زمان ظهور امام مهدی: تفاوت میان نسخه‌ها

افزودن پیوند
از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۷: خط ۷:
}}
}}


'''زمان ظهور امام مهدی{{ع}}''' یکی از مباحث مهم در باب [[مهدویت]] است. برخی از [[روایات]] مشخص کنندگان [[زمان ظهور]] را [[تکذیب]] کرده و آنها را دروغ‌گویان نامیده‌اند و زمان ظهور از رازهای [[الهی]] دانسته شده است. البته با بررسی روایات ظهور، درباره [[وقت ظهور]] چند نکته روشن می‌شود: برخی روایات قائل‌اند آشکار کردن زمان ظهور، فقط از آن [[خداوند عزوجل]] است و برخی روایات فراوان دیگری ظهور را ناگهانی دانسته و [[اصلاح]] امر [[فرج]] را در یک شب ذکر کرده‌اند.
'''زمان ظهور امام مهدی {{ع}}''' یکی از مباحث مهم در باب [[مهدویت]] است. برخی از [[روایات]] مشخص کنندگان [[زمان ظهور]] را [[تکذیب]] کرده و آنها را دروغ‌گویان نامیده‌اند و زمان ظهور از رازهای [[الهی]] دانسته شده است. البته با بررسی روایات ظهور، درباره [[وقت ظهور]] چند نکته روشن می‌شود: برخی روایات قائل‌اند آشکار کردن زمان ظهور، فقط از آن [[خداوند عزوجل]] است و برخی روایات فراوان دیگری ظهور را ناگهانی دانسته و [[اصلاح]] امر [[فرج]] را در یک شب ذکر کرده‌اند.


== تکذیب وقت‌گذاران برای ظهور ==
== تکذیب وقت‌گذاران برای ظهور ==
یکی از موضوعات مهم در مباحث [[مهدویت]]، "[[وقت ظهور]]" است؛ به گونه‌ای که حتی سال‌ها پیش از [[ولادت حضرت مهدی]]{{ع}}، درباره آن، از [[معصومان]]{{ع}} پرسش می‌شد. آنان نیز مسائل مربوط به آن حضرت به‌ویژه [[زمان ظهور]] ایشان را از رازهای [[الهی]] دانسته و وقت گذاران را [[تکذیب]] می‌کردند. به وقت‏‌گذاری برای این [[وعده الهی]] اصطلاح [[توقیت ظهور]] اطلاق می‌گردد. [[عبدالرحمن بن کثیر]] از [[امام صادق]]{{ع}} [[نقل]] می‌کند که: "[[خدمت]] [[امام صادق]]{{ع}} نشسته بودم که مهزم وارد شد و عرض کرد: قربانت، به من خبر دهید: این امری که در انتظارش هستیم کی رخ می‌دهد؟ فرمود: ای مهزم! [[دروغ]] گفتند [[وقت‌گذاران]] و هلاک شدند شتاب‌کنندگان و [[نجات]] یافتند تسلیم‌شوندگان"<ref>{{متن حدیث|كُنْتُ عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} إِذْ دَخَلَ عَلَيْهِ مِهْزَمٌ فَقَالَ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاكَ أَخْبِرْنِي عَنْ هَذَا الْأَمْرِ الَّذِي نَنْتَظِرُ مَتَى هُوَ فَقَالَ يَا مِهْزَمُ كَذَبَ الْوَقَّاتُونَ وَ هَلَكَ الْمُسْتَعْجِلُونَ وَ نَجَا الْمُسَلِّمُونَ}}؛ الکافی، ج۱، ص۳۶۸.</ref>. [[ابابصیر]] از [[امام صادق]]{{ع}} [[روایت]] می‌کند که از [[حضرت]] درباره [[حضرت قائم]]{{ع}} پرسیدم. حضرت در پاسخ فرمود: "[[وقت‌گذاران]] [[دروغ]] می‌گویند ما [[اهل بیت]] زمانی را معین نمی‌کنیم"<ref>{{متن حدیث|كَذَبَ الْوَقَّاتُونَ‌، إِنَّا أَهْلُ بَيْتٍ لَانُوَقِّتُ}}؛ الکافی، ج۱، ص۳۶۸.</ref>. [[فضیل]] از [[امام باقر]] {{ع}} پرسید: آیا برای [[ظهور]]، وقت معین شده است‌؟ [[امام]] سه بار فرمود: {{متن حدیث|كَذَبَ الْوَقَّاتُونَ}}<ref>همان، ص ۱۰۳.</ref>؛ کسانی که وقت تعیین می‌کنند، [[دروغ]] می‌گویند. نیز آمده است: کمیت از آن حضرت پرسید: چه وقت [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}} [[ظهور]] می‌کند؟ [[امام]] فرمود: از [[پیامبر]] {{صل}} نیز همین مطلب پرسیده شد. حضرت فرمود: مثل [[ظهور مهدی]] {{ع}} هم‌چون [[برپایی قیامت]] است (کسی جز [[خداوند]] از وقت آن [[آگاه]] نیست) [[مهدی]] نمی‌آید، مگر ناگهانی<ref>[[منتخب الاثر (کتاب)|منتخب الاثر]]، ص ۱۲۴ و ۲۲۴.</ref>.
یکی از موضوعات مهم در مباحث [[مهدویت]]، "[[وقت ظهور]]" است؛ به گونه‌ای که حتی سال‌ها پیش از [[ولادت حضرت مهدی]] {{ع}}، درباره آن، از [[معصومان]] {{ع}} پرسش می‌شد. آنان نیز مسائل مربوط به آن حضرت به‌ویژه [[زمان ظهور]] ایشان را از رازهای [[الهی]] دانسته و وقت گذاران را [[تکذیب]] می‌کردند. به وقت‏‌گذاری برای این [[وعده الهی]] اصطلاح [[توقیت ظهور]] اطلاق می‌گردد. [[عبدالرحمن بن کثیر]] از [[امام صادق]] {{ع}} [[نقل]] می‌کند که: "[[خدمت]] [[امام صادق]] {{ع}} نشسته بودم که مهزم وارد شد و عرض کرد: قربانت، به من خبر دهید: این امری که در انتظارش هستیم کی رخ می‌دهد؟ فرمود: ای مهزم! [[دروغ]] گفتند [[وقت‌گذاران]] و هلاک شدند شتاب‌کنندگان و [[نجات]] یافتند تسلیم‌شوندگان"<ref>{{متن حدیث|كُنْتُ عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ {{ع}} إِذْ دَخَلَ عَلَيْهِ مِهْزَمٌ فَقَالَ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاكَ أَخْبِرْنِي عَنْ هَذَا الْأَمْرِ الَّذِي نَنْتَظِرُ مَتَى هُوَ فَقَالَ يَا مِهْزَمُ كَذَبَ الْوَقَّاتُونَ وَ هَلَكَ الْمُسْتَعْجِلُونَ وَ نَجَا الْمُسَلِّمُونَ}}؛ الکافی، ج۱، ص۳۶۸.</ref>. [[ابابصیر]] از [[امام صادق]] {{ع}} [[روایت]] می‌کند که از [[حضرت]] درباره [[حضرت قائم]] {{ع}} پرسیدم. حضرت در پاسخ فرمود: "[[وقت‌گذاران]] [[دروغ]] می‌گویند ما [[اهل بیت]] زمانی را معین نمی‌کنیم"<ref>{{متن حدیث|كَذَبَ الْوَقَّاتُونَ‌، إِنَّا أَهْلُ بَيْتٍ لَانُوَقِّتُ}}؛ الکافی، ج۱، ص۳۶۸.</ref>. [[فضیل]] از [[امام باقر]] {{ع}} پرسید: آیا برای [[ظهور]]، وقت معین شده است‌؟ [[امام]] سه بار فرمود: {{متن حدیث|كَذَبَ الْوَقَّاتُونَ}}<ref>همان، ص ۱۰۳.</ref>؛ کسانی که وقت تعیین می‌کنند، [[دروغ]] می‌گویند. نیز آمده است: کمیت از آن حضرت پرسید: چه وقت [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}} [[ظهور]] می‌کند؟ [[امام]] فرمود: از [[پیامبر]] {{صل}} نیز همین مطلب پرسیده شد. حضرت فرمود: مثل [[ظهور مهدی]] {{ع}} هم‌چون [[برپایی قیامت]] است (کسی جز [[خداوند]] از وقت آن [[آگاه]] نیست) [[مهدی]] نمی‌آید، مگر ناگهانی<ref>[[منتخب الاثر (کتاب)|منتخب الاثر]]، ص ۱۲۴ و ۲۲۴.</ref>.


عدم [[تعیین وقت ظهور]] و تأکید بر پوشاندن آن، هرگز به معنای [[لزوم]] [[آگاه]] نشدن [[انسان کامل]] از [[زمان ظهور]] نیست، بلکه [[انسان کامل]] به [[اذن الهی]] بر همه عوالم امکانی احاطه دارد، از نتایج [[علم]] [[ازلی]] [[آگاه]] است و [[زمان ظهور]] نیز، از این مهم مستثنا نیست، ولی [[مصلحت]] نامشخص بودن [[وقت ظهور]] برای [[جامعه بشری]]، اقتضای [[کتمان]] این [[راز]] را می‌کرده است، همان‌گونه که [[امام صادق]]{{ع}} به [[ابی‌بصیر]] نفرمود که ما از [[وقت ظهور]] [[آگاه]] نیستیم، بلکه فرمودند: "ما وقتی را معیّن نمی‌کنیم"<ref>[[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]، [[درسنامه امام‌شناسی (کتاب)|درسنامه امام‌شناسی]]، ص۲۲۱-۲۲۳؛ [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت ج۳ (کتاب)|درسنامه مهدویت]]، ج۳ ، ص۱۵۸-۱۶۲؛ [[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۳۷۹.</ref>.
عدم [[تعیین وقت ظهور]] و تأکید بر پوشاندن آن، هرگز به معنای [[لزوم]] [[آگاه]] نشدن [[انسان کامل]] از [[زمان ظهور]] نیست، بلکه [[انسان کامل]] به [[اذن الهی]] بر همه عوالم امکانی احاطه دارد، از نتایج [[علم]] [[ازلی]] [[آگاه]] است و [[زمان ظهور]] نیز، از این مهم مستثنا نیست، ولی [[مصلحت]] نامشخص بودن [[وقت ظهور]] برای [[جامعه بشری]]، اقتضای [[کتمان]] این [[راز]] را می‌کرده است، همان‌گونه که [[امام صادق]] {{ع}} به [[ابی‌بصیر]] نفرمود که ما از [[وقت ظهور]] [[آگاه]] نیستیم، بلکه فرمودند: "ما وقتی را معیّن نمی‌کنیم"<ref>[[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]، [[درسنامه امام‌شناسی (کتاب)|درسنامه امام‌شناسی]]، ص۲۲۱-۲۲۳؛ [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت ج۳ (کتاب)|درسنامه مهدویت]]، ج۳، ص۱۵۸-۱۶۲؛ [[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۳۷۹.</ref>.


== زمان ظهور ==
== زمان ظهور ==
با گذری کوتاه در سخنان [[ائمه اطهار]]{{ع}} درباره [[وقت ظهور]]، به مطالب ذیل بر خواهیم خورد:
با گذری کوتاه در سخنان [[ائمه اطهار]] {{ع}} درباره [[وقت ظهور]]، به مطالب ذیل بر خواهیم خورد:
:'''۱.''' آشکار کردن [[زمان ظهور]]، فقط از آن خداوند عزوجل است. در [[روایت]] مشهوری آمده است: وقتی [[دعبل]] شاعر بلند آوازه [[شیعی]] در محضر [[امام رضا]]{{ع}} در ضمن قصیده‌ای، سخن از [[ظهور]] و [[قیام حضرت مهدی]]{{ع}} بر زبان جاری ساخت، آن حضرت در حالی که سرشک از دیدگانش جاری بود، رو به [[دعبل]] کرد و فرمود: ‌ای [[خزاعی]]! همانا [[روح القدس]] بر زبانت، این دو بیت را جاری ساخت. آیا می‌دانی این [[امام]] کیست و چه زمانی [[قیام]] می‌کند؟ آن گاه خود آن حضرت به [[معرفی امام مهدی]]{{ع}} پرداخت. سپس درباره زمان ظهورش چنین فرمود: اما اینکه "چه زمانی [[ظهور]] خواهد کرد"، این خبر دادن از وقت است. پدرم از پدرش و ایشان از پدرانش از [[رسول گرامی اسلام]]{{صل}} [[نقل]] کرده‌اند که وقتی از آن حضرت سؤال شد: ‌ای [[رسول خدا]]! چه زمانی [[قائم]] از ذریه شما [[ظهور]] می‌کند؟ فرمود: "جز او [هیچ کس] آن را به موقع خود آشکار نمی‌گرداند. [این حادثه] بر [[آسمان‌ها]] و [[زمین]] گران است، جز ناگهان به شما نمی‌رسد"<ref>{{متن حدیث|مَثَلُهُ مَثَلُ الساعَةِ}}{{متن قرآن|اَلتي لاَ يُجَلِّيهَا لِوَقْتِهَا إِلاَّ هُوَ ثَقُلَتْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ لاَ تَأْتِيكُمْ إِلاَّ بَغْتَةً}} (اعراف، آیه ۱۸۷)، صدوق، عیون اخبار الرضا{{ع}}، ج ۲، ص ۲۶۶؛ همو، کمال الدین و تمام النعمه، ج ۲، ص ۳۷۲.</ref>.
:'''۱.''' آشکار کردن [[زمان ظهور]]، فقط از آن خداوند عزوجل است. در [[روایت]] مشهوری آمده است: وقتی [[دعبل]] شاعر بلند آوازه [[شیعی]] در محضر [[امام رضا]] {{ع}} در ضمن قصیده‌ای، سخن از [[ظهور]] و [[قیام حضرت مهدی]] {{ع}} بر زبان جاری ساخت، آن حضرت در حالی که سرشک از دیدگانش جاری بود، رو به [[دعبل]] کرد و فرمود: ‌ای [[خزاعی]]! همانا [[روح القدس]] بر زبانت، این دو بیت را جاری ساخت. آیا می‌دانی این [[امام]] کیست و چه زمانی [[قیام]] می‌کند؟ آن گاه خود آن حضرت به [[معرفی امام مهدی]] {{ع}} پرداخت. سپس درباره زمان ظهورش چنین فرمود: اما اینکه "چه زمانی [[ظهور]] خواهد کرد"، این خبر دادن از وقت است. پدرم از پدرش و ایشان از پدرانش از [[رسول گرامی اسلام]] {{صل}} [[نقل]] کرده‌اند که وقتی از آن حضرت سؤال شد: ‌ای [[رسول خدا]]! چه زمانی [[قائم]] از ذریه شما [[ظهور]] می‌کند؟ فرمود: "جز او [هیچ کس] آن را به موقع خود آشکار نمی‌گرداند. [این حادثه] بر [[آسمان‌ها]] و [[زمین]] گران است، جز ناگهان به شما نمی‌رسد"<ref>{{متن حدیث|مَثَلُهُ مَثَلُ الساعَةِ}}{{متن قرآن|اَلتي لاَ يُجَلِّيهَا لِوَقْتِهَا إِلاَّ هُوَ ثَقُلَتْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ لاَ تَأْتِيكُمْ إِلاَّ بَغْتَةً}} (اعراف، آیه ۱۸۷)، صدوق، عیون اخبار الرضا {{ع}}، ج ۲، ص ۲۶۶؛ همو، کمال الدین و تمام النعمه، ج ۲، ص ۳۷۲.</ref>.


پنهان بودن [[زمان ظهور]]، همانند زمان [[قیامت]] و [[رستاخیز]] است که یک نوع [[آزادی]] عمل برای همگان پیدا می‌شود. از سوی دیگر چون زمان آن به طور دقیق معلوم نیست و در هر زمان محتمل است، نتیجه‌اش حالت آماده باش دائم است. درباره [[قیام حضرت مهدی]]{{ع}} نیز اگر [[تاریخ]] تعیین می‌شد و [[زمان ظهور]] دور بود، همه در [[غفلت]] و غرور و بی‌خبری فرو می‌رفتند و اگر زمانش نزدیک بود، ممکن بود [[آزادی]] عمل را از دست بدهند و اعمالشان جنبه اضطراری پیدا کند. همان گونه که آشکار کردن زمان رستاخیز بزرگ، فقط در [[اختیار]] [[خداوند]] است، اعلان [[زمان ظهور حضرت مهدی]]{{ع}} نیز در دست [[خداوند]] است. [[خداوند]] در ادامه [[آیه]] یاد شده، [[آگاهی]] به [[قیامت]] را در [[علم]] [[خداوند]] دانسته است: {{متن قرآن|يَسْأَلُونَكَ كَأَنَّكَ حَفِيٌّ عَنْهَا قُلْ إِنَّمَا عِلْمُهَا عِندَ اللَّهِ}}<ref>«[باز] از تو می‌پرسند، گویا تو از [زمان وقوع] آن [[آگاهی]]، بگو: "[[علم]] آن، تنها نزد خداست.»، اعراف، آیه ۱۸۸.</ref>؛ بر این اساس اینکه عده‌ای به خود جرئت می‌دهند و به راحتی [[زمان ظهور]] را تعیین می کنند، جای بسی تأمل است! وقتی چنین پرسشی از [[حضرت مهدی]]{{ع}} نیز مطرح شد، ضمن توقیعی پاسخ فرمود: "اما [[ظهور فرج]] همانا در [[اختیار]] [[خداوند متعال]] است و وقت گذاران [[دروغ]] گفتند"<ref>{{متن حدیث|وَ أَما ظُهُورُ الْفَرَجِ فَإِنهُ إِلَی اللهِ وَ کَذَبَ الْوَقاتُون}}، طوسی، کتاب الغیبه، ص ۲۹۱.</ref>. آن حضرت در آخرین [[توقیع]] به [[سفیر چهارم]] خود، [[ظهور]] را فقط در [[اراده]] و [[اختیار]] [[خداوند]] دانسته، می‌فرماید: "... ظهوری نخواهد بود؛ مگر آن گاه که [[خداوند]] اجازه فرماید"<ref>{{متن حدیث|... وَ لَا ظُهُورِ إِلَّا بَعْدَ إِذْنِ اللَّهُ }}، صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج۲، ص۵۱۶، ح۴۴؛ قطب الدین راوندی، الخرایج والجرایح، ج ۳، ص ۱۱۲۸؛ طوسی، کتاب الغیبه، ص ۳۹۵.</ref>. پس زمان آغاز [[ظهور]]، یکی از [[اسرار الهی]] است و [[اندیشه]] و [[فکر]] [[بشر]] از رسیدن به آن، سخت کوتاه و [[ناتوان]] است.
پنهان بودن [[زمان ظهور]]، همانند زمان [[قیامت]] و [[رستاخیز]] است که یک نوع [[آزادی]] عمل برای همگان پیدا می‌شود. از سوی دیگر چون زمان آن به طور دقیق معلوم نیست و در هر زمان محتمل است، نتیجه‌اش حالت آماده باش دائم است. درباره [[قیام حضرت مهدی]] {{ع}} نیز اگر [[تاریخ]] تعیین می‌شد و [[زمان ظهور]] دور بود، همه در [[غفلت]] و غرور و بی‌خبری فرو می‌رفتند و اگر زمانش نزدیک بود، ممکن بود [[آزادی]] عمل را از دست بدهند و اعمالشان جنبه اضطراری پیدا کند. همان گونه که آشکار کردن زمان رستاخیز بزرگ، فقط در [[اختیار]] [[خداوند]] است، اعلان [[زمان ظهور حضرت مهدی]] {{ع}} نیز در دست [[خداوند]] است. [[خداوند]] در ادامه [[آیه]] یاد شده، [[آگاهی]] به [[قیامت]] را در [[علم]] [[خداوند]] دانسته است: {{متن قرآن|يَسْأَلُونَكَ كَأَنَّكَ حَفِيٌّ عَنْهَا قُلْ إِنَّمَا عِلْمُهَا عِندَ اللَّهِ}}<ref>«[باز] از تو می‌پرسند، گویا تو از [زمان وقوع] آن [[آگاهی]]، بگو: "[[علم]] آن، تنها نزد خداست.»، اعراف، آیه ۱۸۸.</ref>؛ بر این اساس اینکه عده‌ای به خود جرئت می‌دهند و به راحتی [[زمان ظهور]] را تعیین می کنند، جای بسی تأمل است! وقتی چنین پرسشی از [[حضرت مهدی]] {{ع}} نیز مطرح شد، ضمن توقیعی پاسخ فرمود: "اما [[ظهور فرج]] همانا در [[اختیار]] [[خداوند متعال]] است و وقت گذاران [[دروغ]] گفتند"<ref>{{متن حدیث|وَ أَما ظُهُورُ الْفَرَجِ فَإِنهُ إِلَی اللهِ وَ کَذَبَ الْوَقاتُون}}، طوسی، کتاب الغیبه، ص ۲۹۱.</ref>. آن حضرت در آخرین [[توقیع]] به [[سفیر چهارم]] خود، [[ظهور]] را فقط در [[اراده]] و [[اختیار]] [[خداوند]] دانسته، می‌فرماید: "... ظهوری نخواهد بود؛ مگر آن گاه که [[خداوند]] اجازه فرماید"<ref>{{متن حدیث|... وَ لَا ظُهُورِ إِلَّا بَعْدَ إِذْنِ اللَّهُ }}، صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج۲، ص۵۱۶، ح۴۴؛ قطب الدین راوندی، الخرایج والجرایح، ج ۳، ص ۱۱۲۸؛ طوسی، کتاب الغیبه، ص ۳۹۵.</ref>. پس زمان آغاز [[ظهور]]، یکی از [[اسرار الهی]] است و [[اندیشه]] و [[فکر]] [[بشر]] از رسیدن به آن، سخت کوتاه و [[ناتوان]] است.


:'''۲.''' [[روایات]] فراوانی [[ظهور]] را ناگهانی دانسته<ref>برخلاف پندار کسانی که ظهور را با غیبت مقایسه کرده، گفته‌اند: چون غیبت صغری مقدمه غیبت کبری بود، پس دورانی به عنوان ظهور اصغر در پیش داریم.</ref> و احادیثی، [[اصلاح]] امر [[فرج]] را در یک شب ذکر کرده است. [[امام علی]]{{ع}} [[نقل]] کرده که [[پیامبر]]{{صل}} فرمود: "[[مهدی]] از ما [[اهل بیت]] است که [[خداوند]] امر [[فرج]] او را در یک شب [[اصلاح]] می‌فرماید"<ref>{{متن حدیث|اَلْمَهْدِی مِنا اَهْلَ الْبَیْتِ یُصْلِحُ الله لَهُ اَمْرَهُ فِی لَیْلَهٍ}}، نعمانی، الغیبه، ص۱۶۳؛ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج۱، ص۱۵۲.</ref>. [[امام باقر]]{{ع}} نیز پس از بیان [[غیبت حضرت مهدی]]{{ع}}، فرمود: "او همانند شهابی شعله ور در [[تاریکی]] شب، آشکار خواهد شد"<ref>{{متن حدیث|ثُم یَبْدُو کَالشهَابِ الْوَقادِ فِی ظُلْمَهِ اللیْل}}، طوسی، کتاب الغیبه، ص۱۵۹؛ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج۱، ص۳۲۴.</ref>. [[امام حسن]]{{ع}} می‌فرماید: "همانا مَثَل او، مانند [[قیامت]] است که ناگهانی می‌آید"<ref>{{متن حدیث|إِنَّمَا مَثَلُهُ كَمَثَلِ السَّاعَةِ {{متن قرآن|ثَقُلَتْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ لَا تَأْتِيكُمْ إِلَّا بَغْتَةً}}}}؛ الإنصاف فی النص علی الأئمة، ص۱۵۳.</ref>.<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت ج۳ (کتاب)|درسنامه مهدویت]]، ج۳ ، ص۱۵۸-۱۶۲.</ref>
:'''۲.''' [[روایات]] فراوانی [[ظهور]] را ناگهانی دانسته<ref>برخلاف پندار کسانی که ظهور را با غیبت مقایسه کرده، گفته‌اند: چون غیبت صغری مقدمه غیبت کبری بود، پس دورانی به عنوان ظهور اصغر در پیش داریم.</ref> و احادیثی، [[اصلاح]] امر [[فرج]] را در یک شب ذکر کرده است. [[امام علی]] {{ع}} [[نقل]] کرده که [[پیامبر]] {{صل}} فرمود: "[[مهدی]] از ما [[اهل بیت]] است که [[خداوند]] امر [[فرج]] او را در یک شب [[اصلاح]] می‌فرماید"<ref>{{متن حدیث|اَلْمَهْدِی مِنا اَهْلَ الْبَیْتِ یُصْلِحُ الله لَهُ اَمْرَهُ فِی لَیْلَهٍ}}، نعمانی، الغیبه، ص۱۶۳؛ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج۱، ص۱۵۲.</ref>. [[امام باقر]] {{ع}} نیز پس از بیان [[غیبت حضرت مهدی]] {{ع}}، فرمود: "او همانند شهابی شعله ور در [[تاریکی]] شب، آشکار خواهد شد"<ref>{{متن حدیث|ثُم یَبْدُو کَالشهَابِ الْوَقادِ فِی ظُلْمَهِ اللیْل}}، طوسی، کتاب الغیبه، ص۱۵۹؛ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج۱، ص۳۲۴.</ref>. [[امام حسن]] {{ع}} می‌فرماید: "همانا مَثَل او، مانند [[قیامت]] است که ناگهانی می‌آید"<ref>{{متن حدیث|إِنَّمَا مَثَلُهُ كَمَثَلِ السَّاعَةِ {{متن قرآن|ثَقُلَتْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ لَا تَأْتِيكُمْ إِلَّا بَغْتَةً}}}}؛ الإنصاف فی النص علی الأئمة، ص۱۵۳.</ref>.<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت ج۳ (کتاب)|درسنامه مهدویت]]، ج۳، ص۱۵۸-۱۶۲.</ref>


== [[آگاه]] شدن [[امام مهدی]]{{ع}} از [[زمان ظهور]] ==
== [[آگاه]] شدن [[امام مهدی]] {{ع}} از [[زمان ظهور]] ==
آگاه شدن [[حضرت مهدی]]{{ع}} از وقت ظهور، براساس [[الهام]] خواهد بود. بدون [[شک]]، [[معصومان]]{{ع}} مورد [[الهام]] [[خداوند]] قرار می‌گیرند. البته [[وحی]]، به صورت رسمی با [[رحلت پیامبر اکرم]]{{صل}} پایان گرفت؛ ولی در موارد فراوانی به [[اهل بیت]]{{ع}} الهاماتی شده و خواهد شد. برخی [[روایات]] چگونگی آگاه شدن [[حضرت مهدی]]{{ع}} از [[زمان ظهور]] را از راه [[الهام]] ذکر کرده است. [[مفضل بن عمر]] گوید: [[امام صادق]]{{ع}} درباره [[آیه]] {{متن قرآن|فَإِذَا نُقِرَ فِي النَّاقُورِ}}، فرمود: "همانا [[امام]] پیروز و پنهان از ما [[خاندان]] است و چون خدای عز ذکره [[اراده]] کند که امر او را ظاهر سازد، در دلش نکته‌ای می‌گذارد. سپس ظاهر می‌شود و به امر [[خدای تبارک و تعالی]] [[قیام]] می‌کند"<ref>{{متن حدیث|إِن مِنا إِمَاماً مُظَفراً مُسْتَتِراً فَإِذَا أَرَادَ اللهُ عَز ذِکْرُهُ إِظْهَارَ أَمْرِهِ نَکَتَ فِی قَلْبِهِ نُکْتَهً فَظَهَرَ فَقَامَ بِأَمْرِ اللهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی}}، محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۳۴۳، ح۳۰؛ نعمانی، الغیبه، ص۱۸۷، ح۴۰؛ طوسی، کتاب الغیبه، ص۱۶۴؛ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج۲، ص۳۴۹، ح۴۲؛ محمد بن عمر کشی، رجال الکشی، ص۱۹۲.</ref>.<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت ج۳ (کتاب)|درسنامه مهدویت]]، ج۳ ، ص۱۵۸-۱۶۲.</ref>
آگاه شدن [[حضرت مهدی]] {{ع}} از وقت ظهور، براساس [[الهام]] خواهد بود. بدون [[شک]]، [[معصومان]] {{ع}} مورد [[الهام]] [[خداوند]] قرار می‌گیرند. البته [[وحی]]، به صورت رسمی با [[رحلت پیامبر اکرم]] {{صل}} پایان گرفت؛ ولی در موارد فراوانی به [[اهل بیت]] {{ع}} الهاماتی شده و خواهد شد. برخی [[روایات]] چگونگی آگاه شدن [[حضرت مهدی]] {{ع}} از [[زمان ظهور]] را از راه [[الهام]] ذکر کرده است. [[مفضل بن عمر]] گوید: [[امام صادق]] {{ع}} درباره [[آیه]] {{متن قرآن|فَإِذَا نُقِرَ فِي النَّاقُورِ}}، فرمود: "همانا [[امام]] پیروز و پنهان از ما [[خاندان]] است و چون خدای عز ذکره [[اراده]] کند که امر او را ظاهر سازد، در دلش نکته‌ای می‌گذارد. سپس ظاهر می‌شود و به امر [[خدای تبارک و تعالی]] [[قیام]] می‌کند"<ref>{{متن حدیث|إِن مِنا إِمَاماً مُظَفراً مُسْتَتِراً فَإِذَا أَرَادَ اللهُ عَز ذِکْرُهُ إِظْهَارَ أَمْرِهِ نَکَتَ فِی قَلْبِهِ نُکْتَهً فَظَهَرَ فَقَامَ بِأَمْرِ اللهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی}}، محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۳۴۳، ح۳۰؛ نعمانی، الغیبه، ص۱۸۷، ح۴۰؛ طوسی، کتاب الغیبه، ص۱۶۴؛ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج۲، ص۳۴۹، ح۴۲؛ محمد بن عمر کشی، رجال الکشی، ص۱۹۲.</ref>.<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت ج۳ (کتاب)|درسنامه مهدویت]]، ج۳، ص۱۵۸-۱۶۲.</ref>


== نتیجه گیری ==
== نتیجه گیری ==
با گذری کوتاه در سخنان [[ائمه]]{{عم}} درباره [[وقت ظهور]]، به مطالب ذیل بر خواهیم خورد:
با گذری کوتاه در سخنان [[ائمه]] {{عم}} درباره [[وقت ظهور]]، به مطالب ذیل بر خواهیم خورد:
# [[آگاهی]] به زمان دقیق [[ظهور]]، فقط از آن [[خداوند]] سبحانه و تعالی است.
# [[آگاهی]] به زمان دقیق [[ظهور]]، فقط از آن [[خداوند]] سبحانه و تعالی است.
# [[معصومان]]{{عم}} همواره [[مردم]] را از [[تعیین وقت]] درباره [[ظهور]] [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}}‏ برحذر داشته، وقت‌‏گذاران را [[تکذیب]] کرده‏‌اند.
# [[معصومان]] {{عم}} همواره [[مردم]] را از [[تعیین وقت]] درباره [[ظهور]] [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}}‏ برحذر داشته، وقت‌‏گذاران را [[تکذیب]] کرده‏‌اند.
# [[روایات]] فراوانی [[ظهور]] را ناگهانی دانسته و احادیثی [[اصلاح]] امر [[فرج]] را یک شبه ذکر کرده است.
# [[روایات]] فراوانی [[ظهور]] را ناگهانی دانسته و احادیثی [[اصلاح]] امر [[فرج]] را یک شبه ذکر کرده است.
#اگرچه پنهان بودن [[زمان ظهور]] از رازهای الهی است و [[حکمت الهی]] اقتضا کرده این وقت نزد [[مردم]] نامعلوم و پوشیده باشد، در بعضی [[روایات]] به پاره‌‏ای از حکمت‌‏های آن اشاره شده و تا اندازه‌‏ای محدوده زمانی آن معین شده است.
# اگرچه پنهان بودن [[زمان ظهور]] از رازهای الهی است و [[حکمت الهی]] اقتضا کرده این وقت نزد [[مردم]] نامعلوم و پوشیده باشد، در بعضی [[روایات]] به پاره‌‏ای از حکمت‌‏های آن اشاره شده و تا اندازه‌‏ای محدوده زمانی آن معین شده است.
#با نگاهی به [[کلام]] [[معصومان]]{{عم}} می‌‏توان چگونگی [[آگاه]] شدن [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}}‏ از هنگام [[ظهور]] را به راحتی به دست آورد<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص ۴۶۱ - ۴۶۴.</ref>.
# با نگاهی به [[کلام]] [[معصومان]] {{عم}} می‌‏توان چگونگی [[آگاه]] شدن [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}}‏ از هنگام [[ظهور]] را به راحتی به دست آورد<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص ۴۶۱ - ۴۶۴.</ref>.


==پرسش‌های مستقیم==
== پرسش‌های مستقیم ==
* [[آیا می‌توان وقت ظهور را پیش‌بینی کرد؟ (پرسش)]]
* [[آیا می‌توان وقت ظهور را پیش‌بینی کرد؟ (پرسش)]]


نسخهٔ ‏۲۵ اوت ۲۰۲۲، ساعت ۰۰:۲۱

این مدخل زیرشاخهٔ بحث ظهور امام مهدی است. زمان ظهور امام مهدی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: زمان ظهور امام مهدی در حدیث - پرسش‌های مرتبط

زمان ظهور امام مهدی (ع) یکی از مباحث مهم در باب مهدویت است. برخی از روایات مشخص کنندگان زمان ظهور را تکذیب کرده و آنها را دروغ‌گویان نامیده‌اند و زمان ظهور از رازهای الهی دانسته شده است. البته با بررسی روایات ظهور، درباره وقت ظهور چند نکته روشن می‌شود: برخی روایات قائل‌اند آشکار کردن زمان ظهور، فقط از آن خداوند عزوجل است و برخی روایات فراوان دیگری ظهور را ناگهانی دانسته و اصلاح امر فرج را در یک شب ذکر کرده‌اند.

تکذیب وقت‌گذاران برای ظهور

یکی از موضوعات مهم در مباحث مهدویت، "وقت ظهور" است؛ به گونه‌ای که حتی سال‌ها پیش از ولادت حضرت مهدی (ع)، درباره آن، از معصومان (ع) پرسش می‌شد. آنان نیز مسائل مربوط به آن حضرت به‌ویژه زمان ظهور ایشان را از رازهای الهی دانسته و وقت گذاران را تکذیب می‌کردند. به وقت‏‌گذاری برای این وعده الهی اصطلاح توقیت ظهور اطلاق می‌گردد. عبدالرحمن بن کثیر از امام صادق (ع) نقل می‌کند که: "خدمت امام صادق (ع) نشسته بودم که مهزم وارد شد و عرض کرد: قربانت، به من خبر دهید: این امری که در انتظارش هستیم کی رخ می‌دهد؟ فرمود: ای مهزم! دروغ گفتند وقت‌گذاران و هلاک شدند شتاب‌کنندگان و نجات یافتند تسلیم‌شوندگان"[۱]. ابابصیر از امام صادق (ع) روایت می‌کند که از حضرت درباره حضرت قائم (ع) پرسیدم. حضرت در پاسخ فرمود: "وقت‌گذاران دروغ می‌گویند ما اهل بیت زمانی را معین نمی‌کنیم"[۲]. فضیل از امام باقر (ع) پرسید: آیا برای ظهور، وقت معین شده است‌؟ امام سه بار فرمود: «كَذَبَ الْوَقَّاتُونَ»[۳]؛ کسانی که وقت تعیین می‌کنند، دروغ می‌گویند. نیز آمده است: کمیت از آن حضرت پرسید: چه وقت حضرت مهدی (ع) ظهور می‌کند؟ امام فرمود: از پیامبر (ص) نیز همین مطلب پرسیده شد. حضرت فرمود: مثل ظهور مهدی (ع) هم‌چون برپایی قیامت است (کسی جز خداوند از وقت آن آگاه نیست) مهدی نمی‌آید، مگر ناگهانی[۴].

عدم تعیین وقت ظهور و تأکید بر پوشاندن آن، هرگز به معنای لزوم آگاه نشدن انسان کامل از زمان ظهور نیست، بلکه انسان کامل به اذن الهی بر همه عوالم امکانی احاطه دارد، از نتایج علم ازلی آگاه است و زمان ظهور نیز، از این مهم مستثنا نیست، ولی مصلحت نامشخص بودن وقت ظهور برای جامعه بشری، اقتضای کتمان این راز را می‌کرده است، همان‌گونه که امام صادق (ع) به ابی‌بصیر نفرمود که ما از وقت ظهور آگاه نیستیم، بلکه فرمودند: "ما وقتی را معیّن نمی‌کنیم"[۵].

زمان ظهور

با گذری کوتاه در سخنان ائمه اطهار (ع) درباره وقت ظهور، به مطالب ذیل بر خواهیم خورد:

۱. آشکار کردن زمان ظهور، فقط از آن خداوند عزوجل است. در روایت مشهوری آمده است: وقتی دعبل شاعر بلند آوازه شیعی در محضر امام رضا (ع) در ضمن قصیده‌ای، سخن از ظهور و قیام حضرت مهدی (ع) بر زبان جاری ساخت، آن حضرت در حالی که سرشک از دیدگانش جاری بود، رو به دعبل کرد و فرمود: ‌ای خزاعی! همانا روح القدس بر زبانت، این دو بیت را جاری ساخت. آیا می‌دانی این امام کیست و چه زمانی قیام می‌کند؟ آن گاه خود آن حضرت به معرفی امام مهدی (ع) پرداخت. سپس درباره زمان ظهورش چنین فرمود: اما اینکه "چه زمانی ظهور خواهد کرد"، این خبر دادن از وقت است. پدرم از پدرش و ایشان از پدرانش از رسول گرامی اسلام (ص) نقل کرده‌اند که وقتی از آن حضرت سؤال شد: ‌ای رسول خدا! چه زمانی قائم از ذریه شما ظهور می‌کند؟ فرمود: "جز او [هیچ کس] آن را به موقع خود آشکار نمی‌گرداند. [این حادثه] بر آسمان‌ها و زمین گران است، جز ناگهان به شما نمی‌رسد"[۶].

پنهان بودن زمان ظهور، همانند زمان قیامت و رستاخیز است که یک نوع آزادی عمل برای همگان پیدا می‌شود. از سوی دیگر چون زمان آن به طور دقیق معلوم نیست و در هر زمان محتمل است، نتیجه‌اش حالت آماده باش دائم است. درباره قیام حضرت مهدی (ع) نیز اگر تاریخ تعیین می‌شد و زمان ظهور دور بود، همه در غفلت و غرور و بی‌خبری فرو می‌رفتند و اگر زمانش نزدیک بود، ممکن بود آزادی عمل را از دست بدهند و اعمالشان جنبه اضطراری پیدا کند. همان گونه که آشکار کردن زمان رستاخیز بزرگ، فقط در اختیار خداوند است، اعلان زمان ظهور حضرت مهدی (ع) نیز در دست خداوند است. خداوند در ادامه آیه یاد شده، آگاهی به قیامت را در علم خداوند دانسته است: ﴿يَسْأَلُونَكَ كَأَنَّكَ حَفِيٌّ عَنْهَا قُلْ إِنَّمَا عِلْمُهَا عِندَ اللَّهِ﴾[۷]؛ بر این اساس اینکه عده‌ای به خود جرئت می‌دهند و به راحتی زمان ظهور را تعیین می کنند، جای بسی تأمل است! وقتی چنین پرسشی از حضرت مهدی (ع) نیز مطرح شد، ضمن توقیعی پاسخ فرمود: "اما ظهور فرج همانا در اختیار خداوند متعال است و وقت گذاران دروغ گفتند"[۸]. آن حضرت در آخرین توقیع به سفیر چهارم خود، ظهور را فقط در اراده و اختیار خداوند دانسته، می‌فرماید: "... ظهوری نخواهد بود؛ مگر آن گاه که خداوند اجازه فرماید"[۹]. پس زمان آغاز ظهور، یکی از اسرار الهی است و اندیشه و فکر بشر از رسیدن به آن، سخت کوتاه و ناتوان است.

۲. روایات فراوانی ظهور را ناگهانی دانسته[۱۰] و احادیثی، اصلاح امر فرج را در یک شب ذکر کرده است. امام علی (ع) نقل کرده که پیامبر (ص) فرمود: "مهدی از ما اهل بیت است که خداوند امر فرج او را در یک شب اصلاح می‌فرماید"[۱۱]. امام باقر (ع) نیز پس از بیان غیبت حضرت مهدی (ع)، فرمود: "او همانند شهابی شعله ور در تاریکی شب، آشکار خواهد شد"[۱۲]. امام حسن (ع) می‌فرماید: "همانا مَثَل او، مانند قیامت است که ناگهانی می‌آید"[۱۳].[۱۴]

آگاه شدن امام مهدی (ع) از زمان ظهور

آگاه شدن حضرت مهدی (ع) از وقت ظهور، براساس الهام خواهد بود. بدون شک، معصومان (ع) مورد الهام خداوند قرار می‌گیرند. البته وحی، به صورت رسمی با رحلت پیامبر اکرم (ص) پایان گرفت؛ ولی در موارد فراوانی به اهل بیت (ع) الهاماتی شده و خواهد شد. برخی روایات چگونگی آگاه شدن حضرت مهدی (ع) از زمان ظهور را از راه الهام ذکر کرده است. مفضل بن عمر گوید: امام صادق (ع) درباره آیه ﴿فَإِذَا نُقِرَ فِي النَّاقُورِ﴾، فرمود: "همانا امام پیروز و پنهان از ما خاندان است و چون خدای عز ذکره اراده کند که امر او را ظاهر سازد، در دلش نکته‌ای می‌گذارد. سپس ظاهر می‌شود و به امر خدای تبارک و تعالی قیام می‌کند"[۱۵].[۱۶]

نتیجه گیری

با گذری کوتاه در سخنان ائمه (ع) درباره وقت ظهور، به مطالب ذیل بر خواهیم خورد:

  1. آگاهی به زمان دقیق ظهور، فقط از آن خداوند سبحانه و تعالی است.
  2. معصومان (ع) همواره مردم را از تعیین وقت درباره ظهور حضرت مهدی (ع)‏ برحذر داشته، وقت‌‏گذاران را تکذیب کرده‏‌اند.
  3. روایات فراوانی ظهور را ناگهانی دانسته و احادیثی اصلاح امر فرج را یک شبه ذکر کرده است.
  4. اگرچه پنهان بودن زمان ظهور از رازهای الهی است و حکمت الهی اقتضا کرده این وقت نزد مردم نامعلوم و پوشیده باشد، در بعضی روایات به پاره‌‏ای از حکمت‌‏های آن اشاره شده و تا اندازه‌‏ای محدوده زمانی آن معین شده است.
  5. با نگاهی به کلام معصومان (ع) می‌‏توان چگونگی آگاه شدن حضرت مهدی (ع)‏ از هنگام ظهور را به راحتی به دست آورد[۱۷].

پرسش‌های مستقیم

جستارهای وابسته

منابع

  1. سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت
  2. سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت ج۳
  3. مجتبی تونه‌ای، موعودنامه
  4. مقامی، مهدی، درسنامه امام‌شناسی

پانویس

  1. ↑ «كُنْتُ عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) إِذْ دَخَلَ عَلَيْهِ مِهْزَمٌ فَقَالَ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاكَ أَخْبِرْنِي عَنْ هَذَا الْأَمْرِ الَّذِي نَنْتَظِرُ مَتَى هُوَ فَقَالَ يَا مِهْزَمُ كَذَبَ الْوَقَّاتُونَ وَ هَلَكَ الْمُسْتَعْجِلُونَ وَ نَجَا الْمُسَلِّمُونَ»؛ الکافی، ج۱، ص۳۶۸.
  2. ↑ «كَذَبَ الْوَقَّاتُونَ‌، إِنَّا أَهْلُ بَيْتٍ لَانُوَقِّتُ»؛ الکافی، ج۱، ص۳۶۸.
  3. ↑ همان، ص ۱۰۳.
  4. ↑ منتخب الاثر، ص ۱۲۴ و ۲۲۴.
  5. ↑ مقامی، مهدی، درسنامه امام‌شناسی، ص۲۲۱-۲۲۳؛ سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، ج۳، ص۱۵۸-۱۶۲؛ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۳۷۹.
  6. ↑ «مَثَلُهُ مَثَلُ الساعَةِ»﴿اَلتي لاَ يُجَلِّيهَا لِوَقْتِهَا إِلاَّ هُوَ ثَقُلَتْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ لاَ تَأْتِيكُمْ إِلاَّ بَغْتَةً﴾ (اعراف، آیه ۱۸۷)، صدوق، عیون اخبار الرضا (ع)، ج ۲، ص ۲۶۶؛ همو، کمال الدین و تمام النعمه، ج ۲، ص ۳۷۲.
  7. ↑ «[باز] از تو می‌پرسند، گویا تو از [زمان وقوع] آن آگاهی، بگو: "علم آن، تنها نزد خداست.»، اعراف، آیه ۱۸۸.
  8. ↑ «وَ أَما ظُهُورُ الْفَرَجِ فَإِنهُ إِلَی اللهِ وَ کَذَبَ الْوَقاتُون»، طوسی، کتاب الغیبه، ص ۲۹۱.
  9. ↑ «... وَ لَا ظُهُورِ إِلَّا بَعْدَ إِذْنِ اللَّهُ »، صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج۲، ص۵۱۶، ح۴۴؛ قطب الدین راوندی، الخرایج والجرایح، ج ۳، ص ۱۱۲۸؛ طوسی، کتاب الغیبه، ص ۳۹۵.
  10. ↑ برخلاف پندار کسانی که ظهور را با غیبت مقایسه کرده، گفته‌اند: چون غیبت صغری مقدمه غیبت کبری بود، پس دورانی به عنوان ظهور اصغر در پیش داریم.
  11. ↑ «اَلْمَهْدِی مِنا اَهْلَ الْبَیْتِ یُصْلِحُ الله لَهُ اَمْرَهُ فِی لَیْلَهٍ»، نعمانی، الغیبه، ص۱۶۳؛ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج۱، ص۱۵۲.
  12. ↑ «ثُم یَبْدُو کَالشهَابِ الْوَقادِ فِی ظُلْمَهِ اللیْل»، طوسی، کتاب الغیبه، ص۱۵۹؛ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج۱، ص۳۲۴.
  13. ↑ «إِنَّمَا مَثَلُهُ كَمَثَلِ السَّاعَةِ ﴿ثَقُلَتْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ لَا تَأْتِيكُمْ إِلَّا بَغْتَةً﴾»؛ الإنصاف فی النص علی الأئمة، ص۱۵۳.
  14. ↑ سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، ج۳، ص۱۵۸-۱۶۲.
  15. ↑ «إِن مِنا إِمَاماً مُظَفراً مُسْتَتِراً فَإِذَا أَرَادَ اللهُ عَز ذِکْرُهُ إِظْهَارَ أَمْرِهِ نَکَتَ فِی قَلْبِهِ نُکْتَهً فَظَهَرَ فَقَامَ بِأَمْرِ اللهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی»، محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۳۴۳، ح۳۰؛ نعمانی، الغیبه، ص۱۸۷، ح۴۰؛ طوسی، کتاب الغیبه، ص۱۶۴؛ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج۲، ص۳۴۹، ح۴۲؛ محمد بن عمر کشی، رجال الکشی، ص۱۹۲.
  16. ↑ سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، ج۳، ص۱۵۸-۱۶۲.
  17. ↑ سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص ۴۶۱ - ۴۶۴.
برگرفته از «https://fa.imamatpedia.com/w/index.php?title=زمان_ظهور_امام_مهدی&oldid=1102945»