خراسانی: تفاوت میان نسخه‌ها

افزودن پیوند
از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
دیداریویکی‌متن
جز (جایگزینی متن - 'یأتی: ص' به 'سید محمود موسوی دهسرخی، یأتی علی الناس زمان، ص')
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۲: خط ۲:
{{مهدویت}}
{{مهدویت}}
==مقدمه==
==مقدمه==
*در برخی [[روایات]]، [[خروج خراسانی]]، یکی از نشانه‏‌های [[ظهور]] بیان شده است. اگرچه وی در این [[روایات]] به روشنی معرفی نشده است، برخی او را مردی از [[بنی تمیم]] دانسته‌‏اند.
در [[روایات]] این چنین آمده است که هم زمان با [[خروج سفیانی]] و [[قیام یمانی]]، خراسانی هم [[قیام]] می‌کند و [[پرچم‌های سیاه]] از سمت [[خراسان]] به سوی [[کوفه]] حرکت کرده و در [[زمان ظهور]] با [[حضرت مهدی]]{{ع}} [[بیعت]] می‌کنند. عده‌ای از این [[روایات]] عنوان خراسانی را برداشت کرده‌اند که در مقابل عده‌ای دیگر این عنوان را رد کرده و برخی از آن [[روایات]] را ضعیف دانسته‌اند.
*بیشتر روایاتی که از وی نام برده‌‏اند، او را همراه [[سفیانی]] یاد کرده‌‏اند. [[امام صادق]]{{ع}} فرمود: [[خروج خراسانی]]، [[سفیانی]] و [[یمانی]] در یک سال و یک ماه و یک روز تحقق می‏‌یابد و بین آن‏ها پرچمی هدایت‌گرتر از [[یمانی]] نیست که او به [[حق]] [[هدایت]] می‌‏کند<ref> {{عربی|" خُرُوجُ‏ الثَّلَاثَةِ الْخُرَاسَانِيِ‏ وَ السُّفْيَانِيِ‏ وَ الْيَمَانِيِ‏ فِي‏ سَنَةٍ وَاحِدَةٍ فِي‏ شَهْرٍ وَاحِدٍ فِي‏ يَوْمٍ‏ وَاحِدٍ وَ لَيْسَ‏ فِيهَا رَايَةٌ بِأَهْدَى‏ مِنْ‏ رَايَةِ الْيَمَانِيِ‏ يَهْدِي‏ إِلَى‏ الْحَقِ‏ ‏ ‏‏"}}، شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۴۴۶</ref>.
===ویژگی‌های شخصیتی خراسانی===
*در برخی [[روایات]]، از خراسانی و [[سفیانی]]، به دو اسب مسابقه [[تشبیه]] شده‏‌اند که خراسانی از [[مشرق]] و [[سفیانی]] از [[مغرب]] به سوی [[کوفه]] در حرکتند<ref>  نعمانی، الغیبة، ص ۲۵۹</ref>.
*در منابع اولیه [[حدیث]] [[شیعه]] مانند [[الغیبة ۱ (کتاب)|غیبت]] [[محمد بن ابراهیم نعمانی|نعمانی]]، [[الغیبة ۲ (کتاب)|غیبت]] [[محمد بن حسن طوسی|طوسی]] و [[ارشاد]] [[شیخ مفید]]، روایاتی در خصوص خراسانی وارد شده، که احتمال دارد ایشان را [[یاور]] خراسانیان و یا [[رهبر]] اهالی [[خراسان]] و یا فرماندۀ [[لشکر]] [[خراسان]] دانست. مجموعه قرائن موجود پیرامون شخصیت او دلالت دارد که وی همزمان با [[خروج سفیانی]] و [[یمانی]] ظاهر می‌شود و نیروهای خود را به سوی [[عراق]] اعزام می‌دارد.<ref>ر.ک. [[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۲ (کتاب)|معارف و عقاید]] ۵ ، ج ۲، ص ۲۵۹، [[علی رضا رمضانیان|رمضانیان، علی رضا]]، [[شرایط و علائم حتمی ظهور (کتاب)|شرایط و علائم حتمی ظهور]]، ص ۷۴ ـ ۷۷؛ نویسندگان آفتاب مهر، ج ۱ ص ۲۱۷ ـ ۲۱۸</ref> از جملۀ این [[روایات]]:<ref>طوسی، محمد بن حسن، الغیبة طوسی، ص ۲۷۴؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار ج ۵۲، ص ۴۶۷: «پرچم‌های سیاهی که ازخراسان در می‌آید در کوفه فرو می‌آید، هنگامی که مهدی علیه السلام ظهور کند، این پرچم‌ها برای بیعت به حضور او گسیل می‌شود»</ref> {{متن حدیث|"تَنْزِلُ الرَّايَاتُ السُّودُ الَّتِي تَخْرُجُ مِنْ خُرَاسَانَ إِلَى الْكُوفَةِ فَإِذَا ظَهَرَ الْمَهْدِيُّ بُعِثَ إِلَيْهِ بِالْبَيْعَةِ"}}<ref>ر.ک. [[علی رضا رمضانیان|رمضانیان، علی رضا]]، [[شرایط و علائم حتمی ظهور (کتاب)|شرایط و علائم حتمی ظهور]]، ص ۷۴ ـ ۷۷</ref> برخی از این شخصیت با عنوان [[سید خراسانی]] نام برده و او را از ذریۀ [[امام مجتبی]] یا [[امام حسین]] {{عم}} دانسته‌اند و صفات جسمانی او را هم بیان کرده‌اند که صورتی [[نورانی]] و خالی بر گونه راست یا دست راست دارد.<ref>ر.ک. [[علی رضا رمضانیان|رمضانیان، علی رضا]]، [[شرایط و علائم حتمی ظهور (کتاب)|شرایط و علائم حتمی ظهور]]، ص ۷۴ ـ ۷۷؛ [[سید محمد کاظم قزوینی|قزوینی، سید محمد کاظم]]، [[امام مهدی از تولد تا بعد از ظهور (کتاب)|امام مهدی از تولد تا بعد از ظهور]]، ص ۲۹۴ـ ۲۹۷</ref> ولی چنانچه گذشت در منابع اولیه تنها تعبیر خراسانی مطرح شده و اشاره‌ای به سیادت یا [[هاشمی بودن]] او نشده است،<ref>ر.ک. [[محمد م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌|م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌، محمد]]، [[دانشنامهٔ امام مهدی (کتاب)|دانشنامهٔ امام مهدی]]، ج ۷، ص ۴۴۷ ـ ۴۴۸؛ [[علی رضا رمضانیان|رمضانیان، علی رضا]]، [[شرایط و علائم حتمی ظهور (کتاب)|شرایط و علائم حتمی ظهور]]، ص ۷۴ ـ ۷۷</ref> و یا گفته شده، خراسانی آخرین [[حاکم]] در [[ایران]] [[پیش از ظهور]] یا معاصر با آخرین فرمانرواست.<ref>ر.ک. [[علی کورانی|کورانی| علی]]، [[عصر ظهور (کتاب)|عصر ظهور]]، ص ۲۷۰</ref> برخی هم او را مردی از [[بنی تمیم]] دانسته‌اند<ref>نعمانی، الغیبة، ص ؟؟؟</ref>.<ref>ر.ک. [[علی رضا رمضانیان|رمضانیان، علی رضا]]، [[شرایط و علائم حتمی ظهور (کتاب)|شرایط و علائم حتمی ظهور]]، ص ۷۴ ـ ۷۷</ref> عنوان خراسانی به معنای اهل [[خراسان]] فعلی بودن نیست زیرا در صدر [[اسلام]] به [[مشرق]] [[زمین]] [[خراسان]] اطلاق می‌شده است، که شامل [[ایران]] و سایر مناطق [[اسلامی]] متصل به آن، که در گذشته جزء شوروی سابق بودند، می‌شده است، بر این اساس شخص خراسانی اهل هر منطقه‌ایی از این محدوده باشد، نسبت خراسانی به او صحیح است.<ref>ر.ک. [[علی رضا رمضانیان|رمضانیان، علی رضا]]، [[شرایط و علائم حتمی ظهور (کتاب)|شرایط و علائم حتمی ظهور]]، ص ۷۴ ـ ۷۷؛ [[سید اسدالله هاشمی شهیدی|هاشمی شهیدی، سید اسدالله]]، [[زمینه‌سازان انقلاب جهانی حضرت مهدی (کتاب)|زمینه‌سازان انقلاب جهانی حضرت مهدی]]، ص ۱۷۰، ۱۸۰، ۳۲۰ و ۳۲۲</ref>
*البته روایتی نیز [[خروج]] او را یکی از نشانه‌‏های حتمی [[قیام]] [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}}‏‏ یاد کرده که به جای [[خروج یمانی]] ذکر شده است<ref> ر. ک: نعمانی، الغیبة، ص ۲۸۹، ح ۶</ref><ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۱۹۸ - ۱۹۹.</ref>.
==قیام به چه معناست؟==
از مشهور ترین تعبیرها برای [[انقلاب جهانی]] [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}} «[[قیام]]» است. این واژه به معنای «ایستادن».<ref> لسان العرب، ج۵، ص۳۴۵؛ مجمع البحرین، ج۳، ص۱۵۳۱.</ref> و در اصطلاح عبارت از: [[نهضت جهانی حضرت مهدی]]{{ع}} در برابر [[ستمگران]]، برای برپایی [[قسط]] و [[عدل]] در سراسر کره [[زمین]] است<ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D9%85%D9%87%D8%AF%D9%88%DB%8C%D8%AA_%D8%AC%DB%B3_(%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8) درسنامه مهدویت: ج۳ ، ص ۱۰۲.]</ref>.


==خراسانی کیست؟==
===نقد [[روایات]] دربارۀ خراسانی===
در زبان [[عامه]] و منابع متأخر و آثار جدید، از [[قیام]] فردی به نام [[سید خراسانی]] نام برده می‌شود و مهم‌ترین [[نشانه‌های ظهور]] به شمار می‌رود. اولاً باید توجه داشت که عنوان [[سید]] برای خراسانی درست نیست و در دو سه روایتی که دربارۀ این نشانه وجود دارد، حرفی از سیادت وی یا [[علوی]] بودنش نیست<ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%D9%94_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B7_(%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8) دانشنامهٔ امام مهدی: ج۷، ص۴۴۵.]</ref>
*باید توجه داشت، از مجموع کتب متأخر و معاصری که از [[خراسان]] یاد کرده‌اند، استفاده می‌شود، مؤلفان آنها چنین عنوان و نشانه‌ای را از برخی [[احادیث]] مربوط به [[خراسان]] یا غیر آن برداشت کرده و آن را رواج داده‌اند وگرنه در [[احادیث]] [[علائم]]، چنین شهرتی وجود ندارد و یکی دو [[روایت]] [[نقل]] شده هم برای استناد به آن کافی نیست. به نظر می‌رسد خراسانی، عنوانی است که از [[احادیث]] مربوط به [[خراسان]] و مشرق‌ [[زمین]] و مردی که همراه اهل [[خراسان]] [[قیام]] می‌کند، انتزاع شده و در واقع، متأخران با استفاده از مضمون [[احادیث]]، چنین عنوانی را پدید آورده‌اند.<ref>ر.ک. [[محمد م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌|م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌، محمد]]، [[دانشنامهٔ امام مهدی (کتاب)|دانشنامهٔ امام مهدی]]، ج ۷، ص ۴۴۷ ـ ۴۴۸</ref> [[شاهد]]، آنکه در کتاب "معجم [[احادیث]] المهدی" ـ که منبعی برای کتب معاصر به شمار می‌رود ـ مکرر از خراسانی نام برده شده؛ اما به احادیثی ارجاع شده که نامی از خراسانی و حتی مردی از [[خراسان]] در آنها نیست. مثلًا در فهرست این کتاب می‌خوانیم: "روایتی که می‌گوید آمدن خراسانی و [[شعیب]] ۷۲ [[ماه]] [[پیش از ظهور]] [[مهدی]] است<ref>معجم أحادیث المهدی، ج ۲، ص ۵۰۳</ref> آنگاه به خبری از کتاب [[الفتن]] [[نعیم بن حماد]] آدرس می‌دهد که می‌گوید: {{متن حدیث|"تَخْرُجُ رَایَةً سَوْدَاءُ لِبَنِی الْعَبَّاسِ، ثُمَّ تَخْرُجُ مِنَ خُرَاسَانَ أُخْرَی سَوْدَاءَ، قلانسهم سُودُ، وَ ثِیَابِهِمْ بَیْضَ، عَلَی مقدّمتهم رَجُلُ یُقَالُ لَهُ: شُعَیْبُ بْنِ صَالِحٍ... یَکُونُ بَیْنَ خُرُوجُهُ وَ بَیْنَ أَنْ یُسَلِّمَ الْأَمْرِ لِلْمَهْدِیِّ اثْنَانِ وَ سَبْعُونَ شَهْراً"}}<ref>الفتن، ج ۱، ص ۱۸۸، معجم أحادیث المهدی، ج ۱، ص ۳۹۷</ref> مورد دیگری که در معجم از او به خراسانی تعبیر شده،<ref>معجم أحادیث المهدی، ج ۲، ص ۵۰۳: {{متن حدیث|"قَدْ یَکُونُ الْحَارِثِ الْمَذْکُورِ فِی بَعْضِ الرِّوَایَاتِ هُوَ نَفْسِ الْخُرَاسَانِیِّ"}}</ref> مردی از [[ماوراء النهر]] است: «یَخْرُجُ رَجُلٌ مِنْ وَرَاءِ النَّهَرِ یُقَالُ لَهُ الْحَارِثُ‏»<ref>سنن ابی داود، ج ۲، ص ۳۱۱، ح ۴۲۹۰، الملاحم ابن منادی، ص ۱۸۵، به نقل از آن، معجم أحادیث المهدی، ج ۱، ص ۳۹۶</ref> در مجموع از این کتاب و کتاب عصر الظهور ـ که در آن هم نام خراسانی زیاد آمده است ـ استفاده می‌شود نویسندۀ آن دو، [[صاحب]] [[پرچم‌های سیاه خراسان]] را همان خراسانی دانسته‌اند حال آنکه احادیثی که به آنها [[استدلال]] شده، اولًا به صراحت نامی از [[خراسان]] نبرده و ثانیاً قابل قبول نیست؛ زیرا منبع آن [[الفتن]] [[نعیم بن حماد]] است و بسیاری از این [[احادیث]] از [[معصوم]] صادر نشده است.<ref>ر.ک. [[محمد م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌|م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌، محمد]]، [[دانشنامهٔ امام مهدی (کتاب)|دانشنامهٔ امام مهدی]]، ج ۷، ص ۴۴۷ ـ ۴۴۸</ref> یعنی آنچه در [[روایات]] وجود دارد سخن از [[خراسان]] و پرچم‌های سیاهی است که از آن منطقه می‌‌آید و این موضوع هم تنها در دو روایتی وجود دارد که [[سند]] هر دو [[روایت]] ضعیف است.<ref>ر.ک. [[مصطفی صادقی|صادقی، مصطفی]]؛ [[تحلیل تاریخی نشانه‌های ظهور (کتاب)|تحلیل تاریخی نشانه‌های ظهور]]، ص ۲۱۸ ـ ۲۱۹</ref>
 
==خراسانی در روایات==
[[حدیث]] نخست، به [[امام صادق]]{{ع}} منسوب است که فرمود: "پیش از این امر، پنج علامت وجود دارد: ندا، [[سفیانی]]، خراسانی، نفْس [[زکیه]] و خَسْف در [[بیدا]]" <ref>الغیبة، نعمانی: ص۳۰۱.</ref>. در [[سند]] این [[روایت]]، [[محمد]] [[رازی]] و ابو سمینه وجود دارند که تضعیف شده‌اند<ref>رجال النجاشی: ج۲ ص۲۲۶ و ۲۱۶.</ref>. به علاوه قطعی نیست که مراد از "این امر"، [[ظهور امام زمان]] باشد؛ بلکه ممکن است مراد ایشان، [[گشایش]] [[شیعیان]] و [[فرج عمومی]] باشد نه خصوص [[فرج]] [[امام عصر]]؛ کما این که در بیان آن بزرگواران، فَرَج، به معنای [[گشایش]] [[شیعه]] آمده است<ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%D9%94_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B7_(%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8) دانشنامهٔ امام مهدی: ج۷، ص۴۴۵.]</ref>
 
[[حدیث]] دوم از [[امام باقر]]{{ع}} است: "[[بنی عباس]] حتماً به [[حکومت]] خواهند رسید و آن گاه که [[حاکم]] شوند، [[اختلاف]] پیدا کنند و پراکندگی میان آنان ایجاد شود و خراسانی و [[سفیانی]]، [[خروج]] خواهند کرد. یکی از شرق و دیگری از غرب. آن دو به سرعت به [[کوفه]] می‌آیند و [[بنی عباس]] را نابود می‌کنند و کسی از آنان را باقی نمی‌گذارند"<ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%D9%94_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B7_(%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8) دانشنامهٔ امام مهدی: ج۷، ص۴۴۵.]</ref>
 
این [[حدیث]] در جای دیگری ضمن خبری طولانی آمده و اضافه می‌کند که [[قیام سفیانی]] و [[یمانی]] و خراسانی، در یک روز خواهد بود. اما در [[سند]] آن، افراد مجهولی قرار دارند<ref>احمد بن یوسف و یوسف بن کلیب.</ref> و نمی‌توان به آن [[اعتماد]] کرد. از نظر متن هم اشکالاتی در آن به چشم می‌خورد که عبارت‌اند از:
#در بخش اول [[حدیث]]، بر [[حکومت بنی عباس]] تصریح شده و [[بنی عباس]] قرن‌ها پیش از صفحۀ روزگار محو شده‌اند.
#سخن از [[بنی عباس]] و [[بنی امیه]] و [[پرچم‌های سیاه]] و [[ندای ابلیس]] به [[قتل]] مظلومانه که احتمالاً شعار [[بنی امیه]] دربارۀ [[عثمان]] است و [[کشتار]] فراوان از [[بنی امیه]] که در آغاز [[حکومت]] [[عباسیان]] اتفاق افتاد، همه و همه مربوط به [[عصر حضور]] [[ائمه]] و بخصوص دوران [[امام صادق]]{{ع}} است که انتساب مطالبی به [[ائمه]]{{عم}} رواج داشته است.
#این که خراسانی و [[یمانی]] و [[سفیانی]] در یک [[روز قیام]] کنند، با دیگر [[احادیث]] تناقض دارد و این سه حادثۀ مهم در یک روز اتفاق بیفتد، جای تأمل دارد.
#در هیچ [[حدیثی]] از این سه نفر [[سفیانی]]، [[یمانی]] و خراسانی در کنار هم یاد نشده، بخصوص که خراسانی در دو [[روایت]] بیشتر نیامده و به نظر می‌رسد که [[راوی]] یا [[راویان]]، در نام او به اشتباه افتاده باشند.
#با توجه به [[راویان]] واقفی این گزارش [[علی بن ابی حمزه]] و وهیب بن حفص احتمال [[جعل]] و سوء استفادۀ آنان از این متن با توجه به حوادث پدید آمده در دوران آنها بسیار جدی است<ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%D9%94_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B7_(%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8) دانشنامهٔ امام مهدی: ج۷، ص۴۴۷.]</ref>
 
از مجموع کتب متأخر و معاصری که خراسانی یاد کرده‌اند، استفاده می‌شود که مؤلفان آنها چنین عنوان و نشانه‌ای را از برخی [[احادیث]] مربوط به [[خراسان]] یا غیر آن برداشت کرده و آن را رواج داده‌اند وگرنه در [[احادیث]] [[علائم]]، چنین شهرتی وجود ندارد و یکی از دو [[روایت]] [[نقل]] شده هم برای استناد به آن کافی نیست. به نظر می‌رسد که خراسانی، عنوانی است که از [[احادیث]] مربوط به خراسانی و [[مشرق]] [[زمین]] و مردی که همراه اهل [[خراسان]] [[قیام]] می‌کند، انتزاع شده و در واقع، متأخران با استفاده از مضمون [[احادیث]]، چنین عنوانی را پدید آورده‌اند. [[شاهد]]، آن که در معجم [[احادیث]] المهدی که منبعی برای کتب معاصر به شمار می‌رود، مکرر از خراسانی نام برده شده؛ اما به [[احادیث]] ارجاع شده که نام از خراسانی و حتی مردی از [[خراسان]] در آنها نیست. مثلاً در فهرست این کتاب می‌خوانیم: «روایتی که می‌گوید آمدن خراسانی [[شعیب]] ۷۲ ماه [[پیش از ظهور]] [[مهدی]] است...» <ref>معجم أحادیث المهدی: ج۲ ص۵۰۳.</ref>آن گاه به خبری از [[الفتن]] [[ابن حماد]] آدرس می‌دهد که می‌گوید: «تخرج رایة سواء لبنی العاس [[قم]] تخرج من [[خراسان]] اخری سوداء قلانسهم سود و قیابهم بیض [[علی]] مقدمتهم [[رجل]] یقال له [[شعیب بن صالح]]... یکون بین خروجه و ان یسلم الأمر للمهدی اثنان و سبعون شهراً» <ref>پرچم سیاهی از بنی عباس آشکار می‌شود. سپس پرچم سیاه دیگری از خراسان بیرون می‌آید که صاحبان آن پرچم‌ها کلاه سیاه و لباس سفید بر تن دارند و جلودارشان مردی از بنی تمیم به نام شعیب بن صالح است. قیام او تا واگذاری حکومت به مهدی ۷۲ ماه طول می‌کشد؛ الفتن: ج۱ ص۱۸۸، معجم أحادیث المهدیريال ج۱ ص۳۹۷).</ref><ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%D9%94_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B7_(%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8) دانشنامهٔ امام مهدی: ج۷، ص۴۴۷.]</ref>
 
مورد دگیری که در معجم از او به خراسانی تعبیر شده <ref>معجم أحادیث المهدی، ج۲ ص۵۰۳: قد یکون الحارث المذکور فی بعض الروایات هو نفس الخراسانی.</ref>، مردی از ماوراء النهر است: "یخرج من وراء النهر یقال له الحارث". <ref>سنن ابی داود: ج۲ ص۳۱۱ ح۴۲۹۰، الملاحم ابن منادی: ص۱۸۵، به نقل از آن، معجم أحادیث المهدی، ج ۱ ص۳۹۷.</ref>در مجموع از این کتاب و کتاب عصر الظهور که در آن هم نام خراسانی زیاد آمده است استفاده می‌شود که نویسندۀ آن دو، [[صاحب]] [[پرچم‌های سیاه خراسان]] را همان خراسانی دانسته‌اند حال آن که احادیثی که به آنها [[استدلال]] شده، اولاً به صراحت نامی از [[خراسان]] نبرده و ثانیاً قابل قبول نیست؛ زیرا منبع آن [[الفتن]] [[نعیم بن حماد]] است و بسیاری از این [[احادیث]] [[معصوم]] صادر نشده است <ref>دربارۀ این احادیث: ر.ک: معجم أحادیث المهدی: ج۲ ص۵۰۳ و ۵۰۴. مقایسه کنید با ج۱ ص۳۷۴ و ۴۰۵؛ عصر الظهور: ص۲۳۸ و ۲۴۵.</ref>
<ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%D9%94_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B7_(%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8) دانشنامهٔ امام مهدی: ج۷، ص۴۴۸.]</ref>
 
==خراسانی در موعودنامه==
*اندکی [[پیش از ظهور]] [[حضرت]]، در میان [[ایرانیان]]، شخصی با عنوان [[سید خراسانی]] ظاهر شده که [[رهبری سیاسی]] [[مردم]] را به عهده می‌گیرد و [[شعیب بن صالح]] نیز [[رهبری]] [[نظامی]] را و [[ایرانیان]] تحت [[رهبری]] این دو تن، نقش مهمی را در حرکت [[ظهور]] آن [[حضرت]] ایفا می‌کنند. [[سید خراسانی]] و [[شعیب]] [[جنگ]] را در مرزهای [[ایران]]، [[ترکیه]] و [[عراق]] [[هدایت]] می‌کنند و نیروهای مستقر در [[شام]]، خود را به پیش رانده و در همان زمان، از دو جناح [[عراق]] و [[شام]]، اماده پیشروی بزرگ به سوی [[فلسطین]] و [[قدس]] می‌شوند.
*پیرامون شخصیت [[سید خراسانی]]، سؤال‌های بسیاری مطرح است. از مهم‌ترین آن‌ها این است که آیا مراد از خراسانی در [[روایات]]، فرد معینی است و یا این‌که تعبیر از [[رهبر]] [[ایران]] است که در [[زمان ظهور]] [[حضرت مهدی]] {{ع}} وجود خواهد داشت‌؟ [[روایات]] به روشنی دلالت دارد بر این‌که آن شخصیت از ذریه [[امام مجتبی]] {{ع}} و یا [[امام حسین]] {{ع}} است و از او به‌عنوان [[هاشمی]] خراسانی یاد شده است و صفات جسمی وی را که دارای صورتی [[نورانی]] و خال بر گونه راست و یا دست راست دارد، بیان کرده است.
*اما روایاتی که در منابع [[حدیث]] درجه اوّل [[شیعه]] -مانند [[غیبت نعمانی]] و طوسی- در خصوص این شخص وارد شده است، احتمال دارد ایشان را به [[یاور]] خراسانیان و یا [[رهبر]] اهالی [[خراسان]] و یا [[فرمانده لشکر]] [[خراسان]] [[تفسیر]] کرد. زیرا این [[روایات]] تعبیر به "خراسانی" تنها نموده نه [[هاشمی]] خراسانی، اما مجموعه قرائن موجود، پیرامون شخصیت او دلالت دارد که مشخص است وی همزمان با [[خروج سفیانی]] و [[یمنی]] ظاهر می‌شود و نیروهای خود را به سوی [[عراق]] اعزام می‌دارد که [[سپاهیان]] [[سفیانی]] را [[شکست]] می‌دهند.
*نسبت ایشان به [[خراسان]] به این معنا نیست که حتما اهل استان [[خراسان]] فعلی باشد، چون در [[صدر اسلام]]، نسبت دادن به [[خراسان]] به مشرق‌زمین اطلاق می‌شده است که شامل [[ایران]] و سایر مناطق [[اسلامی]] متّصل به آن‌که امروز تحت اشغال شوروی است، می‌شود. بنابراین شخص خراسانی اهل هرمنطقه‌ای که از این محدوده باشد، نسبت او به [[خراسان]] صحیح است، چنان‌که از منابع درجه اول [[حدیثی]] [[شیعه]] استفاده نمی‌شود که او [[سید حسنی]] و یا [[حسینی]] است؛آن‌گونه که در منابع روائی برادران [[اهل سنت]] به آن تصریح شده است. [[سید خراسانی]]، اخرین شخصی است که [[پیش از ظهور]] [[حضرت مهدی]] {{ع}} بر [[ایران]] [[حکومت]] کرده و یا معاصر با آخرین فردی است که فرمانروای [[ایران]] خواهد بود<ref>عصر ظهور، علی کورانی، ترجمه عباس جلالی، ص ۲۷۰.</ref><ref>[[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۴۱۶.</ref>.
==خراسانی در [[فرهنگنامه]] مهدویت==
*در برخی [[روایات]]، [[خروج خراسانی]]، یکی از نشانه‏‌های [[ظهور]] بیان شده است. اگرچه وی در این [[روایات]] به روشنی معرفی نشده است، برخی او را مردی از [[بنی تمیم]] دانسته‌‏اند.
*بیشتر روایاتی که از وی نام برده‌‏اند، او را همراه [[سفیانی]] یاد کرده‌‏اند. [[امام صادق]]{{ع}} فرمود: [[خروج خراسانی]]، [[سفیانی]] و [[یمانی]] در یک سال و یک ماه و یک روز تحقق می‏‌یابد و بین آن‏ها پرچمی هدایت‌گرتر از [[یمانی]] نیست که او به [[حق]] [[هدایت]] می‌‏کند<ref> {{عربی|" خُرُوجُ‏ الثَّلَاثَةِ الْخُرَاسَانِيِ‏ وَ السُّفْيَانِيِ‏ وَ الْيَمَانِيِ‏ فِي‏ سَنَةٍ وَاحِدَةٍ فِي‏ شَهْرٍ وَاحِدٍ فِي‏ يَوْمٍ‏ وَاحِدٍ وَ لَيْسَ‏ فِيهَا رَايَةٌ بِأَهْدَى‏ مِنْ‏ رَايَةِ الْيَمَانِيِ‏ يَهْدِي‏ إِلَى‏ الْحَقِ‏ ‏ ‏‏"}}، شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۴۴۶</ref>.
*در برخی [[روایات]]، از خراسانی و [[سفیانی]]، به دو اسب مسابقه [[تشبیه]] شده‏‌اند که خراسانی از [[مشرق]] و [[سفیانی]] از [[مغرب]] به سوی [[کوفه]] در حرکتند<ref>  نعمانی، الغیبة، ص ۲۵۹</ref>.
*البته روایتی نیز [[خروج]] او را یکی از نشانه‌‏های حتمی [[قیام]] [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}}‏‏ یاد کرده که به جای [[خروج یمانی]] ذکر شده است<ref>  ر. ک: نعمانی، الغیبة، ص ۲۸۹، ح ۶</ref><ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۱۹۸ - ۱۹۹.</ref>.
 
==خراسانی در فرهنگنامه آخرالزمان==
*"خراسانی" مردی است که در [[روایات]] [[آخرالزمان]] از [[قیام]] او یاد شده است. علاوه بر این که واژه "خراسانی" خصوصاً ذکر شده است، اما در برخی [[روایات]] از [[قیام]] مردی از منطقه [[خراسان]] یاد می‌‌شود که با لشکری فراوان [[قیام]] می‌‌نماید. بعضی از [[محدثین]] "خراسانی" را نامی خاص برای شخصی معین گرفته‌اند و بعضی آن را اسمی توصیفی برای خروج‌کننده‌ای از منطقه [[خراسان]] می‌‌دانند، یعنی می‌‌گویند امکان دارد نام این فرد قیام‌کننده "خراسانی" نباشد و حتی ممکن است اهل [[خراسان]] هم نباشد بلکه چون از آن [[ناحیه]] [[قیام]] خود را آغاز می‌‌کند به این صفت مشهور می‌‌شود.
*[[امام باقر]]{{ع}} در [[حدیثی]] فرمود: به [[یقین]] بنی‌العباس [[پادشاهی]] کنند و پس از آن [[اختلاف]] در میانشان افتاده و آنان را متفرق می‌‌کند. آن‌گاه خراسانی و [[سفیانی]] [[قیام]] می‌‌کنند، این (خراسانی) از [[شرق]]، و آن ([[سفیانی]]) از [[غرب]] حرکت می‌‌کند و مانند اسب مسابقه خواهند تاخت تا این که در [[شهر]] [[کوفه]] به هم خواهند رسید و احدی از آنان (بنی‌العباس) را [[باقی]] نخواهند گذاشت. سپس [[امام باقر]]{{ع}} فرمود: [[سفیانی]] و [[یمانی]] و خراسانی در یک سال و یک [[ماه]] و یک [[روز قیام]] خواهند نمود<ref>سید محمود موسوی دهسرخی، یأتی علی الناس زمان، ص ۱۹۴.</ref>.
*[[امام صادق]]{{ع}} نیز در [[حدیثی]] فرمود: خراسانی و [[سفیانی]] و [[یمانی]] دقیقاً در یک سال و یک [[ماه]] و یک روز با هم [[قیام]] می‌‌نمایند، و در این میان [[یمانی]] از همه درست کارتر است زیرا به سوی [[حق]] [[دعوت]] می‌‌نمایند<ref>ارشاد مفید: ص ۳۳۹.</ref>. در [[حدیث]] دیگری [[امام باقر]]{{ع}} می‌‌فرماید: [[سفیانی]] و [[یمانی]] و خراسانی، هر سه در یک سال و یک [[ماه]] و یک [[روز قیام]] می‌‌کنند و چون مهره‌های دربند کشیده، پی در پی خواهند آمد و [[پریشانی]] و [[سختی]] از هر سو سربرمی‌‌آورد. وای به حال کسی که با آنان به [[مخالفت]] برخیزد. در میان این سه گروه، گروه [[یمانی]] از همه درست کارتر است، زیرا که [[پرچم]] او به [[حق]] برافراشته شده و [[مردم]] را به سوی [[صاحب شما]] (یعنی [[حضرت صاحب الامر]] [[مهدی]]{{ع}}) [[دعوت]] می‌‌نماید...<ref>بحار الأنوار: ج ۵۲، ص ۲۱۰ و ۲۳۲.</ref>.[[امام صادق]]{{ع}} پنج نشانه را از [[نشانه‌های حتمی ظهور]] برشمردند که یکی از این نشانه [[قیام خراسانی]] می‌‌باشد<ref>غیبت نعمانی: ص ۲۵۷.</ref><ref>[[عباس حیدرزاده|حیدرزاده، عباس]]، [[فرهنگنامه آخرالزمان (کتاب)|فرهنگنامه آخرالزمان]] صفحه ۲۳۱-۲۳۲.</ref>.


==پرسش مستقیم==
==پرسش مستقیم==
# [[خراسانی که قیامش از نشانه‌های غیرحتمی ظهور است کیست؟ (پرسش)]] {{nowrap|[[Image:127.png|10px]]&nbsp;}}
# [[خراسانی که قیامش از نشانه‌های غیرحتمی ظهور است کیست؟ (پرسش)]]  
 
{{پرسمان قیام خراسانی}}
{{پرسمان قیام خراسانی}}


خط ۵۹: خط ۲۲:


==منابع==
==منابع==
*[[دانشنامهٔ امام مهدی ج۷ (کتاب)|دانشنامهٔ امام مهدی ج۷]]
{{فهرست اثر}}
*[[درسنامه مهدویت ج۳ (کتاب)|درسنامه مهدویت ج۳]]
{{ستون-شروع|2}}
* [[پرونده:10119015.jpg|22px]] [[محمد م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌|م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌، محمد]]، [[دانشنامهٔ امام مهدی (کتاب)|'''دانشنامهٔ امام مهدی''']]
* [[پرونده:13681098.jpg|22px]] [[سید محمد کاظم قزوینی|قزوینی، سید محمد کاظم]]، [[امام مهدی از تولد تا بعد از ظهور (کتاب)|'''امام مهدی از تولد تا بعد از ظهور''']].
* [[پرونده:151959.jpg|22px]] [[سید اسدالله هاشمی شهیدی|هاشمی شهیدی، سید اسدالله]]، [[زمینه‌سازان انقلاب جهانی حضرت مهدی (کتاب)|'''زمینه‌سازان انقلاب جهانی حضرت مهدی''']]
* [[پرونده:13681062.jpg|22px]] [[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۲ (کتاب)|'''معارف و عقاید''']]
* [[پرونده:151908.jpg|22px]] [[مصطفی صادقی|صادقی، مصطفی]]، [[تحلیل تاریخی نشانه‌های ظهور (کتاب)|'''تحلیل تاریخی نشانه‌های ظهور''']].
* [[پرونده:1368298.jpg|22px]] [[علی رضا رجالی تهرانی|رجالی تهرانی، علی رضا]]، [[یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|'''یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان''']]
* [[پرونده:13681082.jpg|22px]] [[علی رضا رمضانیان|رمضانیان، علی رضا]]، [[شرایط و علائم حتمی ظهور (کتاب)|'''شرایط و علائم حتمی ظهور''']].
* [[پرونده:29873800.jpg|22px]] [[مجتبی تونه‌ای|مجتبی تونه‌ای]]، [[موعودنامه (کتاب)|'''موعودنامه''']]
* [[پرونده:29873800.jpg|22px]] [[مجتبی تونه‌ای|مجتبی تونه‌ای]]، [[موعودنامه (کتاب)|'''موعودنامه''']]
* [[پرونده:13681151.jpg|22px]] [[عباس حیدرزاده|حیدرزاده، عباس]]، [[فرهنگنامه آخرالزمان (کتاب)|'''فرهنگنامه آخرالزمان''']].
{{پایان}}
 
{{پایان}}
==پانویس==
==پانویس==
{{پانویس2}}
{{پانویس2}}

نسخهٔ ‏۹ ژانویهٔ ۲۰۲۰، ساعت ۰۹:۳۷

آیکون خرد

این یک مقالهٔ خرد است. می‌توانید با گسترش آن به امامت‌پدیا کمک کنید.

مقدمه

در روایات این چنین آمده است که هم زمان با خروج سفیانی و قیام یمانی، خراسانی هم قیام می‌کند و پرچم‌های سیاه از سمت خراسان به سوی کوفه حرکت کرده و در زمان ظهور با حضرت مهدی(ع) بیعت می‌کنند. عده‌ای از این روایات عنوان خراسانی را برداشت کرده‌اند که در مقابل عده‌ای دیگر این عنوان را رد کرده و برخی از آن روایات را ضعیف دانسته‌اند.

ویژگی‌های شخصیتی خراسانی

  • در منابع اولیه حدیث شیعه مانند غیبت نعمانی، غیبت طوسی و ارشاد شیخ مفید، روایاتی در خصوص خراسانی وارد شده، که احتمال دارد ایشان را یاور خراسانیان و یا رهبر اهالی خراسان و یا فرماندۀ لشکر خراسان دانست. مجموعه قرائن موجود پیرامون شخصیت او دلالت دارد که وی همزمان با خروج سفیانی و یمانی ظاهر می‌شود و نیروهای خود را به سوی عراق اعزام می‌دارد.[۱] از جملۀ این روایات:[۲] «"تَنْزِلُ الرَّايَاتُ السُّودُ الَّتِي تَخْرُجُ مِنْ خُرَاسَانَ إِلَى الْكُوفَةِ فَإِذَا ظَهَرَ الْمَهْدِيُّ بُعِثَ إِلَيْهِ بِالْبَيْعَةِ"»[۳] برخی از این شخصیت با عنوان سید خراسانی نام برده و او را از ذریۀ امام مجتبی یا امام حسین (ع) دانسته‌اند و صفات جسمانی او را هم بیان کرده‌اند که صورتی نورانی و خالی بر گونه راست یا دست راست دارد.[۴] ولی چنانچه گذشت در منابع اولیه تنها تعبیر خراسانی مطرح شده و اشاره‌ای به سیادت یا هاشمی بودن او نشده است،[۵] و یا گفته شده، خراسانی آخرین حاکم در ایران پیش از ظهور یا معاصر با آخرین فرمانرواست.[۶] برخی هم او را مردی از بنی تمیم دانسته‌اند[۷].[۸] عنوان خراسانی به معنای اهل خراسان فعلی بودن نیست زیرا در صدر اسلام به مشرق زمین خراسان اطلاق می‌شده است، که شامل ایران و سایر مناطق اسلامی متصل به آن، که در گذشته جزء شوروی سابق بودند، می‌شده است، بر این اساس شخص خراسانی اهل هر منطقه‌ایی از این محدوده باشد، نسبت خراسانی به او صحیح است.[۹]

نقد روایات دربارۀ خراسانی

  • باید توجه داشت، از مجموع کتب متأخر و معاصری که از خراسان یاد کرده‌اند، استفاده می‌شود، مؤلفان آنها چنین عنوان و نشانه‌ای را از برخی احادیث مربوط به خراسان یا غیر آن برداشت کرده و آن را رواج داده‌اند وگرنه در احادیث علائم، چنین شهرتی وجود ندارد و یکی دو روایت نقل شده هم برای استناد به آن کافی نیست. به نظر می‌رسد خراسانی، عنوانی است که از احادیث مربوط به خراسان و مشرق‌ زمین و مردی که همراه اهل خراسان قیام می‌کند، انتزاع شده و در واقع، متأخران با استفاده از مضمون احادیث، چنین عنوانی را پدید آورده‌اند.[۱۰] شاهد، آنکه در کتاب "معجم احادیث المهدی" ـ که منبعی برای کتب معاصر به شمار می‌رود ـ مکرر از خراسانی نام برده شده؛ اما به احادیثی ارجاع شده که نامی از خراسانی و حتی مردی از خراسان در آنها نیست. مثلًا در فهرست این کتاب می‌خوانیم: "روایتی که می‌گوید آمدن خراسانی و شعیب ۷۲ ماه پیش از ظهور مهدی است[۱۱] آنگاه به خبری از کتاب الفتن نعیم بن حماد آدرس می‌دهد که می‌گوید: «"تَخْرُجُ رَایَةً سَوْدَاءُ لِبَنِی الْعَبَّاسِ، ثُمَّ تَخْرُجُ مِنَ خُرَاسَانَ أُخْرَی سَوْدَاءَ، قلانسهم سُودُ، وَ ثِیَابِهِمْ بَیْضَ، عَلَی مقدّمتهم رَجُلُ یُقَالُ لَهُ: شُعَیْبُ بْنِ صَالِحٍ... یَکُونُ بَیْنَ خُرُوجُهُ وَ بَیْنَ أَنْ یُسَلِّمَ الْأَمْرِ لِلْمَهْدِیِّ اثْنَانِ وَ سَبْعُونَ شَهْراً"»[۱۲] مورد دیگری که در معجم از او به خراسانی تعبیر شده،[۱۳] مردی از ماوراء النهر است: «یَخْرُجُ رَجُلٌ مِنْ وَرَاءِ النَّهَرِ یُقَالُ لَهُ الْحَارِثُ‏»[۱۴] در مجموع از این کتاب و کتاب عصر الظهور ـ که در آن هم نام خراسانی زیاد آمده است ـ استفاده می‌شود نویسندۀ آن دو، صاحب پرچم‌های سیاه خراسان را همان خراسانی دانسته‌اند حال آنکه احادیثی که به آنها استدلال شده، اولًا به صراحت نامی از خراسان نبرده و ثانیاً قابل قبول نیست؛ زیرا منبع آن الفتن نعیم بن حماد است و بسیاری از این احادیث از معصوم صادر نشده است.[۱۵] یعنی آنچه در روایات وجود دارد سخن از خراسان و پرچم‌های سیاهی است که از آن منطقه می‌‌آید و این موضوع هم تنها در دو روایتی وجود دارد که سند هر دو روایت ضعیف است.[۱۶]

پرسش مستقیم

  1. خراسانی که قیامش از نشانه‌های غیرحتمی ظهور است کیست؟ (پرسش)
  1. خراسانی که قیامش از نشانه‌های غیرحتمی ظهور است کیست؟ (پرسش)
    1. نام خراسانی چیست؟ (پرسش)
    2. لقب خراسانی چیست؟ (پرسش)
    3. نسب خراسانی چیست؟ (پرسش)
    4. آیا خروج خراسانی یا بیرون آمدن پرچم‌های سیاه از طرف خراسان از نشانه‌های ظهور امام مهدی است؟ (پرسش)
  2. قیام خراسانی در چه زمان و مکانی خواهد بود؟ (پرسش)

مدخل‌های وابسته

جستارهای وابسته

منابع

پانویس

  1. ↑ ر.ک. زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ، ج ۲، ص ۲۵۹، رمضانیان، علی رضا، شرایط و علائم حتمی ظهور، ص ۷۴ ـ ۷۷؛ نویسندگان آفتاب مهر، ج ۱ ص ۲۱۷ ـ ۲۱۸
  2. ↑ طوسی، محمد بن حسن، الغیبة طوسی، ص ۲۷۴؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار ج ۵۲، ص ۴۶۷: «پرچم‌های سیاهی که ازخراسان در می‌آید در کوفه فرو می‌آید، هنگامی که مهدی علیه السلام ظهور کند، این پرچم‌ها برای بیعت به حضور او گسیل می‌شود»
  3. ↑ ر.ک. رمضانیان، علی رضا، شرایط و علائم حتمی ظهور، ص ۷۴ ـ ۷۷
  4. ↑ ر.ک. رمضانیان، علی رضا، شرایط و علائم حتمی ظهور، ص ۷۴ ـ ۷۷؛ قزوینی، سید محمد کاظم، امام مهدی از تولد تا بعد از ظهور، ص ۲۹۴ـ ۲۹۷
  5. ↑ ر.ک. م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌، محمد، دانشنامهٔ امام مهدی، ج ۷، ص ۴۴۷ ـ ۴۴۸؛ رمضانیان، علی رضا، شرایط و علائم حتمی ظهور، ص ۷۴ ـ ۷۷
  6. ↑ ر.ک. کورانی| علی، عصر ظهور، ص ۲۷۰
  7. ↑ نعمانی، الغیبة، ص ؟؟؟
  8. ↑ ر.ک. رمضانیان، علی رضا، شرایط و علائم حتمی ظهور، ص ۷۴ ـ ۷۷
  9. ↑ ر.ک. رمضانیان، علی رضا، شرایط و علائم حتمی ظهور، ص ۷۴ ـ ۷۷؛ هاشمی شهیدی، سید اسدالله، زمینه‌سازان انقلاب جهانی حضرت مهدی، ص ۱۷۰، ۱۸۰، ۳۲۰ و ۳۲۲
  10. ↑ ر.ک. م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌، محمد، دانشنامهٔ امام مهدی، ج ۷، ص ۴۴۷ ـ ۴۴۸
  11. ↑ معجم أحادیث المهدی، ج ۲، ص ۵۰۳
  12. ↑ الفتن، ج ۱، ص ۱۸۸، معجم أحادیث المهدی، ج ۱، ص ۳۹۷
  13. ↑ معجم أحادیث المهدی، ج ۲، ص ۵۰۳: «"قَدْ یَکُونُ الْحَارِثِ الْمَذْکُورِ فِی بَعْضِ الرِّوَایَاتِ هُوَ نَفْسِ الْخُرَاسَانِیِّ"»
  14. ↑ سنن ابی داود، ج ۲، ص ۳۱۱، ح ۴۲۹۰، الملاحم ابن منادی، ص ۱۸۵، به نقل از آن، معجم أحادیث المهدی، ج ۱، ص ۳۹۶
  15. ↑ ر.ک. م‍ح‍م‍دی‌ ری‌ش‍ه‍ری‌، محمد، دانشنامهٔ امام مهدی، ج ۷، ص ۴۴۷ ـ ۴۴۸
  16. ↑ ر.ک. صادقی، مصطفی؛ تحلیل تاریخی نشانه‌های ظهور، ص ۲۱۸ ـ ۲۱۹

پیوند به بیرون


آیکون خرد

این یک مقالهٔ خرد است. می‌توانید با گسترش آن به امامت‌پدیا کمک کنید.

برگرفته از «https://fa.imamatpedia.com/w/index.php?title=خراسانی&oldid=263670»