فراگیر شدن ظلم و فساد: تفاوت میان نسخه‌ها

از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۲۱: خط ۲۱:
*از مجموع [[روایات]]، نوعی همسانی میان واژگان [[عدل و داد]] و [[ظلم و جور]] دیده می‌شود؛ یعنی همان طور که در [[جامعه بعد از ظهور]]، [[عدل و داد]] فراگیر و همه جانبه می‌شود، در [[جامعه]] [[پیش از ظهور]] نیز [[ظلم و جور]] فراگیر و همه جانبه خواهد شد؛ نه این که همه [[ظالم]] باشند.<ref>ر.ک. نویسندگان کتاب آفتاب مهر، ج ۱، ص ۱۶۴ ـ ۱۶۷</ref>
*از مجموع [[روایات]]، نوعی همسانی میان واژگان [[عدل و داد]] و [[ظلم و جور]] دیده می‌شود؛ یعنی همان طور که در [[جامعه بعد از ظهور]]، [[عدل و داد]] فراگیر و همه جانبه می‌شود، در [[جامعه]] [[پیش از ظهور]] نیز [[ظلم و جور]] فراگیر و همه جانبه خواهد شد؛ نه این که همه [[ظالم]] باشند.<ref>ر.ک. نویسندگان کتاب آفتاب مهر، ج ۱، ص ۱۶۴ ـ ۱۶۷</ref>


==فراگیر شدن [[فساد]] [[شرط ظهور]] نیست==
==[[روایات]] [[فساد]] در [[زمان ظهور]] و [[پندار]] اشتباه [[مردم]]==
{{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول ={{وسط‌چین}}'''[[چرا با وجود فساد در جهان امام مهدی ظهور نمی‌کنند؟ (پرسش)|چرا با وجود فساد در جهان امام مهدی ظهور نمی‌کنند؟]]'''{{پایان}}
{{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول ={{وسط‌چین}}'''[[چرا با وجود فساد در جهان امام مهدی ظهور نمی‌کنند؟ (پرسش)|چرا با وجود فساد در جهان امام مهدی ظهور نمی‌کنند؟]]'''{{پایان}}
|تاریخ بایگانی| منبع = <small>[[مهدویت (پرسش)|(پرسمان مهدویت)]]</small>| تراز = راست| عرض = ۱۰۰px| اندازه خط = ۱۳px|رنگ پس‌زمینه=#F8FBF9| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = وسط}}
|تاریخ بایگانی| منبع = <small>[[مهدویت (پرسش)|(پرسمان مهدویت)]]</small>| تراز = راست| عرض = ۱۰۰px| اندازه خط = ۱۳px|رنگ پس‌زمینه=#F8FBF9| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = وسط}}
*باید توجه داشت [[شیوع ظلم و فساد]] [[پیش زمینۀ ظهور]] نیست، به [[دلیل]] آنکه اولاً [[فراگیر شدن ظلم و ستم]] [[شرط ظهور]] نیست، ثانیاً از [[علائم حتمی ظهور]] نیست و ثالثاً طبق [[روایات]]، [[یاران امام زمان]]{{ع}} [[پیش از ظهور]] [[حضرت]] در آن [[جامعه]] رشد کرده و [[تربیت یافته]] اند، پس بی‌شک، جامعه‌ای که توان پرورش و [[تربیت]] [[یاران]] آن چنانی را داشته باشد، باید در آن، زمینه‌ها و بستر مناسب نیز وجود داشته باشد.<ref>ر.ک. نویسندگان کتاب آفتاب مهر، ج ۱، ص ۱۶۴ ـ ۱۶۷</ref>
*برخی از [[روایات]]<ref>ر.ک. ملاحم سید بن طاووس، ص۱۴۴، ۱۴۹</ref> در مورد [[ظهور]] [[امام زمان]] {{ع}} حکایت از آن دارد، قبل از [[ظهور]]، [[جهان]] را [[فساد]] و [[تباهی]] فراخواهد گرفت و به [[برکت]] [[ظهور]]، سرتاسر [[جهان]] از [[عدالت]] پر می‌شود.<ref>ر.ک. [[محمد علی رضایی اصفهانی|رضایی اصفهانی، محمد علی]]، [[مهدویت ۱ (کتاب)|مهدویت]]، ص۸۱-۹۱</ref> پندار برخی بر این است که در [[روایات]] چنین آمده است: "هرگاه [[دنیا]] پر از [[ظلم]] شد، [[مهدی]] خواهد آمد"، در حالی که این تصور غلط است و هرگز [[روایات]] چنین چیزی نفرموده، آنچه در [[روایات]] آمده این است: {{متن حدیث|"يَمْلَأُ اللَّهُ بِهِ الْأَرْضَ عَدْلًا وَ قِسْطاً كَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً"}}؛ [[خداوند]] به [[ظهور]] [[حضرت مهدی]] {{ع}}، [[زمین]] را پر از [[عدل]] و داد خواهد کرد، پس از آنکه پر از [[ظلم]] و [[جور]] شده است.<ref>طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری، ص۴۲۴</ref><ref>ر.ک. [[محمد جواد مروجی طبسی|مروجی طبسی، محمد جواد]]، [[بامداد بشریت (کتاب)|بامداد بشریت]]، ص۷۱-۷۲</ref>
*به عبارتی دیگر بنابر [[احادیث فراگیر شدن ظلم و فساد]]، هرگاه [[امام مهدی]]  بیاید، [[زمین]] را پر از [[عدل]] و داد می‌کند، نه اینکه هرگاه پر از [[ظلم و جور]] شد، [[امام زمان]]  خواهد آمد.<ref>ر.ک. [[محمد جواد مروجی طبسی|مروجی طبسی، محمد جواد]]، [[بامداد بشریت (کتاب)|بامداد بشریت]]، ص۷۱-۷۲</ref> [[بهترین]] [[دلیل]] بر اینکه [[ظهور امام زمان]] در گرو [[فراوانی ظلم و فساد]] نیست، این است که اکنون [[ظلم]] و [[فساد]] و [[بی‌عدالتی]] همه جا را فرا گرفته است. اگر [[ظهور امام زمان]] در گرو فراگیر شدن ظلم و فساد در [[جهان]] باشد، سال‌ها پیش باید [[ظهور]] می‌کرد. پس [[فساد]] [[هدف]] نیست، بلکه [[آمادگی]] [[هدف]] است. برخلاف آنچه بعضی تصور می‌کنند.<ref>ر.ک. [[محمد جواد مروجی طبسی|مروجی طبسی، محمد جواد]]، [[بامداد بشریت (کتاب)|بامداد بشریت]]، ص۷۱-۷۲</ref>
*بنابر [[حدیث]] فوق، هرگاه [[امام مهدی]]  بیاید، [[زمین]] را پر از [[عدل]] و داد می‌کند، نه اینکه هرگاه پر از [[ظلم]] و [[جور]] شد، [[امام زمان]]  خواهد آمد.<ref>ر.ک. [[محمد جواد مروجی طبسی|مروجی طبسی، محمد جواد]]، [[بامداد بشریت (کتاب)|بامداد بشریت]]، ص۷۱-۷۲</ref> بهترین [[دلیل]] بر اینکه [[ظهور]] [[امام زمان]] در گرو فراوانی [[ظلم]] و [[فساد]] نیست، این است که اکنون [[ظلم]] و [[فساد]] و [[بی‌عدالتی]] همه جا را فرا گرفته است. اگر [[ظهور]] [[امام زمان]] در گرو [[فراگیر شدن ظلم]] و [[فساد]] در [[جهان]] باشد، سال‌ها پیش باید [[ظهور]] می‌کرد<ref>ر.ک. قرائتی، محسن، شرایط ظهور از دیدگاه قرآن کریم، ص ۱۱۰ـ۱۱۱.</ref>. پس [[فساد]] [[هدف]] نیست، بلکه [[آمادگی]] [[هدف]] است. برخلاف آنچه بعضی تصور می‌کنند.<ref>ر.ک. [[محمد جواد مروجی طبسی|مروجی طبسی، محمد جواد]]، [[بامداد بشریت (کتاب)|بامداد بشریت]]، ص۷۱-۷۲</ref>


==نتیجه گیری==
===چیستی [[فراگیری فساد]] و منشأ آن===
*بنابراین آنچه برای تسریع [[ظهور]] [[مصلح جهانی]] لازم است، وجود [[ظلم]] و [[فساد]] در سراسر [[زمین]] نیست، بلکه یک [[آمادگی]] و [[تشنگی]] لازم است. البته نمی‌توان [[انکار]] کرد که [[افزایش ظلم و فساد]] یکی از علل [[آمادگی]] و [[تشنگی]] خواهد بود، چه اینکه وقتی [[مردم]] [[جهان]] ثمرۀ تلخ و شوم [[تبعیض‌ها]] و [[بی‌عدالتی‌ها]] را بچشند، ناراحت می‌شوند و در جستجوی یک طریق [[اصلاح]] و یافتن یک [[مصلح جهانی]] گام برمی‌دارند. و اینکه هستۀ اصلی زمینه برای [[ظهور]]، [[آمادگی]] و [[آگاهی]] از عواقب وضع نابسامان امروز دنیاست، نه اینکه وجود [[ظلم]] و [[فساد]] [[هدف]] اصلی باشد.<ref>ر.ک. [[محمد جواد مروجی طبسی|مروجی طبسی، محمد جواد]]، [[بامداد بشریت (کتاب)|بامداد بشریت]]، ص۷۱-۷۲</ref>
*معنای فراگیر شدن [[فساد]] و [[ظلم]] و [[ستم]] این است که بدی‌‌ها بر خوبی‌ها و [[ضد ارزش‌ها]] بر [[ارزش‌ها]] [[غلبه]] یابد و شعله [[آتش]] [[فتنه]]، دامن همه را بگیرد و [[جامعه‌ انسانی]] در باتلاق [[فساد]] فرو رود که یکی از مهم‌ ترین مظاهر این [[فساد]]، گسترش [[حاکمیت]] [[استکبار]] و محرومیت و ضعیف شدن اهل [[دین]] است<ref>ر.ک. [[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۵۳۴؛ [[محمد علی رضایی اصفهانی|رضایی اصفهانی، محمد علی]]، [[مهدویت ۱ (کتاب)|مهدویت]]، ص۸۱-۹۱</ref>. [[شهید مطهری]] می‌نویسند: "فراگیر شدن [[ظلم]] و [[فساد]] آن است که هر یک از سعید، [[شقی]]، گروه [[حق]] و [[باطل]]، به اوج کار خود می‌رسند، [[ستم]] کاران به نهایت [[ستم]] کاری و [[صالحان]] در نهایت [[مظلومیت]] و [[استضعاف]]<ref>ر.ک. [[مرتضی مطهری|مطهری، مرتضی]]، [[قیام و انقلاب مهدی از دیدگاه فلسفه تاریخ (کتاب)|قیام و انقلاب مهدی از دیدگاه فلسفه تاریخ]]، ص۶۶</ref>.<ref>ر.ک. [[محمد علی رضایی اصفهانی|رضایی اصفهانی، محمد علی]]، [[مهدویت ۱ (کتاب)|مهدویت]]، ص۸۱-۹۱</ref>
*منشأ این [[ظلم]] و [[فساد]] اعمال و [[رفتار]] ناشایست و [[انتخاب]] غیر صحیح خود [[مردم]] است. [[خداوند]] در [[قرآن کریم]] می‌فرماید: {{متن قرآن|ظَهَرَ الْفَسَادُ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ بِمَا كَسَبَتْ أَيْدِي النَّاسِ}}.<ref>سوره روم، آیه۴۱؛ «به خاطر دستاورد مردم، در خشکى و دریا فساد و تباهی آشکار شد.»</ref>»<ref> ر.ک. [[محمد علی رضایی اصفهانی|رضایی اصفهانی، محمد علی]]، [[مهدویت ۱ (کتاب)|مهدویت]]، ص۸۱-۹۱</ref> فراگیر شدن [[فساد]]، و [[ظلم]] و [[ستم]] از نشانه‌های قبل از [[ظهور]] است چنانچه فراگیری [[عدالت]] از نشانه‌های اصلی [[حکومت]] [[حضرت مهدی]] است. این فراگیری [[ظلم]] و [[فساد]]<ref>ر.ک. [[محمد علی رضایی اصفهانی|رضایی اصفهانی، محمد علی]]، [[مهدویت ۱ (کتاب)|مهدویت]]، ص۸۱-۹۱</ref> در [[حقیقت]] [[تشبیه]] است نه شرطیّت و علیّت، یعنی علت تامّه برای [[ظهور]] نیست<ref>ر.ک. [[علی اصغر رضوانی|رضوانی، علی اصغر]]، [[موعودشناسی و پاسخ به شبهات (کتاب)|موعودشناسی و پاسخ به شبهات]]، ص۳۷۵، ۴۱۹؛ [[محمد علی رضایی اصفهانی|رضایی اصفهانی، محمد علی]]، [[مهدویت ۱ (کتاب)|مهدویت]]، ص۸۱-۹۱.</ref> بلکه نشانۀ قبل از [[ظهور]] است که به دنبال آن [[ظهور]] صورت می‌گیرد.<ref>ر.ک. ر[[محمد علی رضایی اصفهانی|رضایی اصفهانی، محمد علی]]، [[مهدویت ۱ (کتاب)|مهدویت]]، ص۸۱-۹۱</ref>
*وظیفۀ هر [[امام]]، از سوی [[خداوند]] با توجه به زمان و محیط و [[مردم]] تعیین شده است. [[امام مهدی]]{{ع}} [[آخرین امام]] است و وظیفۀ او، فراگیر کردن [[عدالت]] و [[اسلام]] در سرتاسر [[جهان]] است؛ لذا [[زمان ظهور]]، وقتی خواهد بود که واقعاً [[مردم]] قابلیّت پذیرش را در خود ایجاد کنند و [[حضرت]] را بخواهند و تا آخر همراه باشند<ref>ر.ک:  نویسندگان کتاب [[آفتاب مهر (کتاب)|آفتاب مهر]]، ج ۱، ص ۲۳۹ ـ ۲۴۰.</ref>.
 
===نتیجه گیری===
*بنابراین آنچه برای تسریع [[ظهور]] [[مصلح جهانی]] لازم است، وجود [[ظلم]] و [[فساد]] در سراسر [[زمین]] نیست، بلکه یک [[آمادگی]] و [[تشنگی]] لازم است، [[آمادگی]] جامعۀ انسانی برای پذیرش دولتی کاملاً حق‌گرا و ظلم‌ستیز، براساس فرمان‌های [[الهی]]<ref>ر.ک: پژوهشگران موسسۀ آینده روشن، [[مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها (کتاب)|مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها]]، ص ۱۷۳ ـ ۱۷۴.</ref>. البته نمی‌توان [[انکار]] کرد که افزایش [[ظلم]] و [[فساد]] یکی از علل [[آمادگی]] و [[تشنگی]] خواهد بود، چه اینکه وقتی [[مردم]] [[جهان]] ثمرۀ تلخ و شوم [[تبعیض‌ها]] و [[بی‌عدالتی‌ها]] را بچشند، ناراحت می‌شوند و در جستجوی یک طریق [[اصلاح]] و یافتن یک [[مصلح جهانی]] گام برمی‌دارند. و اینکه هستۀ اصلی زمینه برای [[ظهور]]، [[آمادگی]] و [[آگاهی]] از عواقب وضع نابسامان امروز دنیاست، نه اینکه وجود [[ظلم]] و [[فساد]] [[هدف]] اصلی باشد.<ref>ر.ک. [[محمد جواد مروجی طبسی|مروجی طبسی، محمد جواد]]، [[بامداد بشریت (کتاب)|بامداد بشریت]]، ص۷۱-۷۲</ref>


==پرسش مستقیم==
==پرسش مستقیم==
* [[مراد از گسترش و فراگیر شدن ظلم در آخر الزمان و پیش از ظهور چیست؟ (پرسش)]]
* [[مراد از گسترش و فراگیر شدن ظلم در آخر الزمان و پیش از ظهور چیست؟ (پرسش)]]
* [[چرا با وجود فساد در جهان امام مهدی ظهور نمی‌کنند؟ (پرسش)]]


{{پرسمان گسترش ظلم و فساد پیش از ظهور}}
{{پرسمان گسترش ظلم و فساد پیش از ظهور}}

نسخهٔ ‏۱۱ ژانویهٔ ۲۰۲۰، ساعت ۱۲:۳۱

متن این جستار آزمایشی است؛ امید می رود در آینده نه چندان دور آماده شود. برای اطلاع از جزئیات بیشتر به بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت مراجعه کنید.


برخی از روایات[۱] در مورد ظهور امام زمان(ع) حکایت از آن دارد، قبل از ظهور آن حضرت جهان از فساد و تباهی پر خواهد شد و به برکت ظهور آن حضرت، سرتاسر جهان از عدالت پر می‌شود.[۲] پندار برخی بر این است که در روایات چنین آمده است: "هرگاه دنیا پر از ظلم شد، مهدی خواهد آمد"، در حالی که این تصور غلط است و هرگز روایات چنین چیزی نفرموده، آنچه در روایات آمده این است: "خداوند به ظهور حضرت مهدی(ع)، زمین را پر از عدل و داد خواهد کرد، پس از آنکه پر از ظلم و جور شده است"[۳][۴]

مقدمه

دو دیدگاه دربارۀ فراگیر شدن ظلم

  1. فراگیر شدن ظلم و ستم به معنای غالبیت: طبق این دیدگاه، در آستانۀ ظهور، ظلم و ستم در جهان غالب شده و چهرۀ جهان، چهرۀ ظلم و ستم خواهد بود.[۱۶] در روایات به فراگیر شدن ظلم و ستم نیز در میان مردم اشاره شده است، البته فراگیر شدن ظلم و ستم نه ظالم و ستمگر.[۱۷] طبق این دیدگاه، فراگیر شدن ظلم و فساد آن است که هر یک از سعید، شقی، گروه حق و باطل، به اوج کار خود می‌رسند، ستمکاران به نهایت ستمکاری و صالحان در نهایت مظلومیت و استضعاف.[۱۸]
  2. فراگیر شدن ظلم و ستم به معنای کامل و تمام: گروهی قائلند فراگیر شدن ظلم و ستم در جهان به طور کامل و تمام صورت می‌پذیرد و جهان به صورت یک پارچه پر از ظلم و ستم خواهد شد و از صلاح و رستگاری هیچ خبری نیست.[۱۹]
  • البته دیدگاه صحیح همان دیدگاه اول است.[۲۰]

روایات دربارۀ فراگیر شدن ظلم و فساد و نکات آن

روایات فساد در زمان ظهور و پندار اشتباه مردم

چیستی فراگیری فساد و منشأ آن

نتیجه گیری

پرسش مستقیم

جستارهای وابسته

منابع

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:  

  1. ر.ک. ملاحم سید بن طاووس، ص۱۴۴، ۱۴۹
  2. ر.ک. رضایی اصفهانی، محمد علی، مهدویت، ص۸۱-۹۱
  3. طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری، ص۴۲۴: يَمْلَأُ اللَّهُ بِهِ الْأَرْضَ عَدْلًا وَ قِسْطاً كَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً
  4. ر.ک. مروجی طبسی، محمد جواد، بامداد بشریت، ص۷۱-۷۲
  5. راغب اصفهانی، مفردات، ماده فسد
  6. ر.ک. رضایی اصفهانی، محمد علی، مهدویت، ص ۸۱ ـ ۹۱
  7. ر.ک. تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۵۳۴
  8. ر.ک. رضایی اصفهانی، محمد علی، مهدویت، ص۸۱-۹۱
  9. ر.ک. مطهری، مرتضی، قیام و انقلاب مهدی از دیدگاه فلسفه تاریخ، ص۶۶
  10. ر.ک. رضایی اصفهانی، محمد علی، مهدویت، ص۸۱-۹۱
  11. سوره روم، آیه۴۱؛ «به خاطر دستاورد مردم، در خشکى و دریا فساد و تباهی آشکار شد».
  12. ر.ک. رضایی اصفهانی، محمد علی، مهدویت، ص۸۱-۹۱
  13. ر.ک. رضایی اصفهانی، محمد علی، مهدویت، ص۸۱-۹۱
  14. ر.ک. رضوانی، علی اصغر، موعودشناسی و پاسخ به شبهات، ص۳۷۵، ۴۱۹؛ رضایی اصفهانی، محمد علی، مهدویت، ص۸۱-۹۱.
  15. ر.ک.رضایی اصفهانی، محمد علی، مهدویت، ص۸۱-۹۱
  16. ر.ک. زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵، ج ۲، ص ۲۵۹؛ رضایی اصفهانی، محمد علی، مهدویت، ص ۸۱ ـ ۹۱
  17. ر.ک. زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵، ج ۲، ص ۲۵۹
  18. ر.ک. مطهری، مرتضی، قیام و انقلاب مهدی از دیدگاه فلسفه تاریخ، ص۶۶، رضایی اصفهانی، محمد علی، مهدویت، ص ۸۱ ـ ۹۱؛ تونه‌ایی، مجتبی، موعودنامه، ص ۵۳۴
  19. ر.ک. زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵، ج ۲، ص ۲۵۹
  20. ر.ک. نویسندگان کتاب آفتاب مهر، ج ۱، ص ۱۶۴ ـ ۱۶۷
  21. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۱، ص ۳۴۱
  22. مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۲۵۶ تا ص ۲۶۰
  23. ر.ک. طاهری، حبیب الله، سیمای آفتاب، ص ۲۷۱ ـ ۲۷۵
  24. ر.ک. رضایی اصفهانی، محمد علی، مهدویت، ص ۸۱ ـ ۹۱؛ تونه‌ایی، مجتبی، موعودنامه، ص ۵۳۴؛ نویسندگان کتاب آفتاب مهر، ج ۱، ص ۱۶۴ ـ ۱۶۷
  25. ر.ک. نویسندگان کتاب آفتاب مهر، ج ۱، ص ۱۶۴ ـ ۱۶۷
  26. ر.ک. ملاحم سید بن طاووس، ص۱۴۴، ۱۴۹
  27. ر.ک. رضایی اصفهانی، محمد علی، مهدویت، ص۸۱-۹۱
  28. طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری، ص۴۲۴
  29. ر.ک. مروجی طبسی، محمد جواد، بامداد بشریت، ص۷۱-۷۲
  30. ر.ک. مروجی طبسی، محمد جواد، بامداد بشریت، ص۷۱-۷۲
  31. ر.ک. قرائتی، محسن، شرایط ظهور از دیدگاه قرآن کریم، ص ۱۱۰ـ۱۱۱.
  32. ر.ک. مروجی طبسی، محمد جواد، بامداد بشریت، ص۷۱-۷۲
  33. ر.ک. تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۵۳۴؛ رضایی اصفهانی، محمد علی، مهدویت، ص۸۱-۹۱
  34. ر.ک. مطهری، مرتضی، قیام و انقلاب مهدی از دیدگاه فلسفه تاریخ، ص۶۶
  35. ر.ک. رضایی اصفهانی، محمد علی، مهدویت، ص۸۱-۹۱
  36. سوره روم، آیه۴۱؛ «به خاطر دستاورد مردم، در خشکى و دریا فساد و تباهی آشکار شد.»
  37. ر.ک. رضایی اصفهانی، محمد علی، مهدویت، ص۸۱-۹۱
  38. ر.ک. رضایی اصفهانی، محمد علی، مهدویت، ص۸۱-۹۱
  39. ر.ک. رضوانی، علی اصغر، موعودشناسی و پاسخ به شبهات، ص۳۷۵، ۴۱۹؛ رضایی اصفهانی، محمد علی، مهدویت، ص۸۱-۹۱.
  40. ر.ک. ررضایی اصفهانی، محمد علی، مهدویت، ص۸۱-۹۱
  41. ر.ک: نویسندگان کتاب آفتاب مهر، ج ۱، ص ۲۳۹ ـ ۲۴۰.
  42. ر.ک: پژوهشگران موسسۀ آینده روشن، مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ص ۱۷۳ ـ ۱۷۴.
  43. ر.ک. مروجی طبسی، محمد جواد، بامداد بشریت، ص۷۱-۷۲