بنی اسد بن خزیمه در تاریخ اسلامی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث بنی اسد بن خزیمه است. بنی اسد بن خزیمه از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: بنی اسد بن خزیمه در قرآن - بنی اسد بن خزیمه در تاریخ اسلامی - بنی اسد بن خزیمه در معارف و سیره حسینی - پرسش مرتبط ندارد

نسب بنی اسد

بنی اسد قبیله‌ای است بزرگ و مشهور از تبار اعراب عدنانی (شمالی) که نسب از اسد بن خزیمة بن مدرکة بن الیاس بن مضر می‌‌برند. اسد فرزندانی به نام دودان،کاهل، عمرو، صعب، حلمه و تغلب داشت که نسل او از آنها استمرار یافت. در میان فرزندان اسد، اولاد دودان از حیث کثرت و تعداد بیش از دیگر فرزندان اسدند؛ چندان که معظم بطون بنی أسد از نسل ایشان -به خصوص بنی ثعلبه بن دودان - هستند. بنی غنم بن دودان - که از حلفاء بنی عبدشمس بودند- هم، از دیگر بطون معروف بنی اسد به حساب آمده‌اند. علاوه بر آنها، بنی والبة بن حارث، بنی صیداء بن عمرو، بنی نصر بن قعین، بنی فقعس بن طریف، بنی جذیمة بن مالک بن نصر بن قعین، بنی جشم بن حرث بن سعد بن ثعلبة بن دودان، بنی سعد بن حارث - که در کثرت، در عرب ضرب المثل بودند- از معروفترین بطون قدیمی بنی اسد به شمار آمده‌اند. از مشهورترین بطون فعلی این قبیله هم می‌‌توان، از آل خیون، الحدادیون، آل غریج (غریق) و... یاد کرد. لازم به ذکر است که قبایل همنام دیگری نیز در عرب از جمله طایفه اسد بن شریک -از شاخه‌های قبیله قحطانی أزد- و نیز تیره ای از قریش به نام بنی اسد بن عبد العزی، وجود دارند که از حیث شهرت به پای بنی اسد بن خزیمه نمی‌رسند..

مساکن و منازل بنی اسد

با توجه به کثرت زیر مجموعه‌های بنی اسد و گستردگی این قبیله، می‌‌توان گفت آنان در مناطق متعددی سکونت داشتند. چنانکه به نقل یعقوبی بنی اسد از نزدیکی‌های قصرهای «حیره» در عراق کنونی تا سرزمین تهامه در سواحل دریای سرخ پراکنده بودند. اما عمده تمرکز آنان را می‌‌توان، حد فاصل قبیله تمیم در جنوب، کلب در شمال و طی در جنوب و قسمت اعلای سرزمین (نجد) دانست. گویا آنان در پی منازعات قبیله ای به مهاجرتهایی دست زده و در نجد و تهامه پراکنده شده بودند. نیز برخی از آنان، در پی اختلافات میان قبیله ای یا زد و خورد با قبایل مجاورشان به اجبار از نجد به یمن مهاجرت کردند.-برخی از ایشان، در شمال فلات نجد، مخصوصاً بین دو کوه أجا و سلمی -یعنی بین حائل و القصیم-منزل داشتند تا این که در درگیری با قبیله طی که از یمن به آنجا آمده بودند مغلوب شده مجبور به ترک محل سکونت خود گردیدند. پس متوجه عراق شدند و به سوی عراق حرکت کردند تا اینکه از سمت کربلا به فرات رسیدند و اکثر منازل راه کربلا و مکه را منزل خود قرار دادند. آنان در صدر اسلام در کوفه ساکن شدند و از آنجا به سایر بلاد و مناطق جهان گسترش یافتند. در این بین، "بنی ثعلبه بن دودان" در ثعلبیه-موضعی در بین کوفه و مکه- ساکن بودند. طایفه "سلامه" هم، در الشقوق در راه مکه منزل داشتند و همراه با بنی غاضره نزدیک کربلا سکونت داشتند. یاقوت حموی، علاوه بر ثعلبیه و غاضریه –که در نزدیک کربلا و به بنی غاضره منتسب است،- از التنانیر که دره ای است با زراعت بسیار بین زباله و الشقوق، الحزن و زباله –در بین مکه و کوفه- به عنوان منازل بنی اسد یاد کرده است.- همچنین از «أجبال» و «ذات الحناظل» به عنوان مواضع اجتماع این قبیله و از معروف‌ترین سرزمین‌های بنی اسد هم در نجد، از اماکنی نظیر آثال، احلیلی، اکبره، أیهب، بستان ابراهیم، ​​بنان، ترمد، توز، ثعلبیه، جفاف الطیر، حقیل، حومانة الدراج، الربائع، رقد، سمیراء، الشرکه، الصفیحه، الغمران، عرفة عیار، المَلا، ناجیه، و.... نام برده شده است. ضمن این که از آب‌ها و دره‌های آنها نیز می‌‌توان از اَبَرَق العزاف، البطاح، بزاخه، البعوضه، ثلاثان، جرثم، الخربه، الخوَّة، خیماء، ذو أحثال، ذو إراط، روضة الحزم، الشبکه، شیقان، صفیه، العلیبه، القلیب، منعج و دارة ملحوب و از جبال آنها: التینان، حبس، حبشی، ذو علق، قطن، القنان، قنة البقار و غیره یاد کرد.-

پس از انجام فتوحات اسلامی بسیاری از مردم بنی اسد در مناطق مفتوحه از جمله عراق و شهرهای نوبنیاد آن بخصوص کوفه سکونت اختیار کردند. بنا به گزارشی پس از بنای کوفه، اسدیان از نخستین قبایلی بودند که در یکی از اسباع آن، سکنا گرفتند و مسجدی را در این شهر به خود اختصاص دادند. گفته شده که بنی اسد از نظر جمعیت، دومین قبیله ساکن در این شهر پس از قبیله همدان بود. کوفه در آن زمان پذیرای هفت گروه عرب بود و بنی اسد نیز در کنار قبایل غطفان، محارب، نمیر، ضبیعه و تغلب یکی از این گروه‌های هفت گانه را تشکیل می‌‌داد. با ورود امیرالمؤمنین(ع) به کوفه، حضرت ضمن نگاهداری این گروه‌ها، تغییراتی در ترکیب و صورت خارجی آن از طریق ترکیب و جابجایی قبیله به ویژه از یک گروه به گروه دیگر انجام داد که در این جابجایی، بنی اسد با قریش، کنانه، تمیم، ضبه و رباب در یک گروه جای گرفتند.- برخی منابع در بیان حدود و ثغور جغرافیایی مواضع بنی اسد در عراق، این حد را از قادسیه تا شقوق در طول و در عرض تا نزدیک صحرای سماوه تا حد بادیه بصره دانسته‌اند. یعقوبی هم در" البلدان" در ذکر منزلگاه‌های بنی اسد آورده: «کسی که می‌‌خواهد از کوفه به حجاز برود، به سمت قبله در منزل‌هایی آباد و آبخورهایی دایر که بزرگان بنی هاشم را در آنها قصرهایی است بیرون رود. اول آن منازل، قادسیه است، سپس مغیثه، پس فرعاء، پس واقعه، پس عقبه، پس قاع سپس زباله و شقوق و بطان که این چهار محل دیار بنی اسد است».

"بنی غنم بن دودان" دسته ای دیگر از بنی اسد بودند که بیشترشان به غزه و سپس اندلس مهاجرت کردند. "بنی عکاشه" هم از دیگر اقوام این قبیله بودند که راهی اندلس شدند. ضمن این که "بنی ذی الخمار" -از بطون نصر بن قعین- هم، در جزیره ساکن شدند.- با این وصف، قاطبه اسدیان در عراق مستقر شدند و تا به امروز تبار ایشان در آنجا ماندگار است. امروزه تعداد زیادی از طوایف بنی اسد در عراق وجود دارد و در اکثر شهرهای عراق به ویژه جنوب این کشور، پراکنده شده‌اند که از معروف‌ترین قبایل آنها می‌‌توان به آل خیون و شعب آنها: آل شیخ، آل عباس، آل ونیس، آل عیسی یا عنیسی و آل ویس؛ آل الحدادیون و فروعاتش مانند: آل بو الشیخ علی، بیت الحجی، آل بو عبده، الرشیده و بیت زامل و نیز بنی عسکر، آل خاطر، المواجد، آل شبیب و آل غریج(غریق) و خاندان‌های اصلی آن: حاج یعقوب، آل شارع، آل هلال و آل حمودی با فروعاتی نظیر آل بو غانم، آل بو ضاحی، آل بو مجدی، آل بو بحر، آل بو مجزم و... اشاره کرد. ضمن این که جمعی از طوایف آن همچون الطریحیون دربرخی شهرهای ایران از جمله اهواز خرمشهر، آبادان، الفلاحیه (شادگان) و غیره زندگی می‌‌کنند.- همان گونه که گفته شد علاوه بر عراق، طوایفی از بنی اسد به ایران مهاجرت کردند و در مناطقی چون خوزستان ساکن شدند. محدوه ای که این قبیله جهت سکونت اختیار کردند را از نزدیکی‌های قادسیه در ساحل یسار (چپ) دجله تا جزیره بنی دبیس و هویزه ایران گفته‌اند. نقل است که در زمان حکومت آل بویه و فرمانروایی عضدالدوله دیلمی، عده ای از طوایف بنی اسد از زمین‌های بین النهرین به سمت ایران کوچ کردند و چون در آن زمان، پایتخت در سرزمین‌های شرقی مملکت قرار گرفته بود، این طایفه در سیرجان ساکن شدند. هنوز هم، نوادگان و بازماندگان آنان با نام‌های خانوادگی بنی اسد، بنی اسد آزادی، علیزاده، میرشاهی و عزت آبادی در این ناحیه زندگی می‌‌کنند..

بنی اسد در عصر جاهلی

بنی اسد از قبایل جنگجوی عرب بودند. آنها جنگ‌ها و تهاجمات زیادی در جاهلیت داشتند که از مشهورترین ایام آنان، مشارکت در نبرد با دولت بنی کنده در«یوم حُجر» است که طی آن، بنی اسد بر حجر پدر شاعر معروف امرؤ القيس، که از سوی امارت دست نشانده حیره، بر ایشان ولایت داشت، شوریده و پس از کشتن حجر از یوغ آل کنده رهایی یافته و بر سرزمینهایی که وی بر آنها گمارده شده مسلط شدند. دلایل این اقدام بنی اسد روشن نیست؛ اما در علت وقوع این حادثه مهم، فرضیه‌هایی مطرح شده است که از مهمترین آنها ممانعت حکومت بنی کنده از پیشروي قبایلی چون بنی اسد و طی و جلوگیري از توسعه‌طلبی آنان عنوان شده است. این فرضیه می‌‌تواند درست باشد،؛ چراکه در طول تاریخ، بین النهرین و عربستان همیشه قبایل صحراگرد و بیابانگرد را به سوي خود جذب می‌‌کردند. قبایلی که در شبه جزیره بودند مدام در پی نفوذ به داخل بین النهرین بودند. بنی اسد نیز از این قاعده مستثنی نبود و به همین دلیل، می‌‌توان نتیجه گرفت که بنی اسد و قبایل همانند آنها علاقه داشتند حکومت‌هایی که وظیفه شان نگهداري این مرز از ورود اعراب چادرنشین بود، هرچه بیشتر ضعیف شوند.

در پی قتل حجر بن حارث کندی، امرئ القیس کندی به انتقام خون پدر برخاست. وی از بکر و تغلب در سرکوب بنی اسد استمداد‌طلبید و با همراهی آنها، به بنی اسد تاخت و بسیاری از آنان را کشت. گفته شده در این جنگ، تیره بني حلمة بن أسد به کلی نابود شد و جز تنی چند از آنان کسی از این واقعه جان به در نبرد. از دیگر نبردها و ایام جاهلی مهم بنی اسد می‌‌توان به جنگ با قبیله طی با نام «يوم ظهر الدهناء»، نبرد با بنی تمیم در ذات الحناظل و کشتن عمرو بن أثير رئيس بنی تمیم، شبیخون بر بنی یربوع در یوم «خو»، يوم إراب، يوم بيسان، يوم ذي علق و نبرد با عامر بن صعصعه، يوم شِعب جبلة، يوم الجفار و يوم شمطة- نام برد. آنان همچنین در عصر جاهلی با قبایل طی، بنو عامر بن صعصعه و برخی از یهودیان حجاز هم پیمان بودند. ضمن این که بنوغنم بن دودان و بنو ثعلبة بن دودان از شاخه‌های بنی اسد نیز در مکه با بنی عبد شمس بن عبدمناف هم پیمان بودند.حتی برخی از آنان در درگیري بین دو شاخۀ قریش که بر سر قدرت در زمان عبدالمطلب انجام گرفت، وارد شده، جزء هم پیمانان عبدالمطلب و حلف مطیبین گردیدند.بنی اسد در این عصر به جهت اشتغال به آهنگری به عنوان «قيون» نیز شناخته می‌‌شدند. همچنین بسیاری از آنان در شمار سخنوران عرب یاد شده‌اند؛ چنانکه رسول خدا(ص) نیز آنان را با این عنوان مورد خطاب قرار داده است. از دیگر عوامل و مشخصه‌های شهرت این قوم می‌‌توان به چشم شوری آنان اشاره کرد چنانکه برخی مفسران ذیل آیه ۵۱ سوره قلم از آن یاد کرده آورده‌اند که برخی از آنان قصد چشم زنی به پیامبر(ص) را داشتند که خداوند رسولش را از شر آنان حفظ کرد.-.

وضعیت فرهنگی و اجتماعی بنی اسد پیش از اسلام

قبیله بنی اسد نیز بمانند دیگر اعراب جاهلی عربستان بت می‌‌پرستیدند. آنان همانند دیگر قبایلِ مشرک عربستان در کعبه بتی داشتند و به هنگام مناسک حج در حالی که چنین تلبیه می‌‌گفتند: لبیک، اللهم لبیک یا رب اقبلت بنواسد؛ اهل التوانی و الوفاء والجلد الیک؛ لبیک خدایا لبیک، ای پروردگار! بنی اسدی که اهل رنج بردن و وفا و شکیبایی است به تو رو آورده است». به زیارت کعبه می‌‌رفتند. برخی هم، نام این قبیله (اسد) را یادگاری از آیین توتمی در بین اعراب جاهلی ارزیابی کرده‌اند. در این که چرا بنی اسد با وجود نزدیکی با مرزهای امپراطوری ساسانی و امپراطوری بیزانس تحت تأثیر مذاهب بزرگی، چون زردشتی و مسیحیت نسطوری قرار نگرفته است؟ دلایل چندی اقامه گردیده است که از جمله این دلایل، نوع و سبک زندگی قبیله بنی اسد است. بنی اسد قبیله ای صحراگرد بود و تا ظهور اسلام و دوران فتوحات اسلامی، هیچگاه در یک جا ساکن نبودند. این عدم یکجانشینی باعث می‌‌شد که کمتر تحت تأثیر فرهنگ و تمدن ملل مجاور قرار گیرند و به سوی آنان گرایش پیدا کنند. دلیل دیگر را در عدم علاقه دو امپراطوری در نفوذ به شبه جزیره عربستان باید جست.؛ چراکه عربستان منافع آن چنانی نداشت که طمع این حکومت‌ها را برانگیزد. تنها ناحیه جنوبی عربستان-یعنی یمن- جاذبه‌هایی تجاری داشت و معمولاً بیزانس و ساسانیان بر سر تصاحب آن با هم درگیری داشتند. این امر موجب شد تا ادیانی چون زردشتی و مسیحی در این ناحیه تبلیغ شود و در آن طرفدارانی بیابد. در واقع، حکومت‌های بیزانس و ساسانیان تبلیغات زیادی در میان قبایل جهت جذب آنان به دین خود نداشتند. قبایلی مانند بنی اسد هم معمولاً دارای تعصبات قبیله ای فراوانی بودند که مانع از گرایش آنان به مذاهب دیگر می‌‌شد و این مسئله بعد از ظهور اسلام یکی از موانع اصلی پیشرفت اسلام در شبه جزیره عربستان بود..

بنی اسد و تعامل با پیامبر(ص)

با توجه به گستردگی و پراکندگی این قبیله، طبیعی بود که آنان با ظهور اسلام، روابط و مناسبات یکسانی با رسول خدا(ص) نداشته باشند اما به طور کلی، آنان تا سال نهم هجری، از دعوت اسلامی روی برتافته و روابط خصمانه ای با دولت نبوی(ص) در پیش گرفته بودند. بنی غَنَم بن دُودان - از تیره‌های بنی اسد بن خزیمه - که در مکه زندگی می‌‌کردند و از متحدان بنی امیه به شمار می‌‌آمدند، با پیامبر(ص) به شدت دشمنی می‌‌ورزیدند. با این حال، این امر مانع از پذیرش دعوت اسلامی از سوی برخی از آنان نشد. چندان که برخی از ایشان، به جرم مسلمانی، همچون بقیه مسلمانان مکه، مورد آزار و اذیت کفار مکه قرار گرفتند و برخی از آنان مانند عبدالله و عبیدالله-برادران زینب بنت جحش- و قیس بن عبد الله به حبشه و بعضی دیگر از آنان به مدینه مهاجرت کردند و در قبا ساکن شدند.- هر چند از تعداد دقیق مردم بنی اسد که در مکه به اسلام گرویدند خبر دقیقی در دست نیست اما برخی منابع از حضور یازده و به نقلی دوازده تن از مهاجران این قوم از جمله عبدالله بن جحش، عکاشة بن محصن ابوسنان و سنان بن ابی سنان و شجاع بن وهب در غزوه بدر خبر داده‌اند. ضمن این که زینب دختر جحش اسدی -دختر عمه رسول خدا(ص)- نیز از جمله مسلمانان نخستین از قبیله بنی اسد بود که بعدها به افتخار همسری رسول خدا(ص) در آمد.

همچنان که گفته شد، بیشتر بنی اسد سیاست خصمانه ای در ارتباط با مسلمانان در پیش گرفتند و بارها به دسیسه پردازی ضد مسلمانان پرداختند. پس از غزوة أحد (سال سوم) و شکست تقریبی مسلمانان، بنی اسد با این اندیشه که دولت نبوی(ص) دچار ضعف شده، درصدد حمله به مدینه برآمدند. اما پیش از هر اقدامی، در مواجهه با گروهی از مسلمانان که پیامبر(ص) آنان را به سویشان فرستاده بود، غافلگیر شده، توطئه شان نقش بر آب گردید- پیامبر(ص) در سال پنجم و ششم هجری نیز، سرایایی به سوی بنی اسد ترتیب داد. برخی مفسران، بنی اسد را در شمار قبایلی که نسبت به اسلام از قبایلی همچون «غفار» و «أسلم» خرده می‌‌گرفتند، دانسته‌اند. از دیگر اقدامات خصمانه بنی اسد علیه مسلمانان، حضور جمعی از ایشان به فرماندهی طلیحة بن خویلد اسدی - از پیامبران دروغین- در جنگ خندق است. آنان با این حضور، دشمنی خویش را با پیامبر(ص) کاملاً نمایان ساختند. همچنین آنان به جهت هم پیمانی با یهودیان خیبر، آرزوی ناکامی مسلمانان در مواجهه با اهل خیبر را داشته و مسلمانان را از رویارویی با یهود بر حذر می‌‌داشتند. گویا بنی اسد از این واهمه داشتند که روابطشان با یهود قطع گردد.- همچنین گفته شده، آنان هنگامی که پیامبر(ص) جهت نبرد با یهودیان در خیبر حضور داشتند قصد حمله به مدینه و غارت آان را داشتند. برخی مفسران، شأن نزول آیه ٢٤ فتح را درباره بنی اسد و در ارتباط با تصمیم آنان دانسته‌اند. در پی فتح مکه در سال هشتم هجری و فرو ریختن پایگاه اصلی شرک، بنی اسد نیز همچون بیشتر قبائل جزیرة العرب در عام الوفود (سال نهم هجری)، طی وفدی شامل ده گروه و به ریاست ضرار بن أزور که طلیحة بن خویلد اسدی نیز آنان را همراهی می‌‌کرد، به حضور پیامبر(ص) رسیده و با آن حضرت بیعت نمودند.- بنا بر نقل برخی مفسران، بنی اسد حین قبول اسلام، بر پیامبر(ص) منت گذاشته، گفتند ما در خشکسالی و همراه اهل و عیال خود و بدون دعوت از ما و برخلاف دیگر قبایل که با تو جنگ کردند به حضورت رسیدیم. خداوند با نزول آیه ١٤ حجرات، آنان را مورد نکوهش قرار داد و از ظاهری بودن اسلام بنی اسد خبر داد. نیز برخی مفسران، از نفاق آنان ذیل برخی آیات سخن گفته‌اند. دیری نگذشت که بسیاری از آنان که شناخت درستی از اسلام نداشتند و موفقیت رسول خدا(ص) را از دریچه تنگ قبیله ای ارزیابی می‌‌کردند، هنوز مسلمان نشده در همان ایام حیات رسول خدا(ص) (سال دهم) مرتد شدند. طلیحة بن خویلد اسدی در «بزاخه» به دروغ خود را پیامبر خواند و توانست اسدیان و برخی تیره‌های دیگر چون بنی فزاره و بنی عبس را با خود همراه سازد و بر ضد دولت اسلامی مدینه قیام کند. پیامبر(ص) هم مجال دفع غائله آنان را نیافـت و بـه سرای باقی شتافت..

بنی اسد پس از رحلت پیامبر(ص)

بنی اسد و واقعه موسوم به رده

پس از رحلت پیامبر(ص) افرادی مدعی نبوت شدند که از جمله آنان طلیحة بن خویلد اسدی و طرفدارانش از قبیله غطفان و عده ای از بنی اسد بودند. اما به نظر می‌‌رسد مورخانی مانند خلیفه بن خیاط که در تاریخ خود، گزارش مشهور: «و ارتدت العرب، و منعوا الزکاة» را حکایت کرده‌اند،در مورد ارتداد برخی از قبایل از جمله بنی اسد دچار غلو شده‌اند. واقعه ارتداد قبایل، آن طور که غالب راویان ادعا می‌‌کردند، گسترده و وسیع نبود؛ چراکه هرکس از بیعت با ابوبکر امتناع ورزید به ارتداد متهم می‌‌گردید. چندان که می‌‌توان از ارتداد مالک بن نویرة یربوعی تمیمی و نیز ارتداد بنی اسد! به عنوان دو نمونه از موارد مشهور که بی‌دلیل برچسب ارتداد دریافت کردند، نام برد. آن سان که یعقوبی هم در تاریخ خود، عمده اتباع و پیروان طلیحة بن خویلد را نه از بنی اسد بلکه از غطفان به ریاست عیینة بن حصن فزاری دانسته است.- بر اساس داده‌های تاریخی در جریان جنگ‌های رده) خالد بن ولید که از سوی ابوبکر مأمور سرکوب مرتدان شده بود، عکاشة بن محصن اسدی را به نبرد هم قبیله‌های مرتدش فرستاد. اما او به دست یاران طلیحه کشته شد. همچنین نقل است که پس از شکست شورشیان در"ذی القصه" و با پیوستن قبایل عبس و ذبیان و بنی‌فزاره به سرکردگی عُیَیْنَة بن حِصن فَزاری همراه با قبایل هوازن و بنی‌سُلیم به طلیحه، خالد بن ولید از سوی ابوبکر، به مقابله با آنان فرستاده شد. دو لشکر در سال ۱۱ هجری در محلی به نام بُزاخه -آبگیری متعلق به بنی اسد در ناحیه نجد،- به هم رسیدند. در این جنگ که عیینه بن حصن فزاری با هفتصد نفر از بنی فزاره طلیحه را همراهی می‌‌کرد، به شکست طلیحه و فرار او به شام منجر شد و جمعی از ایشان از جمله عُیَیْنة بن حِصن فَزاری، از سران قبیله غَطَفان، و قُرَّة بن سَلَمة بن هُبَیْره قُشَیری، رئیس بنی عامر بن صَعصَعه به اسارت در آمدند. پس از شکست طلیحه، اهالی بزاخه (بنی اسد و غطفان) با خالد بن ولید بیعت کردند. همچنین خالد در ادامه تعقیب مخالفان در جنگی که بین او و گروهی از اجتماع کنندگان غطفان و بنی اسد و دیگر قبایل عرب در منطقه الغمر واقع شد، مخالفان شکست خوردند و گروهی از آنان کشته شدند..

بنی اسد و فتوحات اسلامی

با آغاز فتوحات اسلامی، برخی از مردم بنی اسد در فتوحات شامو عراق حضور یافتند. حضور جماعت بنی اسد در نبرد قادسیه در سال ۱۶ هجری بسیار چشمگیر بود؛ چندان که نقل شده در یکی از روزهای این جنگ که به "ارماث" شهرت دارد، ۵۰۰ تن از آنان مجروح شدند. پس از فتوحات، آنان حضور پر رنگ تری در عراق یافتند و به تدریج در شهرهای آن از جمله کوفه ساکن شدند و مسجدی را به خود اختصاص دادند.-.

بنی اسد و حکومت امام علی(ع)

با آغاز خلافت امیرالمؤمنین(ع) دیر زمانی نگذشت که برخی، به رهبری طلحه و زبیر و همراهی عایشه همسر پیامبر(ص) بیعت شکستند و جهت مخالفت با امیرالمؤمنین(ع) از مکه خارج شده، بصره را مرکز فعالیت‌های خود قرار دادند. امیرالمؤمنین(ع) در مدینه برای مردم خطبه خواند و آنان را به نبرد با ناکثین تحریض کرد. یکی از کسانی که در این جمع حضور داشت، زفر بن زید بن حذیفه اسدی -از بزرگان بنی اسد- بود. وی پس از سخنان آن حضرت به پا خاست و گفت: «ای امیرالمؤمنین برادران و همسایگان ما عدی را اجابت کرده‌اند در قوم من هم کسانی هستند که از من اطاعت می‌‌کنند. پس به من اجازه دهید تا آنها را نزد شما حاضر کنم». حضرت هم اجازه فرمود. پس وی نزد قوم خود رفت و آنان را جمع کرد و از آنان خواست تا به یاری علی(ع) بشتابند. پس جمعی از ایشان دعوت زفر را اجابت کردند و همراه با وی در میانه راه بصره به سپاه امیرالمؤمنین(ع) ملحق شدند. در مقابل این گزارش، برخی دیگر از اخبار حاکی از آن است که هنگامی که امیرمؤمنان جهت رو در رویی با ناکثین به سمت بصره روان شد، در ناحیه "فید"، اسدیان ساکن آن مناطق آمادگی خود را برای همراهی آن حضرت اعلام کردند، اما امام ضمن کافی دانستن افرادی که در رکابش بودند، آنان را به ماندن در اقامتگاه شان امـر کـرد. برخی منابع تعداد نفرات بنی اسد و طی و دیگر قبایلی را که در راه بصره به سپاه علی(ع) ملحق شدند را تا هزار نفر نیز گفته‌اند. اسدیان ساکن کوفه نیز، پس از فراخوانی نمایندگان اعزامی امیرمؤمنان از مردم کوفه برای حضور در نبرد جمل، دعوت آن حضرت را اجابت کردند و همراه با سایر قبائل مضر، مزینه، کنانه، تمیم، قریش و رباب به فرماندهی معقل بن قیس ریاحی به سپاه امیرالمؤمنین(ع) پیوستند. امام(ع) در هنگام آرایش نظامی و مرتب کردن سلحشوران لشکر خویش قبیصة بن جابر اسدی را بر سواران بنی اسد و عکبر بن وائل اسدی –همان که محمد بن طلحه را در جمل کشت- را بر پیادگان آنان گماشت.

پس از پایان گرفتن جنگ جمل، امام علی(ع) به کوفه عزیمت و در آنجا استقرار یافت. کوفه در آن زمان پذیرای هفت گروه عرب بود و بنی اسد نیز در کنار قبایل غطفان، محارب، نمیر، ضبیعه و تغلب یکی از این گروه‌های هفت گانه را تشکیل می‌‌داد. با ورود امیرالمؤمنین(ع) به کوفه، حضرت ضمن نگاهداری این گروه‌ها، تغییراتی در ترکیب و صورت خارجی آن از طریق ترکیب و جابجایی قبیله به ویژه از یک گروه به گروه دیگر انجام داد که در این جابجایی، بنی اسد با قریش، کنانه، تمیم، ضبه و رباب در یک گروه جای گرفتند. به موجب نقلی، بنی اسد از نظر جمعیت، دومین قبیله ساکن در این شهر پس از قبیله همدان بود. با این وجود، اسدیان در قیاس با قبایلی چون همدان و ربیعه و برخی دیگر از قبایل، نمود چندانی در جریانات و رویدادها نداشتند؛ چنانکه در میان کارگزاران امام(ع) نامی از مردان اسدی دیده نمی‌شود. بنی اسد در جنگ صفین نیز حضوری چشمگیر در کنار امیرالمؤمنین(ع) داشتند. پس از اجتماع سپاه علی(ع) در نخیله، امام(ع)، هفت نفر از کوفیان را به سرداری هفت لشکر گماشت و معقل بن قیس یربوعی را بر قبایل تمیم، ضبّه، قریش و بنی اسد امیر کرد. با بسیج نیروها و اعلان جنگ و با رو در رو قرار گرفتن دو لشکر در برابر یکدیگر، امام(ع) در آرایش جنگی جدید، "عبدالله بن عباس"و به نقلی "کدام بن حضرمی اسدی" -صاحب شرطه امام علی(ع)- را به فرماندهی قریش، بنی اسد و کنانه گماشت. در این جنگ، در هر روز، بخشی از سپاه عهده دار نبرد بودند. چنان که در روز اول جنگ (اول صفر)، مالک اشتر از نخع به میسره سپاه شام به فرماندهی حبیب بن مسلمه فهری تاخت. در روز دوم جنگ، هاشم بن عتبة بن أبی وقاص -حامل لواء أمیر المؤمنین(ع)- همراه با بزرگانی از اصحاب علی(ع) وارد کارزار شد و با بخشی از سپاه معاویه به فرماندهی أبو الأعور سلمی از اهالی اردن درگیر شد. در پی جانفشانی‌ها و فداکاری بسیار بنی ربیعه در صفین و سرایش اشعاری از سوی مردی ربعی به نام حضین بن منذر [رقاشی] در باب برتری ربیعه بر مضر، جمعی از سران مضری از جمله ابوطفیل عامر بن واثله کنانی -از اصحاب رسول خدا(ص) و یاران خاص امیرالمؤمنین(ع)- عمیر بن عطارد بن حاجب بن زراره تمیمی و نامداران بنی تمیم، قبیصة بن جابر اسدی و بزرگان بنی اسد و عبدالله بن طفیل عامری و مهتران هوازن نزد حضرت رفتند و ضمن سخنانی از حضرت خواستند تا روزی را جهت نبرد به آنان اختصاص دهد. امام(ع) به آنان اجازه داد. پس صبحگاه روز شنبه قبیصة بن جابر اسدی با بنی اسدیانی که در کوفه استقرار داشتند به میدان آمد و گفت: «ای گروه بنی اسد، بدانید که من با جانبازی‌ای که کمتر از دیگران نیست، تلاش می‌‌کنم؛ اما کوشش شما بسته به همت خودتان است». سپس با پرچم خویش به پیشروی پرداخت و می‌گفت: «قد حافظت في حربها بنو أسدْ ما مثلها تحت العجاج من أحدْ أقرب من يُمْنٍ وأنأى من نَكَدْ كأننا ركنا ثبير أو أحُد لسنا بأوباش ولا بَيْضَ البلد لكننا المِحَّةُ من وُلْد مَعَد کنت ترانا فی العجاج کالاسد یا لیت روحی قد نأی عن الجسد بنی اسد در نبرد خویش دلیرانه پایداری کردند چنان که نظیرشان زیر گرد و غبار آوردگاه کس نباشد، با فرخندگی قرین و از شومی به دور، چنان که گویی بنیان استوار ما کوه ثبیر یا کوه احد است. ما مردمانی فرومایه چون تخم مرغ‌های گندیده و وانهاده نیستیم بلکه برگزیدگانی از فرزندان معد هستیم. ما را در میان خاک و خون آوردگاه چون شرزه شیران می‌دیدی. ای کاش روح از کالبدم پر بر کشد». به نقلی وی همچنان با شامیان می‌‌جنگید تا این که شب شد و بازگشت. به نقل دیگر، گروه بنی اسد جنگیدند ولی چنان که وی می‌خواست نکوشیدند، از این رو به نحوی که می‌سزید (و موجب تشویق می‌شد) آنان را نکوهش کرد تا سرانجام پیروز شد و سپس نزد علی(ع) آمد و گفت: «ای امیر مؤمنان، [[[ننگ]]] سست کوششی مردمان بدیشان بماند و نفوس سست‌کوش را کشته شدن آخرت بهتر».

آنها همچنین در روز هشتم جنگ، زمانی که امیرالمؤمنین(ع) همراه با قلب سپاه خود -که متشکل از مضریون که بنی اسد از جمله آنان بودند- به نبرد با سپاهیان شامی برخاسته بود، حضور داشتند. بنی اسد تا روز نهم جنگ هم که نشانه‌های پیروزی هویدا شد به امیرالمؤمنین(ع) وفادار ماندند و همراه ایشان با سپاه معاویه جنگیدند. تا این معاویه قرآنها را بر نیزه کرد و بخشی از سپاه امیرالمؤمنین(ع) را که بعدها خوارج نامیده شدند، فریفت. اما بنی اسد از جمله کسانی بودند که با امیرالمؤمنین(ع) هم نظر بودند و به حضرت وفادار ماندند. چندان که ابوجهمه اسدی در این باره گفت: «یجالد من دون ابن عم محمد من الناس شهباء المناکب شارفُ فما برحوا حتی رأی الله صبرهم و حتی أتیحت بالأکف المصاحفُ ما مردمان دلاوری داریم که سلاح بر شانه‌های خویش دارند و برای پسر عموی رسول اکرم شمشیر می‌‌زنند و در عرصة رزم پایداری افتخارآفرینی از خود بروز دادند تا آن زمان که فرصت طلبان، قرآنها را بر سر نیزه کردند».-

از جمله اسدیانی که در صفین حضور یافته بود، شهسوار بی‌رقیب کوفه، عکبر بن جدیر اسدی بود. او که سلحشوری سخت پارسا و سخنور بود از جای خود برخاست و خطاب به حضرت علی(ع) عرض کرد: «ما را از خداوند متعال عهدی در دست است که که با وجود آن به مردمان نیازی نداریم، ما بر شامیان گمان پایداری داشتیم و ایشان نیز از ما انتظار پافشاری داشتند، ما پافشاری کردیم و آنان نیز پایداری نمودند. من از مقاومت دنیاطلبان در برابر استقامت اهل آخرت، و شکیبایی اهل حق در برابر اهل باطل شگفت زده شدم. بعد نگاه کردم و چیزی که بیشتر مرا به عجب وامی‌داشت جهل و نادانی‌ام به این آیۀ شریفه است: الم * أَحَسِبَ النَّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنَّا وَهُمْ لَا یُفْتَنُونَ * وَلَقَدْ فَتَنَّا الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَلَیَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِینَ صَدَقُوا وَلَیَعْلَمَنَّ الْکَاذِبِینَ» پس از این سخنان امیرالمؤمنین علی(ع) او را ستود و در حق وی دعا کرد. وی در یکی از روزهای جنگ صفین، در پی هل من مبارز‌طلبیدن یکی از دلاوران سپاه معاویه به نام عوف بن مجزأه -معروف به ابواحمر- به میدان رفت و او را با ضربات نیزه کشت. وی سپس بلافاصله یکه و تنها به طرف جایگاه معاویه هجوم برد. اما محافظان و اطرافیان دور معاویه حلقه زده، مانع از پیشروی او به سوی معاویه شدند. عکبر پس از مواجه شدن با مانع، از دور صدا زد: «ای پسر هند! من غلام اسدی‌ام و تو سزاوار مرگ و هلاکت هستی» و سپس به سپاه امام(ع) بازگشت. امیرمؤمنان(ع) او را بواسطه این تک روی سرزنش کرد و از او خواست که دیگر خود را به هلاکت نیندازد. او نیز پاسخ داد که قصدم هلاکت و نابودی پسر هند بود اما بین من و او مانع شدند. گفته شده که شامی‌ها بعد از کشته شدن عوف بن مجزأه مرادی، در هم شکستند و ملول گردیدند. معاویه که سرافکندگی و پراکندگی لشکر خود را دید، خون عکبر را مباح شمرد. عکبر چون این سخن را شنید گفت: اگر وی را بر من تسلطی باشد؛ پس دست خدا برتر از آن است و پروردگار نگهبان مؤمنان است. در برابر این گروه از اسدیان که یاری گر امیرالمؤمنین(ع) در صفین بودند، در آن سوی میدان نیز، برخی از اسدیان در کنار معاویه حضور داشتند. از جمله این افراد، خزیمة بن ثابت اسدی بود که در این نبرد به دست یاران امام علی(ع) کشته شد. سماک بن مخرمه اسدی نیز از کسانی بود که در طاعت معاویه بود. او با حدود ۱۰۰ تن از بنی اسد از لشکر امیرالمؤمنین(ع) جدا شد. وی سپس از مقر لشکر معاویه با قومش مکاتبه نمود و بدین ترتیب حدود ۷۰۰ تن دیگر از بنی اسد را از سپاه امیرالمؤمنین(ع) جدا کرده به سپاه معاویه ملحق نمود..

بنی اسد و قیام کربلا

پس از مرگ معاویه برخی از بزرگان بنی اسد چون حبیب بن مظاهر و قیس بن مسهر همراه با بزرگانی دیگر از رجال شیعی کوفه در منزل سلیمان بن صرد خزاعی اجتماع کرده و طی نامه ای به امام حسین(ع) از آن حضرت خواستند تا به کوفه بیاید. با آمدن مسلم بن عقیل - سفیر اباعبدالله الحسین(ع) - به کوفه، جمعی از مردم بنی اسد با وی بیعت کردند. چنانکه پس از دستگیری هانی بن عروه توسط ابن زیاد، مسلم بن عقیل، به پشتوانه آنان و نیز قبیله مذحج لشکری آراست و آنان را تحت فرماندهی مسلم بن عوسجه اسدی جهت آزادی هانی گسیل داشت. هر چند که نتیجه ای از این اقدام به دست نیامد و ابن زیاد آنان را پراکنده ساخت. بنی اسد در خصوص قیام امام حسین(ع) به سه دسته تقسیم شدند: موافقان، مخالفان و بی‌طرفان. جمعی از آنان به یاری اباعبدالله الحسین(ع) شتافتند و در راه یاری او به شهادت رسیدندکه از معروفترین چهره‌هایشان می‌‌توان به نام حبیب بن مظاهر اشاره کرد. حبیب از صحابه ساکن در کوفه و از اصحاب امیر مؤمنان(ع) و در شمار گروه شرطة الخمیس بود. وی در روز عاشورا فرماندهی جناح چپ لشکر امام حسین(ع) را بر عهده داشت و شهادت او بر سیدالشهداء(ع) گران آمده بود.- مسلم بن عوسجه نیز از دیگر رجال معروف بنی اسد بود که در کربلا حضور یافته بود. او از بزرگان کوفه بود که به نقلی، مسلم بن عقیل پس از ورود به کوفه در منزل وی مستقر شد و او از جانب جناب مسلم بن عقیل، برای امام حسین(ع) بیعت می‌‌گرفت. قاسم بن حارث کاهلی، قیس بن مسهر صیداوی، إبراهیم بن حصین اسدی، مالک بن أنس کاهلی، عمرو بن خالد صیداوی، منهال بن عمرو صیداوی، عمرو بن خالد صیداوی و انس بن حارث کاهلی - از اصحاب پیامبر(ص) - و مالک بن دودان بن اسد از دیگر شهدای کربلا از قبیله بنی اسد بودند. ضمن این که موقع (مرقع) بن ثمامه صیداوی معروف به "مکبّل" (اسیر به غل و زنجیر بسته شده) هم از دیگر اسدیانی بود که در کربلا حضور داشت. او در عاشورا تیرهایش را ریخته بود و زانو زده بود و می‌‌جنگید. تا این که افرادی از قومش پیش وی آمدند و گفتند در صورتی که با آنها برود در امان است. از این رو وی با آنان رفت. ابن سعد موقع (مرقع) را نزد ابن زیاد برد و خبر او را به ابن زیاد داد. ابن زیاد هم وی را به زاره تبعید کرد.

در مقابل این گروه، جمعی از مردم بنی اسد هم، در مقابل سپاه اباعبدالله الحسین(ع) قرار گرفتند که بی‌شک حرملة بن کاهل اسدی (قاتل طفل شیر خواره امام(ع)) مشهورترین این چهره هاست. گروه بنی اسد که به سرداری هلال بن اعور در کربلا حضور یافته بود، پس از واقعه کربلا، به پاس این خدمت، حمل شش سر از رؤوس مطهر شهدای کربلا را به کوفه عهده دار گردیدند که این امر حاکی از حضور زیاد طایفه بنی اسد در کربلا دارد. در کنار این دو گروه از اسدیان، دسته سومی هم بودند که بی‌طرفی اتخاذ کرده بودند. از جمله این افراد، اسدیانی بودند که در اطراف کربلا و در مناطقی همچون غاضریه سکونت داشتند. این افراد همان کسانی بودند که پس از حادثه عاشورا اجساد شهدای کربلا را به خاک سپرده و به جهت این اقدام، نزد شیعیان از احترام ویژه ای برخوردار گردیدند. البته نقل است که برخی از ایشان، با سخنان و ارشادات حبیب بن مظاهر برای پیوستن به سپاه امام(ع) اظهار آمادگی کردند اما پس از برخورد با نیروهای دشمن، متواری شده و به موطن خود بازگشتند.-.

بنی اسد و قیام‌های شیعی پس از واقعه کربلا

در پی تسلط مجدد امویان بر عراق در زمان عبدالملک بن مروان و حکمرانی امرایی چون حجاج بن یوسف ثقفی، چنین به نظر می‌‌رسد که بنی اسد نیز همچون بیشتر قبایل ساکن در عراق، تسلیم شرایط زمان شده، نقش قابل توجهی از خود در جریانات و وقایع زمانه از خود بروز ندادند. چنانکه در قیام‌های علوی چون زید بن علی(ع) و یحیی بن زید، نمود چندانی ندارند هر چند در قیام مختار، از فردی به نام یزید بن انس اسدی سخن به میان رفته و آمده است که مختار وی را به همراه لشکری به منطقه جزیره فرستاد. نیز گفته شده پس از این قیام، گروهی از اسدیان با برخی از موالیان خود که شخصیت‌های بنامی چون قاسم بن حسن بن علی بن یقطین و سعید بن جبیر در میان آنان بودند، به قم مهاجرت کردند. شاید هواخواهان اسدی ائمه(ع) در این عصر - که اختناق بر همه جا حاکم بود - به پیروی از اهل بیت(ع) به تقیه روی آورده بودند..

بنی اسد و نقش آنان در گسترش تشیع

از نقش بنی اسد در قیام ضد عثمان گزارشی ارائه نشده است اما باید توجه داشت که بسیاری از کسانی که به صورت یاران امام علی(ع) در آمدند، جزء معترضان به عثمان بوده، و حتی متهم به قتل او شدند و این آغاز نضج‌گیری تشیع در میان کوفیان بـود.تا قبل از آمدن امام علی(ع) به کوفه، گرایش بارز هواخواهی از امام علی(ع) در میان اسدیان وجود نداشت. اما با خطابه‌ها و ذکر فضایل اهل بیت(ع) از سوی آن حضرت و نیز نوع سلوک ایشان، برخی از اسدیان جذب آن حضرت شده و همراهی با آن امام همام(ع)، زمینه تشیع را در میان بخشی از این قبیله فراهم کرد. همچنین کسانی چون حبیب بن مظاهر اسدی و مسلم بن عوسجه و برخی از موالیان ایشان چون میثم تمار اسدی، بذر دوستی علی(ع)را با توجه به نفوذ و اعتبارشان در میان بنی اسد، به تدریج پراکنده ساختند. البته در این میان، نباید از نقش برجسته بزرگانی چون کمیت بن زید اسدی غافل بود. وی شاعری توانا و حقیقت گو بود. آن سان که فرزدق شاعر، کمیت را شاعر بزرگ مضر قلمداد کرده است. نیز در حق کمیت گفته شده است که اگر شعر او نبود برای لغت ترجمان نبود. بزرگی و جلالت این مرد تا اندازه ای بود که گفته شده اگر بنی اسد را هیچ منقبتی نبود، کمیت آنان را کفایت می‌‌کرد.کمیت به شاعر اهل بیت(ع) مشهور است. او شیعی مذهب و به شاعر هاشمی معروف بود. کمیت سروده‌های خود را درباره اهل بیت(ع) به امام باقر(ع) و عبدالله بن حسن -نواده امام حسن(ع)- عرضه کرد.وی از اصحاب امام سجاد(ع)، امام باقر(ع) و امام صادق(ع) بود و در زمرۀ راویان حدیث امام پنجم(ع) قرار دارد. - امام صادق(ع) سخنی را که رسول خدا(ص) درباره حسان بن ثابت شاعر فرمود را درباره کمیت تکرار کرد که «لا یزال معک روح القدس ما ذببت عنا». برخی کمیت را زیدی مذهب دانسته‌اند اما این مطلب با توجه به مشارکت نداشتن کمیت در قیام زید بعید به نظر می‌‌رسد. هر چند، گزارشی هم از اظهار ندامت کمیت در همراهی نکردن او با زید در دست است. از زنان شیعی برجسته بنی اسد در عصر ائمه(ع) هم می‌‌توان به نام حبابه والبیه اسدیه، ام البراء بنت صفوان یا ام النبیین بنت جعفر که محضر چندین امام را درک کرده بود، اشاره کرد. ضمن این که ناجیة بن عماره صیداوی از اصحاب امام باقر(ع) و امام صادق(ع) و ابو محمد یا ابو الحسین کلیب بن معاویة بن جبله صیداوی از دیگر اسدیان شیعه در عصر ائمه(ع) بودند..

موالی بنی اسد و نقش آنان در گسترش تشیع

موالیان بنی اسد بیشتر از خودشان با تشیع پیوند داشتند و کسان بسیاری از آنان در زمره صحابه ائمه اطهار(ع) بوده‌اند. آل یقطین از جمله این موالیان هستند که بی‌تردید، شاخص‌ترین فرد این خانواده، علی بن یقطین است. علی بر خلاف پدر از هواداران طالبیان و معتقد به امامت آنان بود و اموال فراوانی را برای امام صادق(ع) ارسال می‌‌کرد و بدین جهت، بارها سخن چینان منصور عباسی، نزد او از آن حضرت سخن چینی کردند. امام کاظم(ع) بارها برای او دعا کرده و شهادت داد که علی بن یقطین از اهل بهشت است. عبید بن یقطین اسدی کوفی، یعقوب بن یقطین، خزیمة بن یقطین، حسن بن علی بن یقطین - از اصحاب امام رضا(ع)- و ابو جعفر محمد بن عیسی بن یقطین - از اصحاب امام جواد(ع)- از دیگر رجال شیعی این خاندان بودند.-محمد بن عیسی بن عبید (م ٢۶٠ هجری) هم از دیگر شخصیت‌های مهم آل یقطین است که در دوران غیبت صغری می‌‌زیست. خاندان آل یقطین در تشکیل هسته اولیه جامعه شیعه در بغداد نقش اساسی داشتند. یونس بن عبدالرحمان از وابستگان قبیله بنی اسد و از موالیان علی بن یقطین (متوفی ۲۰۸ هجری) بود که امام رضا(ع) درباره وی فرمود: «یونس، سلمان زمانش و از قبیل انبیاء بنی اسرائیل بود». از دیگر موالیان بنی اسد، سعید بن جبیر مولای بنی والبة بن حارث اسدی است که به جرم شرکت در قیام ابن اشعث به دستور حجاج بن یوسف ثقفی به شهادت رسید. گویند سعید ابتدا به قم و پس از آن به آذربایجان رفت و از آنجا به مکه اما در نهایت دستگیر و کشته شد. حسین بن نعیم صحاف نیز از موالیان بنی اسد بود. ابوحسین محمد بن جعفر اسدی از دیگر موالیان این قوم است که از سوی امام زمان(ع) توقیعی دریافت کرده است. میثم تمار از اصحاب سه امام نخست بود. او برده زنی از بنی اسد بود و امیرمؤمنان(ع) او را خرید و آزاد کرد. دفاع میثم از امام علی(ع) و پافشاری در عقیده شیعی خویش، مشهور است.

بنی مزید مهمترین عشیره بنی اسد بودند که توانستند بر دیگر عشایر بنی اسد ریاست یافتند و بیش از یک قرن در نقاطی از خوزستان و جنوب عراق امارت موروثی یابند. آنان با متحد شدن با کردان، بر قدرت خود افزودند و با تأسیس دولتی در شهر حله، در «حلّه» و نواحی اهواز به حکومت پرداختند.- بنی مزید از شیعیان امامی و متعصب بودند و از شیعیان حمایت می‌‌کردند. آنان در یاری رساندن و پناه دادن به برخی از بزرگان شیعه و علویان در جریان درگیری سنیان و شیعیان در واسط از هیچ اقدامی فروگذار نکردند. نقل است که پس از به آتش کشیده شدن ضریح امام کاظم(ع) و امام جواد(ع)، بنی مزید در قلمرو خود نام خلیفۀ عباسی را از خطبه انداختند.در اسدآباد همدان نیز کسانی از اسدیان چون نورالدوله ابو الاعز و علی بن نورالدوله (م ۵۴۵ هجری) اقداماتی داشته‌اند و نباید از نقش آنان در گسترش تشیع در آن خطه غافل بود. بنی اسد هنوز هم از عشایر مهم و عمده نجف، کربلا کوفه و حلّه محسوب می‌‌شوند. بر اساس برخی از گزارش‌ها، آنان در حوادث اخیر عراق به یاری حضرت آیت‌الله سیستانی پرداختند. امروزه دسته عزاداری بنی اسد از دسته‌های معروف شیعیان در کربلاست..

امارت بنی مزید در عراق

بنی غاضره از طوایف قبیله بنی اسد بودند که قبل از اسلام در غاضریه ساکن شدند. بعد از فتوحات اسلامی، بطون دیگری از بنی اسد در عراق بخصوص در کوفه ساکن شدند. ضمن این که برخی از آنها در عین التمر،و تعداد بسیاری از ایشان بین واسط و بصره و میسان و نیز بصره، و برخی از آنان در خراسان سکونت یافتند. اما نقطه ثقل و اصلی‌ترین منطقه اجتماع این قوم در نعمانیه و میسان بود؛ از این رو آن منطقه را "جزیره بنی اسد" می‌‌نامیدند. پیشوایی این جمع را بنی ناشرة بن نصر - که مزیدیون و بنی دبیس بن عفیف از جمله آنها بودند - بر عهده داشتند. جماعت بنی اسد در سال ۳۷۳ هجری در دوران درگیری شاهزادگان آل بویه، به عنوان یک قدرت ظهور کرد. در سال ۴۰۱ هجری قمری، بنی اسد گسترده‌تر شد، از این رو، سندالدوله ابوالحسن علی بن مَزْیَد (م ۴٠٨ هجری) از میسان و هور الهویزه و اطراف آن، به شهر نیل در شمال حله رفت و آن را مرکز حکومت خود قرار داد. وی سپس، بنی اسد را از المشیخه به الامارة منتقل کرد. ابن مزید پس از بنیانگذاری حکومت خود، رابطه خود را با سلطان بهاءالدوله بویهی (۳۷۹-۴۰۳) مستحکم کرد و توانست اعتماد امرای آل بویه را جهت بر عهده گرفتن برقراری امنیت منطقه به خود جلب کند. پس از در گذشت علی بن مزید، پسر چهارده ساله‌اش دبیس بن علی به حکومت الامارة رسید و سلطان بویه هم با پذیرش حکومت او، وی را به "نور الدوله" ملقب نمود. امارت دبیس، شصت و هفت سال طول کشید. در این مدت، سلجوقیان که از قبایل غز ترکمن بودند، بغداد را در سال ۴۴۷ هجری تصرف کردند و دولت آل بویه را ساقط کردند. دبیس در سال ۴۷۴ هجری درگذشت و پسرش منصور ملقب به "بهاءالدوله" به حکومت رسید و تا سال ۴۷۹ هجری که درگذشت، همچنان در مسند قدرت باقی بود. پس از او پسرش سیف الدوله صدقة بن منصور به مدت بیست و دو سال حکومت کرد. او در صدد برآمد که امارت خود را به بصره، واسط، کوفه، هیت، عانه و حدیثه گسترش دهد و بدین منظور لشکری بزرگ و منسجم فراهم ساخت.وی در درگیری با سلطان ابن ملکشاه سلجوقی در سال ۵۰۱ هجری شکست خورد و کشته شد و پسرش به اسارت در آمد. دبیس بن صدقه پس از دوازده سال اسارت، آزاد شد و در سال ۵۱۲ هجری به عنوان حاکم به حله بازگشت. پس از او پسرش صدقه بن دوبیس به حکومت رسید تا این که در سال ۵۳۲ هجری کشته شد. پس از او برادرش محمد بن دوبیس به حکومت رسید و حکومتش توسط سلطان مسعود بن ملکشاه سلجوقی تنفیذ گردید. اما برادرش علی بن دوبیس در سال ۵۴۰ هجری علیه حکومتش کودتا نمود و حکومت را از دستش خارج نمود. سلاجقه علی را در سال ۵۴۴ هجری از حکومت عزل کردند و وی پس از یک سال از دنیا رفت. با مرگ او، امارت بنی اسد در حله منقرض شد. اما حضور بنی اسد در این سرزمین همچنان ادامه داشت. برخی از نقل‌ها هم حاکی از آن است که در سال ۵۵۸ هجری مستنجد عباسی به جنگ با بنی اسد در حله و کوچاندن شان از عراق فرمان داد. پس، جمعی از امراء، همراه با لشکری عظیم فراهم آمدند و به نبرد با بنی اسد پرداختند. اسدیان در این جنگ شکست خورده، دولت شان از هم پاشید و حدود ۴۰۰۰ تن از آنان کشته شدند. از آن زمان به بعد اثری از بنی اسد در عراق بر جای نمانده است..

اعلام و رجال بنی اسد

در قبیله بنی اسد نیز بسان دیگر قبایل مشهور عرب، اعلام و رجال کثیری نشو و نما یافتند. چندان که از جمع بسیار صحابیان این قوم می‌‌توان من باب نمونه از أیمن بن خزیم بن فاتک، ثور بن تلیده - از حاضران در بدر- خزیم بن فاتک الأسدی -از بدریونو از حاضران در صفین همراه با علی(ع)،- زفر بن یزید بن حذیفة أسدی -از اصحاب پیامبر(ص) و از بزرگان بنی أسد- عکاشة بن محصن بن حرثان بن قیس بن مرة أسدی -از بزرگان صحابه و از بدریون- و عبد الله بن جحش بن رئاب غنمی أسدی - پسر عمه پیامبر(ص) و از مهاجران به حبشه همراه با برادرش عبد و خواهرش زینب بنت جحش همسر گرامی رسول خدا(ص) و از شهدای احد-- و... یاد کرد. همچنین افراد بسیاری از این قوم در زمره اصحاب و یاران ائمه(ع) قرار گرفتند که از جمله آنها می‌‌توان از عکبر بن جدیر أسدی - تک سوار، خطیب و شاعری با ایمان قوی- خندف بن زهیر - از ثقات اصحاب أمیر المؤمنین(ع)- زر بن حبیش بن حباشة بن أوس بن هلال - از أصحاب أمیر المؤمنین(ع) و از فضلا و عالمان به قرآن - علی بن ربیعه والبی -از عُبَّاد بنام و از علاقمندان به ساحت مقدس علی(ع)- و أبو کدیبه اسدی -از خواص یاران أمیر المؤمنین(ع)- - در شمار اصحاب علی(ع) و از حبیب بن مظاهر اسدی – از اصحاب امام علی(ع) و امام حسن(ع) و امام حسین(ع)، و نیز منهال بن عمرو اسدی، قیس بن مسهر صیداوی -از بزرگان قوم بنی أسد- و مسلم بن عوسجة أسدی -از اصحاب نبی اکرم(ص) و از راویان ایشان و از شجاعان و فاتحان اسلام- در عداد اصحاب ابی عبدالله الحسین(ع) نام برد. ضمن این که از دیگر اصحاب ائمه(ع) نیز می‌‌توان به نام بزرگانی چون ابو یحیی حبیب بن أبی ثابت (متوفای ۱۱۹ هجری)، حذیم بن سفیان الأسدی، حذیم بن شریک، بشر بن غالب از اصحاب امام سجاد(ع) نام برد. همچنین از یاران پرشمار امام باقر(ع) می‌‌توان از عبد الله بن غالب اسدی -از شعرا و فقهای زمانه- أبو نصر محمد بن قیس أسدی، کلیب بن معاویه صیداوی، إبراهیم بن حیان، حسن بن حبیش و ورد بن زید اسدی و از یاران و راویان امام صادق(ع) می‌‌توان از عبدالله بن زبیر اسدی، إسحاق بن غالب اسدی والبی، حسین بن موسی الحناط، حکم بن سعد، خالد بن عامر بن عداس، عبد الرحیم بن روح القصیر، محمد بن سهل و أبو قدامه محمد بن قیس یاد کرد. عبدالله بن یحیی کاهلی،عمر بن محمد و إبراهیم بن مهزم اسدی نیز از اصحاب نامدار اسدی امام موسی کاظم(ع) و محمد بن جعفر بن محمد بن عون اسدی و أبو الحسین محمد بن جعفر کوفی از اصحاب امام زمان(ع) نام برده شده‌اند. ضمن این که دو تن از سفرا و نائبان خاص امام زمان(ع) یعنی عثمان بن سعید عَمْری و محمد بن عثمان بن سعید عَمْری –سفرای اول و دوم حضرت- از بنی اسد بودند.

از جمع بسیار علمای بنی اسد هم از أحمد بن علی نجاشی - صاحب کتاب فهرست مؤلفی الشیعة و از أصول رجالی امامیه- مقداد بن عبدالله سیوری معروف به فاضل مقداد - فقیه، أصولی و متکلم شیعه متوفای سال ۸۲۶- یحیی بن بطریق - مؤلف کتب العمده و خصائص الوحی المبین و...- مفید الدین محمد بن علی بن محمد بن جهم أسدی –فقیه، شاعر و ادیب- فخر الدین طریحی -فقیه شاعر و مؤلف کتبی چون مجمع البحرین- متوفای ۱۰۸۵ هجریمی توان یاد کرد. ضمن این که از دیگر اعلام و رجال برجسته شیعی این قبیله هم می‌‌توان از کمیت بن زید اسدی، محمد بن أحمد بن علی اسدی معروف به مؤید الدین بن علقمی وزیر المستعصم بالله -آخرین خلیفه عباسی- و زید بن أنس مالکی اسدی فرمانده بزرگ و از أرکان قیام مختار ثقفی نام برد.

از اشهر موالیان این قبیله هم می‌‌توان به اسامی بزرگی چون میثم تمار -از خوَّاص أمیر المؤمنین(ع) و حامل أسرار ایشان-نام برد که ده روز قبل از نزول امام حسین(ع) در کربلا به دست عبیدالله بن زیاد به شهادت رسید. از میان أولاد میثم تمار علماء و شخصیات بزرگی پا به عرصه وجود نهادند که از جمله ایشان می‌‌توان به نام عمران و شعیب و صالح فرزندان میثم تمار -از اصحاب امام محمد باقر(ع) و امام صادق(ع)- أحمد بن حسن بن إسماعیل بن شعیب - از أصحاب امام موسی کاظم(ع)- و علی بن إسماعیل بن شعیب بن میثم تمار -از أصحاب امام رضا(ع)- و دیگران اشاره کرد. ضمن این که أبو محمد سعید بن جبیر - مولی بنی والبه از تیره‌های بنی أسد و از أصحاب امام زین العابدین(ع) که توسط حجاج بن یوسف ثقفی به شهادت رسید - علی بن یقطین - از أصحاب امام کاظم(ع) و وزیر هارون الرشید- مفضل بن عمرو یا عمر - از شخصیت‌های معروف علمی زمان خود و از راویان حدیث امام حسین(ع) امام سجاد(ع)، امام باقر(ع) و امام صادق(ع)- صفوان بن مهران بن مغیره - معروف به "صفوان جمال" مولی بنی کاهل- از راویان امام صادق(ع)، أبو بکر بن عیاش - از مشاهیر علماء حدیث- متوفای سال ۱۹۳ هجری عبدالله بن زبیر الرسان شاعر و برادرش فضیل بن زبیر، أبو بصیر یحیی بن القاسم - از راویان امام باقر(ع) و امام صادق(ع)- داوود بن کثیر رقی - از أصحاب امام کاظم(ع) و امام رضا(ع) و سلیمان بن مهران أعمش هم، به عنوان دیگر مشاهیر موالی بنی اسد معرفی شده‌اند. همچنین از زنان بنی أسد هم می‌‌توان به اسامی افراد بزرگی چون زینب بنت حجش بن رئاب، حبابة والبیه -از زنان بزرگ تاریخ و از راویان امام حسن(ع) و به نقلی امام محمد باقر(ع)- و دخترش فاطمه –از صحابیات و از روات امام حسن(ع) و امام حسین(ع)-- اشاره کرد.

منابع

1. حسینی ایمنی، سید علی اکبر، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت