ویژگی‌های عملی امام علی

این مدخل مرتبط با مباحث پیرامون امام علی(ع) است. "امام علی" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

امام علی در قرآن - امام علی در حدیث - امام علی در کلام اسلامی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل امام علی (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

پیشوای نمازگزاران‌

• نخستین نمازگزار
• پیامبر خدا(ص): اولین کسی که با من نماز گزارد، علی بود.
• پیامبر خدا(ص): فرشتگان بر من و بر علی، هفت سال درود فرستادند؛ چون ما نماز می‌خواندیم و کسی همراهمان نماز نمی‌گزارد.
• نماز اول وقت‌
• إرشاد القلوب: در جنگ صفین علی(ع)‌ مشغول جنگ و مبارزه بود و در عین حال، بین دو سپاه، مراقب خورشید بود. ابن عباس گفت: ای امیر مؤمنان! این چه کاری است؟ فرمود: "منتظر زوال خورشیدم تا نماز به جای آوریم". ابن عباس گفت: آیا اکنون وقت نماز است؟! جنگ، فرصتی برای نماز باقی نگذاشته است. فرمود: "برای چه با آنان می‌جنگیم؟! همانا ما برای نماز با آنان می‌جنگیم".
• چگونگی نماز او
• صحیح البخاری‌- به نقل از مطرف بن عبد الله-: من و عمران بن حصین، پشت سرِ علی بن ابی طالب(ع) نماز به‌جا آوردیم. هرگاه سجده می‌کرد، تکبیر می‌گفت و هرگاه سر بلند می‌کرد، تکبیر می‌گفت و هرگاه برمی‌خاست، تکبیر می‌گفت. هنگام پایان نماز، عمران بن حصین دست مرا گرفت و گفت: این نماز، نماز محمد(ص) را به یاد من آورد (و یا گفت: با ما نماز محمد(ص) را به‌جا آورد).
• امام صادق(ع)‌- درباره امام علی(ع)-: به نماز می‌ایستاد، و آنگاه که می‌گفت: "به سوی آفریننده آسمان و زمینْ رو کردم..."، رنگش تغییر می‌کرد، به گونه‌ای که این دگرگونی در چهره‌اش نمایان می‌گشت.
• امام صادق(ع): علی(ع)، چنان رکوع به جا می‌آورد که عرقش جاری می‌شد، به گونه‌ای که از طولانی شدن نماز، غرق در عرق می‌شد.
• اهتمام به نماز شب‌
• امام علی(ع): از زمانی که سخن پیامبر(ص) را شنیدم که: "نماز شب، نور است"، نماز شب را ترک نکرده‌ام. ابن کواء گفت: حتی در شب هریر (لیلة الهریر)؟ فرمود: "حتی در شب هریر".

پیشوای عبادت کنندگان‌

• امام علی(ع): همراه پیامبر خدا، هفت سالْ خدا را پرستیدم، پیش از آنکه از این امت، کسی او را بپرستد.
• امام باقر(ع)‌- درباره علی(ع)-: هیچ کس توان رفتار کردن همانند او را نداشت و حتی علی بن حسین(ع) به نوشته‌ای از نوشته‌های علی(ع) نگاه می‌کرد و آن را بر زمین می‌گذاشت و می‌فرمود: "چه کسی توان این عبادت سنگین‌ را دارد؟!".
• امام صادق(ع): علی(ع) در آخر عمر خود، در هر شبانه روز، هزار رکعت نماز می‌گزارد.
• حلیة الأولیاء- به نقل از ابو صالح-: ضرار بن ضمره کنانی بر معاویه وارد شد. معاویه گفت: علی را برایم توصیف کن. گفت: ای امیر مؤمنان! مرا معاف دار. گفت: نه، معافت نمی‌دارم. ضرار گفت: حال که چاره‌ای نیست، توصیف می‌کنم: به خدا سوگند، او بسیار دوراندیش و پر قدرت بود، سخنش قاطع و روشنگر بود و به عدل حکم می‌کرد، دانش از اطراف او می‌جوشید و وجودش از حکمت، سرشار بود، از دنیا و درخشش آن می‌ترسید و به شب و تاریکی‌اش انس داشت. به خدا سوگند، بسیار پُر اشک و پُر اندیشه بود. دریغ می‌خورد و خویشتن را مخاطب می‌ساخت. از لباس، کوتاهش‌ را و از طعام، درشت ناگوارش را دوست می‌داشت. به خدا سوگند، همچون یکی از ما بود. وقتی نزدش می‌رفتیم، ما را نزدیک می‌ساخت و هرگاه می‌پرسیدیم، پاسخمان می‌داد. با همه نزدیکی‌اش به ما و نزدیکی ما به او، به خاطر هیبتش با او سخن نمی‌گفتیم. هرگاه لبخند می‌زد، چون دُر به نظم کشیده بود. دینداران را بزرگ می‌شمرد و فقیران را دوست می‌داشت. فرد قوی، امید به نادرستی او نمی‌بُرد و ضعیف از عدلش ناامید نمی‌گشت. خدا را گواه می‌گیرم که او را در جایی دیدم، در حالی که شبْ پرده فرو افکنده بود و ستارگان رو به غروب می‌نهادند، رو به محرابش کرد و در حالی که مَحاسنش را در دست گرفته بود، چون مار گزیدگان به خود پیچید و چون غمگینان، اشک ریخت. گویی هم اکنون صدایش را می‌شنوم که به تضرع می‌گوید: "پروردگارا! پروردگارا!" و خطاب به دنیا می‌گوید: "مرا می‌فریبی؟ شیفته من گشته‌ای؟ هیهات! هیهات! غیر مرا بفریب. تو را سه‌باره طلاق دادم. عمرت کوتاه و انجمنت حقیر و ارزشت کم است. آه آه، از کمی توشه، بلندی سفر و بیم راه!". اشک معاویه بی‌اختیار بر ریشش جاری شد که با آستینش آن را پاک کرد و همه شروع به گریه کردند. [معاویه‌] گفت: ابوالحسن- خدا رحمتش کند-، چنین بود. ای ضرار! غم تو بر او چگونه است؟ گفت: غم کسی که دُردانه‌اش را در دامنش سر ببُرند، [که‌] نه اشکش قطع می‌شود و نه غمش آرام می‌گیرد. آن‌گاه برخاست و بیرون رفت.
• الخصال‌- به نقل از نوف بِکالی-: شبی نزد علی بن ابی طالب(ع) به سر بردم. همه شب را نماز می‌خواند و ساعت به ساعت بیرون می‌رفت و به آسمان می‌نگریست و قرآن می‌خواند. پس از پاره‌ای از شب نزد من آمد و گفت: "ای نوف! بیداری یا خوابی؟". گفتم: بیدارم، ای امیر مؤمنان! با نگاه تو را دنبال می‌کنم. فرمود: "خوشا بر دل کندگان از دنیا و شیفتگان به آخرت! آنان‌همانهایی‌اند که زمین را بستر، خاکش را فرش، آبش را شربت گوارا، قرآن را لباسِ رو، و دعا را لباس زیر گرفته‌اند و به روش عیسی بن مریم(ع) از دنیا بُریده‌اند".

پیشوای دعا کنندگان‌

• دعا بر فرزندان، و یارانش‌
• امام علی(ع)‌- به هنگام برگشت از صِفین، در وصیت به فرزندش حسن(ع)-: دین و دنیایت را به خدا می‌سپارم و من برای تو در حال و آینده و دنیا و آخرت، بهترین سرنوشت را از او می‌خواهم. والسلام!
• امام علی(ع)‌- هنگامی که عمار کشته شد-: رحمت خدا بر عمار در روزی که اسلام آورد! رحمت خدا بر عمار در روزی که کشته شد! رحمت خدا بر عمار در روزی که زنده برانگیخته می‌شود!
• امام علی(ع)‌- برای هاشم مرقال-: بار خدایا! شهادت در راهت و همدمی با پیامبرت را نصیبش فرما.
• دعا برای یاریجویی در کار فرمانروایی‌
• امام علی(ع): بار خدایا! من بنده و ولی توام. مرا برگزیدی و به من رضایت دادی. بلندم کردی و به آنچه که از مقام اوصیای خود و جانشینی اولیایت به من به ارث رساندی، کرامتم بخشیدی و مرا بی‌نیاز از مردم و آنان را نیازمند به من در کار دین و دنیایشان قرار دادی. به من عزت دادی و بندگان را در برابرم فروتن ساختی. در دل من نور خویش را نهادی و به غیر خودت محتاجم نساختی. به من و به وسیله من، نعمت دادی و جز خود، منت هیچ کس را بر من ننهادی و مرا برای زنده کردن حقت و گواهی بر بندگانت و خشنود شدن به خاطر خشنودیت و خشم گرفتن برای خشمت و جز حق، سخن نگفتن و جز راست بر زبان نراندن به‌پا داشتی.
• دعاهای علی(ع) در زمان‌های ویژه‌

1. هنگام خواب‌: امام علی(ع)‌- به هنگام خواب-: بار خدایا! جانم را به تو سپردم و رویم را به تو کردم و کارم را به تو وا گذاردم و بر تو تکیه کردم. به کتاب نازل شده‌ات و پیامبر فرستاده شده‌ات، ایمان دارم.
2. هنگام پوشیدن لباس نو: امام علی(ع)‌- پس از آنکه پیراهنی خرید و پوشید-: سپاسْ خدایی را که از پوشیدنی، چیزی نصیب من کرد که بِدان در بین مردم، خود را آرایش می‌کنم، بدی‌هایم را پوشاند و عورتم را مخفی کرد. سپاسْ خدای راست که پروردگار جهانیان است.
3. هنگام خوردن و نوشیدن‌: امام باقر(ع): قنبر، غلام علی(ع)، افطار او را برایش آورد... علی(ع) قدح را گرفت. هنگامی که خواست بنوشد، گفت: "به نام خدا! پروردگارا! برای تو روزه گرفتیم و با روزی تو افطار می‌کنیم. از ما بپذیر که تو شنونده و دانایی".
4. هنگام وضو گرفتن‌: امام علی(ع)‌- هرگاه از وضو فارغ می‌شد-: بار خدایا! مرا از بسیارْ توبه‌کنندگان قرار ده، و مرا از پاکیزگان قرار ده".
5. هنگام وارد شدن به مسجد: امام علی(ع)‌- هرگاه داخل مسجد می‌شد-: به نام خدا و به [یاری‌] خدا! سلام بر تو- ای‌ پیامبر- و رحمت و برکت خدا بر تو باد! سلام بر ما و بر بندگان صالح خدا!
6. به هنگام ستودن او در پیش رویش‌: امام علی(ع)‌- هنگامی که گروهی او را پیش رویش ستایش کردند-: بار خدایا! تو به من از خودم داناتری، و من از آنان نسبت به خودم آگاه‌ترم. بار خدایا! ما را بهتر از آنچه که آنان می‌پندارند، قرار ده، و آنچه را که آنان نمی‌دانند، بر ما ببخش.

پیشوای مجاهدان‌

• پیامبر خدا(ص)‌- به علی(ع)-: تو... در جنگ، دلاورترین، در بخشش، دست و دل‌بازترین، در دنیا زاهدترین، و در جهاد، قوی‌ترینِ آنانی.
• پیامبر خدا(ص): برترین شما علی بن ابی طالب است. در اسلام آوردن، پیشتازترین شما، و در ایمان، با ایمان‌ترین شما، و در دانش، داناترین، و در بردباری، بردبارترین، در خشم برای خدا، شدیدترین، و در جنگ و جهاد، ضربه‌زننده‌ترینِ شماست.

پیشوای مستضعفان‌

• امام علی(ع): خداوند، مرا پیشوای بندگانش قرار داده است و بر من واجب کرده‌ که خودم، خوردنم، نوشیدنم و پوششم را به قدر ناتوان‌ترینِ مردم قرار دهم تا ندار به ناداری‌ام اقتدا کند و ثروت ثروتمند، او را سرکش نسازد.
• امام باقر(ع): به خدا سوگند، علی(ع) تا بود، چون بندگان می‌خورد، و چون بندگان می‌نشست، و هرگاه دو پیراهن سنبلانی می‌خرید، غلامش را در انتخاب بهترینِ آن دو، آزاد می‌گذاشت و آن دیگری را خود می‌پوشید، و اگر آستین آن [جامه‌] از انگشتانش می‌گذشت، آن را قطع می‌کرد، و اگر دامن آن از مُچ پایش می‌گذشت، آن را می‌بُرید. او، پنج سال حکومت را به دست داشت و آجری بر آجری ننهاد و خشتی بر خشتی نگذاشت. نه ملکی را اقطاع (تیول) خود کرد و نه طلا و یا نقره‌ای به ارث گذاشت. به مردم، نان گندم و گوشت می‌خورانْد و خود به خانه‌اش می‌رفت و نان جو با روغن و سرکه می‌خورد و هیچ‌گاه، دو پیشامدی که مورد رضایت خدا بودند، برایش اتفاق نیفتاد، جز آنکه آنی را برگزید که بر بدنش سخت‌تر بود.
• غذای علی(ع)‌
• امام علی(ع): از دنیای شما به نمک و نان خویش، بسنده کرده‌ام و با پروای الهی، امید رهایی دارم. علی کجا و نعمت‌های ناپایدار و لذت‌هایی که از گناه تولید می‌شوند، کجا؟
• تنبیه الخواطر: روایت شده است که خوراک امیر مؤمنان، نان جوین و نمک ناسوده بود.
• الکامل فی التاریخ‌- در یادکردِ علی(ع)-: همواره بر کیسه‌ای که در آن آرد جو بود و از آن می‌خورد، مُهر می‌زد و می‌فرمود: "دوست ندارم جز آنچه را که می‌دانم، به شکمم وارد کنم".
• الغارات‌- به نقل از عقبة بن علقمه-: وارد خانه علی(ع) شدم. در پیش رویش ماست ترشی- که ترشی آن مرا آزار می‌داد- و نان خشکی قرار داشت. گفتم: ای امیرمؤمنان! این را می‌خوری؟ فرمود: "ای ابو الجنوب! پیامبر خدا را دیدم که خشک‌تر از این را می‌خورد و خشن‌تر از این را می‌پوشید (و به لباسش اشاره کرد) و من اگر روشی را که او در پیش داشت، در پیش نگیرم، می‌ترسم که به او نپیوندم".
• لباس علی(ع)‌
• امام علی(ع): به خدا سوگند، که این لباسم چندان پینه برداشته که از پینه دوز آن خجالت می‌کشم. روزی کسی به من گفت: آیا این را از خودت دور نمی‌کنی؟ گفتم: رهایم کن! شبروان، سحرگاهان به سپاس می‌ایستند [و از حرکت به موقع خود خُرسندند].
• امام باقر(ع): بیشترین لباسی که علی(ع) می‌پوشید، لباس سفید بود و می‌فرمود: "مردگان در پارچه سفید، کفن می‌شوند".
• الکافی‌- به نقل از زرارة بن اعین-: لباسی را که علی(ع) در آن کشته شده بود، در نزد امام باقر(ع) دیدم. پایین آن، دوازده وجب و بالاتنه آن، سه وجب بود و در آن، لکه‌های خون را مشاهده کردم.
• خانه علی(ع)‌
• امام باقر(ع)‌- در وصف امیر مؤمنان(ع)-: پنج سال بر مردم حکومت کرد و در این مدت، آجری بر آجری ننهاد و خشتی بر خشتی نگذاشت.
• خرید کردن علی(ع)‌
• الطبقات الکبری‌- به نقل از فروخ-: من نوجوان بودم که علی(ع) را در [محله‌] بنی دیوان دیدم. فرمود: "مرا می‌شناسی؟". گفتم: آری. تو امیر مؤمنانی. پیش دیگری رفت و فرمود: "مرا می‌شناسی؟". گفت: نه. از وی پیراهنی زابی خرید. آن را پوشید و آستینش را کشید، که تا انگشتان دستش می‌رسید. به فروشنده فرمود: "اصلاحش کن". وی آن را اصلاح کرد. فرمود: "سپاس، خدایی را که علی بن ابی طالب را پوشاند".
• مواسات علی(ع)‌ امام باقر(ع)‌- در وصف امیرمؤمنان(ع)-: دو پیراهن سنبلانی می‌خرید و غلامش را در انتخاب بهترینِ آن دو، آزاد می‌گذاشت و خود، دیگری را می‌پوشید.
• جمع بین عبادت و کار
• عدة الداعی: درباره سرورمان امیر مؤمنان روایت شده که هرگاه وی از جنگ فارغ می‌شد، وقت خود را به آموزش مردم و داوری بین آنان می‌گذرانْد و هرگاه از این کار هم رهایی می‌یافت، در بوستانی که داشت، با دست خود، مشغول به کار می‌شد و در همین حال، ذِکرگوی خداوند جل جلاله بود.
• حلیة الأولیاء- درباره امام علی(ع)-: علی(ع)‌ هرگاه در زندگی‌اش تنگ‌دست می‌شد، از مردم جدا می‌شد و به کسب و کار و تلاش، رو می‌آورد.
• امام صادق(ع): امیر مؤمنان، هیزم می‌آورد، آب می‌کشید و خانه را جارو می‌زد و فاطمه(س) آرد می‌کرد، خمیر درست می‌کرد و نان می‌پخت.

پیشوای صدقه‌دهندگان‌

• آیه‌ای که جز امام(ع)، کسی بدان عمل نکرد

1. قرآن‌: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نَاجَيْتُمُ الرَّسُولَ فَقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيْ نَجْوَاكُمْ صَدَقَةً ذَلِكَ خَيْرٌ لَكُمْ وَأَطْهَرُ فَإِنْ لَمْ تَجِدُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ * أَأَشْفَقْتُمْ أَنْ تُقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيْ نَجْوَاكُمْ صَدَقَاتٍ فَإِذْ لَمْ تَفْعَلُوا وَتَابَ اللَّهُ عَلَيْكُمْ فَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَاللَّهُ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ﴾.
2. حدیث‌: امام علی(ع): آیه‌ای از کتاب خدا هست که پیش از من، کسی به آن عمل نکرد و پس از من هم کسی به آن، عمل نخواهد کرد. نزد من یک دینار بود که آن را به ده درهم تبدیل کردم و هرگاه نزد پیامبر(ص) می‌آمدم، یک درهم صدقه می‌دادم. این آیه نَسخ شد و قبل از من، کسی به آن عمل نکرد: "ای کسانی که ایمان آورده‌اید! هرگاه با پیامبر خدا گفتگوی محرمانه‌ای دارید، پیش از گفتگوی محرمانه خود، صدقه‌ای بپردازید".

• صدقه‌های علی(ع)‌ امام علی(ع): مرا با پیامبر خدا می‌دیدی که از گرسنگی، سنگ بر شکم می‌بستم و امروز، صدقه‌های [واجب‌] من، چهل هزار [سکه‌] است. امام صادق(ع): علی(ع) هزار بنده را از دستْ‌رنج خود، آزاد کرد و تا زمانی که پیش شما بود، شیرینی‌اش خرما و شیر، و لباسش کرباس بود.

1. آخرین خطبه امام علی
2. شهادت آرزوی امام علی
3. پدر امام علی
4. از ذو قار تا بصره‌
5. ازدواج امام علی
6. امارت امام علی در حدیث
7. امامت امام علی در حدیث
8. انواع دانش‌های امام علی
9. انگیزه‌های دشمنی با امام علی
10. ایثار امام علی در شب هجرت
11. بازگشت خورشید برای امام علی
12. اقدامات امام علی در جنگ بدر
13. بیعت با امام علی
14. اقدامات امام علی در جنگ تبوک
15. ترور امام علی
16. توطئه برای ترور امام علی
17. جایگاه علمی امام علی
18. اقدامات امام علی در جنگ احد
19. اقدامات امام علی در جنگ بنی قریظه
20. اقدامات امام علی در جنگ بنی نضیر
21. اقدامات امام علی در جنگ حنین
22. خبر دادن پیامبر از شهادت علی
23. خلافت امام علی در حدیث
24. اقدامات امام علی در جنگ خندق
25. اقدامات امام علی در جنگ خیبر
26. داوری‌های امام علی
27. دشمنان امام علی
28. دعاهای پیامبر خاتم برای امام علی
29. دلایل تنهایی امام علی
30. حب امام علی
31. رویارویی امام علی با ناکثین
32. زیان‌های دشمنی با امام علی
33. سیاست‌های اجتماعی امام علی
34. سیاست‌های اداری امام علی
35. سیاست‌های اقتصادی امام علی
36. سیاست‌های امنیتی امام علی
37. سیاست‌های جنگی امام علی
38. سیاست‌های حکومتی امام علی
39. سیاست‌های فرهنگی امام علی
40. سیاست‌های قضایی امام علی
41. سیمای امام علی
42. شکست بت‌ها توسط امام علی
43. شکایت امام علی از نافرمانی یارانش
44. عصمت امام علی در حدیث
45. علم امام علی در حدیث
46. امام علی از زبان اهل بیت
47. امام علی از زبان دشمنانش
48. امام علی از زبان قرآن
49. امام علی از زبان همسران پیامبر
50. امام علی از زبان پیامبر
51. امام علی از زبان یارانش
52. امام علی از زبان یاران پیامبر
53. امام علی از زبان خودش
54. غلو در دوست داشتن امام علی
55. اقدامات امام علی در ماجرای فتح مکه
56. فرزندان امام علی
57. لقب‌های امام علی
58. مأموریت امام علی
59. محبوبیت امام علی
60. محدودیت‌های امام علی در انتخاب کارگزاران
61. هشدار امام علی به یارانش درباره نافرمانی
62. نافرمانی سپاه امام علی
63. نام‌های امام علی
64. نسب امام علی
65. نیرنگ‌های دشمنان امام علی
66. هدایت امام علی در حدیث
67. وراثت امام علی در حدیث
68. وصایت امام علی در حدیث
69. ولادت امام علی
70. ولایت امام علی در حدیث
71. ویژگی‌های اخلاقی امام علی
72. ویژگی‌های اعتقادی امام علی
73. ویژگی‌های امام علی
74. ویژگی‌های جنگی امام علی
75. ویژگی‌های دشمنان امام علی
76. ویژگی‌های دوستداران امام علی
77. ویژگی‌های سیاسی امام علی
78. ویژگی‌های عملی امام علی
79. پذیرفته شدن دعاهای امام علی
80. پرورش امام علی
81. پس از شهادت امام علی
82. پیشگویی امام علی
83. کارگزاران امام علی
84. کنیه‌های امام علی
85. کین‌ورزی به امام علی
86. یاران امام علی
87. یاری خواستن امام علی از کوفیان‌
88. یوم‌الدار

پرسش‌های وابسته

منابع

• محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین.

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: