محمد بن عثمان بن سعید عمری

مقدمه

او فرزند نایب اول و در بسیاری از توقیعات که برای پدرش صادر شده بود، به وثاقت پسر نیز، تأکید شده است. در عین حال، از ناحیه حضرت برای شخص او توقیعاتی صادر شده است. دوران نیابت وی مقارن با ادامه خلافت معتمد و خلافت معتضد و ده سال از خلافت مقتدر بود و در سال ۳۰۵ وفات یافت^[۱].
دومین نایب از نواب چهارگانه امام زمان (ع)، محمد بن عثمان، فرزند نایب نخست است. وی پیش از آن، در زمان زندگی پدرش، از سوی امام عسکری(ع) به نیابت امام غایب معرفی شده بود. بدین صورت که آن حضرت، هنگامی که گروهی از شیعیان یمن در شهر سامرا به حضورش شرفیاب شدند، عثمان بن سعید را نزد خود فرا خواند و بر وکالت و وثاقت او تصریح کرد. سپس فرمود: گواه باشید عثمان بن سعید عمری، وکیل من است و فرزندش محمد بن عثمان وکیل فرزند من، مهدی شما است^[۲].
عثمان بن سعید هنگام مرگ خود، به دستور حضرت مهدی(ع)‏ نیابت را به فرزند خود، محمد سپرد. افزون بر آن، حضرت ولی عصر(ع) نیز در توقیعاتی، به نیابت او تصریح فرمود^[۳]. در بخشی از یکی از آن توقیع‌‏ها چنین می‏‌خوانیم: "... و اما محمد بن عثمان عمری،- خداوند سبحانه و تعالی از او و پدرش خشنود و راضی باشد!- همانا او مورد وثوق من و نوشته او، نوشته من است"^[۴].
محمد بن عثمان، با وجود مخالفت‌‏هایی که از سوی مدعیان دروغین نیابت با وی صورت می‏‌گرفت و با وجود فشارهایی که از حاکمان و خلفای آن دوران بر وی وارد می‌‏شد، توانست جایگاه نیابت ولی عصر(ع) را به گونه‏‌ای شایسته نگه داشته، امور واگذار شده را به شایستگی انجام دهد. او نگذاشت غالیان با ترفندهای دروغین، شیعیان را متوجه خود سازند و نیابت او را متزلزل کنند؛ از این‌‏رو دوستداران امامان(ع) هیچ‏گاه درباره نیابت و وثاقت وی شک و تردید نکردند.
مدت نیابت نایب دوم حدود چهل سال به طول انجامید؛ از این‌‏رو توانست مسایل فقهی، کلامی، اجتماعی و ... بیشتری از حضرت مهدی(ع)‏ پرسیده، پاسخ‏‌ها را در اختیار مردم قرار دهد.

برخی ویژگی‏‌های وی‏

او فرزند نخستین نایب بود؛ از این رو از موقعیت نیابت به طور کامل آگاهی داشت؛
همانند پدرش، از سوی دو امام به نیابت امام زمام(ع) نصب شده بود؛
در مقایسه با دیگر نایبان، زمان بیشتری نایب حضرت مهدی(ع)‏ بود؛
وی مرجع و پناهگاه شیعیان در مسایل کلامی، فقهی، اجتماعی و ... بود؛
افزون بر رسیدگی به امور شیعیان، از حساس‌‏ترین وظایف او در دوران نیابت، مبارزه با مدعیان دروغین نیابت بود.

ابو جعفر محمد بن عثمان، طبق دیدگاه مشهور، در سال ۳۰۵ ق در آخر ماه جمادی الاولی درگذشت.
آرامگاه وی کنار قبر مادرش، بر سر راه کوفه در محلی که خانه‌‏اش آن‏جا بود، واقع است. این محل در سمت غربی بغداد است^[۵]^[۶].

محمد بن عثمان بن سعید عمری در موعودنامه

دومین نائب از "نواب اربعه" امام زمان (ع) و فرزند نائب اول-عثمان بن سعید-است. در زمان حیات پدرش از طرف امام حسن عسکری (ع) به نیابت امام غائب معرفی شده بود و "عثمان بن سعید" به هنگام مرگ خود، امر نیابت را به دستور امام زمان (ع) به فرزند خود "محمد" سپرد. شیعیان به عدالت، وثاقت و امانت‌داری او اتفاق‌نظر داشتند... توقیعات حضرت در امور مهم‌ دینی، در طول زندگانی او با همان خطی که در زمان پدرش عثمان بن سعید صادر می‌شد، به دست او صادر می‌گشت و به شیعیان می‌رسید. شیعیان جز او کسی را به نیابت نمی‌شناختند و علائم و کراماتی هم از او نقل شده است^[۷].
او بیشترین مدت نیابت را در میان "نواب اربعه" به خود اختصاص داد و حدود چهل سال به عنوان نایب و رابط‍‌ بین امام و شیعیان بود. لذا توفیق یافت مشکلات و مسائل فقهی، کلامی، اجتماعی و... بیشتری را از محضر مبارک امام زمان (ع) استفسار نماید و در اختیار عموم مردم قرار دهد. کنیه او "ابو جعفر" است و چندین لقب برای او ذکر شده است: "عمری"، "اسدی"، و "کوفی".
امام حسن عسکری (ع) فرمودند: "عمری -عثمان بن سعید- و پسرش -محمد بن عثمان- هر دو موثق و مورد اطمینان هستند، هرچه آن‌ها به تو برسانند از طرف ما می‌رسانند..."^[۸] پس از وفات نایب اول، نخستین کسی که مورد خطاب ولی عصر (ع) قرار می‌گیرد، محمد بن عثمان، پسر اوست. امام زمان (ع) مرگ پدر را بر او تسلیت می‌گوید و در آن نامه اشارتی به شخصیت محمد بن عثمان و تصریح به نیابت او شده است^[۹]. در زمان نایب دوم (حدود ۲۶۵ -۳۰۵) کسانی پیدا شدند که از فرصت غیبت امام زمان (ع) سوء استفاده کرده و خود را به عنوان نایب امام (ع) معرفی کنند تا بدین‌وسیله شهرت و منصبی اجتماعی کسب نموده و اموال سرازیر شده از سوی شیعیان به سوی امام را بدون مجوز شرعی تصرف نمایند. لذا یکی از وظایف محمد بن عثمان، تکذیب مدعیان دروغین و رسوا کردن آنان و اثبات نیابت خود و فراهم آوردن اطمینان و اعتماد شیعیان به سوی خویش بود. یکی از دلیل‌های مشهود و راه‌های عملی بر صحت نیابت و وساطت خویش از طرف امام غائب، خبر دادن از امور غیبی و پنهانی با عنایت امام زمان (ع) به وسیله توقیعات و طرق دیگر بود.
"محمد بن عثمان" به جهت طولانی بودن دوره نیابت‌اش، فرصت بیان بعضی از حقایق راجع به امام زمان (ع) از تولد تا غیبت را داشته است. لذا در زمینه‌های مختلف درباره امام زمان (ع) و درباره موضوعات دیگر، از ایشان روایت نقل شده است. احادیثی که از ایشان نقل شده نشان می‌دهد که وی مکررا امام زمان (ع) را حتی از دوران کودکی آن حضرت دیده و در دوران امامتش با او ملاقات‌هایی داشته است. راوی می‌گوید: محمد بن عثمان، قبری را برای خود حفر کرد و آن را با چند قطعه تخته آماده ساخت. وقتی علت آن را پرسیدم، گفت: برای مردن اسبابی هست! بعد از آن نیز از وی پرسیدم، گفت: مأمور شده‌ام که خود را جمع‌وجور کنم. سپس دو ماه بعد وفات یافت^[۱۰]. ابو جعفر محمد بن عثمان در سال ۳۰۵ ه‍‌. ق در آخر ماه جمادی الاولی وفات کرده است.
قبر او در کنار قبر مادرش، بر سر راه کوفه و در محلی که خانه‌اش آن‌جا بود واقع است^[۱۱]. این محل در سمت غربی بغداد می‌باشد^[۱۲]^[۱۳].

پرسش مستقیم

دومین سفیر و نایب خاص امام مهدی چه کسی بود و چگونه به نیابت رسید؟ (پرسش)

جستارهای وابسته

منابع

پانویس

با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:

↑ مقامی، مهدی، درسنامه امام‌شناسی، ص:۲۱۷.
↑ ر.ک: شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۳۵۶،ح ۳۱۷
↑ ر.ک: شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۲، ص ۵۱۰، ح ۴۱؛ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۳۶۱
↑ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۳۶۲، ح ۳۲۶
↑ علی غفارزاده، پژوهشی پیرامون زندگانی نواب خاص امام زمان (ع)، ص ۲۳۰، به نقل از: شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۳۶۶
↑ سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۳۸۱ - ۳۸۳.
↑ غیبة طوسی، ص ۳۶۲.
↑ غیبة طوسی، ص ۳۶۰.
↑ غیبة طوسی، ص ۳۶۱؛ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۵۱۰.
↑ بحار الانوار، ج ۵۱، ص ۳۵۱؛ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۵۰۲.
↑ غیبة طوسی، ص ۳۶۶؛ سفینة البحار، ج ۷، ص ۲۱۱.
↑ تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم (ع)، ص ۱۸۳.
↑ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۶۲۰.

[1] مقامی، مهدی، درسنامه امام‌شناسی، ص:۲۱۷.

[2] ر.ک: شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۳۵۶،ح ۳۱۷

[3] ر.ک: شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۲، ص ۵۱۰، ح ۴۱؛ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۳۶۱

[4] شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۳۶۲، ح ۳۲۶

[5] علی غفارزاده، پژوهشی پیرامون زندگانی نواب خاص امام زمان (ع)، ص ۲۳۰، به نقل از: شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۳۶۶

[6] سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۳۸۱ - ۳۸۳.

[7] غیبة طوسی، ص ۳۶۲.

[8] غیبة طوسی، ص ۳۶۰.

[9] غیبة طوسی، ص ۳۶۱؛ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۵۱۰.

[10] بحار الانوار، ج ۵۱، ص ۳۵۱؛ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۵۰۲.

[11] غیبة طوسی، ص ۳۶۶؛ سفینة البحار، ج ۷، ص ۲۱۱.

[12] تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم (ع)، ص ۱۸۳.

[13] تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۶۲۰.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]