اسماعیلیه: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۱۶ مارس ۲۰۲۰، ساعت ۱۹:۲۲

متن این جستار آزمایشی و غیرنهایی است. برای اطلاع از اهداف و چشم انداز این دانشنامه به صفحه آشنایی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت مراجعه کنید.

این مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

اسماعیلیه در کلام اسلامی | اسماعیلیه در فرق و مذاهب | اسماعیلیه در تاریخ اسلامی | اسماعیلیه در معارف مهدوی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل اسماعیلیه (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

پیدایش اسماعیلیه

"اسماعیلیه" فرقه ای از شیعه است که به امامت شش امام اول معتقد بودند؛ امّا پس از امام صادق (ع) بزرگ‏ترین فرزند او اسماعیل، یا فرزند او محمد را به امامت پذیرفتند^[۱] و از پذیرش امامت امام کاظم (ع) خودداری کردند. ریشۀ پیدایش اسماعیلیه، شاید در این نکته نهفته باشد که اسماعیل بزرگ‏ترین پسر امام صادق (ع)، مورد احترام آن حضرت بود؛ به همین دلیل برخی می‌پنداشتند پس از امام صادق (ع) به امامت خواهد رسید. ولی اسماعیل در زمان حیات پدر در "عریض"^[۲] از دنیا رفت. مردم، جنازه‌‏اش را به مدینه نزد امام صادق (ع) آورده و در قبرستان بقیع دفن کردند. روایت شده است حضرت در مرگ او بسیار بی‏تابی می‌‏کرد؛ به گونه‏‌ای که با پای برهنه و بی‏ردا، دنبال تابوت او می‌‏رفت. همچنین دستور فرمود تابوت او را پیش از دفن، چندین بار به زمین نهادند و هربار حضرت می‏‌آمد و پارچه از روی صورتش برمی‏داشت و در روی او نگاه می‏‌کرد. مقصود امام (ع) این بود که مرگ او را پیش چشم آنان که گمان امامت و جانشینی او را داشتند، قطعی کند و شبهۀ آنان را دربارۀ زنده بودنش، بر طرف سازد و به آنها بفهماند اسماعیل از دنیا رفته است^[۳].
اسماعیلیه از آغاز تولد در قرن دوم تاکنون، نام‌های متعدی به خود دیده است؛ از جمله: سبعیه، باطنیه، قرمطیه، ملاحده و اباحیه^[۴].

فرقه‌های اسماعیلیه

برخی از مهم‌ترین فرقه‌های اسماعیلیه عبارتند از:

اسماعیلیه خالص: کسانی که با ادعای زنده بودن اسماعیل، او را امام و مهدی امت خواندند که غایب است و روزی ظهور خواهد کرد. اینها را "اسماعیلیه خالصه" یا "اسماعیلیه واقفه" نیز می‌‌گویند^[۵].
مبارکیه: کسانی که معتقدند امامت پس از اسماعیل به فرزندش محمد منتقل شده است. علت نامگذاری آنها به این لقب آن است که محمد به همراه مربی خود، مبارک که غلام اسماعیل بن جعفر بوده امامت خود را برنامه‌ریزی کرده است^[۶].
قرامطه: گروهی از مبارکیه که منکر مرگ محمد فرزند اسماعیل شده، او را قائم و امام غائب پنداشتند. رهبر اینها حمدان بن اشعث قرمط بوده، به این نام مشهور شدند^[۷].
فاطمیان: گروهی که امامت را در فرزندان محمد بن اسماعیل جاری می‌‌دانند. مردم را به صورت مخفیانه به آیین اسماعیلی دعوت می‌‌کردند. نخستین دولت شیعی را با نام "فاطمیون" در مصر بنیان نهادند. از آنها دو فرقه جدید به نام‌های "نزاریه" و "مستعلیه" پیدا شدند^[۸].

عقاید اسماعیلیه

برخی از عقاید اسماعیلیه را این‌گونه می‌‌توان برشمرد:

اسماعیلیان، خداوند را برتر از آن می‌دانند که وهم و اندیشه و خرد انسانی بدان دست یابد و یا صفتی بپذیرد. پس از خداوند، عقل کل و نفس کل جای دارند. مظهر عقل کل، هفت نفرند: شش نبی اولوالعزم و یک قائم (آدم، نوح، ابراهیم، موسی، عیسی و پیامبر اسلام و هفتمین نفر محمد بن اسماعیل است). این هفت نفر را "نطقا" می‌‌گویند. هر ناطقی یک "وصی" دارد که وی را "امام" یا "اساس" می‌‌خوانند. ناطق، شریعت جدید را وضع می‌کند و ناسخ شریعت قدیم است. از ویژگی‌های اسماعیلیه، اعتقاد به تأویل آیات قرآن و احادیث و احکام شرع است. وظیفۀ وصی، بیان اسرار و باطن شریعت است و او با تأویل آیات و احادیث این وظیفه را ادا می‌کند. از این رو، اسماعیلیان تمسک به ظاهر شریعت را درست نمی‌دانند.
از ویژگی‌های اعتقادی دیگر اسماعیلیه، این است که تنها به معاد روحانی معتقدند؛ به بهشت و دوزخ جسمانی ایمان ندارند. تعالیم ظاهری اسماعیلیه چندان تفاوتی با تعالیم امامیه ندارد. آنان احکام عملی و شرعی اسلام ـ مانند نماز و روزه و خمس ـ را باور دارند^[۹].
امام از نظر اسماعیلیه دارای جایگاه بالاتری نسبت به پیامبر است؛ زیرا رسول آورندۀ ظاهر و امام آورندۀ باطن اشیاست. آنها مانند غلات، ائمه را در عالم خلق و امر شریک خداوند می‌‌دانند. همچنین از نظر آنها امام از سوی خدا و از طریق نص انتخاب می‌‌شود. امامت از نظر اسماعیلیه انواعی دارد که عبارتند از: امام مقیم، امام اساس، امام متم، امام مستقر و امام مستودع^[۱۰].

پرسش مستقیم

دیدگاه دانشمندان مکتب اسماعیلیه درباره مهدویت چیست؟ (پرسش)

جستارهای وابسته

منابع

منبع‌شناسی جامع اسماعیلیه

پانویس

با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:

↑ ر.ک: شهرستانی، الملل و النحل، ج ۱، ص ۱۴۹؛ دهخدا، لغتنامه، اسماعیلیه.
↑ دره‏ای نزدیک مدینه.
↑ ر.ک: سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۴۱ -۴۲؛ درسنامه مهدویت، ج‌۱، ص۱۰۹-۱۱۰؛ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۱۰۳.
↑ ر.ک: محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۲۷۲؛ فرهنگ شیعه، ص۷۵.
↑ ر.ک: محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۲۷۳.
↑ ر.ک: محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۲۷۳.
↑ ر.ک: محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۲۷۳.
↑ ر.ک: محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۲۷۳.
↑ ر.ک: فرهنگ شیعه، ص ۷۵-۷۶؛ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۱۰۳.
↑ ر.ک: محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۲۷۵-۲۷۶.

[1] ر.ک: شهرستانی، الملل و النحل، ج ۱، ص ۱۴۹؛ دهخدا، لغتنامه، اسماعیلیه.

[2] دره‏ای نزدیک مدینه.

[3] ر.ک: سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۴۱ -۴۲؛ درسنامه مهدویت، ج‌۱، ص۱۰۹-۱۱۰؛ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۱۰۳.

[4] ر.ک: محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۲۷۲؛ فرهنگ شیعه، ص۷۵.

[5] ر.ک: محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۲۷۳.

[6] ر.ک: محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۲۷۳.

[7] ر.ک: محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۲۷۳.

[8] ر.ک: محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۲۷۳.

[9] ر.ک: فرهنگ شیعه، ص ۷۵-۷۶؛ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۱۰۳.

[10] ر.ک: محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام، ص ۲۷۵-۲۷۶.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

@@ خط ۲۷: / خط ۲۷: @@
 * [[ دیدگاه دانشمندان مکتب اسماعیلیه درباره مهدویت چیست؟ (پرسش)]]
-{{پرسمان مهدویت از نگاه دانشمندان}}
 == جستارهای وابسته ==
 {{:فرهنگنامه مهدویت (نمایه)}}