امامیه

تغییرمسیر به:

مذهب جعفری اثناعشری

متن این جستار آزمایشی و غیرنهایی است. برای اطلاع از اهداف و چشم انداز این دانشنامه به صفحه آشنایی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت مراجعه کنید.

این مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

مذهب امامیه در قرآن | مذهب امامیه در حدیث | مذهب امامیه در کلام اسلامی | مذهب امامیه در عرفان اسلامی | مذهب امامیه در معارف مهدوی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل مذهب امامیه (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

امامیه یکی از مذاهب شیعه است. و امامی منسوب به امام. در اصطلاح رجال، حدیث و کلام، به کسی که شیعه و معتقد به امامت بلافصل امیر المؤمنین(ع) باشد گفته می‌شود، به اینگونه اشخاص، خاصه هم می‌گویند، در مقابل عامه که مقصود اهل سنت‌اند^[۱].
باورمندان به پیشوایی معصومان(ع) پس از پیامبر(ص)^[۲].
امامیه، نام عمومی فرقه‌‏هایی است که به امامت علی بن ابی طالب(ع) و فرزندان او(ع) معتقدند^[۳]. از دیدگاه آنان، جهان، نمی‏‌تواند از امام تهی باشد. آنان، چشم به راه خروج واپسین امام هستند که در آخر الزمان ظهور می‏‌کند و جهان را پس از آن‏که پر از ستم و بیداد شده است، سرشار از عدل ‏و داد می‌‏فرماید^[۴].

مقدمه

به شیعیان و پیروان اهل بیت(ع) که به امامت بلافصل امیر المؤمنین(ع) عقیده دارند و امامت را منصب الهی می‌شمارند که با نصب الهی و نص خدا و رسول تعیین می‌شود امامیّه گفته می‌شود. شیخ مفید گوید: امامیه معتقد به وجوب امامت و عصمت و نصّ‌اند و از آن جهت به این نام خوانده می‌شوند که به همه این اصول معتقدند و هرکه همۀ اینها را معتقد باشد، امامی است.^[۵] مبنای این عقیده، آیات قرآن و احادیث رسول است و در امام، شرایطی همچون عصمت، نص، اعلم و افضل بودن و... قائلند و امامت را در فرزندان علی(ع) می‌دانند و به امام غایب منتظر عقیده دارند. چون محور این بر عقیده به انتصابی بودن امام از سوی خدا و رسول است، نه انتخاب مردم و امامت را با نصّ خاص می‌دانند نه رأی دیگران، به پیروان این اعتقاد امامیّه گفته‌اند. دهخدا می‌نویسد: امامیه، نام عموم فرقه‌هایی که به نصّ جلی، علی بن ابی طالب(ع) را جانشین پیغمبر اسلام(ص) می‌دانند و معتقدند که امامت در فرزندان علی باقی است و دنیا هیچ‌گاه از امام خالی نیست و منتظرند که یکی از علویان در آخر الزمان ظهور و خروج کند و دنیا را پر از عدل‌وداد و قسط کند. در مقابل اینان، اهل سنت و جماعت پس از پیغمبر، امر خلافت را به شورای مسلمانان و تصویب آنان منوط می‌دانند.^[۶] البته در امامیه نیز مثل مذاهب دیگر اسلام، فرقه‌های مختلفی وجود دارد که کامل‌ترین آنان "امامیۀ اثنی عشریه" است.^[۷]

امامیه در منابع امامیه

به باور شیخ مفید، شیعه در اصطلاح به کسی گفته می‌شود که به امامت بلافصل امام علی(ع) معتقد است.^[۸]
در دوران معاصر نیز علامه طباطبایی شیعه را کسی می‌داند که جانشینی پیغمبر اکرم(ص) را حق اختصاصی خانواده رسالت می‌داند و در معارف اسلام پیرو مکتب اهل بیت(ع) می‌باشد.^[۹]

امامیه در منابع اهل سنت

از میان دانشمندان اهل سنت شهرستانی وقتی به تعریف شیعه می‌پردازد، آن را بر کسانی اطلاق می‌کند که معتقد به امامت امام علی(ع) و فرزندان او، از طریق وصیت و نص جلی یا خفی هستند^[۱۰].
فِرَق‌نویسان شیعه و سنی، فرقه‌های مختلف و فراوانی برای شیعه نام برده‌اند؛ تا آنجا که نوبختی - از دانشمندان شیعی - حدود هفتاد گروه برای شیعه ذکر می‌کند^[۱۱] محمد بن عبدالکریم شهرستانی نیز اختلافات فرقه‌ای میان شیعه را بیش از دیگر فرقه‌ها می‌داند و فرقه‌های متعددی برای آن ذکر می‌کند^[۱۲]
عالمان سنی در تقسیم‌بندی فرقه‌های شیعه و نیز تعریف مذهب امامیه، یکسان عمل نکرده‌اند. برای نمونه، ابوالحسن اشعری گروه‌های اصلی شیعه را غالیه، رافضه و زیدیه می‌داند و یکی از فرقه‌های رافضه را که به امامت دوازده امام اعتقاد داشته‌اند، قطعیه می‌نامد^[۱۳]
ابن حزم اندلسی پس از تقسیم‌بندی فرقه‌های شیعه، یکی از آنها را رافضه دانسته است. او یکی از فرقه‌های رافضیه را امامیه، و یکی از فرقه‌های امامیه را قطعیه - کسانی که به امامت دوازده امام معتقدند - می‌داند^[۱۴]
بغدادی و شهرستانی گروه‌های اصلی شیعه را به چهار گروه زیدیه، کیسانیه، غلاة و امامیه تقسیم کرده‌اند^[۱۵] به باور شهرستانی، امامیه کسانی هستند که به امامت امام على(ع) با نص آشکار معتقدند، اما خود ایشان درباره امامانِ پس از امام سجاد(ع) دچار اختلاف شدند^[۱۶] او برای امامیه، هفت مذهب نام می‌برد که آخرین آنها اثناعشریه - باورمندان به امامت دوازده امام - است. شهرستانی، اثناعشریه را نیز دارای گروه‌های متعددی می‌داند^[۱۷]
گفتنی است وجود این مذاهب برای اثناعشریه به‌معنای وجود پرتعداد و مدت‌دار آنها نیست. ازاین‌روست که شیخ مفید با اشاره به وقوع اختلافات پس از شهادت امام عسکری(ع) که موجب شکل‌گیری گروه‌هایی شد، تصریح می‌کند که اکنون که سال ۳۷۳ هـ.ق است، از میان این گروه‌ها، جز مذهب امامیه اثناعشریه، فرقه‌ای باقی نمانده است^[۱۸] .
بغدادی نیز برای مذهب امامیه تا پانزده گروه نام برده که یکی از آنها، مذهب اثناعشریه - کسانی که به امامت دوازده امام و غیبت امام مهدی(ع) معتقدند - است^[۱۹] .
احمد امین نیز فرقه امامیه را اعم از اثناعشریه دانسته است^[۲۰]
از آنچه گذشت، روشن می‌شود که اصطلاح امامیه میان فرق‌نویسان اهل سنت، معنایی واحد ندارد، اما اعم از اثناعشریه بوده و باورمندان به امامت دوازده امام را اثناعشریه یا قطعیه می‌نامند. اما در فرهنگ شیعی، امامیه بر باورمندان به امامت دوازده امام - از حضرت علی تا حضرت مهدی(ع) - اطلاق می‌شود^[۲۱] بنابراین، در اصطلاح ایشان، امامیه همان اثناعشریه هستند.
در این دانشنامه نیز مراد از متکلمان امامیه، کسانی هستند که به امامت دوازده امام از خاندان رسول خدا(ص) از امام علی تا امام زمان(ع)، اعتقاد دارند^[۲۲]^[۲۳].

جستارهای وابسته

منابع

منبع‌شناسی جامع اماميه

پانویس

با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:

↑ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۱۰۰.
↑ سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۷۲.
↑ شهرستانی، الملل و النحل، ج ۱، ص ۱۷۹
↑ سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۷۲.
↑ بحار الانوار، ج ۳۷ ص ۱
↑ لغت‌نامه، ج ۲ واژۀ امامیّه
↑ محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۱۰۰.
↑ عکبری بغدادی، محمد‌ بن محمد بن نعمان، اوائل المقالات، ص۳۵.
↑ طباطبایی، سید محمد حسین، شیعه در اسلام، ص۲۸.
↑ شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، ج۱، ص۱۶۹.
↑ حسن بن موسی نوبختی، فرق الشیعة، تمام کتاب.
↑ شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، ج۱، ص۱۹۳.
↑ اشعری، علی بن اسماعیل، مقالات الاسلامیین، ص۱۶-۷۰؛ درباره قطعیه، ر.ک: همان، ص۱۷.
↑ على بن احمد بن حزم اندلسی، الفصل فی الملل، ج۳، ص۱۱۴.
↑ شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، ج۱، ص۱۴۶-۱۹۰؛ بغدادی، عبدالقاهر بن طاهر، الفرق بین الفرق، ص۶۰.
↑ شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، ج۱، ص۱۸۹- ۱۹۲.
↑ شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، ج۱، ص۱۴۶-۱۹۰؛ بغدادی، عبدالقاهر بن طاهر، الفرق بین الفرق، ص۱۹۳ - ۲۰۲.
↑ عکبری بغدادی، محمد‌ بن محمد بن نعمان، الفصول المختارة، ص ۳۲۱.
↑ بغدادی، عبدالقاهر بن طاهر، الفرق بین الفرق.
↑ ر.ک: احمد امین، ضحى الاسلام، ج۳، ص۲۱۲).
↑ عکبری بغدادی، محمد‌ بن محمد بن نعمان، اوائل المقالات، ص۴۱.
↑ گفتنی است امامیه اعتقادات لازم دیگری - مانند لزوم نص و عصمت امام - نیز دارد
↑ ر.ک: فاریاب، محمد حسین، بررسی انطباق شئون امامت در کلام امامیه بر قرآن و سنت.

[1] محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۱۰۰.

[2] سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۷۲.

[3] شهرستانی، الملل و النحل، ج ۱، ص ۱۷۹

[4] سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۷۲.

[5] بحار الانوار، ج ۳۷ ص ۱

[6] لغت‌نامه، ج ۲ واژۀ امامیّه

[7] محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۱۰۰.

[8] عکبری بغدادی، محمد‌ بن محمد بن نعمان، اوائل المقالات، ص۳۵.

[9] طباطبایی، سید محمد حسین، شیعه در اسلام، ص۲۸.

[10] شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، ج۱، ص۱۶۹.

[11] حسن بن موسی نوبختی، فرق الشیعة، تمام کتاب.

[12] شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، ج۱، ص۱۹۳.

[13] اشعری، علی بن اسماعیل، مقالات الاسلامیین، ص۱۶-۷۰؛ درباره قطعیه، ر.ک: همان، ص۱۷.

[14] على بن احمد بن حزم اندلسی، الفصل فی الملل، ج۳، ص۱۱۴.

[15] شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، ج۱، ص۱۴۶-۱۹۰؛ بغدادی، عبدالقاهر بن طاهر، الفرق بین الفرق، ص۶۰.

[16] شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، ج۱، ص۱۸۹- ۱۹۲.

[17] شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، ج۱، ص۱۴۶-۱۹۰؛ بغدادی، عبدالقاهر بن طاهر، الفرق بین الفرق، ص۱۹۳ - ۲۰۲.

[18] عکبری بغدادی، محمد‌ بن محمد بن نعمان، الفصول المختارة، ص ۳۲۱.

[19] بغدادی، عبدالقاهر بن طاهر، الفرق بین الفرق.

[20] ر.ک: احمد امین، ضحى الاسلام، ج۳، ص۲۱۲).

[21] عکبری بغدادی، محمد‌ بن محمد بن نعمان، اوائل المقالات، ص۴۱.

[22] گفتنی است امامیه اعتقادات لازم دیگری - مانند لزوم نص و عصمت امام - نیز دارد

[23] ر.ک: فاریاب، محمد حسین، بررسی انطباق شئون امامت در کلام امامیه بر قرآن و سنت.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]