قیام‌های پیش از ظهور

متن این جستار آزمایشی است؛ امید می رود در آینده نه چندان دور آماده شود. برای اطلاع از جزئیات بیشتر به بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت مراجعه کنید.

مقدمه

در روایات فراوانی، خاندان امامان(ع)، به پرهیز از قیام پیش از ظهور حضرت مهدی(ع)‏ سفارش شده‏‌اند.
از جمله روایاتی که برای مشروع نبودن تشکیل حکومت در عصر غیبت، مورد استفاده واقع شده، روایاتی است که به ظاهر قیام مسلحانه را پیش از ظهور مهدی(ع) منع می‌‏کند و تأکید دارد که این گونه قیام‏‌ها به ثمر نم‌ی‏رسد. روایات یاد شده را شیخ حر عاملی در "وسائل الشیعه" گرد آورده است.

نخست: روایات طاغوت بودن پرچم‌داران قیام‌های پیش از ظهور

برخی از این روایات، به طور عام، هر نوع قیام و برافراشتن هر پرچمی را پیش از ظهور حضرت حجّت(ع) محکوم و پرچمدار آن را طاغوت یا مشرک معرفی می‌‏کنند. امام صادق(ع) فرمود: "هر پرچمی پیش از قیام قائم بر افراشته شود، صاحب آن، طاغوتی است که برابر خدا پرستش می‌‏شود"^[۱]. برافراشتن پرچم، کنایه از اعلان جنگ با نظام حاکم و تلاش برای تأسیس حکومت جدید است. واژه "طاغوت" و جمله " يُعْبَدُ مِنْ‏ دُونِ‏ اللَّهِ ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏" در این حدیث به خوبی بیان‌گر آن است که مقصود از "پرچم برافراشته شده پیش از قیام قائم" پرچمی است که مقابل خدا و رسول(ص) و امام(ع) برافراشته شود و برافرازنده آن، مقابل حکومت خدا، حکومتی تأسیس کند و در پی آن باشد که به خواسته‌‏های خود جامه عمل بپوشاند. بنابراین، نمی‌‏توان شخص صالحی را که برای حاکمیت دین، قیام و اقدام کرده است، طاغوت خواند؛ زیرا در این صورت، چنین پرچمی نه فقط مقابل پرچم قائم برافراشته نشده که در مسیر و طریق و جهت او خواهد بود. افزون بر این، اگر با استناد به این روایات، هرگونه قیام و نهضتی را محکوم و غیر مشروع بدانیم، این‏گونه برداشت، با روایت‏‌های جهاد، امر به معروف و نهی از منکر و نیز با سیره پیامبر(ص) و امامان(ع) تعارض دارد و در مقام تعارض، باید از این روایات صرف نظر کرد.

دوم: روایات شکست قیام‌های پیش از ظهور

روایاتی که بیانگر ناکامی و موفق نشدن قیام‌‏های پیش از قیام مهدی(ع) است. این دسته از روایات، در ضمن، به مشروع نبودن تلاش برای ایجاد حکومت اسلامی اشاره دارد؛ زیرا قیامی که بدون ثمر باشد، از دیدگاه عقل و عقلا ناپسند است. امام سجاد(ع) فرمود: "به خدا سوگند! هیچ‏‌یک از ما پیش از قیام قائم خروج نمی‏‌کند؛ مگر این‏که مثل او، مانند جوجه‌‏ای است که پیش از محکم شدن بال‏هایش از آشیانه پرواز کرده باشد. در نتیجه، کودکان او را گرفته و با او به بازی می‌‏پردازند"^[۲].
از این روایت نتیجه گرفته‌‏اند که قیام برای تشکیل حکومت اسلامی، نه فقط بی‏‌نتیجه است که گرفتاری و ناراحتی اهل بیت(ع) را نیز در پی دارد؛ بنابراین باید از تشکیل حکومت اسلامی پیش از قیام مهدی(ع) چشم پوشید.
استناد به این روایت و مانند آن از جهاتی باطل است:

این روایت، در صدد این نیست که اصل جواز قیام را رد کند؛ بلکه پیروزی را نفی می‌‏کند. اگر نفی جواز کند، قیام امام حسین(ع) برابر یزید و نیز قیام زید بن علی و حسین بن علی شهید فخ و ... را محکوم کرده است، با این‏که بدون تردید، این قیام‏‌ها مورد تأیید امامان(ع) بوده است.
عدم پیروزی قیام، دلیل نفی تکلیف به قیام نیست؛ برای نمونه در جنگ صفین، شایع شد که معاویه مرده است. این خبر باعث شادی مردم شد. اما حضرت علی(ع) در مقابل شادی مردم، فرمود: "سوگند به آن خدا که جان من در قبضه قدرت او است! معاویه هلاک نمی‌‏شود تا مردم بر او هماهنگ شوند. از آن حضرت پرسیدند: بنابراین، چرا با او می‏‌جنگید؟ امام فرمود: می‌‏خواهم بین خود و خدایم عذر داشته باشم"^[۳]. این روایت و مانند آن، بیانگر این معنا است که انسان مسلمان، باید به تکلیف خود عمل کند و نباید انتظار داشته باشد به نتیجه مطلوب برسد.
امکان دارد مقصود از جمله " مِنَّا أَهْلَ‏ الْبَيْت‏‏ ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏" فقط امامان معصوم(ع) باشد؛ زیرا شیعیان، از آنان انتظار خروج مسلحانه داشتند و ایشان با توجّه به شرایط حاکم بر آن زمان، می‌‏خواستند با اخبار غیبی، آنان را قانع کنند که هرکس از ما پیش از قیام قائم خروج کند، به علت نبود امکانات لازم، پیروز نخواهد شد و مصلحت اقتضا می‌‏کند خروج مسلحانه نداشته باشند.
در برخی روایات، به قیام‏‌های پیش از قیام قائم بشارت داده شده است که زمینه‌‏ساز حکومت مهدی(ع) هستند. بدون تردید، زمینه‌‏سازی آن‏ها، به لحاظ موفقیت آن قیام‌‏ها است. افزون بر این‏که ایجاد آمادگی، خود بزرگ‏ترین ثمره این قیام‏‌ها می‌‏باشد.
اگر بگوییم این روایات در بیان نهی از مبارزه با ستم و فساد است، با آیات جهاد و امر به معروف و نهی از منکر و نیز با سیره امامان معصوم(ع) ناسازگار است؛ از این‌‏رو باید به دور افکنده شود.

سوم: روایات سکوت و خانه‌نشینی در راه ایجاد حکومت اسلامی

روایاتی که برای مشروع نبودن تلاش در راه ایجاد حکومت اسلامی در دوره غیبت، بدان‏ها استناد شده است. این روایات، مردم را به سکوت و سکون فرامی‌‏خواند و از مشارکت در هر قیام و مبارزه‏ای پیش از تحقق نشانه‏‌های ظهور باز می‌‏دارد. امام صادق(ع) فرمود: "ای سدیر! در خانه بنشین و به زندگی بچسب. آرامش داشته باش، تا آن هنگام که شب و روز آرام هستند؛ اما هنگامی که خبر رسید که سفیانی خروج کرده به سوی ما بیا، اگرچه با پای پیاده باشد"^[۴].
از دیدگاه برخی، مقتضای این روایات به سدیر منحصر نیست؛ بلکه بر همه واجب است تا خروج سفیانی و دیگر نشانه‌‏ها و سرانجام تا قیام قائم(ع)، سکوت کرده و از قیام و خروج خودداری کنند.
در پاسخ گفتنی است تعمیم حکم به همه افراد، در همه زمان‏‌ها متوقف بر این است که آگاه باشیم شخص خاص یا مورد خاصی، مورد نظر امام نبوده است. در روایات یاد شده و مانند آن، نه فقط چنین علمی نداریم که خلاف آن برای ما ثابت است^[۵].

چهارم: روایات سرزنش شتاب برای نابود کردن دشمنان

از روایاتی که بر مشروع نبودن ایجاد حکومت اسلامی در دوره غیبت بدان استناد شده، روایاتی است که به صبر دعوت کرده و از شتاب، نهی کرده است. در برخی از این روایات، آمده است که انسان مسلمان، پیش از فرارسیدن موعد فرج و زوال ملک ستمگر، نباید خود را به زحمت بیندازد و دنبال برقراری حکومت عدل باشد. امام علی(ع) فرمود: "به زمین بچسبید و بر بلاها صبر کنید. دست‏ها و شمشیرهایتان را در جهت خواست‏های زبانتان به حرکت درنیاورید و در آنچه خداوند سبحانه و تعالی برای شما در آن عجله قرار نداده، عجله نکنید. اگر کسی از شما در رخت‏خواب بمیرد، ولی به خدا و رسول و اهل بیت رسول، شناخت و معرفت داشته باشد، شهید از دنیا رفته و اجر او با خدا است و آنچه را از اعمال نیک نیت داشته، پاداشش را خواهد برد و همان نیت خیر او در ردیف به کار گرفتن شمشیر است. بدانید که برای هرچیز مدّت و سرآمدی است^[۶].
بدون تردید سخنان امام علی(ع) در ارتباط با مورد خاص و شرایط ویژه است. از طرفی روایاتی نیز از امامان(ع) نقل شده که در آن، بسیاری از قیام‏‌های علویان و غیر آن، تأیید شده است. همچنین قیام‌‏هایی صورت گرفته است که شیعیان و عالمان معروف، در آن شرکت داشته‌‏اند. این دسته از روایات، روایات پیشین را توضیح می‌‏دهند و تفسیر می‌‏کنند؛ از جمله محمد بن ادریس، در کتاب سرائر آورده است: فردی در محضر امام صادق(ع) سخن از قیام به میان آورد و از خروج کسانی پرسید که از اهل بیت قیام می‌‏کنند، سؤال کرد. حضرت فرمود: پیوسته من و شیعیانم بر خیر هستیم، تا هنگامی که قیام‏‌کننده از آل محمد(ع) قیام کند. چقدر دوست دارم که شخصی از آل محمد(ع) قیام کند و من مخارج خانواده او را بپردازم" لَا أَزَالُ‏ أَنَا وَ شِيعَتِي‏ بِخَيْرٍ مَا خَرَجَ‏ الْخَارِجِيُ‏ مِنْ‏ آلِ‏ مُحَمَّدٍ وَ لَوَدِدْتُ‏ أَنَ‏ الْخَارِجِيَ‏ مِنْ‏ آلِ‏ مُحَمَّدٍ خَرَجَ‏ وَ عَلَيَ‏ نَفَقَةُ عِيَالِهِ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏".
نیز روایاتی که درباره سنگینی مسئولیت مسلمانان راستین و ارزش آنان در دوران غیبت وارد شده است که روایات پیشین را که در نهی از قیام مسلحانه وارد شده بود رد می‏‌کند.
افزون بر آنچه گفته شد، تأیید برخی از قیام‌‏ها- از جمله قیام زید، قیام حسین بن علی شهید فخ و قیام توابین- خود دلیلی بر تأویل روایات‏ ناهی از قیام است^[۷]^[۸].

پرسش مستقیم

آیا روایت صحیحی داریم که بگوید هر پرچمی یا حکومتی که قبل از قیام امام مهدی برپا شود باطل یا طاغوت است؟ (پرسش)

جستارهای وابسته

منابع

سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت

پانویس

با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:

↑ " كُلُ‏ رَايَةٍ تُرْفَعُ‏ قَبْلَ‏ قِيَامِ‏ الْقَائِمِ‏ فَصَاحِبُهَا طَاغُوتٌ‏ يُعْبَدُ مِنْ‏ دُونِ‏ اللَّهِ‏ عَزَّ وَ جَلَ‏‏‏ ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"، محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج ۸، ص ۲۹۵، ح ۴۵۲
↑ " و اللّه‏ لا يخرج‏ منّا واحد قبل‏ خروج‏ القائم‏ إلاّ كان مثله مثل فرخ طار من و كره قبل أن يستوي جناحاه فأخذه الصبيان فعبثوا به‏‏‏‏ ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"، محمد بن یعقوب کلینی، الکافی،، ج ۸، ص ۲۶۴؛ نعمانی، الغیبة، ص ۱۹۹، ح ۱۴
↑ ابن شهرآشوب، المناقب، ج ۲، ص ۲۵۹
↑ " يَا سَدِيرُ، الْزَمْ‏ بَيْتَكَ‏، وَ كُنْ‏ حِلْساً مِنْ‏ أَحْلَاسِهِ‏، وَ اسْكُنْ‏ مَا سَكَنَ‏ اللَّيْلُ‏ وَ النَّهَارُ، فَإِذَا بَلَغَكَ‏ أَنَ‏ السُّفْيَانِيَ‏ قَدْ خَرَجَ‏، فَارْحَلْ‏ إِلَيْنَا وَ لَوْ عَلى‏ رِجْلِك‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"، محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج ۸، ص ۲۶۴، ح ۳۸۳
↑ ر. ک: محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج ۲، ص ۲۴۲.
↑ سید رضی، نهج البلاغه، خطبه ۲۳۳
↑ ر. ک: جمعی از نویسندگان، چشم‏ به‏ راه مهدی(ع)، مقاله « حکومت اسلامی در عصر انتظار»، محمد صادق مزینانی، ص ۱۱۹- ۱۳۸
↑ سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص ۳۴۹ - ۳۵۴.

[1] " كُلُ‏ رَايَةٍ تُرْفَعُ‏ قَبْلَ‏ قِيَامِ‏ الْقَائِمِ‏ فَصَاحِبُهَا طَاغُوتٌ‏ يُعْبَدُ مِنْ‏ دُونِ‏ اللَّهِ‏ عَزَّ وَ جَلَ‏‏‏ ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"، محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج ۸، ص ۲۹۵، ح ۴۵۲

[2] " و اللّه‏ لا يخرج‏ منّا واحد قبل‏ خروج‏ القائم‏ إلاّ كان مثله مثل فرخ طار من و كره قبل أن يستوي جناحاه فأخذه الصبيان فعبثوا به‏‏‏‏ ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"، محمد بن یعقوب کلینی، الکافی،، ج ۸، ص ۲۶۴؛ نعمانی، الغیبة، ص ۱۹۹، ح ۱۴

[3] ابن شهرآشوب، المناقب، ج ۲، ص ۲۵۹

[4] " يَا سَدِيرُ، الْزَمْ‏ بَيْتَكَ‏، وَ كُنْ‏ حِلْساً مِنْ‏ أَحْلَاسِهِ‏، وَ اسْكُنْ‏ مَا سَكَنَ‏ اللَّيْلُ‏ وَ النَّهَارُ، فَإِذَا بَلَغَكَ‏ أَنَ‏ السُّفْيَانِيَ‏ قَدْ خَرَجَ‏، فَارْحَلْ‏ إِلَيْنَا وَ لَوْ عَلى‏ رِجْلِك‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏"، محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج ۸، ص ۲۶۴، ح ۳۸۳

[5] ر. ک: محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج ۲، ص ۲۴۲.

[6] سید رضی، نهج البلاغه، خطبه ۲۳۳

[7] ر. ک: جمعی از نویسندگان، چشم‏ به‏ راه مهدی(ع)، مقاله « حکومت اسلامی در عصر انتظار»، محمد صادق مزینانی، ص ۱۱۹- ۱۳۸

[8] سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص ۳۴۹ - ۳۵۴.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]