زمان ظهور امام مهدی: تفاوت میان نسخه‌ها

افزودن پیوند
از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
دیداریویکی‌متن
جز (جایگزینی متن - '== پانویس == {{پانویس}} {{امام مهدی}}' به '== پانویس == {{پانویس}} ')
خط ۴: خط ۴:
==مقدمه==
==مقدمه==
* با گذری کوتاه در سخنان [[ائمه]]{{عم}} درباره [[وقت ظهور]]، به مطالب ذیل بر خواهیم خورد:
* با گذری کوتاه در سخنان [[ائمه]]{{عم}} درباره [[وقت ظهور]]، به مطالب ذیل بر خواهیم خورد:
#[[آگاهی]] به زمان دقیق [[ظهور]]، فقط از آن [[خداوند]] سبحانه و تعالی است.
# [[آگاهی]] به زمان دقیق [[ظهور]]، فقط از آن [[خداوند]] سبحانه و تعالی است.
#[[معصومان]]{{عم}} همواره [[مردم]] را از [[تعیین وقت]] درباره [[ظهور]] [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}}‏ برحذر داشته، وقت‌‏گذاران را [[تکذیب]] کرده‏‌اند.
# [[معصومان]]{{عم}} همواره [[مردم]] را از [[تعیین وقت]] درباره [[ظهور]] [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}}‏ برحذر داشته، وقت‌‏گذاران را [[تکذیب]] کرده‏‌اند.
#[[روایات]] فراوانی [[ظهور]] را ناگهانی دانسته و احادیثی [[اصلاح]] امر [[فرج]] را یک شبه ذکر کرده است.
# [[روایات]] فراوانی [[ظهور]] را ناگهانی دانسته و احادیثی [[اصلاح]] امر [[فرج]] را یک شبه ذکر کرده است.
#اگرچه پنهان بودن [[زمان ظهور]] از رازهای الهی است و [[حکمت الهی]] اقتضا کرده این وقت نزد [[مردم]] نامعلوم و پوشیده باشد، در بعضی [[روایات]] به پاره‌‏ای از حکمت‌‏های آن اشاره شده و تا اندازه‌‏ای محدوده زمانی آن معین شده است.
#اگرچه پنهان بودن [[زمان ظهور]] از رازهای الهی است و [[حکمت الهی]] اقتضا کرده این وقت نزد [[مردم]] نامعلوم و پوشیده باشد، در بعضی [[روایات]] به پاره‌‏ای از حکمت‌‏های آن اشاره شده و تا اندازه‌‏ای محدوده زمانی آن معین شده است.
#با نگاهی به [[کلام]] [[معصومان]]{{عم}} می‌‏توان چگونگی [[آگاه]] شدن [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}}‏ از [[هنگام ظهور]] را به راحتی به دست آورد.
#با نگاهی به [[کلام]] [[معصومان]]{{عم}} می‌‏توان چگونگی [[آگاه]] شدن [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}}‏ از [[هنگام ظهور]] را به راحتی به دست آورد.
خط ۲۰: خط ۲۰:
*اگرچه قرائنی چند بر [[ظهور]] [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}} در [[روز جمعه]] وجود دارد؛ این [[روایت]] و امثال آن را می‌‏توان به این صورت توجیه کرد که نخستین روز [[ظهور]]، [[جمعه]] است و از آن‏جا که [[قیام]] آن حضرت [[پس از ظهور]] است، [[قیام]] آن حضرت، روز شنبه رخ خواهد داد.
*اگرچه قرائنی چند بر [[ظهور]] [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}} در [[روز جمعه]] وجود دارد؛ این [[روایت]] و امثال آن را می‌‏توان به این صورت توجیه کرد که نخستین روز [[ظهور]]، [[جمعه]] است و از آن‏جا که [[قیام]] آن حضرت [[پس از ظهور]] است، [[قیام]] آن حضرت، روز شنبه رخ خواهد داد.
*درباره چگونگی [[آگاه]] شدن [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}}‏ از [[وقت ظهور]] نیز [[روایات]] فراوانی ذکر شده است؛ مانند:
*درباره چگونگی [[آگاه]] شدن [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}}‏ از [[وقت ظهور]] نیز [[روایات]] فراوانی ذکر شده است؛ مانند:
#[[الهام‏]]؛ بدون [[شک]]، [[معصومان]]{{عم}} مورد [[الهام]] [[خداوند]] سبحانه و تعالی قرار می‌‏گیرند [[وحی]]، به صورت رسمی با [[رحلت]] [[پیامبر اکرم]]{{صل}} پایان گرفت؛ ولی در موارد فراوانی به [[اهل بیت]]{{عم}} الهاماتی می‌‏شده و خواهد شد. برخی [[روایات]] چگونگی [[آگاه]] شدن [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}} از [[زمان ظهور]] را از راه [[الهام]] ذکر کرده است<ref>  محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج ۱، ص ۳۴۳؛ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۱۶۴؛ محمد بن عمر کشی، رجال الکشی، ص ۱۹۲</ref>.  
# [[الهام‏]]؛ بدون [[شک]]، [[معصومان]]{{عم}} مورد [[الهام]] [[خداوند]] سبحانه و تعالی قرار می‌‏گیرند [[وحی]]، به صورت رسمی با [[رحلت]] [[پیامبر اکرم]]{{صل}} پایان گرفت؛ ولی در موارد فراوانی به [[اهل بیت]]{{عم}} الهاماتی می‌‏شده و خواهد شد. برخی [[روایات]] چگونگی [[آگاه]] شدن [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}} از [[زمان ظهور]] را از راه [[الهام]] ذکر کرده است<ref>  محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج ۱، ص ۳۴۳؛ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۱۶۴؛ محمد بن عمر کشی، رجال الکشی، ص ۱۹۲</ref>.  
#'''برافراشته شدن [[پرچم]] قیام‏:''' در روایاتی اشاره شده است که وقتی [[ظهور]] آن حضرت نزدیک شد، پرچمی که آن حضرت [[هنگام ظهور]] در دست خواهد داشت، به [[اذن]] و [[اراده الهی]] برافراشته شده، [[امام]]{{ع}} را به [[فرمان]] [[قیام]] [[آگاه]] خواهد کرد<ref>  ر. ک: [[شیخ صدوق]]، [[کمال الدین و تمام النعمة (کتاب)|کمال الدین و تمام النعمة]]، ج۱، ص ۱۵۵؛ راوندی، الخرائج و الجرائح، ح ۲، ص ۵۵۰، کفایة الاثر، ص ۲۶۶</ref>.  
#'''برافراشته شدن [[پرچم]] قیام‏:''' در روایاتی اشاره شده است که وقتی [[ظهور]] آن حضرت نزدیک شد، پرچمی که آن حضرت [[هنگام ظهور]] در دست خواهد داشت، به [[اذن]] و [[اراده الهی]] برافراشته شده، [[امام]]{{ع}} را به [[فرمان]] [[قیام]] [[آگاه]] خواهد کرد<ref>  ر. ک: [[شیخ صدوق]]، [[کمال الدین و تمام النعمة (کتاب)|کمال الدین و تمام النعمة]]، ج۱، ص ۱۵۵؛ راوندی، الخرائج و الجرائح، ح ۲، ص ۵۵۰، کفایة الاثر، ص ۲۶۶</ref>.  
#'''بیرون آمدن [[شمشیر]] آن حضرت از غلاف:‏''' [[رسول گرامی اسلام]]{{صل}} فرمود: "برای او شمشیری است در غلاف؛ هنگامی که وقت ظهورش فرارسید، آن [[شمشیر]] از غلافش خارج می‏شود. [[خداوند]] سبحانه و تعالی آن [[شمشیر]] را به سخن در می‌‏آورد و [[شمشیر]] به حضرتش می‎‏گوید: ای [[ولی خدا]]! خارج شو که دیگر نشستن مقابل ستم‏ [[دشمنان]] [[خدا]] جایز نیست. پس او [[ظهور]] می‏‌کند"<ref>کمال الدین و تمام النعمة، ج ۱، ص ۱۵۵</ref>
#'''بیرون آمدن [[شمشیر]] آن حضرت از غلاف:‏''' [[رسول گرامی اسلام]]{{صل}} فرمود: "برای او شمشیری است در غلاف؛ هنگامی که وقت ظهورش فرارسید، آن [[شمشیر]] از غلافش خارج می‏شود. [[خداوند]] سبحانه و تعالی آن [[شمشیر]] را به سخن در می‌‏آورد و [[شمشیر]] به حضرتش می‎‏گوید: ای [[ولی خدا]]! خارج شو که دیگر نشستن مقابل ستم‏ [[دشمنان]] [[خدا]] جایز نیست. پس او [[ظهور]] می‏‌کند"<ref>کمال الدین و تمام النعمة، ج ۱، ص ۱۵۵</ref>
خط ۲۸: خط ۲۸:
#غافلگیر کردن [[مخالفان]] و [[دشمنان]].
#غافلگیر کردن [[مخالفان]] و [[دشمنان]].
*از آن‏جا که یکی از دلیل‌‏های [[غیبت]] [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}}‏ [[تلاش]] [[دشمنان]] برای نابودی آن حضرت بود، روشن بودن [[زمان ظهور]]، [[دشمنان]] را برای از بین بردن و مقابله با آن حضرت آماده می‌‏سازد؛ در حالی که نامعلوم بودن و ناگهانی بودن [[زمان ظهور]]، باعث غافلگیری [[دشمنان]] خواهد شد.
*از آن‏جا که یکی از دلیل‌‏های [[غیبت]] [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}}‏ [[تلاش]] [[دشمنان]] برای نابودی آن حضرت بود، روشن بودن [[زمان ظهور]]، [[دشمنان]] را برای از بین بردن و مقابله با آن حضرت آماده می‌‏سازد؛ در حالی که نامعلوم بودن و ناگهانی بودن [[زمان ظهور]]، باعث غافلگیری [[دشمنان]] خواهد شد.
*[[امام خمینی]] [[رهبر]] [[انقلاب]] نه فقط تعیین ادعای نزدیک بودن [[ظهور]] را نپذیرفته‏‌اند بلکه به نوعی چنین ذهنیتی را نیز مردود دانسته‌‏اند: "از [[غیبت صغرا]] تاکنون که بیش از هزار سال می‏گذرد و ممکن است صد هزار سال دیگر بگذرد و [[مصلحت]] اقتضاء نکند که حضرت تشریف بیاورد، در طول این مدت مدید [[احکام اسلامی]] باید [[زمین]] بماند و اجراء نشود؟! ...."<ref>  امام خمینی، ولایت فقیه، ص ۲۷</ref>  
* [[امام خمینی]] [[رهبر]] [[انقلاب]] نه فقط تعیین ادعای نزدیک بودن [[ظهور]] را نپذیرفته‏‌اند بلکه به نوعی چنین ذهنیتی را نیز مردود دانسته‌‏اند: "از [[غیبت صغرا]] تاکنون که بیش از هزار سال می‏گذرد و ممکن است صد هزار سال دیگر بگذرد و [[مصلحت]] اقتضاء نکند که حضرت تشریف بیاورد، در طول این مدت مدید [[احکام اسلامی]] باید [[زمین]] بماند و اجراء نشود؟! ...."<ref>  امام خمینی، ولایت فقیه، ص ۲۷</ref>  
*مرحوم [[آیت اللّه]] [[شیخ]] [[جواد تبریزی]]- یکی [[مراجع]] معاصر تقلید- نیز در این‏ باره می‌‏گوید: " باید زمینه را مساعد کنید که اگر [[غیبت]]، صد هزار سال هم طول بکشد، [[عقاید]] [[مردم]] خراب نشود".
*مرحوم [[آیت اللّه]] [[شیخ]] [[جواد تبریزی]]- یکی [[مراجع]] معاصر تقلید- نیز در این‏ باره می‌‏گوید: " باید زمینه را مساعد کنید که اگر [[غیبت]]، صد هزار سال هم طول بکشد، [[عقاید]] [[مردم]] خراب نشود".
*فردی بود هرروز می‎‏گفت: "حضرت می‌‏آید؛ [[ظهور]] نزدیک شده یک بار گفت: سه ماه دیگر حتما آقا می‏آید. سه ماه بعد گفتیم: چه شد؟ گفت: [[بداء]] حاصل شد!"<ref>  شیخ جواد تبریزی در دیدار دانش‏پژوهان مرکز تخصصی مهدویّت، فصلنامه انتظار، ج ۵، ص ۱۷</ref>.
*فردی بود هرروز می‎‏گفت: "حضرت می‌‏آید؛ [[ظهور]] نزدیک شده یک بار گفت: سه ماه دیگر حتما آقا می‏آید. سه ماه بعد گفتیم: چه شد؟ گفت: [[بداء]] حاصل شد!"<ref>  شیخ جواد تبریزی در دیدار دانش‏پژوهان مرکز تخصصی مهدویّت، فصلنامه انتظار، ج ۵، ص ۱۷</ref>.
خط ۳۵: خط ۳۵:


==زمان ظهور در درسنامه امام شناسی==
==زمان ظهور در درسنامه امام شناسی==
*[[زمان ظهور]] آن [[حضرت]] مشخص نیست و تنها [[خدا]] یا کسانی از آن آگاه‌اند که [[خداوند]] [[علم]] به آن را در اختیارشان گذاشته است. در برخی روایاتِ [[معصومان]]{{عم}}، [[زمان ظهور]] حضرتش را چونان گاه [[برپایی قیامت]] دانسته و بدین‌سان بر ناپیدایی آن تأکید ورزیده‌اند:
* [[زمان ظهور]] آن [[حضرت]] مشخص نیست و تنها [[خدا]] یا کسانی از آن آگاه‌اند که [[خداوند]] [[علم]] به آن را در اختیارشان گذاشته است. در برخی روایاتِ [[معصومان]]{{عم}}، [[زمان ظهور]] حضرتش را چونان گاه [[برپایی قیامت]] دانسته و بدین‌سان بر ناپیدایی آن تأکید ورزیده‌اند:
*[[امام حسن]]{{ع}} می‌فرماید: "همانا مَثَل او، مانند [[قیامت]] است که ناگهانی می‌آید"<ref>{{متن حدیث|إِنَّمَا مَثَلُهُ كَمَثَلِ السَّاعَةِ {{متن قرآن|ثَقُلَتْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ لَا تَأْتِيكُمْ إِلَّا بَغْتَةً}}}}؛ الإنصاف فی النص علی الأئمة، ص۱۵۳.</ref>.
* [[امام حسن]]{{ع}} می‌فرماید: "همانا مَثَل او، مانند [[قیامت]] است که ناگهانی می‌آید"<ref>{{متن حدیث|إِنَّمَا مَثَلُهُ كَمَثَلِ السَّاعَةِ {{متن قرآن|ثَقُلَتْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ لَا تَأْتِيكُمْ إِلَّا بَغْتَةً}}}}؛ الإنصاف فی النص علی الأئمة، ص۱۵۳.</ref>.
*[[زمان ظهور]] آن [[حضرت]] از [[اسرار الهی]] است و گمانه‌زنی درباره آن نه تنها عملی بی‌پایه است، بلکه [[امامان معصوم]]{{عم}} از آن [[نهی]] کرده‌اند.
* [[زمان ظهور]] آن [[حضرت]] از [[اسرار الهی]] است و گمانه‌زنی درباره آن نه تنها عملی بی‌پایه است، بلکه [[امامان معصوم]]{{عم}} از آن [[نهی]] کرده‌اند.
*[[عبدالرحمن بن کثیر]] از [[امام صادق]]{{ع}} [[نقل]] می‌کند که: "[[خدمت]] [[امام صادق]]{{ع}} نشسته بودم که مهزم وارد شد و عرض کرد: قربانت، به من خبر دهید: این امری که در انتظارش هستیم کی رخ می‌دهد؟ فرمود: ای مهزم![[دروغ]] گفتند [[وقت‌گذاران]] و هلاک شدند شتاب‌کنندگان و [[نجات]] یافتند تسلیم‌شوندگان"<ref>{{متن حدیث|كُنْتُ عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} إِذْ دَخَلَ عَلَيْهِ مِهْزَمٌ فَقَالَ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاكَ أَخْبِرْنِي عَنْ هَذَا الْأَمْرِ الَّذِي نَنْتَظِرُ مَتَى هُوَ فَقَالَ يَا مِهْزَمُ كَذَبَ الْوَقَّاتُونَ وَ هَلَكَ الْمُسْتَعْجِلُونَ وَ نَجَا الْمُسَلِّمُونَ}}؛ الکافی، ج۱، ص۳۶۸.</ref>.
* [[عبدالرحمن بن کثیر]] از [[امام صادق]]{{ع}} [[نقل]] می‌کند که: "[[خدمت]] [[امام صادق]]{{ع}} نشسته بودم که مهزم وارد شد و عرض کرد: قربانت، به من خبر دهید: این امری که در انتظارش هستیم کی رخ می‌دهد؟ فرمود: ای مهزم![[دروغ]] گفتند [[وقت‌گذاران]] و هلاک شدند شتاب‌کنندگان و [[نجات]] یافتند تسلیم‌شوندگان"<ref>{{متن حدیث|كُنْتُ عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} إِذْ دَخَلَ عَلَيْهِ مِهْزَمٌ فَقَالَ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاكَ أَخْبِرْنِي عَنْ هَذَا الْأَمْرِ الَّذِي نَنْتَظِرُ مَتَى هُوَ فَقَالَ يَا مِهْزَمُ كَذَبَ الْوَقَّاتُونَ وَ هَلَكَ الْمُسْتَعْجِلُونَ وَ نَجَا الْمُسَلِّمُونَ}}؛ الکافی، ج۱، ص۳۶۸.</ref>.
*[[ابابصیر]] از [[امام صادق]]{{ع}} [[روایت]] می‌کند که از [[حضرت]] درباره [[حضرت قائم]]{{ع}} پرسیدم.[[حضرت]] در پاسخ فرمود: "[[وقت‌گذاران]] [[دروغ]] می‌گویند ما [[اهل بیت]] زمانی را معین نمی‌کنیم"<ref>{{متن حدیث|كَذَبَ الْوَقَّاتُونَ‌، إِنَّا أَهْلُ بَيْتٍ لَانُوَقِّتُ}}؛ الکافی، ج۱، ص۳۶۸.</ref>.
* [[ابابصیر]] از [[امام صادق]]{{ع}} [[روایت]] می‌کند که از [[حضرت]] درباره [[حضرت قائم]]{{ع}} پرسیدم.[[حضرت]] در پاسخ فرمود: "[[وقت‌گذاران]] [[دروغ]] می‌گویند ما [[اهل بیت]] زمانی را معین نمی‌کنیم"<ref>{{متن حدیث|كَذَبَ الْوَقَّاتُونَ‌، إِنَّا أَهْلُ بَيْتٍ لَانُوَقِّتُ}}؛ الکافی، ج۱، ص۳۶۸.</ref>.
*عدم [[تعیین وقت ظهور]] و تأکید بر پوشاندن آن، هرگز به معنای [[لزوم]] [[آگاه]] نشدن [[انسان کامل]] از [[زمان ظهور]] نیست، بلکه [[انسان کامل]] به [[اذن الهی]] بر همه عوالم امکانی احاطه دارد، از نتایج [[علم]] [[ازلی]] [[آگاه]] است و [[زمان ظهور]] نیز، از این مهم مستثنا نیست، ولی [[مصلحت]] نامشخص بودن [[وقت ظهور]] برای [[جامعه بشری]]، اقتضای [[کتمان]] این [[راز]] را می‌کرده است، همان‌گونه که [[امام صادق]]{{ع}} به [[ابی‌بصیر]] نفرمود که ما از [[وقت ظهور]] [[آگاه]] نیستیم، بلکه فرمودند: "ما وقتی را معیّن نمی‌کنیم".
*عدم [[تعیین وقت ظهور]] و تأکید بر پوشاندن آن، هرگز به معنای [[لزوم]] [[آگاه]] نشدن [[انسان کامل]] از [[زمان ظهور]] نیست، بلکه [[انسان کامل]] به [[اذن الهی]] بر همه عوالم امکانی احاطه دارد، از نتایج [[علم]] [[ازلی]] [[آگاه]] است و [[زمان ظهور]] نیز، از این مهم مستثنا نیست، ولی [[مصلحت]] نامشخص بودن [[وقت ظهور]] برای [[جامعه بشری]]، اقتضای [[کتمان]] این [[راز]] را می‌کرده است، همان‌گونه که [[امام صادق]]{{ع}} به [[ابی‌بصیر]] نفرمود که ما از [[وقت ظهور]] [[آگاه]] نیستیم، بلکه فرمودند: "ما وقتی را معیّن نمی‌کنیم".
*بی‌تردید، روز [[ظهور]] آن [[حضرت]] یکی از آشکارترین مصادیق [[ایام‌الله]] خواهد بود و [[انتظار]] عاقلانه و صادقانه آن روز، [[وظیفه]] هر [[مسلمانی]] است<ref>[[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]، [[ درسنامه امام‌شناسی (کتاب)|درسنامه امام‌شناسی]]، ص:۲۲۱-۲۲۳.</ref>.
*بی‌تردید، روز [[ظهور]] آن [[حضرت]] یکی از آشکارترین مصادیق [[ایام‌الله]] خواهد بود و [[انتظار]] عاقلانه و صادقانه آن روز، [[وظیفه]] هر [[مسلمانی]] است<ref>[[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]، [[درسنامه امام‌شناسی (کتاب)|درسنامه امام‌شناسی]]، ص:۲۲۱-۲۲۳.</ref>.


==زمان [[ظهور امام مهدی]] در درسنامه==
==زمان [[ظهور امام مهدی]] در درسنامه==
خط ۵۲: خط ۵۲:
==زمان [[ظهور امام مهدی]] در موعودنامه==
==زمان [[ظهور امام مهدی]] در موعودنامه==
*اگرچه اصل [[ظهور]] و نشانه‌های نزدیک شدن آن، از امور مسلم و قطعی است ولی بنا به مصالحی، [[زمان ظهور]] مشخص نشده است و هیچ‌کس جز [[خداوند]] از وقت دقیق آن [[آگاه]] نیست. بارها [[اصحاب]] از [[امامان]] {{عم}} درباره زمان [[خروج]] [[قائم]] {{ع}} پرسیده‌اند، ولی آنان به صراحت از مشخص کردن آن [[نهی]] کرده‌اند و [[زمان ظهور]] را هم‌چون [[علم]] به [[قیامت]]، منحصر به [[خداوند]] دانسته‌اند<ref>بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۱۸۲.</ref>.
*اگرچه اصل [[ظهور]] و نشانه‌های نزدیک شدن آن، از امور مسلم و قطعی است ولی بنا به مصالحی، [[زمان ظهور]] مشخص نشده است و هیچ‌کس جز [[خداوند]] از وقت دقیق آن [[آگاه]] نیست. بارها [[اصحاب]] از [[امامان]] {{عم}} درباره زمان [[خروج]] [[قائم]] {{ع}} پرسیده‌اند، ولی آنان به صراحت از مشخص کردن آن [[نهی]] کرده‌اند و [[زمان ظهور]] را هم‌چون [[علم]] به [[قیامت]]، منحصر به [[خداوند]] دانسته‌اند<ref>بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۱۸۲.</ref>.
*[[فضیل]] از [[امام باقر]] {{ع}} پرسید: آیا برای [[ظهور]]، وقت معین شده است‌؟ [[امام]] سه بار فرمود: {{عربی|"كَذَبَ الْوَقَّاتُونَ"}}<ref>همان، ص ۱۰۳.</ref>؛ کسانی که وقت تعیین می‌کنند، [[دروغ]] می‌گویند. نیز آمده است: کمیت از آن حضرت پرسید: چه وقت [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}} [[ظهور]] می‌کند؟ [[امام]] فرمود: از [[پیامبر]] {{صل}} نیز همین مطلب پرسیده شد. حضرت فرمود: مثل [[ظهور مهدی]] {{ع}} هم‌چون [[برپایی قیامت]] است (کسی جز [[خداوند]] از وقت آن [[آگاه]] نیست) [[مهدی]] نمی‌آید، مگر ناگهانی<ref>[[منتخب الاثر (کتاب)|منتخب الاثر]]، ص ۱۲۴ و ۲۲۴.</ref>.  
* [[فضیل]] از [[امام باقر]] {{ع}} پرسید: آیا برای [[ظهور]]، وقت معین شده است‌؟ [[امام]] سه بار فرمود: {{عربی|"كَذَبَ الْوَقَّاتُونَ"}}<ref>همان، ص ۱۰۳.</ref>؛ کسانی که وقت تعیین می‌کنند، [[دروغ]] می‌گویند. نیز آمده است: کمیت از آن حضرت پرسید: چه وقت [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}} [[ظهور]] می‌کند؟ [[امام]] فرمود: از [[پیامبر]] {{صل}} نیز همین مطلب پرسیده شد. حضرت فرمود: مثل [[ظهور مهدی]] {{ع}} هم‌چون [[برپایی قیامت]] است (کسی جز [[خداوند]] از وقت آن [[آگاه]] نیست) [[مهدی]] نمی‌آید، مگر ناگهانی<ref>[[منتخب الاثر (کتاب)|منتخب الاثر]]، ص ۱۲۴ و ۲۲۴.</ref>.  
*البته در برخی از [[روایات]] به گونه‌ای سربسته به [[زمان ظهور]] اشاره شده که آن [[روایات]] نیز وقتی معین نمی‌کنند، بلکه به گونه‌ای [[نشانه‌های ظهور]] را بیان می‌کنند؛ مانند: "[[مهدی]] {{ع}} [[قیام]] نمی‌کند مگر در سال‌های فرد، سال اول، سال سوم، پنجم، هفتم، نهم و یا روز شنبه دهم [[محرم]]. و یا: در [[بیست و سوم رمضان]] منادی ندا می‌دهد و [[مردم]] را به سوی [[مهدی]] {{ع}} فرا می‌خواند<ref>ارشاد مفید، ج ۲، ص ۳۷۹.</ref><ref>[[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۳۷۹.</ref>.
*البته در برخی از [[روایات]] به گونه‌ای سربسته به [[زمان ظهور]] اشاره شده که آن [[روایات]] نیز وقتی معین نمی‌کنند، بلکه به گونه‌ای [[نشانه‌های ظهور]] را بیان می‌کنند؛ مانند: "[[مهدی]] {{ع}} [[قیام]] نمی‌کند مگر در سال‌های فرد، سال اول، سال سوم، پنجم، هفتم، نهم و یا روز شنبه دهم [[محرم]]. و یا: در [[بیست و سوم رمضان]] منادی ندا می‌دهد و [[مردم]] را به سوی [[مهدی]] {{ع}} فرا می‌خواند<ref>ارشاد مفید، ج ۲، ص ۳۷۹.</ref><ref>[[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۳۷۹.</ref>.
==وقاتون در موعودنامه==
==وقاتون در موعودنامه==
*یعنی کسانی که برای [[ظهور]]، وقت تعیین می‌کنند. [[امام باقر]] {{ع}} در پاسخ کسی که پرسید: آیا برای [[ظهور]]، وقت تعیین شده است‌؟ سه بار فرمود: {{عربی|"كَذَبَ الْوَقَّاتُونَ"}}<ref>کافی، ج ۱، ص ۳۶۸؛ بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۱۱۸؛ غیبة نعمانی، ص ۲۹۴.</ref>. [[امام صادق]] {{ع}} نیز در پاسخ همان پرسش، چنین گفت<ref>غیبة نعمانی، ص ۲۹۴.</ref><ref>[[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۷۵۷.</ref>.
*یعنی کسانی که برای [[ظهور]]، وقت تعیین می‌کنند. [[امام باقر]] {{ع}} در پاسخ کسی که پرسید: آیا برای [[ظهور]]، وقت تعیین شده است‌؟ سه بار فرمود: {{عربی|"كَذَبَ الْوَقَّاتُونَ"}}<ref>کافی، ج ۱، ص ۳۶۸؛ بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۱۱۸؛ غیبة نعمانی، ص ۲۹۴.</ref>. [[امام صادق]] {{ع}} نیز در پاسخ همان پرسش، چنین گفت<ref>غیبة نعمانی، ص ۲۹۴.</ref><ref>[[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۷۵۷.</ref>.
==وقت ظهور در موعودنامه==
==وقت ظهور در موعودنامه==
*[[حکمت الهی]] بر آن است که [[وقت ظهور]] [[امام زمان]] {{ع}}، بر بندگانش -به خاطر اموری که بر ما پوشیده است- مخفی بماند. از این‌رو [[وقت ظهور]] آن حضرت برای احدی معلوم نیست و کسی نمی‌تواند آن را تعیین کند و در [[روایات]] بسیاری، تعیین‌کنندگان [[وقت ظهور]]، [[دروغگو]] [[لقب]] گرفته‌اند<ref>کافی، ج ۱، ص ۳۶۸.</ref>.
* [[حکمت الهی]] بر آن است که [[وقت ظهور]] [[امام زمان]] {{ع}}، بر بندگانش -به خاطر اموری که بر ما پوشیده است- مخفی بماند. از این‌رو [[وقت ظهور]] آن حضرت برای احدی معلوم نیست و کسی نمی‌تواند آن را تعیین کند و در [[روایات]] بسیاری، تعیین‌کنندگان [[وقت ظهور]]، [[دروغگو]] [[لقب]] گرفته‌اند<ref>کافی، ج ۱، ص ۳۶۸.</ref>.
*[[اسحاق بن یعقوب]] گفت: از [[محمد بن عثمان عمری]] درخواست کردم، نامه‌ای از من به محضر [[حضرت صاحب الامر]] برساند که در آن [[نامه]] از مسائلی که بر من مشکل شده بود، سؤال کرده بود. پس [[توقیع]] به خط‍‌ مولایمان [[صاحب الزمان]] {{ع}} آمد، تا آن‌جا که فرمود: و اما [[ظهور فرج]]، دست خدای عز و جل است و وقت‌گذاران [[دروغ]] می‌گویند<ref>احتجاج طبرسی، ج ۲، ص ۲۸۱.</ref>. [[امام صادق]] {{ع}} به [[مفضل]] فرمود: ای [[مفضل]]! هرکس برای [[ظهور مهدی]] ما وقتی تعیین نماید، خود را در [[علم]] [[خداوند]] شریک دانسته و مدعی شده که [[خداوند]]، او را از [[اسرار]] خویش [[آگاه]] ساخته است<ref>آخرین امید، داود الهامی، ص ۳۸۲.</ref>.
* [[اسحاق بن یعقوب]] گفت: از [[محمد بن عثمان عمری]] درخواست کردم، نامه‌ای از من به محضر [[حضرت صاحب الامر]] برساند که در آن [[نامه]] از مسائلی که بر من مشکل شده بود، سؤال کرده بود. پس [[توقیع]] به خط‍‌ مولایمان [[صاحب الزمان]] {{ع}} آمد، تا آن‌جا که فرمود: و اما [[ظهور فرج]]، دست خدای عز و جل است و وقت‌گذاران [[دروغ]] می‌گویند<ref>احتجاج طبرسی، ج ۲، ص ۲۸۱.</ref>. [[امام صادق]] {{ع}} به [[مفضل]] فرمود: ای [[مفضل]]! هرکس برای [[ظهور مهدی]] ما وقتی تعیین نماید، خود را در [[علم]] [[خداوند]] شریک دانسته و مدعی شده که [[خداوند]]، او را از [[اسرار]] خویش [[آگاه]] ساخته است<ref>آخرین امید، داود الهامی، ص ۳۸۲.</ref>.
*از مجموع [[روایات]] می‌فهمیم که [[علم]] به [[وقت ظهور]]، از [[اسرار]] [[خداوند]] است و از [[وظایف شیعیان]]، ترک وقت‌گذاری و [[تکذیب]] تعیین‌کنندگان [[وقت ظهور]] [[حضرت مهدی]] {{ع}} است<ref>[[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۷۵۷.</ref>.
*از مجموع [[روایات]] می‌فهمیم که [[علم]] به [[وقت ظهور]]، از [[اسرار]] [[خداوند]] است و از [[وظایف شیعیان]]، ترک وقت‌گذاری و [[تکذیب]] تعیین‌کنندگان [[وقت ظهور]] [[حضرت مهدی]] {{ع}} است<ref>[[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۷۵۷.</ref>.
==پرسش‌های مستقیم==
==پرسش‌های مستقیم==
خط ۷۶: خط ۷۶:
== پانویس ==
== پانویس ==
{{پانویس}}
{{پانویس}}


[[رده:امام مهدی]]
[[رده:امام مهدی]]
[[رده:زمان ظهور امام مهدی]]
[[رده:زمان ظهور امام مهدی]]
[[رده:مدخل موعودنامه]]
[[رده:مدخل موعودنامه]]

نسخهٔ ‏۳۱ ژوئیهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۱۰:۵۰


زمان یا وقت ظهور امام مهدی یکی از موضوعات مهم در مباحث مهدویت است. سال‏‌ها پیش از ولادت حضرت مهدی(ع)‏، درباره آن، از معصومان(ع) پرسش می‌‏شد[۱]. امامان(ع) نیز همواره مسائل مربوط به حضرت مهدی(ع)‏ - به ویژه زمان ظهور آن حضرت - را از رازهای الهی دانسته و وقت‏‌گذاران را تکذیب کرده‏‌اند[۲]. به وقت‏‌گذاری برای این وعده الهی اصطلاح توقیت ظهور اطلاق می‌گردد.

مقدمه

  • با گذری کوتاه در سخنان ائمه(ع) درباره وقت ظهور، به مطالب ذیل بر خواهیم خورد:
  1. آگاهی به زمان دقیق ظهور، فقط از آن خداوند سبحانه و تعالی است.
  2. معصومان(ع) همواره مردم را از تعیین وقت درباره ظهور حضرت مهدی(ع)‏ برحذر داشته، وقت‌‏گذاران را تکذیب کرده‏‌اند.
  3. روایات فراوانی ظهور را ناگهانی دانسته و احادیثی اصلاح امر فرج را یک شبه ذکر کرده است.
  4. اگرچه پنهان بودن زمان ظهور از رازهای الهی است و حکمت الهی اقتضا کرده این وقت نزد مردم نامعلوم و پوشیده باشد، در بعضی روایات به پاره‌‏ای از حکمت‌‏های آن اشاره شده و تا اندازه‌‏ای محدوده زمانی آن معین شده است.
  5. با نگاهی به کلام معصومان(ع) می‌‏توان چگونگی آگاه شدن حضرت مهدی(ع)‏ از هنگام ظهور را به راحتی به دست آورد.
  • همان‏گونه که بیان شد، در روایات فراوانی، از ظهور آن حضرت، حادثه‏‌ای ناگهانی یاد شده و روشن است ناگهانی بودن آن، با تعیین قبلی وقت منافات دارد؛ چرا که وقتی برای امری زمان مشخص شد، دیگر دفعی و ناگهانی بودن آن معنا نخواهد داشت.
  • به طور مسلم، کسانی که تعیین وقت می‏‌کنند، سخنشان خلاف این گروه روایات است. پاره‏‎ای از این روایات را این‏گونه می‏‌توان دسته‏‌بندی کرد:
  1. اصلاح امر ظهور در یک شب؛ امام علی(ع) فرمود: "پیامبر(ص) فرمود: مهدی از ما اهل بیت(ع) است که خداوند سبحانه و تعالی امر فرج او را در یک شب اصلاح می‌‏فرماید" [۳]
  2. آمدن همانند شهاب فروزان؛ امام باقر(ع) پس از بیان غیبت حضرت مهدی(ع)‏، فرمود: "او همانند شهابی شعله‌‏ور در تاریکی شب، آشکار خواهد شد"[۴]
  • البته در برخی روایات، به صورت محدود، زمان‌‏هایی برای رخداد این حادثه بزرگ ذکر شده است. این گونه روایات به چند دسته تقسیم می‏‌شود:
  1. روایاتی که جمعه را روز ظهور معرفی کرده است[۵]؛
  2. روایاتی که روز ظهور را مصادف با روز عاشورا ذکر کرده است[۶]؛
  3. روایاتی که ظهور حضرت مهدی(ع) را در سال فرد ذکر کرده است[۷]؛
  4. برخی روایات نیز روز ظهور را شنبه ذکر کرده است[۸].
  1. الهام‏؛ بدون شک، معصومان(ع) مورد الهام خداوند سبحانه و تعالی قرار می‌‏گیرند وحی، به صورت رسمی با رحلت پیامبر اکرم(ص) پایان گرفت؛ ولی در موارد فراوانی به اهل بیت(ع) الهاماتی می‌‏شده و خواهد شد. برخی روایات چگونگی آگاه شدن حضرت مهدی(ع) از زمان ظهور را از راه الهام ذکر کرده است[۹].
  2. برافراشته شدن پرچم قیام‏: در روایاتی اشاره شده است که وقتی ظهور آن حضرت نزدیک شد، پرچمی که آن حضرت هنگام ظهور در دست خواهد داشت، به اذن و اراده الهی برافراشته شده، امام(ع) را به فرمان قیام آگاه خواهد کرد[۱۰].
  3. بیرون آمدن شمشیر آن حضرت از غلاف:‏ رسول گرامی اسلام(ص) فرمود: "برای او شمشیری است در غلاف؛ هنگامی که وقت ظهورش فرارسید، آن شمشیر از غلافش خارج می‏شود. خداوند سبحانه و تعالی آن شمشیر را به سخن در می‌‏آورد و شمشیر به حضرتش می‎‏گوید: ای ولی خدا! خارج شو که دیگر نشستن مقابل ستم‏ دشمنان خدا جایز نیست. پس او ظهور می‏‌کند"[۱۱]
  1. زنده نگه داشتن روح امید و انتظار در جامعه در طول غیبت حضرت مهدی(ع)‏؛
  2. معنا پیدا کردن امتحان شیعیان در عصر غیبت؛
  3. غافلگیر کردن مخالفان و دشمنان.
  • از آن‏جا که یکی از دلیل‌‏های غیبت حضرت مهدی(ع)‏ تلاش دشمنان برای نابودی آن حضرت بود، روشن بودن زمان ظهور، دشمنان را برای از بین بردن و مقابله با آن حضرت آماده می‌‏سازد؛ در حالی که نامعلوم بودن و ناگهانی بودن زمان ظهور، باعث غافلگیری دشمنان خواهد شد.
  • امام خمینی رهبر انقلاب نه فقط تعیین ادعای نزدیک بودن ظهور را نپذیرفته‏‌اند بلکه به نوعی چنین ذهنیتی را نیز مردود دانسته‌‏اند: "از غیبت صغرا تاکنون که بیش از هزار سال می‏گذرد و ممکن است صد هزار سال دیگر بگذرد و مصلحت اقتضاء نکند که حضرت تشریف بیاورد، در طول این مدت مدید احکام اسلامی باید زمین بماند و اجراء نشود؟! ...."[۱۲]
  • مرحوم آیت اللّه شیخ جواد تبریزی- یکی مراجع معاصر تقلید- نیز در این‏ باره می‌‏گوید: " باید زمینه را مساعد کنید که اگر غیبت، صد هزار سال هم طول بکشد، عقاید مردم خراب نشود".
  • فردی بود هرروز می‎‏گفت: "حضرت می‌‏آید؛ ظهور نزدیک شده یک بار گفت: سه ماه دیگر حتما آقا می‏آید. سه ماه بعد گفتیم: چه شد؟ گفت: بداء حاصل شد!"[۱۳].
  • ناگفته نگذارم برخی با مطرح کردن ظهور صغرا، بر این باورند ظهور آن حضرت بسیار نزدیک است.
  • همگان بر این امید هستیم که چنان باشد؛ اما هیچ دلیل روایی محکمی بر آن وجود ندارد. و تشبیه آن، با غیبت صغرا نیز نادرست است[۱۴].

زمان ظهور در درسنامه امام شناسی

زمان ظهور امام مهدی در درسنامه

۱. آشکار کردن زمان ظهور، فقط از آن خداوندعزوجل است. در روایت مشهوری آمده است: وقتی دعبل شاعر بلند آوازه شیعی در محضر امام رضا(ع) در ضمن قصیده‌ای، سخن از ظهور و قیام حضرت مهدی(ع) بر زبان جاری ساخت، آن حضرت در حالی که سرشک از دیدگانش جاری بود، رو به دعبل کرد و فرمود:‌ای خزاعی! همانا روح القدس بر زبانت، این دو بیت را جاری ساخت. آیا می‌دانی این امام کیست و چه زمانی قیام می‌کند؟ آن گاه خود آن حضرت به معرفی امام مهدی(ع) پرداخت. سپس درباره زمان ظهورش چنین فرمود: اما اینکه "چه زمانی ظهور خواهد کرد"، این خبردادن از وقت است. پدرم از پدرش و ایشان از پدرانش از رسول گرامی اسلامی(ص) نقل کرده‌اند که وقتی از آن حضرت سؤال شد:‌ای رسول خدا! چه زمانی قائم از ذریه شما ظهور می‌کند؟ آن حضرت فرمود: «مَثَلُهُ مَثَلُ الساعَةِ»﴿اَلتي لاَ يُجَلِّيهَا لِوَقْتِهَا إِلاَّ هُوَ ثَقُلَتْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ لاَ تَأْتِيكُمْ إِلاَّ بَغْتَةً﴾[۱۹][۲۰]؛ جز او [هیچ کس] آن را به موقع خود آشکار نمی‌گرداند. [این حادثه] بر آسمان‌ها و زمین گران است، جز ناگهان به شما نمی‌رسد.
۲. روایات فراوانی ظهور را ناگهانی دانسته[۲۴] و احادیثی اصلاح امر فرج را یک شَبِه ذکر کرده است. امام علی(ع) نقل کرده که پیامبر(ص) فرمود: «"اَلْمَهْدِی مِنا اَهْلَ الْبَیْتِ یُصْلِحُ الله لَهُ اَمْرَهُ فِی لَیْلَهٍ"»[۲۵]؛ مهدی از ما اهل بیت است که خداوند امر فرج او را در یک شب اصلاح می‌فرماید. امام باقر(ع) نیز پس از بیان غیبت حضرت مهدی(ع)، فرمود: «"ثُم یَبْدُو کَالشهَابِ الْوَقادِ فِی ظُلْمَهِ اللیْل"»[۲۶]؛ او همانند شهابی شعله ور در تاریکی شب، آشکار خواهد شد.

زمان ظهور امام مهدی در موعودنامه

وقاتون در موعودنامه

  • یعنی کسانی که برای ظهور، وقت تعیین می‌کنند. امام باقر (ع) در پاسخ کسی که پرسید: آیا برای ظهور، وقت تعیین شده است‌؟ سه بار فرمود: "كَذَبَ الْوَقَّاتُونَ"[۳۴]. امام صادق (ع) نیز در پاسخ همان پرسش، چنین گفت[۳۵][۳۶].

وقت ظهور در موعودنامه

پرسش‌های مستقیم

جستارهای وابسته

منابع

  1. سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت
  2. سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت ج۳
  3. مجتبی تونه‌ای، موعودنامه
  4. مقامی، مهدی، درسنامه امام‌شناسی

پانویس

  1. ↑ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج ۱، ص ۳۶۸، ح ۲
  2. ↑ سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص ۴۶۱ - ۴۶۴.
  3. ↑ " الْمَهْدِيُ‏ مِنَّا أَهْلَ‏ الْبَيْتِ‏ يُصْلِحُ‏ اللَّهُ‏ لَهُ‏ أَمْرَهُ‏ فِي‏ لَيْلَةٍ ‏‏ "، شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، ص ۱۵۲
  4. ↑ " ثُمَ‏ يَبْدُو كَالشِّهَابِ‏ الْوَقَّادِ فِي‏ ظُلْمَةِ اللَّيْل‏‏‏ "، شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۱۵۹؛ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، ص ۳۲۴
  5. ↑ شیخ صدوق، الخصال، ح ۲، ص ۳۹۴
  6. ↑ شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ج ۴، ص ۳۰۰
  7. ↑ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۴۵۳؛ فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ص ۲۶۳؛ طبرسی، اعلام الوری، ص ۴۵۹
  8. ↑ شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ج ۴، ص ۳۳۳؛ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۲، ص ۶۵۳
  9. ↑ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج ۱، ص ۳۴۳؛ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۱۶۴؛ محمد بن عمر کشی، رجال الکشی، ص ۱۹۲
  10. ↑ ر. ک: شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، ص ۱۵۵؛ راوندی، الخرائج و الجرائح، ح ۲، ص ۵۵۰، کفایة الاثر، ص ۲۶۶
  11. ↑ کمال الدین و تمام النعمة، ج ۱، ص ۱۵۵
  12. ↑ امام خمینی، ولایت فقیه، ص ۲۷
  13. ↑ شیخ جواد تبریزی در دیدار دانش‏پژوهان مرکز تخصصی مهدویّت، فصلنامه انتظار، ج ۵، ص ۱۷
  14. ↑ سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص ۴۶۱ - ۴۶۴.
  15. ↑ «إِنَّمَا مَثَلُهُ كَمَثَلِ السَّاعَةِ ﴿ثَقُلَتْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ لَا تَأْتِيكُمْ إِلَّا بَغْتَةً﴾»؛ الإنصاف فی النص علی الأئمة، ص۱۵۳.
  16. ↑ «كُنْتُ عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) إِذْ دَخَلَ عَلَيْهِ مِهْزَمٌ فَقَالَ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاكَ أَخْبِرْنِي عَنْ هَذَا الْأَمْرِ الَّذِي نَنْتَظِرُ مَتَى هُوَ فَقَالَ يَا مِهْزَمُ كَذَبَ الْوَقَّاتُونَ وَ هَلَكَ الْمُسْتَعْجِلُونَ وَ نَجَا الْمُسَلِّمُونَ»؛ الکافی، ج۱، ص۳۶۸.
  17. ↑ «كَذَبَ الْوَقَّاتُونَ‌، إِنَّا أَهْلُ بَيْتٍ لَانُوَقِّتُ»؛ الکافی، ج۱، ص۳۶۸.
  18. ↑ مقامی، مهدی، درسنامه امام‌شناسی، ص:۲۲۱-۲۲۳.
  19. ↑ اعراف، آیه ۱۸۷.
  20. ↑ صدوق، عیون اخبار الرضا(ع)، ج ۲، ص ۲۶۶؛ همو، کمال الدین و تمام النعمه، ج ۲، ص ۳۷۲.
  21. ↑ اعراف، آیه ۱۸۸.
  22. ↑ طوسی، کتاب الغیبه، ص ۲۹۱.
  23. ↑ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج۲، ص۵۱۶، ح۴۴؛ قطب الدین راوندی، الخرایج والجرایح، ج ۳، ص ۱۱۲۸؛ طوسی، کتاب الغیبه، ص ۳۹۵.
  24. ↑ بر خلاف پندار کسانی که ظهور را با غیبت مقایسه کرده، گفته‌اند: چون غیبت صغرا مقدمه غیبت کبرا بود، پس دورانی به عنوان ظهور اصغر در پیش داریم.
  25. ↑ نعمانی، الغیبه، ص۱۶۳؛ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج۱، ص۱۵۲.
  26. ↑ طوسی، کتاب الغیبه، ص۱۵۹؛ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج۱، ص۳۲۴.
  27. ↑ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۳۴۳، ح۳۰؛ نعمانی، الغیبه، ص۱۸۷، ح۴۰؛ طوسی، کتاب الغیبه، ص۱۶۴؛ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج۲، ص۳۴۹، ح۴۲؛ محمد بن عمر کشی، رجال الکشی، ص۱۹۲.
  28. ↑ سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، ج۳ ، ص۱۵۸-۱۶۲.
  29. ↑ بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۱۸۲.
  30. ↑ همان، ص ۱۰۳.
  31. ↑ منتخب الاثر، ص ۱۲۴ و ۲۲۴.
  32. ↑ ارشاد مفید، ج ۲، ص ۳۷۹.
  33. ↑ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۳۷۹.
  34. ↑ کافی، ج ۱، ص ۳۶۸؛ بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۱۱۸؛ غیبة نعمانی، ص ۲۹۴.
  35. ↑ غیبة نعمانی، ص ۲۹۴.
  36. ↑ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۷۵۷.
  37. ↑ کافی، ج ۱، ص ۳۶۸.
  38. ↑ احتجاج طبرسی، ج ۲، ص ۲۸۱.
  39. ↑ آخرین امید، داود الهامی، ص ۳۸۲.
  40. ↑ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۷۵۷.
برگرفته از «https://fa.imamatpedia.com/w/index.php?title=زمان_ظهور_امام_مهدی&oldid=1052008»