ازدواج امام علی

متن این جستار آزمایشی و غیرنهایی است. برای اطلاع از اهداف و چشم انداز این دانشنامه به صفحه آشنایی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت مراجعه کنید.

این مدخل مرتبط با مباحث پیرامون امام علی(ع) است. "امام علی" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

امام علی در قرآن | امام علی در حدیث | امام علی در کلام اسلامی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل امام علی (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

مقدمه

ازدواج با فاطمه(س)‌ پیامبر خدا، پس از سیزده سال سختکوشی، تلاش در راه ابلاغ رسالت و تحمل دشواری‌ها، شکنجه‌ها و آزارها به مدینه هجرت کرد و حکومت اسلامی را بنیاد نهاد. علی(ع) از آغازین روزهای رسالت پیامبر(ص)، همگام و همراه پیامبر خدا بود و در سال اول هجرت، ۲۴ سال داشت. او باید ازدواج می‌کرد و زندگانی مشترک را آغاز می‌کرد. فاطمه(س) نُه ساله است. او دختر پیامبر خداست و در جایگاهی بلند از فضایل انسانی و ویژگی‌های والای ملکوتی، که پیامبر خدا بارها او را ستوده و "پاره قلب" خود نامیده است. موقعیت پیامبر(ص) در جایگاه زعامت امت از یک‌سوی، و شخصیت والای فاطمه(س) از سوی دیگر، زمینه‌ای بود تا کسانِ بسیاری- بویژه آنان‌که از این‌گونه پیوندها بیشتر در فکر رقم زدن آینده خود هستند-، به خواستگاری بروند. پیامبر(ص)، یکسر جواب رد می‌داد و گاه، تصریح می‌کرد که منتظر "قضای الهی" است.

برخی از دوستان علی(ع) و صحابیان پیامبر خدا به وی پیشنهاد کردند که به خواستگاری فاطمه(س) برود. علی(ع)، قلبی دارد سرشار از ایمان و سینه‌ای آکنده از عشق؛ اما دستانی تهی و پیراسته از درهم و دینار. علی(ع) به خانه پیامبر خدا رفت، شکوه و عظمت پیامبر خدا، او را از سخن گفتن باز داشت. با چشمانی آمیخته با آزرم، نگاهی به پیامبر(ص) داشت و نگاهی دیگر به زمین. پیامبر(ص) با تمهیداتی علی(ع) را به سخن گفتن وا داشت، و چون علی(ع) سخن گفت، فرمود: "چیزی در زندگی داری؟". جواب، معلوم بود؛ اما مگر فاطمه(س) را همسانی جز علی(ع) و همسری لایق جز او بود؟! ازدواج (و به تعبیر پیامبر خدا: امر الهی) تحقق یافت و آن دو بزرگوار، زندگانی مشترک را در اولین سال هجرت، با مهریه‌ای بسیار اندک و مراسمی بس ساده و جهیزیه‌ای ساده‌تر آغاز کردند و بدین‌سان، شکوهمندترین خانه و نقش آفرین‌ترین زندگانی مشترک در تاریخ اسلام، رقم خورد. در کنار خانه پیامبر(ص)، خانه‌ای خُرد- که به راستی از همه تاریخ، بزرگ‌تر و غبطه‌آفرین عرشیان و زمینیان بود-، بر پا شد. این خانه، سرچشمه فضیلت‌ها، مکرمت‌ها، عشق، ایمان، ایثار، جهاد، ساده زیستی،... بود و به راستی خانه‌ای بود که سر بر عرش می‌سایید. علی(ع)، این پارسای شب و زمزمه‌گر خلوت‌های آن، شیر بیشه نبرد بود و هنوز زخم‌های نشسته بر پیکرش التیام نیافته، در جنگی دیگر حاضر بود و رزم آورترین و بزرگ‌ترین هماوردجوی میدان. و فاطمه(س)، آرام و پرشکیب، بار زندگی را بر دوش داشت، با کم‌ترین امکانات می‌ساخت، زخم‌های همسر و پدر را می‌شست و افزون بر همسری علی(ع)، به تعبیر لطیف پیامبر خدا، "برای پدر، مادری می‌کرد".

اولین ثمر این پیوند الهی، به سال سوم هجری دیده به جهان گشود که حسن(ع) نام گرفت. و دومین آن، حسین(ع) بود که در سال چهارم به دنیا آمد. زینب و ام کلثوم(ع) پس از برادرها پای به دنیا گذاردند و آخرین آنها، محسن، سقط گردید و شهد شهادت نوشید.

پیامبر خدا(ص): من هم انسانی مانند شما هستم، از شما زن می‌گیرم و به شما زن می‌دهم، مگر فاطمه را که ازدواجش از آسمان نازل شده است.

امام صادق(ع): اگر خداوند- تبارک و تعالی- امیر مؤمنان(ع) را برای فاطمه(س) نیافریده بود، برای او هیچ همسری بر روی زمین نبود، از آدم تا کنون.

• الأمالی‌، طوسی- به نقل از ضحاک بن مزاحم-: شنیدم که علی بن ابی طالب(ع) می‌فرمود: ابو بکر و عمر به نزد من آمدند و گفتند: چرا نزد پیامبر خدا نمی‌روی تا فاطمه(س) را خواستگاری کنی؟

من‌نزد پیامبر خدا رفتم. چون مرا دید، خندید و فرمود: "ای ابو الحسن! به چه کار آمده‌ای و حاجتت چیست؟". خویشاوندی و سابقه‌ام در اسلام و یاری کردن او و جهادم را ذکر کردم. پس فرمود: "ای علی! راست گفتی و برتر از چیزهایی هستی که می‌گویی". من گفتم: ای پیامبر خدا! فاطمه را به ازدواج من در می‌آوری؟ فرمود: "ای علی! مردانی او را پیش از تو خواستگاری کردند. به فاطمه گفتم؛ ولی در چهره‌اش کراهت دیدم؛ اما منتظر باش تا به نزدت باز گردم". پیامبرخدا، نزد فاطمه(س) رفت. فاطمه(س) از جا برخاست و ردای پدر را گرفت‌ و کفش‌هایش را درآورد و آبْ دست برایش آورد و دست و پای او را شُست و سپس نشست. پس پیامبر خدا به او فرمود: "ای فاطمه!". پاسخ داد: بلی، چه می‌خواهی، ای پیامبر خدا؟ فرمود: "علی بن ابی طالب، کسی است که خویشاوندی و فضیلت و اسلامش را می‌شناسی و من از خدا خواسته‌ام که تو را به ازدواج بهترینِ آفریدگانش و محبوب‌ترینِ آنان در نزدش درآورد و علی از تو خواستگاری کرده است. چه نظری داری؟". فاطمه(س) ساکت ماند و صورتش را برنگردانْد و پیامبر خدا، کراهتی در چهره‌اش ندید. پس برخاست، در حالی که می‌گفت: "الله اکبر! سکوت او [نشانه‌] رضایت اوست". پس جبرئیل(ع) نزدش آمد و گفت: ای محمد! او را به ازدواج علی بن ابی طالب درآور که خداوند، این دو را برای هم پسندیده است.

سنن ابن ماجة- به نقل از عایشه و ام سلمه-: پیامبر خدا به ما فرمان داد که جهاز فاطمه(س) را آماده کنیم تا او را به خانه علی(ع) بفرستیم. پس به سراغ خانه رفتیم و کف اتاق را با خاک نرم اطراف مَسیل، فرش کردیم. سپس دو بالش را از لیف [خرما] که با دست، آن را زده و حلاجی کرده بودیم، پر کردیم. سپس پیامبر خدا به ما خرما و کشمش خورانْد و آب گوارایی نوشانْد و چوبی را در گوشه اتاق نصب کردیم تا بر آن، لباس و مشک آب بیاویزند و بهتر از عروسی فاطمه(س)، عروسی‌ای ندیدیم.

امام علی(ع)‌- در یادکرد ازدواجش با فاطمه(س)-: سپس پیامبر خدا، مرا صدا زد: "ای علی!". گفتم: بلی، ای پیامبر خدا! فرمود: "به خانه‌ات وارد شو و با همسرت لطیف و سازگار باش که فاطمه، پاره تن من است. هرچه او را رنج دهد، مرا رنج می‌دهد، و هرچه او را شادمان کند، مرا شادمان می‌کند. شما را در پناه خداوند می‌گذارم و پس از خود، شما را به خدا می‌سپارم". ب- همسران علی(ع) پس از فاطمه(س)‌ امام علی(ع)، نُه سال با فاطمه(س) زیست و در حیات او، همسر دیگری اختیار نکرد؛ اما پس از وفات فاطمه(س)، چند همسر برگزید که عبارت‌اند از:

1. امامه دختر ابو العاص،
2. اسماء دختر عمیس،
3. فاطمه ام البنین،
4. ام سعید، دختر عروة بن مسعود ثقفی،
5. خوله، دختر جعفر بن قیس،
6. صهباء، دختر ربیعه،
7. لیلی، دختر مسعود،
8. محیاه، دختر امرء القیس.

و افزون بر اینها، هفده کنیز هم داشت که برخی برای وی، فرزند آوردند. همسران امام(ع) در هنگام شهادتش: امامه، ام البنین، اسماء بنت عمیس و لیلی بنت مسعود بودند.

ازدواج حضرت علی با فاطمه زهرا(س) در دایره المعارف صحابه پیامبر

• رسول خدا(ص) دو ماه پس از ورود به مدینه، زهرا(س) را به همسری علی(ع) درآورد؛ این در حالی بود که گروهی از مهاجران، زهرا را از رسول خدا(ص) خواستگاری کرده و جواب رد شنیده بودند و هنگامی که این ازدواج صورت گرفت، از آن حضرت گله کردند و آن حضرت(ص) به آنها فرمود: "من او را به همسری علی در نیاوردم، بلکه خدا او را به همسری علی درآورد". سعید بن مسیب نقل می‌کند: به علی بن حسین(ع) گفتم: چه وقت رسول خدا(ص) فاطمه را به همسری علی(ع) درآورد؟ فرمود: "یک سال پس از هجرت به مدینه و در آن هنگام فاطمه نُه ساله بود".
• امام باقر(ع) در این باره فرموده است: "علی بن ابی‌طالب(ع) چند شب باقی مانده از ماه صفر تا شروع سال دوم هجری، با فاطمه(ع) ازدواج کرد".
• رسول خدا(ص) در اول ذی الحجه سال دوم هجری فاطمه(س) را به خانه امیرالمؤمنین علی(ع) فرستاد. پس فاصله زمان عقد تا عروسی تقریباً ده ماه بوده است.
• وقتی رسول خدا(ص) مشغول ساختن خانه خود بود، حضرت زهرا نزد ایشان زندگی می‌کرد. در این هنگام ابوبکر از او خواستگاری کرد و آن حضرت(ص) در جواب فرمود: "منتظر امر خدای -عز و جل- هستم". سپس عمر به خواستگاری آمد که پیامبر(ص) همین جواب را به او داد. آنگاه به علی(ع) گفتند: چرا از فاطمه خواستگاری نمی‌کنی؟
• فرمود: "به خدا قسم که چیزی ندارم". به ایشان گفتند: رسول خدا(ص) از تو چیزی نمی‌خواهد. علی(ع) نزد رسول خدا(ص) آمد؛ ولی حیا کرد که خواست خود را مطرح کند و بازگشت. سپس روز دوم نیز آمد ولی باز حیا کرد و بازگشت. آنگاه در روز سوم آمد که رسول خدا(ص) از او پرسید: ای علی! آیا خواسته‌ای داری؟ فرمود: "بله یا رسول خدا(ص)!" رسول خدا(ص) به او فرمود: "شاید برای خواستگاری آمده‌ای؟" علی(ع) عرض کرد: "بله، یا رسول الله". پیامبر(ص) به او فرمود: "آیا چیزی نزد خود داری؟ علی(ع) گفت: "ای رسول خدا، چیزی جز زره خود ندارم". رسول خدا(ص) فاطمه(س) را با دوازده و نیم أوقیه طلا به همسری علی(ع) درآورد و زره‌اش را به وی بازگردانید. سپس رسول خدا(ص) به علی بن ابی‌طالب(ع) فرمود: "خانه‌ای تهیه کن تا فاطمه را به خانه‌ات بفرستم". امام علی(ع) عرض کرد: "یا رسول الله، من خانه‌ای جز خانه حارثة بن نعمان ندارم". رسول خدا(ص) فرمود: "ما در برابر حارثه شرمنده هستیم که همه خانه‌هایش را از او گرفتیم". وقتی این خبر به حارثه رسید، نزد رسول خدا(ص) آمد و گفت: "ای رسول خدا! من و اموالم برای خدا و رسول او هستیم؛ به خدا سوگند، چیزی نزد من محبوب‌تر از چیزی که شما آن را بگیرید نیست و چیزی که شما آن را می‌گیرید برای من محبوب‌ترست از چیزی که باقی می‌گذارید". پس رسول خدا(ص) برای وی دعا فرمودند .
• در این باره از ابن عباس چنین نقل شده: در شب عروسی علی(ع) با زهرا(س)، پیامبر(ص) رو به زنان کرد و فرمود: "همانا دخترم را به همسری پسر عمویم درآوردم و شما مقام و منزلت دخترم را نزد من می‌دانید و حال او را به علی سپرده‌ام؛ پس به حال او بهتر از دختران خویش رسیدگی کنید". زنان در اتاق فاطمه فرشی از لیف و یک بالش و پرده‌ای خیبری و یک تشت لباس‌شویی گذاشتند و ام ایمن هم دربان شد. سپس آنها برخاستند و بر حضرت زهرا زیورهایی آویخته، و او را خوشبو کردند و رسول خدا(ص) بلال را فرا خواند و به او فرمود: "حال که شب ازدواج دخترم با پسر عمویم است، دوست دارم از سنت‌های امت من این باشد که در هنگام ازدواج، ولیمه بدهند. پس برو و گوسفندی و پنج مدّ جو تهیه کن تا مهاجران و انصار را برای خوردن ولیمه دعوت کنم". بلال آنها را آماده کرد و نزد رسول خدا(ص) آورد. سپس پیامبر(ص) به او فرمود: "ای بلال، مردم را دعوت کن که دسته دسته به مسجد بیایند". مردم گروه گروه به مسجد می‌آمدند و پس از خوردن غذا می‌رفتند تا اینکه همگی غذا خوردند و مقداری غذا باقی ماند. رسول خدا(ص) مقداری از غذای باقی‌مانده را به بلال داد و به او گفت: "اینها را نزد زنان ببر و به آنها بگو: این غذا را بخورید و به کسانی که با شما هستند نیز بدهید".
• رسول خدا(ص) به همراه علی(ع) به خانه‌اش آمد و فاطمه را صدا زد. هنگامی که فاطمه جلو آمد، همسرش را دید که با رسول خداست. پیامبر(ص) به وی فرمود: "نزدیک بیا". فاطمه به پدر نزدیک شد. آن حضرت دست فاطمه و علی(ع) را گرفت و هنگامی که خواست دست فاطمه(س) را در دست علی(ع) قرار دهد، دل فاطمه گرفت و اشک او جاری شد! پیامبر(ص) احتمال داد که شاید گریه فاطمه به این سبب باشد که علی(ع) دارایی چندانی ندارد. پس آن حضرت به فاطمه فرمود: "چه چیز باعث گریه تو شده است؟! به خدا قسم، من در حق تو کوتاهی نکرده‌ام و قدر تو را گرامی داشته و تو را به ازدواج بهترین فرد خاندانم در آورده‌ام. و به خدا سوگند، علی آقای دنیا و آخرت و از صالحان است". فاطمه آرام گرفت و دستش را در دست پیامبر(ص) قرار داد و آن حضرت دست او را در دست علی(ع) گذاشت و فرمود: "به سوی خانه خودتان بروید؛ خداوند این ازدواج را بر شما مبارک گرداند و کارهایتان را اصلاح کند؛ شما هم چنان باشید تا دوباره برگردم". آنها جلو رفتند و در جای مخصوصی نشستند و زنان پیامبر(ص) نیز در پشت پرده بودند. پس از دقایقی رسول خدا(ص) بازگشت و در زد. ام ایمن گفت: کیست؟ پیامبر(ص) می‌فرمود: "من رسول خدا هستم". ام ایمن در حالی که می‌گفت: پدر و مادرم فدایت باد، در را باز کرد. رسول خدا(ص) از او پرسید: آیا برادرم این جاست ای ام ایمن؟ او جواب داد: برادرت کیست یا رسول الله؟ پیامبر(ص) فرمود: "علی بن ابی طالب". ام ایمن گفت: "ای رسول خدا آیا او برادر توست در حالی که داماد توست؟" پیامبر(ص) فرمود: "بله"، آن‌گاه پیامبر(ص) به خانه داخل شد و وقتی که زنان از پشت پرده ایشان را دیدند از جای خود برخاستند و به سرعت از خانه خارج شدند و وقتی که اسماء بنت یزید انصاریه ایشان را دید، آماده رفتن شد که رسول خدا(ص) به او فرمود: "تو در این جا چه می‌کنی؟" او گفت: "من از دخترت مراقبت می‌کنم. دختران جوان در شب ازدواج به همراهی احتیاج دارند تا اگر حاجتی داشتند یا چیزی خواستند برایشان انجام دهند". رسول خدا(ص) به او فرمود: "از خدا می‌خواهم که در همه حال نگهدار تو باشد و تو را از شرّ شیطان در امان نگه دارد. برایم ظرف آبی بیاور". اسماء برخاست و ظرفی را از آب پر کرد و آورد. رسول خدا(ص) صورت و پاهایش را با آن شست و مقداری از آن را مضمضه کرد. سپس فاطمه را فرا خواند. فاطمه در حالی که لباس بزرگ و نقابی بر چهره داشت نزد آن حضرت آمد. آن حضرت کفی از آب برداشت و آن را بر سر او پاشید و کف دیگری برداشت و بر دست‌هایش پاشید. آن‌گاه مقداری هم به گردن و بدنش پاشید. سپس فرمود: "خدایا! فاطمه از من و من از فاطمه هستم؛ پس همان طور که پلیدی را از من دور کردی و مرا پاک ساختی، او را هم پاک قرار ده". پس از آن به او فرمود: "از آن آب بخور و رویت را با آن بشوی و با آن مضمضه و استنشاق کن". سپس ظرف دیگری از آب طلب کرد و علی(ع) را فرا خواند و همین کارها را انجام داد و برای او به همین صورت دعا کرد و آن‌گاه فرمود: "خداوند دل‌هایتان را به هم نزدیک و مهربان کند و نسل شما را مبارک گرداند و کارهای شما را اصلاح کند. بلند شوید و به خانه‌تان بروید". سپس از نزد آنها خارج شد و در را بر روی آنها بست و به حجره خود داخل شد و در را بست.

1. آخرین خطبه امام علی
2. شهادت آرزوی امام علی
3. پدر امام علی
4. از ذو قار تا بصره‌
5. ازدواج امام علی
6. امارت امام علی در حدیث
7. امامت امام علی در حدیث
8. انواع دانش‌های امام علی
9. انگیزه‌های دشمنی با امام علی
10. ایثار امام علی در شب هجرت
11. بازگشت خورشید برای امام علی
12. اقدامات امام علی در جنگ بدر
13. بیعت با امام علی
14. اقدامات امام علی در جنگ تبوک
15. ترور امام علی
16. توطئه برای ترور امام علی
17. جایگاه علمی امام علی
18. اقدامات امام علی در جنگ احد
19. اقدامات امام علی در جنگ بنی قریظه
20. اقدامات امام علی در جنگ بنی نضیر
21. اقدامات امام علی در جنگ حنین
22. خبر دادن پیامبر از شهادت علی
23. خلافت امام علی در حدیث
24. اقدامات امام علی در جنگ خندق
25. اقدامات امام علی در جنگ خیبر
26. داوری‌های امام علی
27. دشمنان امام علی
28. دعاهای پیامبر خاتم برای امام علی
29. دلایل تنهایی امام علی
30. حب امام علی
31. رویارویی امام علی با ناکثین
32. زیان‌های دشمنی با امام علی
33. سیاست‌های اجتماعی امام علی
34. سیاست‌های اداری امام علی
35. سیاست‌های اقتصادی امام علی
36. سیاست‌های امنیتی امام علی
37. سیاست‌های جنگی امام علی
38. سیاست‌های حکومتی امام علی
39. سیاست‌های فرهنگی امام علی
40. سیاست‌های قضایی امام علی
41. سیمای امام علی
42. شکست بت‌ها توسط امام علی
43. شکایت امام علی از نافرمانی یارانش
44. عصمت امام علی در حدیث
45. علم امام علی در حدیث
46. امام علی از زبان اهل بیت
47. امام علی از زبان دشمنانش
48. امام علی از زبان قرآن
49. امام علی از زبان همسران پیامبر
50. امام علی از زبان پیامبر
51. امام علی از زبان یارانش
52. امام علی از زبان یاران پیامبر
53. امام علی از زبان خودش
54. غلو در دوست داشتن امام علی
55. اقدامات امام علی در ماجرای فتح مکه
56. فرزندان امام علی
57. لقب‌های امام علی
58. مأموریت امام علی
59. محبوبیت امام علی
60. محدودیت‌های امام علی در انتخاب کارگزاران
61. هشدار امام علی به یارانش درباره نافرمانی
62. نافرمانی سپاه امام علی
63. نام‌های امام علی
64. نسب امام علی
65. نیرنگ‌های دشمنان امام علی
66. هدایت امام علی در حدیث
67. وراثت امام علی در حدیث
68. وصایت امام علی در حدیث
69. ولادت امام علی
70. ولایت امام علی در حدیث
71. ویژگی‌های اخلاقی امام علی
72. ویژگی‌های اعتقادی امام علی
73. ویژگی‌های امام علی
74. ویژگی‌های جنگی امام علی
75. ویژگی‌های دشمنان امام علی
76. ویژگی‌های دوستداران امام علی
77. ویژگی‌های سیاسی امام علی
78. ویژگی‌های عملی امام علی
79. پذیرفته شدن دعاهای امام علی
80. پرورش امام علی
81. پس از شهادت امام علی
82. پیشگویی امام علی
83. کارگزاران امام علی
84. کنیه‌های امام علی
85. کین‌ورزی به امام علی
86. یاران امام علی
87. یاری خواستن امام علی از کوفیان‌
88. یوم‌الدار

پرسش‌های وابسته

• همسران امام علی چه کسانی بودند؟ (پرسش)

منابع

1. عباسی، حبیب، مقاله «علی بن ابی‌طالب»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۱‌
2. محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین

پانویس