دین در عصر ظهور
مقدمه
- بیگمان حضرت مهدی(ع)، میآید، تا با بیدار کردن فطرتهای خفته، زمینه را برای یکتاپرستی همگان که همانا هدف آفرینش بوده است، فراهم کند. او نه فقط هرگز برای پذیرش باور یکتاپرستی کسی را تحت فشار و اجبار قرار نخوهد داد، بلکه با فراهم کردن بسترهای لازم برای پذیرش این امانت الهی، شهد شیرین خداپرستی را بین همه انسانها عادلانه تقسیم خواهد نمود.
- وی با ایجاد شرایط مناسب و از بین بردن موانع، همگان را به اندیشیدن در نشانههای الهی واخواهد داشت. و حاصل این اندیشیدن به مبدأ و معاد، ارمغانی جز پرستش حقیقی خداوند سبحانه و تعالی نخواهد داشت.
- روشن است که با فراهم شدن تمام شرایط و رفع تمام موانع، آن کسی که سر تسلیم برابر حقیقت فرود نیاورد، کسی نیست مگر انسانی گستاخ و طغیانگر که با تمام قامت برابر حق به مقابله ایستاده است و بدون شک در چنان شرایطی، آن امام همام او را برنخواهد تابید؛ از این رو است که روایات فراوانی یگانه دین مورد پذیرش در عصر ظهور را، همانا "دین اسلام" دانسته، میگوید در عصر ظهور، ندای توحید در سراسر گیتی حکم فرما خواهد شد. امام حسین(ع) در وصف حضرت مهدی(ع) میفرماید: "خداوند، به وسیله او دین حق را بر تمام ادیان ظهور میبخشد؛ اگر چه مشرکان آن را نپسندند"[۱].
- امام صادق(ع) نیز فرمود: "در آن هنگام که قائم قیام کند، هیچ سرزمینی باقی نخواهد ماند، مگر اینکه شهادت به توحید و نبوت در آن ندا داده خواهد شد[۲].
دستور العملهای نوین در عصر ظهور
- از ظاهر برخی روایتها این انگاره حاصل میشود که آن حضرت، آیین و روش جدیدی خواهد آورد. و این پرسش پیش میآید که با توجه به اینکه قرآن کریم کتاب جاودان الهی است و اسلام آیین ابدی، چگونه امام مهدی(ع) آیینی جدید و کتابی تازه برای بشریت به ارمغان میآورد؟
- پاسخ اینکه او تحکیمبخش دین اسلام و گسترنده قانون قرآن در سراسر گیتی است؛ پس ناگزیر باید اسلام و آموزههای قرآن را به اجتماعات بشری عرضه کند و مردمان را به پذیرش و باور اصول و فروع آن فراخواند. آیین نو و کتاب جدید "دستور العمل" و برنامه و راه و روش تازه و دیگر تعبیرهایی از این دست که در احادیث رسیده[۳]، برای تبیین مسائلی است:
- در گذشته بنا به عللی احکام و معارف فراوانی از مجموعه فرهنگ اسلام، تبیین نگشته یا متناسب با سطح فرهنگ و فکر اجتماع گذشته نبوده است یا زمینه عملی آنها وجود نداشته است. بازگویی چنین معارف و مسائلی، بیگمان برای جامعه اسلامی ناشناخته خواهد بود. چون امام مهدی(ع) این آموزهها را از ظاهر و باطن قرآن کریم استنباط میکرده و به مردم میآموزد، برای آنان تازگی دارد و آیین نو و کتاب جدید انگاشته میشود.
- معارف و احکامی از قرآن کریم و اسلام فراموش شده و از یادها رفته است؛ به گونهای که در جامعه اسلامی ناآشنا و برای مسلمانان ناشناخته است. طرح این مسائل نیز کتاب و آیین نو پنداشته میشود.
- اصول و احکام فراوانی دچار تحریف و دگرگونی معنوی یا موضعی گشته است و امام(ع) آنها را - چنان که در اسلام اصیل بوده است - دیگر باره مطرح میسازد و تحریف و انحرافهای روی داده را روشن میکند و مفهوم حکم یا جایگاه آن را مشخص میسازد. این، با طرز تلقی و برداشت عمومی مردم و برخی از علما سازگاری ندارد؛ از این رو برنامه جدید و راه و روش تازه حساب میشود.
- بنابراین بیشترین مسائلی را که امام بدان توجه خواهد کرد و برای جامعه اسلامی تازه و جدید جلوه میکند و ناشناخته و ناآشنا مینماید، مسائل مربوط به عدالت اجتماعی و امور مالی و معیشتی است؛ یعنی، موضوعی که انسان سخت به آن نیازمند بوده و بدان نرسیده است.
- همین امر نیز مشکل نابسامانی اصلی زندگی بشر امروز را تشکیل میدهد و اجرای آن "برقراری عدل و دادگری در سراسر گیتی" از اقدامهای اصلی امام مهدی(ع) خواهد بود.
- برای مثال امام موعود(ع) به موضوع مساوات اسلامی شکل قانونی و الزامی میدهد؛ چنانکه اسحاق بن عمّار میگوید: نزد امام صادق(ع) بودم. آن حضرت از تساوی مردم با یکدیگر و حقی که هرکس بر دیگران دارد، سخن گفت. من سخت در شگفت شدم. فرمود: "این، هنگام رستاخیز قائم ما است که در آن روزگار، واجب همگانی است که به یکدیگر وسایل رسانند و نیرو بخشند"[۴].
- این موضوع، در بسیاری دیگر از آموزههای اسلامی آمده است؛ ولی به نام احادیث اخلاقی کنار گذاشته شده و در فقه مطرح نگشته و در برنامههای الزامی حکومتها و اجتماعات اسلامی به صورت اصل و قانون تثبیت نشده است! روشن است که چون این آموزهها عملی شود، به صورت احکامی جدید جلوه میکند و ...
- امام مهدی(ع) از طواف مستحب با وجود کثرت طواف واجب، منع میکند[۵]، مساجد و معابد مجلل و تزیین یافته شهرها و آبادیها را خراب میکند و همه زواید و تشریفات و کاشیکاریها و گنبدها و گلدستهها و زیورهای آنها را میپیراید و بودجه آنها را برای رفاه حال انسانها صرف میکند. مساجد و معابد را ساده و بیآرایش و بیآلایش میسازد و ... [۶].
- امام مهدی(ع) سود در مبادلات بازرگانی و داد وستدها را برمیدارد و مردمان را مأمور میکند که هر کس به صورت خدمتگزاری نسبت به جامعه کار کند و در برابر کالای عرضه شده سودی نگیرد. و خود نیازهای خود را همینسان از دیگران تأمین میکند[۷].
- امام مهدی(ع) بر بیشتر تفسیر و تأویلهایی که در قرآن کریم و احادیث پیامبر اکرم(ص) و امامان معصوم(ع) صورت گرفته است، خط بطلان میکشد و آرا و اندیشهها را پیرو قرآن میسازد و در چارچوبهای قرآنی میآورد[۸].
- و بدینسان امام، مسائل و معارف و احکام جدیدی را مطرح میکند که برای مردم ناشناخته است و آنها را آیین جدید و کتاب تازه میانگارند و گهگاه با امام بر سر این مسائل درگیر نیز میشوند، و در این صورت جنگ با خودی و جامعه اسلامی رخ میدهد[۹].
- فرازهایی از دعای ندبه از این چگونگی، پرده برداشته، میگوید: "کجا است آن کسی که برای تجدید و زنده کردن فرایض و سنن آیین اسلام که محو و فراموش شده ذخیره شده است؟ کجا است آن کسی که برای برگرداندن حقایق ملّت و شریعت دین مقدّس اسلام برگزیده شده است؟ کجا است آنکه برای زنده کردن کتاب آسمانی قرآن و حدودش مورد امید و آرزوست؟ کجا است زندهکننده نشانههای دین و اهل آن؟ .... [۱۰][۱۱].
آیین جدید در موعود نامه
- از روایتهایی که حرکتهای فکری و فرهنگی حضرت را در عصر ظهور بیان میکند، دانسته میشود که در این روزگار، توجیهها، تأویلها، تحریفها، انحرافها و پیرایهها، بسیاری از باورهای اسلام ناب را تهدید میکند و ساختههای ذهنی مدّعیان دین، بهعنوان باورهای دینی ترویج میشود. امام صادق (ع) درباره راه و روش حضرت مهدی (ع) میفرماید: "راه و روش او، چون پیامبر (ص) است؛ یعنی هرچه را پیش از او باشد ویران میکند -چنانکه پیامبر (ص) جاهلیت را ویران ساخت- و اسلام را از نو مینمایاند"[۱۲]. در بسیاری از روایتهای اسلامی، از تجدید دین و آمدن آیین جدید، توسط امام مهدی (ع) سخن رفته است[۱۳].
حضرت علی (ع) میفرماید: "او هواپرستی را به خداپرستی باز میگرداند، پس از آنکه خداپرستی را به هواپرستی باز گردانده باشند. رأیها را به قرآن باز میگرداند، پس از آنکه قرآن را به رأیهای خود باز گردانده باشند"[۱۴]. این کلام حضرت علی (ع) روشن میکند که اندیشه دینی پیش از ظهور، در سطح وسیعی براساس هواها و هوسها و منافع شخصی و گروهی شکل میگیرد. عالمان دنیامدار و نفسپرست، اصول و فروع دینی و آیات وحی را به دلخواه تفسیر و تأویل میکنند؛ انگونه که با آرزوهای دنیاخواهانه آنان هیچ تضادّی پیدا نکند و چنانکه احادیث بسیار دیگر نیز، به این تصریح دارد، این کار امری رایج خواهد بود. حضرت علی (ع) میفرماید: "مهدی (ع)، کتاب و سنّت مرده و از میان رفته را زنده میکند"[۱۵]. بههرحال در زمان غیبت، بدعتهایی در دین گذاشته میشود و احکامی از قرآن و اسلام بر طبق میل مردم تأویل و تفسیر میشود و بسیاری از حدود و احکام چنان فراموش میشود که گویا اصلا از اسلام نبوده است. وقتی حضرت ظهور کرد، بدعتها را ابطال میکند و احکام خدا را به همان جور که صادر شده ظاهر مینماید و حدود اسلامی را بدون سهلانگاری اجرا میکند. از اینروست که چنین برنامهای برای مردم تازگی دارد. مردم گمان میکنند وقتی حضرت ظاهر شود، تمام اعمال مسلمین را تصحیح میکند و به اتفاق آنان در گوشه مسجد مشغول عبادت میشود، اما اگر مشاهده کنند که از شمشیر امام زمان (ع) خون میچکد و مردم را به سوی جهاد و امر به معروف و نهی از منکر دعوت میکند و نمازگزاران ستمپیشه را به قتل میرساند و اموالی را که از راه تعدّی و رشوهخواری و ربا به دست آوردهاند به صاحبانش برمیگرداند و مانع زکوة را گردن میزند، این برنامه برای آنان تازه و جدید است[۱۶]. نکته قابل توجه این است که اختلاف آراء و افکار در حوزه اندیشه دینی، به مقتضای اجتهادی بودن آن است و این نزد دینپژوهان، اصلی پذیرفته و برخاسته از تعالیم دینی امامان (ع) است. احادیث یادشده، اندیشههایی که بر پایه فهم و استنباط درست پدید آید و معیارهای مسلّم اجتهاد دینی را متناسب با نیازمندیهای فرهنگ دینی زمان خود دارا باشد، دربرنمیگیرند[۱۷][۱۸].
پرسش مستقیم
- منظور از دین و قرآن جدیدی که امام مهدی میآورد چیست؟ (پرسش)
- امام مهدی یأتی بدین جدید یعنی چه؟ (پرسش)
- امام مهدی یأتی بسلطان جدید یعنی چه؟ (پرسش)
- امام مهدی به امر جدید قیام میکند یعنی چه؟ (پرسش)
- امام مهدی یأتی بقضاء جدید یعنی چه؟ (پرسش)
- امام مهدی یأتی بسنة جدیدة یعنی چه؟ (پرسش)
- منظور از دعوت جدید امام مهدی یعنی چه؟ (پرسش)
- منظور از آوردن کتاب جدید توسط امام مهدی یعنی چه؟ (پرسش)
- آیا روایات دین جدید در عصر ظهور را تأیید میکنند؟ (پرسش)
جستارهای وابسته
- آخر الزمان
- آدینه (جمعه)
- آستانه عسکریین
- آستانه قیامت
- آفتاب پشت ابر (خورشید پشت ابر)
- آینده پژوهی
- آیین جدید دین در عصر ظهور
- اَبدال
- ابوالادیان
- ابوصالح
- ابوالقاسم (امام مهدی)
- اثناعشریه
- احمد (امام مهدی)
- احمد بن اسحاق قمی
- احمد بن هلال کرخی
- احمدیه (قادیانیه)
- اخیار
- ادله رجعت
- اسماعیلیه
- أشراط الساعه
- اصحاب قائم (یاران امام مهدی)(ع)
- اصحاب کهف
- اقامتگاه امام مهدی در عصر ظهور (مسجد سهله)
- القاب امام مهدی (ع)
- امامت امام مهدی (ع)
- امامت و مهدویت
- امام حسن عسکری
- امام زمان (صاحب الزمان)
- امام شناسی (مرگ جاهلی)
- امام مهدی از ولادت تا ظهور
- امامیه
- امدادهای غیبی
- امکان رجعت (رجعت)
- امنیت (حکومت جهانی)
- انتظار فرج
- انتقام
- انجمن حجتیه
- انطاکیه
- اوتاد
- اهل سنت و امام مهدی موعود
- اهل سنّت و ولادت امام مهدی (ع)
- اهل کتاب در عصر ظهور
- ایام الله
- ایستادن هنگام شنیدن لقب قائم
- باب (علی محمد شیرازی)
- بابیه (باب)
- باران های پیاپی
- باقریه
- البرهان فی علامات امام مهدی آخر الزمان
- بعثت امام مهدی
- بلالی (محمد بن علی بن بلال)
- بلالیه
- بهائیت
- البیان فی اخبار صاحب الزمان
- بیت الحمد
- بیت المقدس
- بیدا (خسف به بیدا)
- بیعت امام مهدی
- بیعت نامه امام مهدی
- البیعه لله
- پایان تاریخ (آخرالزمان)
- پدر امام مهدی (امام حسن عسکری)
- پدر امام مهدی و اهل سنّت
- پرچم امام مهدی
- پرچم های سیاه
- پیراهن امام مهدی
- تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم
- تاریخ عصر غیبت
- تاریخ غیبت کبرا
- تشرف (ملاقات با امام مهدی
- تکذیب وقت گزاران وقت ظهور
- تَناثُرُ النُّجُوم
- توقیع
- جبرئیل
- جده
- جزیره خضرا
- جزیره خضرا در ترازوی نقد
- جعفر کذاب
- جمعه
- جنگ افزارهای امام مهدی (سلاح امام مهدی)
- حجت
- حجر الاسود
- حدیث غدیر
- حدیث لوح حضرت زهرا (لوح حضرت زهرا)
- حدیث معراج
- حِرْز امام مهدی
- حرمت نام بردن امام مهدی
- حسن شریعی
- حسین بن روح نوبختی
- حسین بن منصور حلاج
- حکومت جهانی
- حکومت صالحان
- حکومت مستضعفان
- حکیمه خاتون
- حیرت
- خاتم الاوصیاء
- خراسانی (خروج خراسانی)
- خردسال ترین پیشوای معصوم (امامت امام مهدی)
- خروج خراسانی
- خروج دابة الاَرض
- خروج دجال
- خروج سفیانی
- خروج سید حسنی
- خروج شعیب بن صالح
- خروج شیصبانی
- خروج عوف سلمی
- خروج امام مهدی (قیام امام مهدی)
- خروج یأجوج (یأجوج و مأجوج)
- خروج یمانی
- خسف به بیداء
- خسوف و کسوف غیرعادی
- خضر
- خلافت موعود
- خورشید پشت ابر
- خطبه قیام
- خورشید مغرب
- خیمه
- دابه الارض (خروج دابه الارض)
- دادگستر جهان
- دانشمندان عامه و امام مهدی موعود
- دجال (خروج دجال)
- در انتظار ققنوس
- در فجر ساحل
- دست بر سر گذاشتن
- دعای افتتاح
- دعای عهد
- دعای ندبه
- دعای سمات
- دوازده امامی (اثناعشریه)
- دولت کریمه (حکومت جهانی)
- دین در آخرالزمان (آخرالزمان)
- دین عصر ظهور
- ذی طوی
- رایات سود (پرچم های سیاه)
- رحلت امام مهدی (فرجام امام مهدی)
- رجعت
- رجعت کنندگان
- رکن و مقام
- رؤیت امام مهدی (ملاقات امام مهدی)
- زبور داود
- زمینه سازان ظهور
- زنان آخرالزمان (آخرالزمان)
- زنان و قیام امام مهدی (یاران امام مهدی)
- زندگی آخرالزمان (آخرالزمان)
- زیارت آل یس
- زیارت ناحیه مقدسه
- زیارت رجبیه
- زیدیه
- سازمان وکالت
- سامرا
- سرداب سامرا
- سلاح امام مهدی
- سفیانی (خروج سفیانی)
- سید حسنی (خروج سید حسنی)
- سیره حکومتی امام مهدی
- سیصد و سیزده
- شاهدان ولادت امام مهدی
- شرایط ظهور
- شرید
- شریعیه
- شعبان
- شعیب بن صالح (خروج شعیب)
- شلمغانیه
- شمائل امام مهدی
- شمشیر امام مهدی (سلاح امام مهدی)
- شهادت امام مهدی (فرجام امام مهدی)
- شیخیه
- شیطان (کشته شدن شیطان)
- شیصبانی (خروج شیصبانی)
- شیعه
- صاحب الامر
- صاحب الدار
- صاحب الزمان
- صاحب السیف
- صاحب الغیبه
- صاید بن صید (خروج دجال)
- صقیل (مادر امام مهدی)
- صیحه آسمانی (ندای آسمانی)
- طالقان
- طرید
- طلوع خورشید از مغرب
- طویل العمر
- طی الارض
- طیبه
- ظهور
- عاشورا
- عبرتایی (احمد بن هلال)
- عثمان بن سعید عمری
- عدد یاران امام مهدی (سیصد و سیزده)
- عدل و قسط (حکومت جهانی)
- العرف الوردی فی اخبار الامام مهدی
- عسکریه
- عصائب
- عصر زندگی
- عقد الدرر فی اخبار المنتظر
- علایم ظهور (نشانه های ظهور)
- علائم قیامت (اشراط الساعه)
- علی بن محمد سمری
- غار انطاکیه (انطاکیه)
- غایب (امام غایب)
- غریم
- غلام
- غیبت (پنهان شدن)
- الغیبه
- غیبت صغرا
- غیبت کبرا
- فترت
- فرید
- فرجام امام مهدی
- فرجام شناسی (آینده پژوهی)
- فضیلت انتظار فرج (انتظار فرج)
- فضیلت منتظران (منتظر)
- فلسفه رجعت (رجعت)
- فلسفه غیبت صغرا (غیبت صغرا)
- فلسفه غیبت (غیبت امام مهدی)
- فواید امام غایب
- فوتوریسم
- قائم
- قادیانیه
- قتل نفس زَکیّه
- قم
- قیامت صغرا (رجعت)
- قیام های پیش از ظهور
- کتاب الغیبه للحجه
- کشته شدن شیطان
- کمال الدین و تمام النعمه
- کوفه
- کنیه امام مهدی (ابوالقاسم)
- کوه رَضْوی
- کیسانیه
- لباس امام مهدی (پیراهن امام مهدی)
- لوح حضرت زهرا
- مادر امام مهدی
- متمهدی (مدعیان مهدویت)
- مثلث برمودا (جزیره خضرا)
- محدَّث
- محل بیعت امام مهدی (رکن و مقام)
- محل ظهور امام مهدی (مسجد الحرام)
- محل قتل نفس زکیه (رکن و مقام)
- محمد
- محمد بن عثمان بن سعید عمری
- محمد بن علی بن هلال
- محمد بن علی شلمغانی
- محمد بن نصیر نمیری
- محمدیه
- مدعیان بابیت
- مدعیان مهدویت
- مرجع تقلید
- مردان آخرالزمان (آخرالزمان)
- مرکز حکومت امام مهدی (مسجد کوفه)
- مرگ جاهلی
- مرگ سرخ
- مرگ سفید
- مستضعف
- مسجد جمکران
- مسجد الحرام
- مسجد سهله
- مسجد صاحب الزمان (مسجد جمکران)
- مسجد کوفه
- مصلای جمعه و جماعات در عصر ظهور (مسجد کوفه)
- مضطر
- معجم احادیث الامام المهدی
- معمرین
- مغیریه
- مقتدای مسیح
- مکیال المکارم فی فواید الدعاء للقائم
- ملاحم و فتن
- ملاقات با امام مهدی
- ملیکه (مادر امام مهدی)
- منتخب الاثر
- منتظِر
- منتَظَر
- منتقم
- منصور
- موتور
- موسویه
- موعود مسیحیت
- موعود یهود
- مهدی
- مهدی سودانی
- مهدی موعود
- مهدویت
- ممهدون (زمینه سازان ظهور)
- مهدویت پژوهی (آینده پژوهی)
- امام مهدی شخصی و امام مهدی نوعی
- مهدیه
- میراث دار پیامبران
- ناحیه مقدسه
- نام های حضرت محمد (احمد)
- ناووسیه
- نجبا
- ندای آسمانی
- نرگس (مادر امام مهدی)
- نزول عیسی
- نشانه های آخرالزمان (آخرالزمان
- نشانه های ظهور
- نفس زکیه
- نماز امام زمان
- نواب خاص
- نیابت خاص
- نیابت عام
- نیمه شعبان
- وقاتون (وقت ظهور)
- وقت ظهور
- وقت معلوم
- وکلای امام مهدی
- ولادت امام مهدی
- ولایت فقیه
- ولی فقیه
- همسر و فرزند امام مهدی
- هیبت امام مهدی
- یأجوج و مأجوج
- یاران امام مهدی
- یالثارات الحسین
منابع
پانویس
- ↑ " وَ يُظْهِرُ بِهِ دِينَ الْحَقِ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَ لَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُون "، شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، ص ۳۱۷، ح ۳
- ↑ " إذا قام القائم (ع) لا يبقى ارض الا نودي فيها بشهادة ان لا اله الا الله و ان محمدا رسول الله "، تفسیر عیاشی، ج ۱، ص ۱۸۳، ۸۱؛ ر. ک: شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، ص ۲۵۴، ح ۴
- ↑ ر. ک: نعمانی، الغیبة، ص ۳۲۲، ح ۵، ص ۳۲۰، ح ۱؛ شیخ مفید، الارشاد، ج ۲، ص ۳۸۴؛ اربلی، کشف الغمة، ج ۲، ص ۴۶۵
- ↑ " إِنَّمَا ذَلِكَ إِذَا قَامَ قَائِمُنَا وَجَبَ عَلَيْهِمْ أَنْ يُجَهِّزُوا إِخْوَانَهُمْ وَ أَنْ يُقَوُّوهُمْ"، شیخ حر عاملی، وسائل الشیعة، ج ۱۲۰، ص ۲۶
- ↑ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج ۴، ص ۴۲۷؛ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج ۲، ص ۵۲۵
- ↑ ر. ک: شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۲۰۶، ح ۱۷۵؛ فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ص ۲۶۴؛ قطب راوندی، الخرائج و الجرائح، ج ۱، ص ۴۵۳، ح ۳۹
- ↑ ر. ک: شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج ۳، ص ۳۱۳؛ شیخ طوسی، التهذیب، ج ۷، ص ۱۷۸( بنابراین سازوکار اقتصادی در آن زمان به طور کامل با پیش از آن متفاوت خواهد بود)
- ↑ ر. ک: سید رضی، نهج البلاغه، خطبه ۱۳۸
- ↑ محمد حکیمی، عصر زندگی، ص ۱۷۵- ۱۷۹
- ↑ " أَيْنَ الْمُدَّخَرُ لِتَجْدِيدِ الْفَرَائِضِ وَ السُّنَنِ، أَيْنَ الْمُتَخَيَّرُ لِإِعَادَةِ الْمِلَّةِ وَ الشَّرِيعَةِ، أَيْنَ الْمُؤَمَّلُ لِإِحْيَاءِ الْكِتَابِ وَ حُدُودِهِ، أَيْنَ مُحْيِي مَعَالِمِ الدِّينِ وَ أَهْلِه"، سیّد بن طاوس، اقبال الاعمال، ص ۵۰۴
- ↑ سلیمیان، خدامراد، فرهنگنامه مهدویت، ص۲۳۲ - ۲۳۵.
- ↑ غیبة نعمانى، ص ۲۳۱.
- ↑ ارشاد مفید، ج ۲، ص ۳۸۳.
- ↑ نهج البلاغه فیض الاسلام، خطبه ۱۳۸.
- ↑ نهج البلاغه فیض الاسلام، خطبه ۱۳۸.
- ↑ دادگستر جهان، ابراهیم امینى، ص ۳۰۶ و ۳۰۹.
- ↑ چشمبهراه مهدى، ص ۲۲۰.
- ↑ تونهای، مجتبی، موعودنامه، ص۵۱.