد (ص) و صدیق اعظم امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (ع) و حضرت فاطمه و امام حسن و امام حسین و ائمه (ع) رجعت خواهند کرد و هر کسی که در ایمان و یا کفر خالص باشد نیز برخواهد گشت و تمام آنها این دو نفر را برای تمام ستم‌ها قصاص میکنند. در آن روزها حضرت آنان را در هر روز هزار بار زنده میکند و باز کشته میشوند... سپس حضرت فرمود: اگر شیعیان ما در قرآن تدبر کنند، در برتری ما اهل بیت شک نخواهند کرد. آیا منکرین رجعت سخن خداوند در قرآن را نشنیده‌اند که میگوید: وَنُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ * وَنُمَكِّنَ لَهُمْ فِي الْأَرْضِ وَنُرِيَ فِرْعَوْنَ وَهَامَانَ وَجُنُودَهُمَا مِنْهُمْ مَا كَانُوا يَحْذَرُونَ[۱۰۰]. ای مفضل به خدا سوگند، این آیه درباره بنی اسرائیل نازل شده، ولی تأویل آن درباره ماست و فرعون و هامان در این آیه، همان دو نفری هستند که حضرت از قبر بیرون می‌‌کشد. سپس یک‌یک ائمه (ع) نزد رسول خدا (ص) می‌‌آیند و از قاتلین خود و کسانی که به آنها ظلم کرده‌اند به او شکایت میکنند.
مفضل از حضرت سؤال کرد: معنای آیه سی و سوم سوره توبه چیست؟ امام صادق (ع) پاسخ داد: حقیقتاً خداوند دین خود را بر تمام ادیان در زمان رجعت غلبه خواهد داد. در چند ماه پایانی آخرین سال غیبت، حوادث بسیاری رخ خواهد داد. در ماه جمادی الثانی و رجب نیز گروهی رجعت خواهند کرد. از اهل بیت (ع) روایاتی نقل شده که در آن از بازگشت این افراد اظهار تعجب نموده‌اند و فرموده‌اند: «الْعَجَبُ كُلُّ الْعَجَبِ بَيْنَ الجَمَادي وَ الرَّجَبِ»؛ یعنی چه حادثه شگفتی در ماه جمادی و رجب اتفاق خواهد افتاد، حادثه‌ای بسیار عجیب[۱۰۱].
امیرالمؤمنین (ع) در حدیثی طولانی میفرماید:... "دابة الأرض به دنیا رجعت میکند و به سوی روم میرود. اصحاب کهف زنده میشوند و روم فتح میشود صدیق اکبر (یعنی علی بن ابی طالب (ع)) پرچم هدایت و شمشیر ذوالفقار را برمی‌‌دارد و دوباره به شهری که بدان هجرت نموده بود ـ یعنی کوفه ـ میرود... در آن روز تعداد یاران او سیصد و سیزده نفر است؛ هفت نفر از بنی اسرائیل‌اند و هفتاد نفر از کسانی هستند که در شب هجوم قریش به رسول خدا (ص) در مکه، از او محافظت می‌‌کردند و بیست نفر از اهالی یمن هستند و مقداد هم در میان آنان است، دویست و چهارده نفر که در کنار ساحل دریا می‌‌زیستند و زمانی که خداوند پیامبری برای آنها فرستاد و همگی به او ایمان آوردند، علاوه بر این سیصد و سیزده نفر، هفتاد نفر از جنیان با او خواهند بود"[۱۰۲].
امام صادق (ع) فرمود: "مؤمنین زمانی که می‌‌میرند و در قبر نهاده میشوند، دری از درهای بهشت به رویشان گشوده میشود. آنان در بهشت رضوی به دیدار آل محمد (ع) میروند و از غذاها و نوشیدنی‌های آنان می‌‌خورند و با آنان به گفتگو می‌‌نشینند. حالِ آنها بدین منوال خواهد بود تا زمانی که قائم آل محمد (ع) قیام کند، سپس خداوند آنان را دوباره زنده خواهد کرد و به دنیا باز خواهند گشت و لبیک گویان گروه گروه نزد حضرت مهدی (ع) می‌‌آیند..."[۱۰۳]. امام صادق (ع) فرمود: "اولین کسی که به دنیا رجعت می‌‌نماید حسین بن علی (ع) و یاران او، یزید و یاران او هستند. امام حسین (ع)، یزید و یزیدیان را می‌‌کشد، همان گونه که ایشان را شهید کردند. سپس امام صادق (ع) آیه را تلاوت فرمود: ثُمَّ رَدَدْنَا لَكُمُ الْكَرَّةَ عَلَيْهِمْ وَأَمْدَدْنَاكُمْ بِأَمْوَالٍ وَبَنِينَ وَجَعَلْنَاكُمْ أَكْثَرَ نَفِيرًا[۱۰۴].[۱۰۵]
امام صادق (ع) فرمود: کسی که به رجعت ما ایمان نداشته باشد و متعه را حرام بداند، جزء شیعیان ما اهل بیت (ع) نیست. امام صادق (ع) فرمود: خداوند در قرآن میفرماید: وَقَضَيْنَا إِلَى بَنِي إِسْرَائِيلَ فِي الْكِتَابِ لَتُفْسِدُنَّ فِي الْأَرْضِ مَرَّتَيْنِ[۱۰۶] تأویل این آیه (در امت رسول خدا) شهادت علی بن ابی طالب (ع) و مجروح ساختن امام مجتبی (ع) است. سپس خداوند میفرماید: وَلَتَعْلُنَّ عُلُوًّا كَبِيرًا[۱۰۷]، این آیه اشاره به شهادت امام حسین (ع) دارد. وَلَتَعْلُنَّ عُلُوًّا كَبِيرًا یعنی زمانی که وقت یاری حسین بن علی (ع) فرا رسید، بَعَثْنَا عَلَيْكُمْ عِبَادًا لَنَا أُولِي بَأْسٍ شَدِيدٍ فَجَاسُوا خِلَالَ الدِّيَارِ[۱۰۸] یعنی خداوند امام حسین (ع) و اهل بیت را دوباره در زمان ظهور حضرت قائم (ع) زنده میکند تا انتقام تمام کسانی که خونی از آل محمد (ع) به گردن آنهاست به قتل برسانند، وَكَانَ وَعْدًا مَفْعُولًا[۱۰۹] یعنی حتماً حضرت قائم (ع) قیام می‌‌نماید، ثُمَّ رَدَدْنَا لَكُمُ الْكَرَّةَ عَلَيْهِمْ[۱۱۰] یعنی امام حسین (ع) با هفتاد نفر از یاران او را به دنیا باز میگردانیم. آنها در حالی که حضرت قائم (ع) پیش روی آنهاست به مردم میگویند: این امام حسین بن علی (ع) است که در میان شما ظاهر شده است تا هیچ مؤمنی شک به دل راه ندهد. بدانید که او (حقیقتاً ظاهر شده) و او نه دجال و دروغگو است و نه شیطان است (که با سحر اموری غیر واقعی را برای شما واقعی جلوه دهد). پس زمانی که مردم به یقین دانستند که او همان امام حسین (ع) است، حضرت مهدی (ع) از دنیا خواهد رفت و امام حسین (ع) متولی غسل و کفن و حنوط و دفن آن حضرت میشود؛ زیرا این گونه امور درباره امام باید حتماً به دست یک امام دیگر انجام میگیرد[۱۱۱].
اسماعیل نام پیامبری از پیامبران الهی است که نام او در قرآن کریم آمده است: وَاذْكُرْ فِي الْكِتَابِ إِسْمَاعِيلَ إِنَّهُ كَانَ صَادِقَ الْوَعْدِ وَكَانَ رَسُولًا نَبِيًّا[۱۱۲]. امام صادق (ع) در حدیثی فرمود: این اسماعیل، پسر حضرت ابراهیم خلیل الرحمان نیست بلکه فرزند حزقیل است و از انبیای الهی است، زیرا اسماعیل فرزند ابراهیم، پیش از ابراهیم از دنیا رفت. اسماعیل بن حزقیل را خداوند برای هدایت قومش به پیامبری مبعوث نمود، اما قوم او قبول نکردند و پوست صورت او را کندند و سپس او را به قتل رساندند. خداوند غضب کرد و ملکی از ملائکه عذاب، به نام سطاطائیل را به نزد او فرستاد. آن ملک به جناب اسماعیل بن حزقیل گفت: ای اسماعیل خداوند مرا فرو فرستاده تا اگر مایل باشی قومت را به انواع عذاب مجازات کنم. اسماعیل بن حزقیل به او گفت: خیر، نمی‌خواهم اکنون عذاب شوند. خداوند به او وحی نمود، پس چه میخواهی ای اسماعیل؟ اسماعیل بن حزقیل گفت: بارالها تو از همگان بر ربوبیت خود و پیامبری محمد (ص) و جانشینان او پیمان گرفتی. تو به پیامبرت خبر دادی که امتش پس از او با حسین بن علی (ع)چه خواهند کرد؛ تو به حسین بن علی (ع) وعده دادی که او را دوباره به دنیا بازگردانی تا با دست خود از کسانی که با او به جنگ برخاستند انتقام بگیرد. خدایا اکنون من نیز می‌‌خواهم که مرا پس از مرگ دوباره به زندگی دنیا برگردانی تا از کسانی که با من اینگونه رفتار کردند انتقام بگیرم، همان گونه که حسین بن علی (ع) به دنیا باز میگردد. خداوند هم به اسماعیل بن حزقیل وعده داد که او را با حسین بن علی (ع) به دنیا بازگرداند[۱۱۳]. وَإِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثَاقَ النَّبِيِّينَ لَمَا آتَيْتُكُمْ مِنْ كِتَابٍ وَحِكْمَةٍ ثُمَّ جَاءَكُمْ رَسُولٌ مُصَدِّقٌ لِمَا مَعَكُمْ لَتُؤْمِنُنَّ بِهِ وَلَتَنْصُرُنَّهُ[۱۱۴]. امام صادق (ع) درباره این آیه فرمود: خداوند هیچ پیامبری را از حضرت آدم تا جناب خاتم به پیامبری برنگزید مگر اینکه دوباره به دنیا باز میگردد و به یاری رسول خدا محمد بن عبدالله (ص) و امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (ع) می‌‌پردازد...[۱۱۵].
امام باقر (ع) به جابر جعفی فرمود: "به خدا سوگند مردی از ما اهل بیت خواهد بود که پس از مرگ خود (بازگشته) و سیصد و نه سال حکومت خواهد کرد. جابر عرض کرد: این واقعه چه زمانی رخ میدهد؟ حضرت فرمود: پس از اینکه حضرت قائم (ع) از دنیا رفت. جابر پرسید: حضرت قائم (ع) چه مقدار پس از ظهور باقی خواهد بود؟ فرمود: نوزده سال، پس از او امام حسین (ع) به خون خواهی خود و اصحابش برمی‌خیزد و تمام قاتلین کربلا را می‌‌کشد و پس از او امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (ع) خواهد آمد. إِنَّ الَّذِي فَرَضَ عَلَيْكَ الْقُرْآنَ لَرَادُّكَ إِلَى مَعَادٍ[۱۱۶]. امام سجاد (ع) درباره این آیه فرمود: پیامبر شما و امیرالمؤمنین و ائمه (ع) دوباره در زمان رجعت باز خواهند گشت[۱۱۷]. در روایت دیگری فرمود: آیه إِنَّا لَنَنْصُرُ رُسُلَنَا وَالَّذِينَ آمَنُوا فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا[۱۱۸] درباره رجعت است، زمانی که پیامبر (ص) و تمامی ائمه هدی (ع) زنده شوند. امام صادق (ع) هم درباره این آیه شریفه فرمود: به خدا سوگند این آیه در زمان رجعت خواهد بود. مگر ندیدید که انبیا و ائمه (ع) در دنیا یاری نشدند و به قتل رسیدند؟ آنها همه در رجعت یاری میشوند[۱۱۹].
در کتاب تفسیر قمی درباره دو آیه ذیل چنین آمده است: وَوَصَّيْنَا الْإِنْسَانَ بِوَالِدَيْهِ إِحْسَانًا حَمَلَتْهُ أُمُّهُ كُرْهًا وَوَضَعَتْهُ كُرْهًا[۱۲۰]. وَنُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ * وَنُمَكِّنَ لَهُمْ فِي الْأَرْضِ...[۱۲۱]. تأویل این دو آیه درباره امام حسین (ع) است زیرا خداوند پیش از ولادت آن حضرت به رسول خدا (ص) بشارت داد که امامت تا روز قیامت در ذریه و فرزندان او خواهد بود. سپس به رسول خدا (ص) گفت که چگونه او دچار مصیبت میشود و خود و فرزندانش در کربلا به شهادت می‌‌رسند. آنگاه خداوند به جای این شهادت منصب امامت را در اولاد او قرار داد و در زمان رجعت او را به دنیا باز خواهد گرداند و به یاری خداوند تمام دشمنانش را به قتل خواهد رساند و او مالک و پادشاه زمین خواهد شد. در روایت دیگری امام صادق (ع) فرمود: خداوند به پیامبرش بشارت داد که اهل بیت او مالک تمام زمین خواهند شد و دوباره به دنیا باز رجعت خواهند کرد تا از دشمنانشان انتقام گرفته و آنان را به قتل برسانند. رسول خدا (ص) نیز به حضرت فاطمه (س) خبر شهادت امام حسین (ع) را داد، حضرت زهرا (س) نیز با شنیدن این خبر امام حسین (ع) را با اندوه باردار شد. سپس امام صادق (ع) فرمود: آیا دیده‌ای به کسی بشارت دهند که صاحب فرزندی پسر شده و او غمگین شود، زیرا وقتی خبر شهادت حضرت امام حسین (ع) به مادرش فاطمه (س) داده شد، غمگین و اندوهناک گشت[۱۲۲]. امام صادق (ع) فرمود: در رجعت، امیرالمؤمنین (ع) به دنیا باز میگردد و دشمنان او نیز زنده میشوند و حضرت با چوب دستی‌ای که در دست دارد مانند چهارپایان بر آنها داغ می‌‌نهد و علامت کفر بر لب و بینی آنان میگذارد[۱۲۳].
امام باقر (ع) فرمود: امام حسین (ع) پیش از آنکه به شهادت برسد، یاران خود را جمع نمود و بدانها فرمود: رسول خدا (ص) به من فرمود: ای فرزندم! تو را به سوی عراق روانه خواهند کرد و به شهادت خواهی رسید و گروهی از اصحاب تو نیز همراهت شهید میشوند، آنان درد ضرابت شمشیر را حس نمی‌کنند، مانند حضرت ابراهیم (ع)، وقتی او را در میان آتش انداختند خداوند به آتش دستور داد که بر ابراهیم (ع) سرد و سلامت باش! شما نیز درد جنگ برایتان سرد و سلامت خواهد بود. پس بشارت دهید که به خدا سوگند با کشته شدن ما به سوی رسول خدا (ص) خواهیم رفت. ما در بهشت نزد رسول خدا (ص) تا زمانی که خداوند بخواهد باقی خواهیم بود. سپس (در زمان رجعت) من اولین کسی هستم که زمین شکافته میشود و بیرون میآید، در حالی که امیرالمؤمنین نیز رجعت نموده و حضرت قائم (ع) قیام کرده است. آنگاه حضرت عیسی (ع) با گروهی که هیچ وقت بر روی زمین نیامده‌اند، از آسمان نازل میشوند و جبرئیل و میکائیل و اسرافیل و سپاهیانی از ملائکه نزد من می‌‌آیند و حضرت محمد (ص) و امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (ع) و من و برادرم و تمام کسانی که خداوند منت بر آنها نهاده، بر مرکب‌هایی آسمانی و شترهایی از نور سوار می‌‌شویم، مرکب‌هایی که تاکنون هیچ مخلوقی بر آنها سوار نشده است. سپس حضرت محمد (ص) پرچم خود را برافراشته میکند و آن پرچم را به همراه شمشیرش به حضرت قائم (ع) میدهد. در آن روز من هر چقدر خدا بخواهد در زمین زندگی خواهم کرد. خداوند در آن روز از مسجد کوفه چشمهای از طلا و چشمهای از آب و چشمهای از شیر ظاهر میکند. امیرالمؤمنین (ع) شمشیر رسول خدا (ص) را به من میدهد و مرا به سوی شرق و غرب عالم روانه میکند. من نیز به هر دشمنی که می‌‌رسم او را می‌‌کشم و تمام بت‌ها را آتش می‌‌زنم و نابود می‌‌کنم و هند را فتح خواهم کرد.
حضرت دانیال و یونس (ع) رجعت میکنند و نزد امیرالمؤمنین (ع) آمده و خداوند و حضرت محمد (ص) را تصدیق میکنند، رسول خدا (ص) نیز آنان را به همراه هفتاد نفر به سوی بصره روانه میکند و آنها دشمنان حضرت را به هلاکت می‌‌رسانند و امیرالمؤمنین (ع) لشکری را به سوی روم می‌‌فرستد و آنجا را فتح می‌‌نماید. در آن روز هر حیوان حرام‌گوشتی را خواهم کشت تا در روی زمین جز پاکیزه‌گان باقی نمانند. در آن روزگار تمام یهودیان و نصرانیان و کسانی که مسلمان نیستند را نزد من آورده و من به آنان می‌‌گویم: یا مسلمان شوید یا اینکه کشه خواهید شد. اگر ایمان آورند باقی می‌‌مانند و اگر مسلمان نشوند کشته میشوند. در آن روز فرشتگان از سوی خدا بر تمام شیعیان ما نازل میشوند که غبار از چهره آنان بزدایند و حوران بهشتی جایگاهشان را در بهشت بدانها نشان میدهند. در آن زمان بر روی زمین هیچ فرد کور یا فلج یا مریضی باقی نخواهد ماند مگر اینکه خداوند بلا را از او به برکت ما اهل بیت برخواهد داشت. برکت‌ها از آسمان و زمین فرو می‌‌ریزد به گونه‌ای که درخت چندین برابر میوه خواهد داد و مردم میوه‌های تابستانی را در زمستان برداشت میکنند و میوه‌های زمستانی را در تابستان هم می‌‌چینند و این تأویل سخن خداست که میفرماید: وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَى آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنَا عَلَيْهِمْ بَرَكَاتٍ مِنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ وَلَكِنْ كَذَّبُوا[۱۲۴]. در آن روز خداوند به شیعیان ما چنان لطف خواهد کرد که هیچ چیز در روی زمین از آنان پوشیده نخواهد بود[۱۲۵]. امام رضا (ع) در حدیثی فرمود: در آخرالزمان بدنی در میان قرص خورشید دیده میشود و نداکننده‌ای صدا می‌‌زند، این امیرالمؤمنین است که رجعت نموده و ظالمین را به هلاکت خواهد رساند[۱۲۶].
امام صادق (ع) فرمود: اولین شخصی که دوباره به دنیا بازمیگردد و رجعت می‌‌نماید، امام حسین (ع) است، آنقدر در زمین خواهد ماند که ابروهای مبارکش از پیری بر چشمهای او خواهد افتاد[۱۲۷]. امام صادق (ع) میفرماید: هر امامی در زمان خود، هنگام ظهور با تمام مردمان نیک و بد روزگار خود رجعت خواهد کرد، مؤمن و کافر مشخص شود. (البته افراد خوب و بدی زنده میشوند که در خوبی و بدی کامل باشند) و در حدیث دیگری فرمود: امیرالمؤمنین (ع) چندین بار رجعت خواهد کرد و یاران او نیز همراه او خواهند بود و با شیطان و لشکر او جنگی بسیار سخت خواهند کرد. آنگاه رسول خدا (ص) نازل میشود و به شیطان ضربتی می‌‌زند که با تمام یارانش هلاک میشود. سپس امیرالمؤمنین (ع) چهل و چهار هزار سال حکومت خواهد کرد. در آن روزگار برای هر شیعه‌ای هزار فرزند از صلب او به دنیا خواهد آمد[۱۲۸]. امیرالمؤمنین (ع) در حدیثی مفصل فرمود: خداوند در قرآن میفرماید[۱۲۹]: ما از تمام انبیا پیمان گرفتیم که به حضرت محمد (ص) ایمان آورده و او را یاری کنند. خداوند آنان را در زمان رجعت دوباره زنده خواهد کرد و همه آنها مرا یاری خواهند کرد و زمین از شرق تا غرب در تصرف من در خواهد آمد. سپس حضرت فرمود: من چندین رجعت پیاپی خواهم داشت، من صاحب اقتدار و قدرت کوبنده هستم، من صاحب حکومتی عجیب (در زمان رجعت) خواهم بود، من دابة الأرض هستم و عصا و میسم که با آن نشان کفر و ایمان بر چهره کافران و مؤمنین گذاشته میشود از آنِ من است.
امام صادق (ع) فرمود: امام حسین (ع) در میان اصحاب خود که در کربلا شهید شدند رجعت خواهد کرد و هفتاد پیامبر که با موسی بودند او را همراهی میکنند. حضرت قائم (ع) خاتم (امامت) را به او تسلیم میکند و پس از اینکه از دنیا رفت امام حسین (ع) عهده‌دار غسل و کفن و حنوط و دفن حضرت مهدی (ع) خواهد بود[۱۳۰]. يَوْمٍ كَانَ مِقْدَارُهُ خَمْسِينَ أَلْفَ سَنَةٍ[۱۳۱]. امام صادق (ع) درباره این آیه فرمود: این در زمان رجعت رسول خدا (ص) است. رسول خدا در رجعت خود پنجاه هزار سال حکومت خواهد کرد. امیرالمؤمنین (ع) نیز در رجعت چهل و چهار هزار سال سلطنت خواهد میکند[۱۳۲]. مفضل از امام صادق (ع) روایت میکند: می‌‌بینم روزی را که تختی از نور نهاده‌اند و سایه‌بانی از یاقوت سرخ، آراسته به جواهر بر فراز آن قرار داده‌اند و امام حسین (ع) بر آن سریر می‌نشیند. اطراف او نود هزار سایبان سبز زده‌اند و مؤمنین را می‌‌بینم که به دیدار او میروند و بر او سلام میکنند. خداوند در آن روزها به آنان میگوید: ای دوستان من، هر چه دوست دارید از من بخواهید، زیرا شما بسیار آزار و سختی و ذلت تحمل نمودید. امروز هر حاجتی از حاجت‌های دنیا و آخرت را از من بخواهید آن را به شما خواهم داد. در آن روز تمام غذاها و نوشیدنی‌های آنان از بهشت برایشان آورده میشود[۱۳۳]. از جمله کسانی که در زمان رجعت زنده میشوند و به کیفر جنایت‌های خود می‌‌رسند. نمرود، فرعون، هامان (وزیر فرعون)، قارون، ضحاک، بخت النصر، گروهی از عموزاده‌ها حضرت مهدی (ع) که بدعت‌گذاری کرده و سنت رسول الله (ص) را نابود کردند، گروهی از قریش که با ظلم و ستم به سلطنت رسیدند و... هستند[۱۳۴].[۱۳۵]
پرسش مستقیم
پرسش‌های وابسته
- درباره رجعت چه دیدگاههایی وجود دارد؟ (پرسش)
- آیا اعتقاد به رجعت برگرفته از یهود است؟ (پرسش)
- آیا قول به رجعت مستلزم تناسخ باطل است؟ (پرسش)
- آیا رجعت عمومی و همگانی است؟ (پرسش)
- آیا رجعت پس از ظهور امام مهدی با تکلیف سازگار است؟ (پرسش)
- مراد از رجعت عیسی مسیح چیست و این رجعت در چه زمانی اتفاق خواهد افتاد و این بازگشت چه خصوصیاتی دارد؟ (پرسش)
- رجعت چند مرحله دارد؟ (پرسش)
- آیا رجعت نوعی تناسخ نیست؟ (پرسش)
- اهمیت رجعت به چه اندازه است؟ (پرسش)
- منظور از عذاب ادنی که در قرآن آمده چیست؟ (پرسش)
- آیا اگر کسی چهل روز دعای عهد را بخواند حتما رجعت میکند؟ (پرسش)
- آیا آیات و سوره مؤمنون با مسئله رجعت منافات ندارد؟ (پرسش)
- چه ارتباطی بین ظهور و رجعت امام حسین وجود دارد؟ (پرسش)
- آیا اعتقاد به رجعت از ضروریات دین است؟ (پرسش)
- چگونه رجعت ائمه پس از ظهور امام مهدی انجام میگیرد؟ (پرسش)
- آیه‌ای از قرآن رجوع مرده را به دنیا ممتنع می‌داند آیا این آیه با مسأله رجعت سازگاری دارد؟ (پرسش)
- آیا پیامبران در زمان رجعت حضور دارند؟ (پرسش)
- رجعت در ادعیه و زیارات چه جایگاهی دارد؟ (پرسش)
- رجعت در روایات چه جایگاهی دارد؟ (پرسش)
- کدام یک از علما در کتاب‌هایشان از رجعت بحث کرده‌اند؟ (پرسش)
- چه ارتباطی بین رجعت و قیامت وجود دارد؟ (پرسش)
- آیا قرآن مخالف قول به رجعت است؟ (پرسش)
- چه آیاتی از قرآن رجعت را ثابت میکند؟ (پرسش)
- آیا قرآن به رجعت کسانی به این دنیا اشاره نموده است؟ (پرسش)
- آیا تمام احادیث رجعت از طرق شیعه وارد شده است؟ (پرسش)
- آیا در رجعت مردگان توسط امام مهدی زنده میشوند و آیا این قضیه پشتوانه عقلی روایی قرآنی دارد؟ (پرسش)
- چه تعداد از روایات بر رجعت دلالت دارند؟ (پرسش)
- رجعت در متون دینی چه جایگاهی دارد؟ (پرسش)
- مفهوم رجعت
- پیشینه رجعت
- سابقه اعتقاد به رجعت از چه زمانی است؟ (پرسش)
- آیا برای رجعت نمونه‌ای در تاریخ یافت میشود؟ (پرسش)
- آیا رجعت از ضروریات تشیع است؟ (پرسش)
- چرا متکلمین بحث از رجعت را در علم کلام مطرح میکنند؟ (پرسش)
- فایده رجعت چیست؟ (پرسش)
- هدف از رجعت چیست؟ (پرسش)
- چه آثاری بر اعتقاد به رجعت مترتب است؟ (پرسش)
- فلسفه و فوائد رجعت چه می‌باشند؟ (پرسش)
- رجعت امامان برای چیست؟ آیا آنان حکومت خواهند کرد؟ (پرسش)
- چه دلیل عقلی بر امکان رجعت میتوان اقامه کرد؟ (پرسش)
- آیا رجعت امکان وقوع دارد؟ (پرسش)
- آیا دلیل عقلی بر ضرورت رجعت وجود دارد؟ (پرسش)
- آیا رجعت با عقل و فلسفه سازگاری دارد؟ (پرسش)
- آیا دلیل قرآنی بر ضرورت رجعت وجود دارد؟ (پرسش)
- ویژگی‌های رجعت چیست؟ (پرسش)
- آیا رجعت جسمانی است؟ (پرسش)
- آیا رجعت اختیاری است؟ (پرسش)
- آیا «رجعت» برای مؤمنان و کافران اختیاری است؟ (پرسش)
- رجعت چه زمانی تحقق پیدا میکند؟ (پرسش)
- رجعت‌کنندگان چقدر در دنیا باقی می‌‌مانند؟ (پرسش)
- آیا زمان رجعت هنگام قیام امام مهدی است؟ (پرسش)
- چه کسانی رجعت میکنند؟ (پرسش)
- چه کسانی هنگام ظهور امام مهدی زنده میشوند؟ (پرسش)
- چه کسانی هنگام ظهور دوباره زنده میشوند و امام مهدی را یاری میکنند؟ (پرسش)
- رجعت کنندگان چند دسته‌اند؟ (پرسش)
- ویژگی رجعت کنندگان چیست؟ (پرسش)
- اولین رجعت کننده از امامان کیست؟ (پرسش)
- برنامه‌های امام حسین در رجعت چیست؟ (پرسش)
- برنامه‌های امام علی در رجعت چه می‌باشد؟ (پرسش)
- آیا بانوان رجعت میکنند؟ (پرسش)
- چه کسانی در هنگام قیام امام مهدی از قبر خود برانگیخته میشوند؟ (پرسش)
- آیا پس از رحلت امام مهدی اولیاء صالح خدواند حکومت میکنند؟ (پرسش)
- آیا در عصر حکومت اولیای صالح احتمال نافرمانی و شورش وجود دارد؟ (پرسش)
منابع
پانویس
- ↑ حیدرزاده، عباس، فرهنگنامه آخرالزمان، ص ۲۸۵.
- ↑ قزوینی، سید محمد کاظم، امام مهدی از تولد تا بعد از ظهور، ص ۷۹۲.
- ↑ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۱۲۲.
- ↑ لغتنامه دهخدا، حرف راء، ص ۲۹۵.
- ↑ رجعت، محمد خادمی شیرازی، ص ۱۶.
- ↑ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۱۲۲.
- ↑ سوره نمل، ۸۳.
- ↑ سوره کهف، ۴۷.
- ↑ بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۳۲۶؛ تفسیر برهان، ج ۳، ص ۳۱۰.
- ↑ سوره مؤمن، ۱۱.
- ↑ تفسیر برهان، ج ۴، ص ۹۳.
- ↑ همان.
- ↑ سوره مومن، ۵۱.
- ↑ بحار الانوار، ج ۵۳.
- ↑ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۳۵۸.
- ↑ «بی‌گمان آن کس که قرآن را بر تو واجب کرده است تو را به بازگشتگاهی باز میگرداند؛ بگو: پروردگار من بهتر می‌داند چه کسی رهنمود آورده است و چه کسی در گمراهی آشکاری است» سوره قصص، آیه ۸۵.
- ↑ تفسیر نورالثقلین، ج ۴، ص ۱۴۴، ح ۱۲۶.
- ↑ سعیدیان‌فر و ایازی، فرهنگنامه پیامبر در قرآن کریم ج۱، ص ۶۱۶.
- ↑ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۱۲۲.
- ↑ حیدرزاده، عباس، فرهنگنامه آخرالزمان، ص ۲۸۵.
- ↑ بحار الانوار، ج ۵۳، ص ۹۲.
- ↑ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۳۴۹.
- ↑ سوره قصص، ۸۵.
- ↑ بحار الانوار، ج ۵۳، ص ۳۲؛ تفسیر برهان، ج ۳، ص ۲۳۹.
- ↑ بحار الانوار، ج ۵۳، ص ۶۳.
- ↑ همان، ص ۱۰۳.
- ↑ سوره اسراء، ۶.
- ↑ کافی، ج ۸، ص ۲۰۶؛ بحار الانوار، ج ۵۱، ص ۵۶؛ تفسیر برهان، ج ۲، ص ۴۰۶.
- ↑ بحار الانوار، ج ۵۳، ص ۷۵.
- ↑ همان، ص ۴۶؛ تفسیر صافی، ج ۱، ص ۳۲۶؛ تفسیر برهان، ج ۳، ص ۱۴۹.
- ↑ تفسیر برهان، ج ۳، ص ۲۰۹؛ نور الثقلین، ج ۴، ص ۹۷؛ تفسیر صافی، ج ۴، ص ۷۵.
- ↑ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۳۵۰.
- ↑ برای اطلاع از این آیات به تفاسیر مختلف درباره آیات ذیل رجوع نمایید. بقره / ۵۵ و ۶۷ و ۲۴۳ و ۲۵۹ و ۲۶۰؛ اعراف / ۱۵۵ و ۱۵۷؛ آل عمران / ۴۹ و ۸۱؛ انبیا / ۸۴ و ۹۵؛ کهف / ۴۷ و ۸۳؛ نساء / ۱۵۳ و ۱۵۹؛ نحل / ۳۸ و ۲۶؛ نمل / ۸۳؛ ص / ۴۳؛ نازعات / ۶ و ۷ و ۱۲ و ۱۴؛ تکاثر / ۳ و ۴؛ مؤمنون / ۷۷؛ جن / ۲۴؛ عبس / ۲۳ و ۱۷؛ حجر / ۲؛ غافر / ۵۱: طه / ۱۲۴؛ اسرا / ۶ و ۵ و ۴؛ قصص / ۶۱ و ۵ و ۶ و ۸۵؛ شمس / ۱۵؛ نور / ۵۵.
- ↑ حیدرزاده، عباس، فرهنگنامه آخرالزمان، ص ۲۸۵.
- ↑ مفاتیح الجنان: زیارت جامعه کبیره.
- ↑ من لا یحضره الفقیه: ج ۲، ص ۳۷۵.
- ↑ مفاتیح الجنان: اعمال ماه ذی‌قعده.
- ↑ مفاتیح الجنان: زیارت اربعین.
- ↑ مفاتیح الجنان: زیارت وارث امام حسین (ع).
- ↑ مفاتیح الجنان: زیارت حضرت عباس (ع).
- ↑ مفاتیح الجنان: دعای عهد.
- ↑ مفاتح الجنان: اعمال روز سوم شعبان.
- ↑ مفاتیح الجنان: زیارت رجبیه.
- ↑ مفاتیح الجنان: زیارت آل یاسین.
- ↑ مصباح الزائر: ص ۴۴۵.
- ↑ مصباح المتهجد: ص ۲۵۳.
- ↑ مصباح کفعمی: فصل ۴۱ زیارات.
- ↑ مفاتیح الجنان: زیارت امین الله.
- ↑ بحار الانوار: ج ۲۲، ص ۲۳۶.
- ↑ حیدرزاده، عباس، فرهنگنامه آخرالزمان، ص ۲۸۵.
- ↑ علل الشرایع: ص ۱۶۰.
- ↑ علل الشرایع: ص ۵۷۹. ر. ک: انتقام.
- ↑ امالی طوسی: ص ۴۵۹.
- ↑ کامل الزیارات: ص ۶۳.
- ↑ «و (یاد کن) روزی (را) که از هر امتی دسته‌ای از آنان را گرد می‌آوریم» سوره نمل، آیه ۸۳.
- ↑ «و مردم را گرد آوریم و هیچ یک از ایشان را وا نمی‌نهیم» سوره کهف، آیه ۴۷.
- ↑ تفسیر قمی: ج ۱، ص ۲۴.
- ↑ تفسیر قمی: ج ۱، ص ۲۴.
- ↑ یکی از نواحی بصره است.
- ↑ ارشاد مفید: ج ۲، ص ۳۸۶.
- ↑ ارشاد مفید: ج ۲، ص ۳۸۶.
- ↑ الایقاظ: ص ۲۳۸.
- ↑ «و اگر آنچه در زمین است از آن هر کسی که ستم ورزیده است می‌بود با آن (رهایی) خویش را باز می‌خرید و چون عذاب را بنگرند پشیمانی خویش را پنهان می‌دارند و میان آنان به دادگری داوری میشود و بر آنان ستم نخواهد رفت» سوره یونس، آیه ۵۴.
- ↑ تفسیر قمی، ج ۱، ص ۳۱۳.
- ↑ «بنابراین آنان که به جهان واپسین بی‌ایمانند دل‌هایی ناباور دارند و سرکشند» سوره نحل، آیه ۲۲.
- ↑ تفسیر قمی: ذیل آیه نحل / ۲۲.
- ↑ «و با آنان به فرعون و هامان و سپاه آن دو، چیزی را که از آن می‌هراسیدند نشان دهیم» سوره قصص، آیه ۶.
- ↑ تفسیر قمی: ذیل آیه ۶ سوره قصص.
- ↑ ر. ک: دابة الأرض.
- ↑ تفسیر قمی: ج ۲، ص ۱۳۰.
- ↑ تفسیر قمی: ج ۲، ص ۱۳۱.
- ↑ «میگویند: پروردگارا! ما را دو بار میراندی و دو بار زنده گرداندی، اینک ما به گناهان خویش اعتراف کرده‌ایم، آیا راه بیرون شدی از اینجا هست؟» سوره غافر، آیه ۱۱.
- ↑ تفسیر قمی: ج ۲، ص ۲۵۶.
- ↑ «و هر کس را خداوند در گمراهی گذارد پس از او، دیگر وی را سروری نیست و ستمگران را خواهی دید که چون عذاب را بنگرند میگویند: آیا برای بازگشت راهی هست؟» سوره شوری، آیه ۴۴.
- ↑ تفسیر قمی: ج ۳، ص ۲۷۸.
- ↑ ر. ک: توبه.
- ↑ «و نشانه‌های خود را به شما نشان میدهد... و چون عذاب ما را دیدند گفتند: به خداوند یگانه ایمان آوردیم و به آنچه شریک (خداوند) می‌پنداشتیم کافریم اما همین که عذاب ما را دیدند دیگر ایمانشان برای آنها سودی نداشت» سوره بقره، آیه ۷۳، ۸۴-۸۵.
- ↑ تفسیر قمی: ج ۲، ص ۲۶۱.
- ↑ «و اگر بازگردانده شوند به همان چیزهایی که از آن نهی شده بودند باز میگردند» سوره انعام، آیه ۲۸.
- ↑ «روزی که بانگ آسمانی راستین را بشنوند، همان، روز رستخیز است * بی‌گمان ماییم که زنده میگردانیم و می‌میرانیم و بازگشت (هر چیز) به سوی ماست * روزی که زمین از آنان که شتابانند، بشکافد؛ این گردآوردنی است که بر ما آسان است» سوره ق، آیه ۴۲-۴۴.
- ↑ تفسیر قمی: ج ۲، ص ۳۲۷.
- ↑ «پس کافران را فرصتی ده و اندک به خود واگذار» سوره طارق، آیه ۱۷.
- ↑ تفسیر قمی، ج ۲، ص ۴۱۶.
- ↑ حیدرزاده، عباس، فرهنگنامه آخرالزمان، ص ۲۸۵.
- ↑ رجال کشی: ص ۴۰۷ ـ ۴۰۲.
- ↑ بحار الأنوار: ج ۵۳، ص ۷۶.
- ↑ رجال کشی: ص ۲۱۷.
- ↑ رجال کشی: ص ۲۴۳.
- ↑ رجال العلامة: ص ۲۷۹.
- ↑ رجال علامه: ص ۲۸۶.
- ↑ مختصر البصائر: ص ۱۱۰.
- ↑ حیدرزاده، عباس، فرهنگنامه آخرالزمان، ص ۲۸۵.
- ↑ غیبت طوسی: ص ۴۵۸.
- ↑ «و بی‌گمان به آنان از عذاب نزدیک‌تر (این جهان) پیش از عذاب بزرگ‌تر (در جهان واپسین) خواهیم چشاند» سوره سجده، آیه ۲۱.
- ↑ مختصر البصائر: ص ۱۲۰.
- ↑ «اوست که پیامبرش را با رهنمود و دین راستین فرستاد تا آن را بر همه دین‌ها برتری دهد اگر چه مشرکان نپسندند» سوره توبه، آیه ۳۳.
- ↑ مختصر البصائر: ص ۱۳۰.
- ↑ کتاب سلیم بن قیس هلالی: ج ۲، ص ۵۶۲.
- ↑ خصال: ص ۱۰۸.
- ↑ «و برآنیم که بر آنان که در زمین ناتوان شمرده شده‌اند منّت گذاریم و آنان را پیشوا گردانیم و آنان را وارثان (روی زمین) کنیم * و به آنان در این (سر) زمین توانایی بخشیم و با آنان به فرعون و هامان و سپاه آن دو، چیزی را که از آن می‌هراسیدند نشان دهیم» سوره قصص، آیه ۵-۶.
- ↑ ر. ک: رجب.
- ↑ مختصر البصائر: ص ۴۷۲.
- ↑ کافی: ج ۳، ص ۱۳۱.
- ↑ «سپس پیروزی بر آنان را دوباره بهره شما می‌کنیم و با دارایی‌ها و پسران به شما یاری می‌رسانیم و شمار شما را افزون‌تر میگردانیم» سوره اسراء، آیه ۶.
- ↑ تفسیر عیاشی: ج ۲، ص ۲۸۳.
- ↑ «و به بنی اسرائیل در کتاب (تورات) خبر دادیم که دو بار در این سرزمین تباهی می‌ورزید و گردنکشی بزرگی میکنید» سوره اسراء، آیه ۴.
- ↑ «و به بنی اسرائیل در کتاب (تورات) خبر دادیم که دو بار در این سرزمین تباهی می‌ورزید و گردنکشی بزرگی میکنید» سوره اسراء، آیه ۴.
- ↑ «بندگانی سخت جنگاور را که داریم بر شما برمی‌انگیزیم که درون خانه‌ها را جست و جو میکنند و (این) وعده‌ای انجام یافتنی است» سوره اسراء، آیه ۵.
- ↑ «و (این) وعده‌ای انجام یافتنی است» سوره اسراء، آیه ۵.
- ↑ «سپس پیروزی بر آنان را دوباره بهره شما می‌کنیم» سوره اسراء، آیه ۶.
- ↑ ر. ک: تفسیر قمی و تأویل الأیات: ذیل تفسیر آیه چهارم تا ششم سوره اسراء.
- ↑ «و در این کتاب، اسماعیل را یاد کن که او درست‌پیمان و فرستاده‌ای پیامبر بود» سوره مریم، آیه ۵۴.
- ↑ تفسیر قمی و تأویل الآیات: ذیل آیه پنجاه و چهارم سوره مریم.
- ↑ «و آنگاه خداوند از پیامبران پیمان گرفت که چون به شما کتاب و حکمتی دادم سپس پیامبری نزدتان آمد که آن (کتاب) را که با شماست راست می‌شمارد، باید بدو ایمان آورید و باید او را یاوری کنید» سوره آل عمران، آیه ۸۱.
- ↑ تفسیر قمی: ج ۱، ص ۲۵.
- ↑ «بی‌گمان آن کس که قرآن را بر تو واجب کرده است تو را به بازگشتگاهی باز میگرداند» سوره قصص، آیه ۸۵.
- ↑ تفسیر قمی: ج ۲، ص ۱۴۷.
- ↑ «ما پیامبران خویش و مؤمنان را در زندگی این جهان و در روزی که گواهان (به گواهی) برخیزند یاری می‌کنیم» سوره غافر، آیه ۵۱.
- ↑ تفسیر قمی: ج ۲، ص ۲۵۸.
- ↑ «و به آدمی سپرده‌ایم که به پدر و مادرش نیکی کند؛ مادرش او را به دشواری آبستن بوده و به دشواری زاده است» سوره احقاف، آیه ۱۵.
- ↑ «و برآنیم که بر آنان که در زمین ناتوان شمرده شده‌اند منّت گذاریم و آنان را پیشوا گردانیم و آنان را وارثان (روی زمین) کنیم * و به آنان در این (سر) زمین توانایی بخشیم..». سوره قصص، آیه ۵-۶.
- ↑ تفسیر قمی: ج ۲، ص ۲۹۷.
- ↑ تفسیر قمی: ج ۲، ص ۳۷۹ و ۳۸۱.
- ↑ «و اگر مردم آن شهرها ایمان می‌آوردند و پرهیزگاری می‌ورزیدند بر آنان از آسمان و زمین برکت‌هایی می‌گشودیم اما (پیام ما را) دروغ شمردند» سوره اعراف، آیه ۹۶.
- ↑ الخرائج والجرائح: ج ۲، ص ۸۴۸.
- ↑ غیبت طوسی: ص ۴۴۰.
- ↑ مختصر البصائر: ص ۹۱.
- ↑ مختصر البصائر: ص ۱۱۶ ـ ۱۱۵.
- ↑ آل عمران / ۸۱.
- ↑ بحار الانوار: ج ۵۳، ص ۱۰۴.
- ↑ «روزی که اندازه آن پنجاه هزار سال است» سوره معارج، آیه ۴.
- ↑ بحار الانوار: ج ۵۳، ص ۱۰۴.
- ↑ کامل الزیارات.
- ↑ سید محمود موسوی دهسرخی، یأتی علی الناس زمان، ص ۶۴۱. در موضوع رجعت از کتاب شریف "الأیقاظ من الهجعة بالبرهان علی الرجعة" تألیف "محمد بن الحسن الحر العاملی" استفاده زیادی شده است، ما اکثر مطالب این بخش را از این کتاب نقل نموده‌ایم.
- ↑ حیدرزاده، عباس، فرهنگنامه آخرالزمان، ص ۲۸۵.