جهاد اقتصادی در قرآن

این مدخل زیرشاخهٔ بحث جهاد اقتصادی است. جهاد اقتصادی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: جهاد اقتصادی در قرآن - جهاد اقتصادی در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

اهمیت و جایگاه اقتصاد

همچنین ببینید: اقتصاد

اقتصاد مایه قوام جامعه

براساس آموزه‌های قرآنی، اقتصاد به معنای مدیریت تولید، توزیع و مصرف ثروت و دانش دخل و خرج و هزینه، از اهمیت و جایگاه مهم و اساسی برخوردار است؛ چراکه اقتصاد و ثروت، مایه قوام جامعه است. این قوام بودن سرمایه و ثروت برای جامعه به این معناست که یکی از ستون‌های اصلی جامعه راتشکیل می‌‌دهد؛ چراکه جامعه به مجموعه‌ای از افراد انسانی گفته می‌‌شود که به هدف دست یابی به امنیت، آرامش و آسایش در کنار هم گرد آمده‌اند و هر یک با گذشت از برخی از حقوق و اتخاذ نقشی اجتماعی، مسئولیتی را به عهده می‌‌گیرد تا این مهم و اهداف تحقق یابد.

بنابراین، آسایش و نوعی از آرامش و امنیت در سایه اقتصاد و ثروت به دست می‌‌آید. از این رو هر جامعه‌ای مأموریت اصلی خود را تأمین این اهداف می‌‌داند و اگر جامعه‌ای ناتوان از تأمین این اهداف باشد از مشروعیت خارج شده و همگرایی و همدلی به واگرایی و گریز از همدیگر تبدیل شده و جامعه فرو می‌‌پاشد؛ زیرا اگر جامعه نتواند مأموریت و رسالت خود را انجام دهد، انگیزه‌ای برای همگرایی و بقا در جامعه به عنوان عضو و شهروند وجود ندارد و شخص خواستار خروج از تابعیت، اقامت و شهروندی شده و به جا و جامعه دیگر منتقل شده و به تابعیت و اقامت آن جامعه درمی آید. این گونه است که هجرت و تابعیت مجدد در جوامع بشری شکل می‌‌گیرد. همین مسئله قوام و ستون بودن اقتصاد در جوامع بشری است که قرآن بر آن تاکید می‌‌کند و با اشاره به این جایگاه بر اهمیت اقتصاد تاکید کرده و به افراد جامعه اجازه نمی‌دهد تا ثروت را در دست سفیهان و نابخردان قرار دهد؛ زیرا این عمل موجب از میان رفتن ثروت و سرمایه جامعه و کاهش قدرت تأمین و تحقق اهداف می‌‌شود.

نقش و جایگاه مهم و اساسی اقتصاد در جامعه چنان است که خداوند در آیاتی از جمله ۱۵ سوره سبأ، اقتصاد و ثروت را نعمت الهی و نشانه‌ای از عنایت و توجه خداوند معرفی می‌‌کند و به ارزشی بودن اقتصاد و ثروت از این جهت توجه می‌‌دهد. اما این بدان معنا نیست که اقتصاد در مأموریت، اهداف و ارزش‌های والای انسانی زیربنا باشد؛ زیرا اگر بپذیریم که نقش زیربنائی و قوام بودن را برای جامعه بازی می‌‌کند، ولی انسانیت انسان به جامعه و یا اجتماعی بودن انسان باز نمی‌گردد، بلکه براساس آموزه‌های قرآنی، انسانیت انسان به متاله و ربانی بودن اوست که می‌‌تواند نقش خلافت الهی را به عهده گیرد. از این رو معنویتی چون باورها و نگرش‌ها زیربنا قرار می‌‌گیرد و مبانی و اصول فرهنگی در جایگاه برتر جای می‌‌گیرد و ارزش و اعتبار واقعی را به دست می‌‌آورد. خداوند در آیاتی چند سعادت انسان را در اصول و مبانی معنوی چون یکتاپرستی و توحید می‌‌داند؛ زیرا این اصول و مبانی است که جهت‌گیری کلان بشر را نشان می‌‌دهد و زیربنای انسان و انسانیت را تشکیل می‌‌دهد؛ چراکه حرکت به سوی متاله شدن و ربانی گشتن و دست یابی به خلافت انسانی را تنها می‌‌توان در سایه این بینش و نگرش به دست آورد و تحقق بخشید.

البته این بدان معنا نیست که ما نقش اقتصاد و سلامت آن یعنی اقتصاد عدالت محور را نادیده بگیریم،؛ چراکه از نظر قرآن، جامعه برای تحقق بخشیدن به این هدف والای آفرینش یعنی خدایی و ربانی شدن، نیازمند سلامت اقتصادی است؛ از این رو خداوند در آیه ۸۵ سوره اعراف و آیات ۸۴ و ۸۵ سوره هود بر نقش کلیدی و حساس سلامت اقتصادی در کنار سلامت اعتقادی تأکید می‌‌کند و تأمین سعادت انسانی را در گرو هر دو امر می‌‌داند. این بدان معناست که هرگونه فساد در اعتقاد و اقتصاد می‌‌تواند دسترسی به سعادت انسانی را با مشکل مواجه سازد. بر همین اساس حضرت شعیب(ع) بر تصحیح و اصلاح روابط اقتصادی ناسالم جامعه خویش در کنار اصلاح مسائل اعتقادی پا می‌‌فشارد و آن را در صدر آموزه‌های خود قرار می‌‌دهد.

نقش محوری اقتصاد در کنار مسایل اعتقادی را می‌‌توان از کنار هم قرار گرفتن این دو در آیاتی از جمله ۳ سوره بقره و ۴۱ و ۴۳ و ۸۳ و ۱۷۷ و ۲۷۷ همین سوره و ۳۹ سوره نساء و نیز ۲ و ۳ سوره انفال و آیات دیگر قرآن به دست آورد. البته در همه این آیات همچنان نقش تقدمی اعتقاد مورد تأکید است و از نظر رتبه و درجه، اصول اعتقادی زیربنا قرارگرفته است؛ چراکه بینش‌ها و باورهاست که همگرایی را سبب می‌‌شود و جامعه را شکل می‌‌بخشد و جهت اقتصادی را سامان می‌‌دهد. چنان که بینش‌ها و باورها و نگرش‌های اعتقادی است که انسانیت انسان را معنا می‌‌بخشد؛ هر چند که اقتصاد به این معنا کمک می‌‌کند تا تحقق و فعلیت یابد.

برهمین اساس می‌‌توان از قوام بودن اقتصاد به یک معنا سخن گفت ولی هرگز این به معنای این نیست که اصول معنوی و فرهنگی در درجه دوم قرار گیرد و یا در کنار آن نهاده شود، بلکه اصول معنوی و فرهنگی همواره زیربنای جامعه است و اقتصاد به همان معنای پیش گفته نقش قوام بودن برای جامعه را به عهده دارد و در تحقق و فعلیت یابی انسان و خلافت و متاله و ربانی شدن او کمک می‌‌کند. بر پایه این استدلال و آموزه‌های قرآنی است که بر اقتصاد معنویت محور به معنای بنیاد و زیربنای حرکت‌های اقتصادی تأکید می‌‌شود؛ چراکه جهت گیری‌های اقتصادی و سمت و سوی آن را معنویت و بینش‌ها و نگرش‌ها و باورها مشخص می‌‌سازد. این گونه است که جامعه ایمانی و دینی از نظر نگاه به مسایل اقتصادی تفاوت جوهری و جدی با جوامع غیرایمانی پیدا می‌‌کند و نگرش اسلام به اقتصاد بر خلاف نگرش اشتراکی مارکسیسم یا کاپیتالیسم سرمایه دار محور خودنمایی می‌‌کند..

جنگ اقتصادی

مقالهٔ اصلی: جنگ اقتصادی

جنگ روانی اقتصادی

همچنین ببینید: جنگ روانی

یکی از عوامل تخریب‌کننده یا تضعیف‌گر اقتصاد مقاوم، جنگ روانی علیه ثبات و امنیت اقتصادی است. ایجاد شایعات نادرست، احتکار، اختلاس از بیت‌المال و دیگر روش‌های سلب اعتماد از نظام سیاسی ولایی و نشان دادن ناکارآمدی نظام اقتصادی اجتماع، از مهم‌ترین ابزارهای جنگ روانی در حوزه فعالیت‌های اقتصادی است که از دیرباز مورد استفاده دشمنان داخلی یعنی منافقان و دشمنان خارجی قرار گرفته است. در مطلب حاضر نویسنده نقش جنگ روانی دشمن در ایجاد بی‌ثباتی اقتصادی را از منظر قرآن بررسی کرده است..

اقتصاد، مهم‌ترین بستر فعالیت دشمنان

همچنین ببینید: دشمن و مبارزه با دشمن

دشمنان انسان و انسانیت، راه‌های گوناگونی را در پیش می‌گیرند تا به اهداف شوم و نابکارانه خود دست یابند. از زمانی که ابلیس به‌صراحت علیه خلافت الهی انسان موضع‌گیری و تمرد کرد، می‌توان رد پای جنگ اقتصادی را شناسایی و ردگیری کرد؛ زیرا ابلیس با استفاده از نقاط ضعف انسان از جمله نیازهای اقتصادی، خواسته‌ها و اهداف خویش را پیش برده است؛ از همین رو، با بهره‌گیری از مسئله غذا و تغذیه، خواسته خویش را تحقق بخشید و موجبات هبوط حضرت آدم(ع) را فراهم آورد. البته ابلیس در این راه از ابزارهای جنگ روانی نیز به خوبی سود برده است. به طوری که با ایجاد یک جو روانی، بستری را برای فریبکاری و همراهی آدم و حوا برای ارتکاب گناه و خوردن از درخت ممنوع فراهم آورد. ابلیس با سوءاستفاده از احساسات حضرت آدم(ع) مسیری را نشان می‌دهد که به ظاهر، آدم سریع‌تر و آسان‌تر به مقاصدی چون جاودانگی و پادشاهی و مالکیت ثابت دست می‌یابد. پس حتی به مقدسات حضرت آدم(ع) به عنوان یک ابزار پیشبرد اهداف شوم خویش نگاه می‌کند و با استفاده از سوگند دروغین به فریب او پرداخته و او را به سمت و سویی هدایت می‌کند که از پیش برنامه‌ریزی کرده است. خدا درباره جنگ روانی ابلیس و تحریک او برای مخالفت با قوانین و احکام الهی می‌فرماید: ﴿وَقَاسَمَهُمَا إِنِّي لَكُمَا لَمِنَ النَّاصِحِينَ * فَدَلَّاهُمَا بِغُرُورٍ فَلَمَّا ذَاقَا الشَّجَرَةَ بَدَتْ لَهُمَا سَوْآتُهُمَا وَطَفِقَا يَخْصِفَانِ عَلَيْهِمَا مِنْ وَرَقِ الْجَنَّةِ وَنَادَاهُمَا رَبُّهُمَا أَلَمْ أَنْهَكُمَا عَنْ تِلْكُمَا الشَّجَرَةِ وَأَقُلْ لَكُمَا إِنَّ الشَّيْطَانَ لَكُمَا عَدُوٌّ مُبِينٌ﴾ از این آیات به دست می‌آید که دشمنان در جنگ روانی از همه ابزارهای حق و باطل برای دست‌یابی به مقاصد شوم خویش بهره می‌گیرند؛ از همین رو، با قیافه حق به جانبه و نوعی دلسوزی خیرخواهانه به مردم فریبی رو می‌آورند تا ایشان را با خود همراه سازند و پس از سقوط به آنان بخندند و بر ایشان مسلط شوند. در این راستا دشمنان همواره در جنگ روانی و نرم، به جای تندخویی، بدگویی، درشت‌گویی و مانند آنها، به نرمی سخن می‌گویند و نوعی همدلی و همراهی را به شنونده و مخاطبان خود القا می‌کنند. البته در این راه حق و باطل را به هم می‌آمیزند و چنان باطل را تزیین می‌کنند که ظاهری موجه و حق داشته باشد؛ زیرا برهنگی باطل به طور طبیعی ‌اشئمزازآفرین است و موجب واگرایی و وازدگی انسان از آن می‌شود.

در طول تاریخ بشریت، غیر از ابلیس بسیاری دیگر از دشمنان انسان و انسانیت، از جنگ اقتصادی برای سلطه‌گری خویش بهره برده‌اند؛ زیرا اگر اقتصاد، مایه قوام اجتماع و تحقق آسایش بشر است، سلب یا تضعیف اقتصاد به معنای ایجاد ناتوانی و سلب آسایش از او خواهد بود. در همین راستا، فرعون و فرعونیان نیز از ابزارهای اقتصادی برای سلطه استفاده می‌کردند؛ زیرا نخستین نیاز بشر، مسائل و نیازهای اقتصادی است، به طوری که فقدان آن به معنای احساس بدبختی و فقدان خوشبختی است. از نظر قرآن، ترس روانی از گرسنگی و فقدان رفاه حتی اگر واقعی و فعلی نباشد بلکه توهمی و خیالی باشد، رفتارهای انسان‌ها را از حالت تعادل خارج می‌کند و رفتارهای خطرناک و غیر قابل پیش‌بینی را موجب می‌شود. خدا بیان می‌کند که چگونه ترس از فقر و گرسنگی یا از دست رفتن رفاه نسبی موجب می‌شود که فرزندان خویش را بکشند یا زنده به گور کنند؛ در حالی که همگی می‌دانند که روزی‌ها تقسیم و از پیش تعیین شده است و حرکت‌ها و فعالیت‌های اقتصادی انسان تنها اسبابی برای کسب و دسترسی آسان به آن یا فراتر از آن یعنی فضل الهی است.

پس این ترس روانی، عاملی اساسی است که انسان را به سوی خلافکاری و رفتارهایی خلاف مشیت و حکمت الهی و سنت‌های خداوندی سوق می‌دهد. بنابراین، خدا برای زدودن این ترس وهمانی و روانی و ایجاد ثبات روحی و روانی به این نکته توجه می‌دهد که روزی هر کسی بر اساس قسمت تعیین شده است و نباید ترس فعلی یا واهی انسان را به اموری چون قتل فرزندان سوق دهد: ﴿وَلَا تَقْتُلُوا أَوْلَادَكُمْ مِنْ إِمْلَاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُكُمْ وَإِيَّاهُمْ﴾ و در جایی دیگر می‌‌فرماید: ﴿وَلَا تَقْتُلُوا أَوْلَادَكُمْ خَشْيَةَ إِمْلَاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَإِيَّاكُمْ إِنَّ قَتْلَهُمْ كَانَ خِطْئًا كَبِيرًا﴾

از این آیات به دست می‌‌آید که چنین تفکری خلاف آموزه‌های وحیانی قرآن است؛ هم چنان که اعتقاد به این که اول دارایی سپس ازدواج بر خلاف آموزه‌های صریح قرآن است؛ زیرا خدا می‌‌فرماید ازدواج کنید تا غنی شوید: ﴿وَأَنْكِحُوا الْأَيَامَى مِنْكُمْ وَالصَّالِحِينَ مِنْ عِبَادِكُمْ وَإِمَائِكُمْ إِنْ يَكُونُوا فُقَرَاءَ يُغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ﴾

به هر حال، اقتصاد به سبب آنکه مایه قوام اجتماع و ستون اصلی و میانی چادر و خیمه اجتماع است، باید استوار باشد تا مردمان را زیر خود گرد آورد. همین امر مهم اجتماعی، مهم‌ترین ابزار دشمنان برای سلطه و نابودی اجتماع است؛ زیرا دشمنان با بهره‌گیری از مسایل اقتصادی و نیازهای مردم در این عرصه بر آن می‌‌شوند تا سلطه خویش را گسترش دهند. از همین روست که با برپایی جنگ اقتصادی در قالب تحریم‌ها و جنگ روانی اقتصادی برای رسیدن به اهداف سلطه گرانه خویش اقدام می‌‌کنند..

شایعات اقتصادی، جنگ نرم علیه مردم

همچنین ببینید: شایعات و جنگ نرم

یکی از فعالیت‌های دشمنان در راستای سلطه‌گری، بهره‌گیری از همه ابزارهای جنگ نرم از جمله جنگ نرم و روانی در فعالیت‌های اقتصادی است. شایعه، خبر یا رازی است که نباید در جامعه شایع شود؛ زیرا صحّت و نادرستی آن معلوم نیست. از همین رو خدا، از ‌اشاعه فحشاء در هر شکلی از جمله بیان اخبار آن منع کرده است؛ زیرا موجب آثار زیانباری چون آبروریزی، هتک حرمت، افتراء، غیبت، تهمت، هنجارشکنی و بی‌ارزش‌سازی ارزش‌ها و مانند آنها می‌شود. برخی از این اخبار و شایعات به سبب تاثیر شگرف در اجتماع به عنوان «ارجاف» یاد می‌شود؛ زیرا رجف به معنای لرزه است؛ از همین روست که روز قیامت را «راجفه» گفته‌اند. و اخباری که موجب می‌‌شود تا بنیادهای اجتماع متزلزل شود و مردم در حالت شورش قرار گیرند، به عنوان اخبار ارجافی یاد شده است. قرآن هشدار می‌دهد که برخی از افراد اجتماع از جمله منافقان و سست ایمان‌های بیماردل، با بیان شایعات و اخبار نادرست از منابع غیرموثق اقدام به ایجاد جنگ روانی و تزلزل در اجتماع می‌کنند و مردم را به هول و ولا می‌افکنند.

وظیفه امت و نظام ولایی سیاسی آن است که در برابر این افراد بیایستند و سخت‌گیری داشته باشند و برای تنبیه و مجازات آنان را تعبید کرده و به عنوان ملعون از جامعه طرد نمایند. البته از نظر قرآن در صورت تکرار و ارتکاب مجدد چنین اعمال مخرب و زلزله افکن در اجتماع، نظام سیاسی ولایی مجاز است که حتی آنان را به قتل برساند و اعدام کند. از نظر قرآن این سنت و قانون الهی حاکم بر همه جوامع بشری است و در گذشته و آینده نیز باید اجرایی شود. پس هیچ گونه تبدیل و تحویلی در این سنت و قوانین حاکم الهی بر جامعه بشری راه نمی‌یابد.

از نظر قرآن هر گونه اخبار و شایعاتی که موجب اضطراب در جامعه و سلب آرامش از مردم می‌شود، از نظر شرعی گناه و از نظر حقوقی و کیفری جرم است و مجرم باید در همین دنیا مجازات شود؛ چنانکه در آخرت نیز به عذاب الهی دچار خواهد شد. این نوع رفتار تنها یک رفتار ضد هنجاری و ضد اخلاقی نیست، بلکه یک رفتار مجرمانه است که حکم کیفری آن مجازاتی از جمله محرومیت از حقوق شهروندی، تبعید و در نهایت اعدام و قتل است.

خدا در قرآن ضمن تبیین شیوه برخورد با اخبار و شایعات نادرست و غیر موثق، به آثار چنین اخبار و شایعاتی توجه می‌‌دهد و بیان می‌‌کند که چگونه چنین شایعات و اخباری می‌‌تواند آرامش و امنیت اجتماعی را سلب کند و مردم را به هرج و مرج و شورش سوق دهد و زمینه برای عصیان و فرار از اطاعت از رهبری را فراهم آورد. خدا می‌‌فرماید: ﴿وَإِذَا جَاءَهُمْ أَمْرٌ مِنَ الْأَمْنِ أَوِ الْخَوْفِ أَذَاعُوا بِهِ وَلَوْ رَدُّوهُ إِلَى الرَّسُولِ وَإِلَى أُولِي الْأَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذِينَ يَسْتَنْبِطُونَهُ مِنْهُمْ وَلَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَتُهُ لَاتَّبَعْتُمُ الشَّيْطَانَ إِلَّا قَلِيلًا﴾

خدا در آیات پیشین از جمله ۸۱ سوره نساء و نیز آیات نخست سوره صف تبیین می‌‌کند که چگونه افرادی از اجتماع به جایی آنکه در قول و فعل تابع رسول الله بوده و از وی در اوامر و نواهی اطاعت کنند، به ظاهر مدعی اطاعت می‌‌شوند ولی در عمل خلاف قول و وعده خویش عمل می‌‌کنند که موجب خشم بسیار خدا می‌‌شود. اصولا منافقان به عنوان ستون پنجم دشمن، در اجتماع حضوری پر رنگ دارند و حتی کاتولیک‌تر از پاپ ظاهر می‌‌شوند و در مقام تملق، سلام و تحیتی را می‌‌دهند که خدا هم چنان نمی‌گوید؛ ولی وقتی در مجالس شبانه و اندیشکده‌های توطئه و دسیسه می‌‌روند نجوایی جز مخالفت با رسول الله ندارند: ﴿أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ نُهُوا عَنِ النَّجْوَى ثُمَّ يَعُودُونَ لِمَا نُهُوا عَنْهُ وَيَتَنَاجَوْنَ بِالْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَمَعْصِيَتِ الرَّسُولِ وَإِذَا جَاءُوكَ حَيَّوْكَ بِمَا لَمْ يُحَيِّكَ بِهِ اللَّهُ﴾

به هر حال، بحران‌سازی و بحران آفرینی در اجتماع از طریق شایعات و اخبار فتنه‌آمیزی که حق و باطل در هم آمیخته و شبهه‌سازی و متشابه سازی، یکی از فعالیت‌های دشمنان در جنگ نرم از جمله جنگ نرم اقتصادی است. مؤمنان نه تنها باید از هر گونه جلسات مخفی و محافل زیر زمینی و همراهی با دشمنان اجتناب کنند، بلکه باید به محض شنیدن چنین اخبار و شایعات به سرعت آن را در اختیار رهبری اجتماع قرار دهند و منتظر واکنش رهبری باشند.

اصولا منافقان و دشمنان داخلی با ایجاد ترس و شایعاتی مبنی بر حملات نظامی و اقتصادی و مانند آنها بر این هستند که ترسی را در دل مؤمنان و امت افکنند و آنان را از انجام مسئولیت و حرکت در مسیر درست و صحیح باز دارند. از این روست که خدا به مؤمنان هشدار می‌‌دهد به جای ترس و خشیت از دشمنان تحت تاثیر شایعات و اخبار فتنه انگیز، بهتر است که از خدا خشیت داشته باشند و امنیت و آرامش و آسایش را از فضل الهی بخواهند...

احتکار؛ ابزاری برای جنگ روانی اقتصادی

همچنین ببینید: احتکار

از جمله ابزارهایی که در جنگ روانی اقتصادی به کار گرفته می‌شود، احتکار است. احتکار در لغت از ریشه حکر گرفته شده که به معنای ظلم، عسر، سوء معاشرت آمده است. از نظر حقوقی احتکار، عبارت است از اینکه کسی کالای مورد احتیاج و ضروری عامه را زیاد از مصرف خود داشته و برای جلوگیری از فروش به دولت یا مردم پنهان کند. شکّی نیست که احتکار اگر به قصد اضرار به مسلمانان و یا موجب اختلال در نظام زندگی اجتماعی آنان شود حرام است. البته این حرمت نه به عنوان احتکار، بلکه به عنوان ثانوی که همان حرمت اضرار به مسلمانان یا حرمت ایجاد اختلال در نظام زندگی آنان است. از این جهت فرقی در حرمت بین موارد احتکار مواد غذایی چون گندم، جو، خرما، کشمش و روغن و غیر آن نیست. سخن از احتکار در جایی است که موادّ غذایی مذکور به قصد گران شدن قیمت آنها در عین نیاز داشتن مردم بدون رسیدن به حدّ اضطرار انبار شود.

بر همین اساس باید گفت احتکار سکه و ارزهای خارجی برای افزایش یا ایجاد زیان اقتصادی به مردم حرام و گناه است. البته اگر این احتکار به فساد اقتصادی و بحران در آن بینجامد به عنوان مفسد فی الارض نه تنها گناه و جرم بلکه از گناهان و جرم‌های بزرگ است؛ زیرا چنین فسادهایی اساس و ستون‌های اساسی اجتماع را تهدید می‌کند و خطری است که موجب مشروعیت‌زدایی از نظام سیاسی ولایی و مقبولیت آن می‌شود. ایجاد شایعات در راستای فراهم‌آوری بسترهایی برای احتکار و ایجاد تزلزل و اضطراب و تشویش اساسی در اجتماع نیز از مصادیق چنین رفتار ضد اجتماعی و اقتصادی است که به سبب اختلال در امنیت اجتماع احکام چندگانه طرد اجتماعی، تبعید و اعدام شامل آن خواهد شد. به هر حال، از نظر قرآن هر گونه فعالیت‌های ضد اقتصادی از سوی دشمنان داخلی و خارجی، باید از سوی نظام اسلامی ومردم مورد توجه و اهتمام قرار گیرد و اجازه داده نشود که دشمنان از طریق جنگ روانی اقتصاد امت و نظام ولایی را تضعیف کنند و یا موجبات نابودی اقتصادی را فراهم آورند..

جایگاه و ضرورت

رابطه با معنویت و جهانبینی دینی

همچنین ببینید: معنویت و جهانبینی دینی

جهت گیری‌های اقتصاد براساس معنویت و باورها

از نظر آموزه‌های قرآنی جهاد اقتصادی باید براساس باورها شکل گیرد و جهت‌گیری و سمت و سوی آن را باورها و نگرش‌ها تعیین کند؛ چراکه اقتصاد هرچند که قوام جامعه است و جامعه برای تحقق اهدافی از جمله اهداف اقتصادی یعنی آسایش شکل می‌‌گیرد، ولی خود این اهداف اقتصادی از اهداف میانی است؛ زیرا جامعه هدفی والاتر را در نظر دارد که همان سعادت واقعی با متاله و ربانی شدن انسان است.

بر این اساس خداوند به صراحت بر لزوم وسیله قرار گرفتن ابزار اقتصادی برای تحصیل امور معنوی و آخرتی در آیاتی از جمله آیه ۷۷ سوره قصص تأکید می‌‌کند. این معنا در آیه ۳۴ سوره مورد اهتمام بیشتر قرار می‌‌گیرد و بر لزوم ترجیح اهداف و ارزش‌های والای معنوی بر امور اقتصادی تأکید می‌‌شود. بنابراین، توجه و اهتمام به امور اقتصادی و قوام دانستن آن برای جامعه به معنای زیربنا قرار دادن اقتصاد و روبنا دانستن امور معنوی نیست؛ زیرا نقش اقتصاد از نظر اسلام و قرآن، بهره‌مندی از آن در اهداف معنوی یعنی ربانی شدن انسان است.

دست یابی انسان از طریق متاله و ربانی شدن و رسیدن به حیات طیب و زندگی پاک به خوبی نشان از جایگاه محوری و زیربنایی معنویت دارد، هر چند که در این آیه و آیات دیگر، بر نقش تأثیرگذار اقتصاد در تحقق این هدف والا تأکید شده است و از انسان خواسته شده تا میان این دو جمع کند؛ زیرا تحقق اهداف اقتصادی کمک شایانی در تحقق بخشی به اهداف معنوی و رسیدن آسان و ساده انسان به آن می‌‌کند. از این رو فرمان داده شده تا میان دین و دنیا و معنویت و اقتصاد جمع متعادل و متوازنی از سوی انسان و مدیران اقتصادی جوامع در برنامه‌ریزی و سیاست گذاری‌ها انجام پذیرد. در این راستا در آموزه‌های قرآنی، آزادی‌های اقتصادی باتوجه به بینش و نگرش خاص هستی شناختی و انسان شناختی مشخص شده و برخی از انواع شیوه‌ها و معاملات اقتصادی باطل و حرام دانسته و ممنوع شده است.

به عنوان نمونه هرگونه رفتار ظالمانه از تولید تا توزیع تا مصرف، تقبیح شده و اجازه داده نمی‌شود تا منابع تولید، ناعادلانه در دست برخی از اقشار جامعه یعنی اغنیا و ثروتمندان قرار گیرد و یا از تبادلات و معاملات ربوی یا کم‌فروشی و گران فروشی به سبب ظالمانه بودن آن نهی شده و در مقام مصرف از مصرف بی‌رویه و اسرافی و تبذیری برحذر داشته شده است.

دعوت به اصلاحات اقتصادی و تصحیح روش‌های نادرست از سوی خداوند و پیامبران، به سبب مخالفت آن با اصول و مبانی اصلی و نگرشی و باورها می‌‌باشد. به این معنا که بسیاری از محدودیت‌ها و نادرست و فاسد دانسته شدن معاملات و رفتارها و عملکردهای اقتصادی به سبب این است که با اصول و مبانی نگرشی و بینشی و باورهای اسلامی هماهنگ و سازگار نیست. از این رو خداوند خواهان اصلاحات دایمی در عرصه اقتصادی و نظارت همیشگی در این زمینه برای حفظ سلامت اقتصادی براساس آموزه‌های قرآنی و دینی است. این که برخی از اقسام معاملات، فاسد و ناصحیح دانسته می‌‌شود و از آن پرهیز داده شده به سبب این است که اقتصاد در راستای اهداف آفرینش هستی و انسان به چرخش و گردش درنیامده و لازم است تا با بازسازی و اصلاح و تصحیح، جریان درست اقتصادی و گردش سالم اقتصادی تحقق یابد و اهداف خداوندی از طریق اعمال درست مدیریت اقتصادی به دست آید. به هر حال از آموزه‌های قرآنی این معنا به دست می‌‌آید که اقتصاد هر چند در جایگاه ارزشی مهم و نقش بنیادی در عرصه قوام جامعه و تحقق اهداف آفرینشی هستی و انسان قرار دارد، ولی هرگز نمی‌تواند زیربنا باشد و رفتارهای انسانی و جهت گیری‌ها و سمت و سوی‌های جامعه و انسان براساس اقتصاد شکل گیرد؛ زیرا چنین نگرشی به اقتصاد موجب می‌‌شود تا انسان به ابزاری در دست اقتصاد تبدیل شود و جایگاه والای انسانیت و معنویت سقوط کند.

اگر اقتصاد زیربنا باشد آدمی از مسیر درست و سالم آفرینش خارج می‌‌شود و ثروت و اقتصاد و مادیات سبک زندگی انسانی را تعیین می‌‌کند و ابزار به جای هدف می‌‌نشیند و هدف و وسیله جابه جا می‌‌شود. بر این اساس جهاد اقتصادی مورد نظر تحقق نخواهد یافت؛ زیرا اقتصاد هر قدر جایگاه مهم و نقش ارزنده‌ای داشته باشد نمی‌تواند در حد و اندازه هدف باشد؛ بلکه همواره وسیله و ابزاری برای تحقق اهداف معنوی و ارزشی انسانیت انسان است. پس باید رویکردهای برنامه ریزان و سیاست گذاران همواره به گونه‌ای باشد که نقش‌ها جایگزین و جابه جا نشود و اقتصاد، محوریت نسبت به معنویت نیابد بلکه معنویت باشد که رویکردهای اقتصادی را تعیین کند. در چنین حالتی است که اقتصاد سالم معناو مفهوم می‌‌یابد و جامعه ایمانی از مسیر درست منحرف نمی‌شود؛ وگرنه نهایت دستاوردی که نصیب جامعه خواهد شد، یک اقتصاد بیمار سرمایه‌داری به ظاهر پایدار و پیشرفته است که از معنویت و عدالت رنج می‌‌برد..

عوامل تأمین‌کننده

عامل نخست: امنیت

همچنین ببینید: امنیت و امنیت اقتصادی

امنیت، سرمایه اقتصادی

امنیت ضد یا نقیض ترس و خوف است. بنابراین، امنیت به معنای آرامش و فقدان ترس، خوف و وحشت است. انسان پس از تأمین غذا از خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها در اندیشه امنیت است. به سخن دیگر، دو دغدغه اصلی بشر را آسایش و آرامش تشکیل می‌‌دهد و پس از تأمین این دو امر است که در اندیشه پاسخ گویی به دیگر نیازهای خود از جمله محبت و ارتباطات می‌‌افتد تا نیاز عاطفی خویش را نیز به شکلی پاسخ دهد.

اموری چون ترس از دست دادن چیزهایی که دارد یا ترس از آینده نامعلوم بشر را از حرکت باز می‌‌دارد. اما امید به حفظ آسایش و آرامش یا دست یابی به آن است که حرکت‌های انسانی از جمله حرکت‌های اقتصادی او را سامان می‌‌دهد. اما آن چه آدمی را همواره با یک پرسش اساسی مواجه می‌‌کند، مرگ است. البته بسیاری از مردم چنان سرگرم ظواهر دنیا و غفلت از حقایق دنیا می‌‌شوند که فراموش می‌‌کنند که آنچه از آرامش و آسایش دارند نمی‌تواند پایدار باشد. تنها گروهی از خردمندان هستند که دنیا با همه زیبایی‌هایش ایشان را به تفکر وامی دارد و پرسش اساسی را در پیش روی آنان می‌‌گذارد که چگونه می‌‌توان به آرامش و آسایش واقعی و دایمی دست یافت؟ برخی‌ها آسایش و آرامش را در غفلت می‌‌جویند و بر این باورند که به آینده دور کاری نداریم، پس تا هستیم خوش باشیم. چنین نگرشی به زندگی انسان را از انسانیت و اهداف آفرینش دور می‌‌سازد و در یک دور باطل خوردن و خوابیدن و کار کردن برای خورد و خواب می‌‌افکند.

این جاست که پیامبران موظف می‌‌شوند تا به مردم هشدار دهند که آرامش و آسایشی از این دست بسیار آسیب زننده و شکننده است؛؛ چراکه انسان نمی‌بایست تا زمانی که در دنیاست از مکر خداوندی غافل شود؛ زیرا خداوند به یک باره امنیت و آرامش و آسایش ایشان را می‌‌گیرد و آنچه به ظاهر عامل امنیت و آرامش آنان شمرده می‌‌شود، چیزی جز عامل زیان و خسران ابدی و ناامنی نیست. اما اگر انسان در سایه تقوای الهی قرار گیرد و براساس آموزه‌های الهی در مسیر عدالت گام بردارد و بخواهد تا خود و جامعه را خدایی نماید، در آن صورت به امنیت واقعی دست می‌‌یابد و آسایش را در همین دنیا تجربه می‌‌کند و در دنیا و آخرت خوف و حزنی نسبت به چیزی نخواهد داشت؛ زیرا خداوند است که او را ربوبیت می‌‌کند و در کنف حمایت خود می‌‌گیرد و هر مصیبتی را بر او آسان و هر خوفی را به امنیت تبدیل می‌‌کند؛ زیرا مؤمنان چه در دنیا و چه آخرت حزنی بر گذشته و خوفی از آینده ندارند و در کمال سرور باطنی هستند. جامعه ایمانی به سبب حرکت در محور توحید، عدالت و تقواست که از امنیت کامل اجتماعی برخوردار شده و گام‌های بلندی در همه عرصه‌های مأموریت آبادانی و تسخیر و بهره‌مندی از امکانات و سرمایه‌ها و ثروت زمین برمی دارد. با نگاهی به گزارش‌های قرآنی می‌‌توان دریافت که هر جامعه‌ای زمانی به بهره‌مندی از سرمایه‌ها و ثروت زمینی و دنیوی دست یافته که از امنیت برخوردار بوده است. خداوند حتی به دشمنان و کافران و مشرکان این امکان را بخشیده است تا از امکانات دنیا بهره مند شوند. اینان هر چند که به کفر و شرک بودند، ولی زمانی که از ظلم ظاهری در حد امکان پرهیز کردند و حقوق یکدیگر را رعایت نمودند، از رشد اقتصادی و آسایش و آرامش ظاهری بهره مند شدند.

براساس آموزه‌های قرآنی، امنیت در هر شکل آن، مهم‌ترین نعمت هر جامعه است. از این رو به جوامعی که در رفاه بودند، یادآور می‌‌شود که این بهره‌مندی به سبب نعمت امنیت بوده است. بنابراین، نعمت امنیت اجتماعی در هر جامعه‌ای به معنای تبلور رحمت الهی نسبت به آن جامعه است.

پس هر جامعه‌ای اگر بخواهد به آسایش و رفاه ظاهری برسد، لازم است بستر مناسبی برای امنیت اجتماعی و روانی جامعه فراهم آورد.از نظر قرآن، امنیت از مهم‌ترین عوامل در زندگی بشر برای دست یابی به بسیاری از اهداف مادی و دنیوی است. از این رو هر جامعه‌ای می‌‌کوشد تا به آن دست یابد. برای همه جوامع بشری، امنیت، امری مطلوب است و هر کس یا جامعه می‌‌کوشد تا حتی به شکل هجرت و یا تغییر وضعیت در جامعه، آن را به دست آورد و تحقق بخشد. با نگاهی به درخواست حضرت ابراهیم(ع) از خداوند جهت فراهم آوری نعمت امنیت برای ساکنان مکه، به خوبی دانسته می‌‌شود که امنیت یک دغدغه عمومی بشر و خواسته و برنامه پیامبران بوده است.

جوامعی که در گذشته به رفاه و آسایش مطلوب و رشد اقتصادی و تمدنی خوب و مناسبی رسیدند، جوامعی بودند که از نعمت امنیت برخوردار بودند. گزارش قرآن از جوامع پیشین و تبیین و تحلیل رشد و توسعه تمدنی و اقتصادی آنان، به خوبی نشان می‌‌دهد که تا چه اندازه نعمت امنیت مهم بوده است.

به هر حال، نعمت امنیت، مهمترین سرمایه اجتماعی هر جامعه‌ای است؛ زیرا رشد اقتصادی، شکوفایی تمدنی و دست یابی به آسایش دنیوی تنها در سایه سار امنیت اجتماعی، روانی و روحی آن تأمین می‌‌شود. از آیه ۲ سوره مائده این معنا به دست می‌‌آید که رشد اقتصادی و گسترش تبادلات و معاملات اقتصادی تنها در سایه امنیت فراهم می‌‌آید و لازم است مسئولان اجتماعی و مدیران هر جامعه‌ای شرایط را به گونه‌ای فراهم آورند تا امنیت اقتصادی تأمین شود و مردم بتوانند با مبادلات خود به رشد و توسعه اقتصادی فراگیر کمک کنند. تاکید بر فراهم آوری امنیت در مکه به عنوان مرکز و محور عبادت و حج، تبادلات اقتصادی به خوبی نشان می‌‌دهد که از نظر قرآن تا چه اندازه امنیت و تأمین آن، نقش تاثیرگذاری در بهبود و رشد و توسعه اقتصادی ایفا می‌‌کند..

امنیت روانی در سایه مدیریت سالم

همچنین ببینید: امنیت روانی و امنیت جانی

بی‌گمان امنیت جانی نخستین دغدغه انسان است. این نوع از امنیت به سبب این که مرتبط با حیات و زندگی اوست، نخستین خواسته هر انسانی است. اگر انسان احساس کند که از نظر جانی تأمین نیست، هیچ گونه اقدامی نمی‌کند. از این رو حتی در دست یابی به غذا و خوراکی، چنان شرایط را می‌‌سنجد که امنیت جانی او تأمین شود و یا کمتر در معرض خطر قرار گیرد.

فقدان امنیت جانی، چنان اهمیت دارد که انسان را از هرگونه حرکت و تلاش منافی با آن باز می‌‌دارد لذا خداوند تأمین امنیت جانی را اصلی اساسی می‌‌شمارد.

البته انسان خواهان امنیت کامل در همه زمینه‌ها و عرصه‌هاست، در این راستا امنیت خانه و خانواده و امنیت از هرگونه تعرض، اذیت و آزار و تمسخر و مانند آن مهمترین دغدغه همگانی است. اگر جامعه‌ای بخواهد به رشد و بالندگی اقتصادی برسد، لازم است تا امنیت همه جانبه و کامل را برای شهروندان و سرمایه گذاران و تجار و بازرگانان فراهم آورد. از این رو، بر مدیران و مسئولان هر جامعه‌ای است که به این مسأله به عنوان مهمترین گام در جهاد اقتصادی توجه کنند و اهتمام ورزند. البته قرآن به یک نکته مهم در امنیت روانی توجه می‌‌دهد و آن این مسأله است که امنیت روانی و درونی واقعی را می‌‌بایست در توحید و ایمان خالص به خدا و پروردگاری او جست؛ زیرا ایمان و اخلاص کامل، روح و روان آدمی را در حفاظت خداوندی قرار می‌‌دهد و از هرگونه خوف و حزن رهایی می‌‌بخشد.

اما این بدان معنا نیست که جامعه، بستر امنیت روانی را فراهم نیاورد؛ چراکه اکثریت انسان‌ها به طور طبیعی به ظواهر توجه دارند و هرگونه اختلال در ظواهر و بروز مصیبت‌ها آنان را دچار تشویش می‌‌سازد. این جاست که مدیریت سالم جامعه می‌‌تواند این امنیت را حفظ یا ایجاد یا تقویت کند.از گزارش قرآن درباره برنامه‌های اقتصادی حضرت یوسف(ع) می‌‌توان به دست آورد که ایشان چگونه خواسته است تا امنیت روانی جامعه را حتی در بحران‌های اقتصادی تأمین و فراهم آورد و اجازه ندهد تا بحران‌ها روند رشد اقتصادی و شکوفایی تمدنی را با اختلال مواجه سازد. حضرت با دو کار ذخیره‌سازی و کشت و تولید انبوه محصولات و فرآورده‌ها و سیلوسازی، توانست جامعه را در امنیت روانی قرار دهد و اجازه ندهد تا حرکت پرشتاب چرخ اقتصادی کشور با مشکل مواجه شود و یا از کار بیفتد. تأمین سرانه برای ملت و توزیع عادلانه ثروت و تولیدات نیز به ایشان کمک کرد تا نه تنها امنیت روانی ایجاد کند، بلکه امنیت اجتماعی را افزایش دهد و دولت و ملت را به هم پیوند زند تا مکمل یکدیگر برای تمدن‌سازی باشند.

هرگونه رفتاری که امنیت روانی جامعه را ایجاد، یا حفظ یا تقویت کند، باید در دستور کار مدیران جامعه قرار گیرد. از جمله این کارها، تأمین نیازمندی‌های اساسی جامعه و مردم است؛ زیرا هرگاه جامعه احساس ناامنی کند، به ذخیره سازی، احتکار و مانند آن رو می‌‌آورد و سرمایه‌ها را به جای به کار گرفتن در عرصه تولید، در عرصه دیگری وارد می‌‌کند و قدرت و امکانات را از مسیر رشد اقتصادی بیرون می‌‌برد. جامعه‌ای که از نظر روانی احساس عدم امنیت بکند، به جای سرمایه گذاری، به کنز و خروج سرمایه گرایش می‌‌یابد؛ هرچند که نهی خداوند از کنزاندوزی و خروج سرمایه از جریان تولید و گردش سالم می‌‌تواند جلوی برخی از رفتارهای نادرست اقتصادی را بگیرد، ولی نمی‌تواند امنیت روانی را به جامعه بازگرداند و توده‌ها را با دولت و جهاد اقتصادی همراه و هماهنگ سازد.در زمان و جایی که دشمن با انواع شگردها و جنگ روانی و شایعه‌سازی بر آن است تا چرخ‌های اقتصادی را از حرکت شتابنده بازدارد و اقتصاد اسلامی را ناکارآمد جلوه دهد، توجه به مدیریت امنیت روانی جامعه یک اصل برای مدیران است.

برای دست یابی به امنیت کامل از جمله امنیت روانی، جانی و اجتماعی باید از همه توان و ظرفیت‌ها بهره برد. امنیت راه‌ها هر چند که برای توسعه اقتصادی و رشد آن مهم است و خداوند در آیاتی به مسأله امنیت راه‌ها در امر توسعه اقتصادی توجه داده است، اما آن چه مهمتر است، تأمین امنیت روانی از طریق مدیریت سالم اقتصادی جامعه است.

این که پیامبران مامورند تا مانند حضرت شعیب(ع) از کم‌فروشی و گران فروشی و احتکار باز دارند هدفی جز فراهم آوری امنیت روانی ندارند؛ زیرا این رفتارهای ناهنجار در حوزه عمل اقتصادی، بستر ناامنی روانی در جامعه می‌‌شود و اشخاص به یکدیگر در معاملات اعتماد و اطمینانی نخواهند داشت و یا در وضعیت مطلوب، تردید دارند؛ زیرا احتکار، خود بیانگر عدم مدیریت در توزیع است و محتکران با اختلال در روند جریان سالم اقتصادی، به غارت و چپـاول سرمایه دیگران می‌‌پردازند. خداوند در آیات ۱۵ و ۱۸ سوره سبا به نقش امنیت از جمله امنیت روانی درگردشگری اقتصادی توجه می‌‌دهد و بیان می‌‌کند که چگونه امنیت موجب افزایش گردشگری اقتصادی و تعاملات می‌‌شود و جامعه می‌‌تواند از این مسأله به خوبی سود برده و در رشد و شکوفایی اقتصادی از آن بهره گیرد. البته آیاتی دیگر نیز همین معنا را به شکل دیگر بیان کرده است. از جمله آیات سوره قریش که به مسأله امنیت راه‌ها در جا به جایی تجار و گردشگران اقتصادی پرداخته است یا آیاتی که به مسأله حج و تاثیر امنیت کامل در آن در جهت به‌دست آوردن فضل الهی یعنی عمل اقتصادی اشاره دارد. همه اینها به خوبی نشان می‌‌دهد که تا چه اندازه امنیت از جمله امنیت روانی جامعه می‌‌تواند اقتصاد را تحت تاثیر مثبت یا منفی خود قرار دهد..

عوارض نبود امنیت روانی

شرایط اجتماعی از سوی مدیران میبایست به گونه‌ای باشد که هر گردشگری از جمله تجار و بازرگانان در شب و روز به سادگی در جامعه حرکت کرده و به مبادلات اقتصادی بپردازند.

به هر حال، ازآموزه‌های قرآنی به دست می‌‌آید که در جهاد اقتصادی نمی‌توان نقش امنیت از جمله امنیت روانی در سرمایه‌گذاری و تولید و توزیع سالم و حتی مصرف را نادیده گرفت؛ زیرا اگر جامعه از نظر روانی در تشویش و اضطراب باشد، به خود اجازه نمی‌دهد تا ثروتش را در تولید سرمایه‌گذاری کند، بلکه آن را یا کنز کرده و در گوشه‌ای به شکل سکه و طلا و مانند آن می‌‌اندوزد و از چرخه اقتصادی بیرون می‌‌برد. یا آنکه در احتکار به کار می‌‌گیرد و با این رفتار نادرست خویش، اقتصاد را از مسیر سالم و تولید خارج می‌‌سازد. بارها دیده شده است که جریان‌های خاص با ایجاد شایعه یا جنگ روانی، سرمایه‌ها را به بخش‌های خاص و به ظاهر سودآور هدایت می‌‌کنند. خرید سکه و کنز آن به جای سرمایه‌گذاری ثروت در بخش تولید خود نمونه بارز این رفتار برپـایه جنگ روانی در سالی است که می‌‌بایست ثروت در سرمایه گذاری‌های مناسب با رشد اقتصادی و جهاد اقتصادی به کار گرفته شود. جریان‌سازی به گونه‌ای است که حتی توده‌های مردم نیز در دام این فضای روانی قرار می‌‌گیرند و به نوعی کنزاندوزی گرفتار می‌‌آیند.

لازم است با هوشیاری و مدیریت سالم جامعه، اجازه داده نشود تا ثروت جامعه در مسیری غیر از تولید و جهاد اقتصادی قرار گیرد و به کنزاندوزی و تکاثرجویی کشانده شود که از نظر قرآن رفتاری نه تنها ضد اخلاقی و ضد اقتصادی است بلکه گناهی نابخشودنی است و خشم خداوند را بر می‌‌انگیزد..

عامل دوم: تولید علم

همچنین ببینید: تولید علم

نقش تولید علم در تولید قدرت و ثروت

علم به معنای دانش و دانایی، ارتباط تنگاتنگی با قدرت تسخیری بشر دارد؛ زیرا علم انسان به خود و دیگری وی را قادر به تصرفات در خود و دیگری نموده و فرصت خلافت الهی را به وی بخشیده است. روح الهی که در کالبد بشریت دمیده شده، این ظرفیت را داراست که علم اسمایی داشته باشد. از این رو خداوند خلافت انسان بر همه هستی و کائنات را پس از دمیده شدن روح خاص و تعلیم علم اسمایی قرار داده و از فرشتگان ساحت قدس به نیابت از همه کائنات خواسته تا در برابر آدم(ع) به عنوان نمونه نخستین انسان کامل سجده برده و اطاعت و مظهریت ربوبیت او را بپذیرند و پروردگاری انسان برای کمال یابی خود را با سجده نشان دهند.

بنابراین، علم به یک معنا شناخت موجودات هستی و آگاهی از آنکه در آیات قرآنی به عنوان علم الاسماء از آن یاد شده، علم قدرت و تسخیر است که در سایه سار آن انسان می‌‌تواند خلافت و ربوبیت نماید. همه انسان‌ها از چنین ظرفیتی برخوردارند و تنها کاری که می‌‌بایست انجام دهند فعلیت بخشی به این قدرت نهفته و سرشته در ذات است که از آن در تعابیر اسلامی به متاله و خدایی شدن یاد می‌‌کنند.

هر انسانی از راه‌های گوناگون می‌‌تواند اسمای الهی سرشته در ذات خویش را فعلیت بخشد که از آن راه‌ها به عبودیت یاد می‌‌شود. عبودیت در این تفسیر دارای مراتبی است که خواسته و ناخواسته در عالم پدید می‌‌آید؛ چراکه علم در تفسیر وحیانی قرآن، چیزی جز اتصال به ذات باری تعالی نیست و خدایی شدن به معنای عالم شدن در زمان این اتصال تحقق می‌‌یابد. هنگامی که ما از تولید علم سخن به میان می‌‌آوریم مراد و منظورمان از تولید و ولادت به معنای اتصال انسان به مبدا علم و دانایی یعنی خداوند است. این اتصال برای همگان اتفاق می‌‌افتد؛ چراکه خداوند همه هستی را پر کرده و صمدانیت وی جایی را خالی نگذاشته است. پس هر جا که علم است حضور او نیز تثبیت شده می‌‌باشد؛ چنان که هر جایی که نام هستی بر آن برده می‌‌شود، خالی از خداوند نیست. در آموزه‌های قرآنی، از انسان خواسته شده تا با اتصال به خداوند و متاله شدن، علم را در خود فعلیت بخشد و حقایق هستی را ادراک نماید. این ادراک حقایق هستی به انسان کمک می‌‌کند تا شناخت اسمایی را به دست آورد و با هر اسم بر موجودی از موجودات هستی تسلط بیابد. در حقیقت شناخت اسمایی و ادراک حقایق هستی، به معنای تسلط و تسخیر است که زمینه ربوبیت و پروردگاری بر آن موجود و هستی را برای انسان فراهم می‌‌آورد و انسان می‌‌تواند در مسیر افزایش از آن برای کمال خود بهره برد و آن چیزی را نیز به کمال شایسته و بایسته خود برساند.

براین اساس می‌‌توان دریافت که تولید علم تا چه اندازه در تولید قدرت و ثروت انسان و جامعه نقش دارد؛ زیرا دانسته شد که تولید علم به معنای ارتباط با حقیقت هستی و حقایق مرتبط با آن، به معنای درک درست از حقیقت چیزها و موجودات و تسلط و تسخیر آن هاست. چنین تسلط و تسخیری عین قدرت و توانایی است. انسان از این قدرت و توانایی تسلط و تسخیر، می‌‌تواند بهره گیرد و امکانات شدن‌های کمالی را به دست آورد. این همان ثروت واقعی است که انسان د رجست وجوی آن است. چنین قدرت و ثروتی است که انسان را به سعادت واقعی می‌‌رساند. بنابراین تولید علم به معنای تولید قدرت و ثروت می‌‌بایست در دستور کار هر انسان و جامعه انسانی قرار گیرد؛ چراکه هدف آفرینش و فلسفه آن تنها از این راه تحقق می‌‌یابد و شدنی می‌‌شود. پس می‌‌توان گفت که دانایی توانایی و دانش همان قدرت و ثروت است..

تجاری‌سازی تولید علم و مقام خلافت انسانی

چنان که گفته شد، تولید علم به معنای اتصال با مبدأ هستی و درک حقایق اشیا یعنی همان اسما و تسلط بر موجودات جهت بهره‌مندی از آنها به عنوان ثروت واقعی در راستای کمال یابی انسان و جامعه انسانی و کمال بخشی به موجودات دیگر در مقام خلافت و مظهریت ربوبی و پروردگاری است.

اکنون این پرسش مطرح می‌‌شود که تجاری‌سازی تولید علم به چه معنایی است؟ لازم است به این نکته پیش از پاسخ به پرسش اصلی توجه داده شود که یکی از مسئولیت‌ها و مأموریت‌های بشر در زمین به عنوان خلیفه، استعمارالارض (آبادانی زمین) است. بنابراین، خلافت انسانی مقتضی است که انسان نه تنها خود را به بلوغ کمالی برساند، بلکه موجودات زمینی را از طریق آبادسازی به کمال برساند.

همچنین مسئولیت انسانی تنها در قبال خود نیست، بلکه انسان مسئولیت دارد تا دیگران را از جمله نوع بشر را نیز به کمال برساند. این بدان معناست که راه دست یابی به کمال در انسان از طریق کمال بخشی به دیگران می‌‌گذرد. این گونه است که تولید علم به عنوان مقدمه کمال یابی خود شخص مطرح می‌‌شود و کمال هر شخص انسانی در کمال جامعه و جهان است. اگر انسان مأموریت و وظیفه دارد تا تولید علم کند تا به کمال برسد، لازمه آن است تا از این شناخت و علم خود به درستی بهره گیرد. تولید علم به معنای شناخت حقایق هستی و دانایی و آگاهی نسبت به آن، به معنای قدرت تسخیر و تصرف است. بنابراین، هر انسان و جامعه انسانی، در تولید علم بایستی به این نکته توجه داشته باشد که در چیزها تصرفاتی را انجام دهد که کمال یابی خود و دیگران را تسریع بخشد و ثروت واقعی را برای جوامع بشری و دیگران فراهم آورد. از این رو تولید علم با تصرفات در موجودات ارتباط می‌‌یابد. این که انسان نسبت به اموری چون اتم‌ها آگاهی و دانایی یابد و حقیقت آن را دریابد، از آن روست که بتواند در آن تصرفاتی در راستای اهداف و فلسفه آفرینش خود و دیگران پدید آورد. به عنوان نمونه تصرفات در هسته‌های اتم برای تولید انرژی یا شناخت ژنوم انسانی برای تغییرات مطلوب در راستای اهداف آفرینش، امری لازم و بایسته است و خلافت انسانی و مظهریت در ربوبیت مقتضی این است. تجاری‌سازی تولید علم به معنای بهره‌مندی درست از علم و تولید آن است. به این معنا که اگر علمی تولید می‌‌شود و دانایی و آگاهی نسبت به امری چون هسته و ژنوم انسانی به دست می‌‌آید، می‌‌بایست این دانش و دانایی در خدمت اهداف و فلسفه آفرینش قرار گیرد که از آن به تجاری‌سازی تولید علم یاد می‌‌شود. به سخن دیگر، تجاری‌سازی تولید علم به معنای تولید علم با هدف و انگیزه مناسب و مطلوب و درست است؛ چراکه بی‌تجاری‌سازی تولیدات علمی، نمی‌توان از خلافت و مظهریت پروردگاری انسان سخن به میان آورد.

به عبارت دیگر، براساس آموزه‌های قرآنی و اسلامی، تجارت‌سازی تولید علم، در حقیقت بخشی از فرآیند کمال یابی و کمال بخشی به دانش و دانایی است؛ چراکه بی‌تجارت‌سازی نمی‌توان مدعی علم واقعی در خدمت به بشر و جهان در مقام خلافت و مظهریت پروردگاری انسان شد. با این بیان دانسته شد که مراد از تجاری‌سازی تولید علم چیست؛ چراکه تجاری‌سازی در این جا تنها به عنوان نمادی از بهره‌مندی درست از علم و تولید آن است؛ زیرا علم بی‌منفعت همانند زنبور بی‌عسل است. تجاری‌سازی تولید علم به علم، کمال واقعی می‌‌بخشد و هدف و فلسفه درست آن را به نمایش می‌‌گذارد. در غیر این صورت هرگونه آگاهی و دانایی نسبت به حقایق واشیا، آگاهی بی‌ارزش است؛ زیرا هدفی را تعقیب نمی‌کند و تغییری را ایجاد نمی‌کند، افزون بر این که برخلاف مأموریت و مسئولیت انسانی در امر آبادانی و تغییر درست و مناسب در زمین است که در آیه۶۱ سوره هود به آن اشاره شده است..

شکل‌گیری زنجیره تجاری‌سازی تولید علم و ثروت

نباید از این نکته غافل شد که تولید علم می‌‌بایست در یک زنجیره صورت گیرد. به این معنا که پازل‌های حقیقت واحد جهانی می‌‌بایست به درستی شناخته و به کار گرفته شود، در غیر این صورت رفتار انسانی می‌‌تواند به عنوان فساد شناخته شود. این که خداوند در آیه۴۱ سوره روم می‌‌فرماید:ظهر الفساد فی البر و البحر بما کسبت ایدی الناس؛ فساد در دریا و خشکی به سبب دستاوردهای مردم آشکار شد، به این معناست که توده‌های مردم بی‌توجه به شناخت حقایق، اقدام به تصرف و تغییر در محیط زیست خود و زمین کردند که آثار آن به جای اصلاح و آبادانی، افساد و فساد زمین بوده است.

خردمندان به سبب این که حقایق را به درستی می‌‌شناسند و در چارچوب فلسفه آفرینش، در آنها تصرف و تغییر ایجاد می‌‌کنند، موجب کمال بخشی به آنها می‌‌شوند، در حالی که رفتار توده‌های مردم موجب افساد در آن می‌‌شود. دانش و دانایی می‌‌بایست خردمندانه باشد تا قطعات پازل به درستی شناخته و چیده شود و قرار گرفتن هر قطعه‌ای موجب کمال و تکمیل آن شود. هر چند که به ظاهر علم شیمی از ریاضی یا علم فیزیک یا حتی علوم انسانی چون حقوق جداست، ولی باید توجه داشت که همه این علوم بایستی در یک واحد دیده شود تا بتواند چنان که هست خودنمایی کرده و تأثیرگذار باشد. تولید علم نیز می‌‌بایست این گونه مکمل یک دیگر باشد و تجاری‌سازی و بهره‌مندی بشر از علم و تولید آن نیز باید به صورت زنجیره‌ای دیده شود. شکل‌گیری زنجیره تجاری‌سازی تولید علم منجر به تولید ثروت می‌‌شود و این ثروت است که فرصت‌های برابر کمالی را برای جامعه بشری فراهم می‌‌آورد و هر کسی عادلانه می‌‌تواند از سهم و قسط خویش از زمین و امکانات و ثروت بهره مند شود و خود را به کمال برساند و مظهریت ربوبیت را به دست آورد.

امام خامنه‌ای در مقام تبیین حقیقت انسان و هدف برتر وی به این نکته بارها توجه داده است و از نهضت نرم افزاری وتولید علم برای دست یابی به جامعه برتر سخن به میان آورده است. از نظر ایشان شکل‌گیری زنجیره تجاری‌سازی تولید علم و تولید ثروت ملی لازم امتی است که می‌‌خواهد امت وسط و امت شاهد برای جوامع بشری باشد. ایشان در خصوص تجاری‌سازی تولید علم خاطرنشان کردند: اگر زنجیره تولید دانش، تبدیل دانش به فناوری، تولید محصول و در نهایت تجاری‌سازی علم تکمیل شود، مسیر تولید علم به تولید ثروت ملی کشور و پاسخگویی به نیازهای ملت منتهی خواهد شد. اگر این فرآیند به درستی شناخته و پیموده شود، می‌‌تواند جامعه برتر را تحقق بخشد و زنجیره تولید دانش و تبدیل آن به فناوری و تجاری‌سازی یعنی تمدن‌سازی اسلامی. این بدان معنا خواهد بود که جامعه برتر ایمانی شکل گیرد و الگو و نمونه‌ای برای بشریت شود. البته تحقق کامل فرآیندی از تولید علم تا تبدیل آن به فن‌آوری و تجاری‌سازی و بهره‌مندی از آن در شکل تغییر و تصرف و تبدیل به ثروت همگانی نیازمند نقشه راه و همت مضاعف و کار مضاعف است. پیش از هر چیزی انسان می‌‌بایست خود را بشناسد و از ظرفیت‌ها و توانمندی‌های خویش در مقام خلافت الهی و خدایی بودن و پروردگاری و ربوبیت آگاه شود و روحیه خودباوری به عنوان خلیفه الله در وی ایجاد شود. از این رو امام خامنه‌ای در تبیین این مهم می‌‌فرماید: روحیه خودباوری و اعتمادبه نفس بالا و شکل‌گیری زنجیره تجاری‌سازی تولید علم و تولید ثروت ملی از نکات برجسته این حرکت علمی است.

اگر انسان و جامعه‌ای قدر خود را بشناسد و از مقام خلافت الهی و تسخیر و قدرت تسلط و تولید علم و تبدیل آن فن‌آوری و تجاری‌سازی آگاه شود، می‌‌تواند به آسانی و سادگی فرآیند زنجیره‌سازی تولید علم و ثروت را بشناسد و بپیماید. البته دشمنان نیز به این مسئله آگاه هستند و برای مقابله با ایجاد چنین روحیه‌ای بسیج شده‌اند. آنان برای مقابله با هدف برتر جامعه ایمانی یعنی ایجاد تمدن اسلامی مبتنی بر عدالت و استکبارستیزی و ستم ستیزی، نقشه راهی را کشیده‌اند که می‌‌بایست به عنوان نقشه راه شیطان آن را شناخت و برخلاف آن برنامه‌ریزی کرد و عکس آن عمل نمود..

هراس دشمنان از الگو شدن نمونه موفق اسلامی

ترس دشمنان از تولید علم به قصد تبدیل به فن‌آوری و تجاری‌سازی از آن روست که تمدن اسلامی در سایه شکوفایی اقتصادی فراگیر در عصر کنونی ایجاد شود و به عنوان الگو به جهان و جهانیان معرفی شود؛ لذا تمام همت خویش را مبذول این معنا کرده‌اند تا از این تحول و دگرگونی مثبت جلوگیری کنند.

آن چه موجب هراس دشمنان امت اسلام و ایران اسلامی است، تبدیل ایران به یک نظام و جامعه برتر در جامعه جهانی است؛ زیرا می‌‌تواند به عنوان الگوی رهایی و عدالت خواهی و روحیه خودباوری در جهان مطرح شود و بساط دشمنان بشریت را برچیند..

عامل سوم: تولید ثروت

جهاد اقتصادی دارای ابعاد چندی است که تحقق همه جانبه آن به معنای رسیدن به جامعه ایمانی و تمدن اسلامی است. از جمله مهم‌ترین ابعاد جهاد اقتصادی می‌‌توان به جنبه‌های تولیدی آن یعنی تولید ثروت اشاره کرد که مهم‌ترین ابزار این تولید باید تولید ثروت از طریق تولید علم و تبدیل آن به فن‌آوری باشد.

تولید ثروت به معنای واقعی آن مسئولیت و مأموریت همگانی بشر به‌ویژه مؤمنان است؛ زیرا ثروت واقعی به معنای ایجاد امکانات بهتر و بیشتر برای همگان جهت دستیابی به اهداف آفرینش است. چنین ثروتی به سبب آنکه همراه با آبادانی زمین و مسئولیت خلافت الهی بشر و پروردگاری و ربوبیت اوست، نمادی از متاله و خدایی شدن است. از این رو ثروت واقعی چیزی جز عبودیت و بندگی نیست؛ اما اگر این ثروت از حالت ابزاری به حالت تاصیل برسد و دنیا و مادیات برای بشر اصالت و ارزش واقعی یابد، خطرناک خواهد شد؛ زیرا جریانی را بر خلاف جریان اصیل آفرینش و اهداف آن پدید می‌‌آورد و زمینه‌های بی‌عدالتی و ستمگری و استکبار را فراهم می‌‌کند. آنچه نصیب و بهره هر انسانی در دنیا و آخرت خواهد بود، سعی و تلاشی است که در مقام عمل و در جهت آبادسازی و آبادانی زمین انجام می‌‌دهد و حقیقت خود را در مقام خدایی و مظهریت پروردگاری نشان می‌‌دهد. هرچه انسان بیشتر و بهتر سعی کند، خود بهتری را به نمایش می‌‌گذارد و این خود بهتر و برتر است که آبادانی را برای همگان از موجودات و آفریده‌های هستی به ارمغان می‌‌آورد و آنان را به کمال شایسته و بایسته ایشان می‌‌رساند.

بنابراین، تولید ثروت از طریق تولید علم و تبدیل آن به فن‌آوری و تصرف و تغییرات در موجودات جهان، از مهم‌ترین مسئولیت‌های بشر در گیتی است و این یکی از جنبه‌های جهاد اقتصادی است که در آموزه‌های قرآنی بر آن تاکید شده است. اما جنبه مثبت جهاد اقتصادی تنها در تولید ثروت از طریق تولید علم و تبدیل آن به فن‌آوری و تجاری‌سازی خلاصه نمی‌شود، بلکه از مهم‌ترین ابعاد جهاد اقتصادی توزیع عادلانه این ثروت است. همان‌گونه که تولید ثروت می‌‌بایست به قصد ایجاد برابری و عدالت همگانی و دسترسی همگان به امکانات شدن‌های کمالی باشد، توزیع ثروت به شکل عادلانه نیز می‌‌باید مورد توجه قرار گیرد..

ضرورت توزیع عادلانه ثروت

همچنین ببینید: توزیع عادلانه ثروت

در اقتصاد سرمایه‌داری، تولید ثروت ارزش دارد، ولی همان‌گونه که عدالت در تولید مورد توجه نیست، در مقام توزیع ثروت نیز از عدالت هیچ خبری نیست. تاکید بر جنبه عدالت در توزیع از آن جهت مهم‌تر است که در این مرحله، بی‌عدالتی بیشتر نمود می‌‌یابد؛ زیرا تولید ثروت نیازمند خبرگی و استعدادهای خاصی است و تنها خردمندان هستند که تولید واقعی ثروت را از طریق تولید علم و تبدل آن به فن‌آوری در اختیار دارند. خبرگان و خردمندان نیز بیشترین گرایش را به عدالت داشته و اهل انصاف هستند. در این میان اجحافی که صورت می‌‌گیرد در هنگام توزیع ثروتی است که تولید می‌‌شود؛ زیرا بسیاری از مردم به جهت تفکر استکباری و ستمگرانه خود، خواهان انباشت ثروت و تکاثر آن هستند و از توزیع عادلانه ثروت تولیدی جلوگیری می‌‌کنند، این جاست که جهاد اقتصادی معنای خاص می‌‌یابد و مدیریت اقتصادی در جهادی مضاعف می‌‌بایست از هرگونه خلل و اختلالی در توزیع ثروت جلوگیری به عمل آورد. خداوند در آیاتی از جمله آیه ۷ سوره حشر از مانع جدی در سر راه جهاد اقتصادی به نام سرمایه داران و ثروت اندوزان و اغنیا سخن به میان می‌‌آورد. اینان مانع جدی در سر راه توزیع عادلانه ثروت هستند و اجازه نمی‌دهند تا سرمایه و ثروت در یک گردش سالم اقتصادی به جریان افتد.

آنان اگر بتوانند می‌‌کوشند تا در همان آغاز منابع تولید ثروت از جمله ثروت‌های خدادادی زمین را در اختیار گیرند و با اعمال نفوذ از گردش سالم اقتصادی جلوگیری کنند. از این رو جهاد اقتصادی زمانی تحقق می‌‌یابد که ثروت‌های خدادادی به درستی در میان همگان توزیع شود و امکان دسترسی همه اقشار جامعه و مردم به منابع تولید فراهم آید. بر این اساس خداوند قوانینی را برای مهار تجاوز سرمایه داران پدید آورده است که از جمله آن قانون فی و انفال است. براساس این قانون الهی، منابع خدادادی چون معادن و دریاها و جنگل‌ها و نهرها و رودها و مانند آن در اختیار دولت اسلامی قرار می‌‌گیرد تا با توزیع عادلانه این منابع در میان اقشار مستضعف و فقیر جامعه، امکان بهره‌مندی از ثروت برای ایشان نیز فراهم آید.

بنابراین، در جهاد اقتصادی می‌‌بایست به این جنبه توجه شود که همگان به‌ویژه اقشار فقیر و مستضعف جامعه بتوانند از منابع تولید بهره مند شده و آن را به کار گیرند.

البته روش‌های دیگری نیز برای مهار و مدیریت ثروت از سوی خداوند و اسلام بیان شده است که از جمله می‌‌توان به زکات و خمس و دیگر انفاق‌های مالی اشاره کرد. این قوانین کمک می‌‌کند تا توزیع ثروت به شکل عادلانه در جامعه بشری صورت بگیرد..

ثروت، ابزار اصلاح و آبادی

همچنین ببینید: ثروت و اصلاح اقتصادی

براساس آموزه‌های اسلامی هرگونه توسعه و پیشرفت زمانی صحیح و مناسب و اصلاح گرانه خواهد بود که در چارچوب عدالت و مبتنی بر آن باشد. بنابراین، اگر توسعه و پیشرفتی در جامعه با ظلم و ستم به اقشار پایین دست و ضعیف جامعه انجام گیرد، پیشرفت نبوده بلکه از آن به فساد و پسرفت یاد می‌‌شود.

گنج‌های قارونی و ثروت انباشته در هر جامعه اگر در راستای رشد و توسعه و پیشرفت همگانی جامعه نباشد، از مسیر جهاد اقتصادی بیرون خواهد بود؛ چراکه چنین انباشت ثروتی به جای این که موجبات رشد و بالندگی فرد و جامعه شود، موجبات نابودی و تباهی خواهد شد. بیماری‌ای که از طریق تفکر قارونی در جامعه ایجاد می‌‌شود، نه تنها مسیر حرکت‌های اقتصادی را منحرف می‌‌کند و از اهداف و فلسفه آفرینش بازمی دارد، بلکه موجب می‌‌شود تا جامعه به نوعی خودباختگی برسد و انباشت بیشتر ثروت به یک بیماری همگانی تبدیل شود. این بدان معنا خواهد بود که ثروت به جای این که موجب آبادانی اهل زمین شود و خلافت انسانی را تثبیت کند، سبب فساد و تباهی جامعه و انسان می‌‌شود.

اما اگر ثروت به درستی در جایگاه واقعی خود شناخته و مورد استفاده قرار گیرد، در آن صورت است که ثروت به ابزار اصلاح فرد و جامعه و کمال زمین و آبادانی آن تبدیل می‌‌شود. این آن چیزی است که می‌‌باید در جهاد اقتصادی همواره مدنظر قرار گیرد..

عامل چهارم: فن‌آوری

فن‌آوری، وجهه مادی علم

فرهنگ مانند هر پدیده انسانی دارای دو وجه مادی و معنوی است؛ خاستگاه این دو بعدی بودن را می‌‌بایست در ساختار انسانی و طبیعت هستی جست وجو کرد. هنگامی که ما از فرهنگ عمومی سخن به میان می‌‌آوریم به دو جنبه مادی و معنوی آن توجه می‌‌دهیم. بی‌گمان تمدن و مدنیت، وجه ظاهری و مادی فرهنگ است که با آن به خوبی آشنا هستیم.

علم نیز یکی از پدیده‌های مرتبط با انسان است و لذا دارای دو وجه مادی و معنوی می‌‌باشد. هرچند که جنبه معنوی علم در ذهن ما بیشتر بروز و ظهور دارد، ولی در فرهنگ غربی بیشتر جنبه مادی آن مورد توجه است. همین مسئله درباره فلسفه نیز مطرح است؛ زیرا فلسفه در فرهنگ غربی، دیگر سخن گفتن از متافیزیک و ماوراء الطبیعه نیست، بلکه سخن گفتن از فیزیک و ماده در قالبی به ظاهر عقلانی و فلسفی است. از این رو بیش از آنکه با فلسفه محض در غرب برخورد داشته باشیم، با فلسفه مضاف مانند فلسفه علم روبه رو هستیم. همین نگرش و رویکرد است که علم را به ابزار تولید تبدیل کرده است و غربی‌ها به جای آنکه به جنبه معنوی آن توجه یا بسنده کنند، به جنبه مادی و بهره‌گیری از علم توجه دارند. این شاید برای ما که در فرهنگ عقلانی و فلسفی محض رشد کرده ایم دشوار باشد، ولی با نگاهی گذرا به آموزه‌های قرآنی می‌‌توان دریافت که این جنبه نیز مورد توجه و تاکید پیامبران و آموزه‌های وحیانی بوده و ما از آن غافل بوده ایم.

آموزه‌های قرآنی به مخاطب خویش این پیام را در اشکال گوناگون می‌‌رساند که علم باید در راستای بهره‌گیری از آن مورد توجه باشد. بنابراین، هر علمی که ناتوان از بهره‌مندی از آن باشیم یا قابلیت بهره‌مندی از آن وجود نداشته باشد یا ما به قصد بهره‌مندی از آن، اقدام به فراگیری و یادگیری آن نکرده باشیم، علمی ناقص و ابتر است. بنابراین، ابزاری بودن علم و دانایی از مسائل بدیهی در فرهنگ قرآنی است. به این معنا که علم و معرفت و دانایی و شناخت، ابزارهایی در خدمت انسان هستند تا انسان بتواند خود و جهان را بشناسد و با بهره‌گیری از این علم، امکان شدن‌های کمالی از رنگ و صبغه خدایی گرفتن تا خدایی و ربانی شدن را تجربه کند؛ چراکه همین علم و دانایی است که به انسان توانایی ربوبیت و مظهریت در آن را به عنوان خلیفه الهی بخشیده است. براین اساس، هر علمی که توانایی را در انسان ایجاد نکند و او را قادر به تصرف و تسخیر در خود و جهان نسازد، علمی ناقص و ابتر و حتی غیرسازنده و منفی و بازدارنده است. تولید علم به معنای درک دقیق و کامل از حقایق هستی و اشیای جهان و به خدمت گرفتن آن در راستای اهداف آفرینش و ربوبیت انسان بر جهان، از مهم‌ترین آموزه‌های قرآنی است. خداوند در آیات بسیاری به ارزش چنین علمی توجه داده است و انسان را به شناخت دقیق حقایق هستی و علم یابی ترغیب و تشویق نموده و از او خواسته است تا با دقت علمی در چیزهای جهان، جوانب مختلف آن را ادراک و قدرت تصرف و تغییر در آن را بیابد و به تغییر آن اقدام کند تا در مسیر کمالی خود و همان چیز به کار گیرد. این همان خلافت واقعی انسان و مظهری در ربوبیت است که مأموریت اصلی و هدف و فلسفه آفرینش است.

براین اساس می‌‌توان گفت که تبدیل علم به فن‌آوری از مهم‌ترین مأموریت‌ها و مسئولیت‌های بشری در مقام خلافت الهی است؛ زیرا تبدیل دانایی به توانایی از طریق تبدیل آن به فن‌آوری مقصد نهایی تعلیم اسمایی الهی است که در آیات قرآنی به آن اشاره شده است. به یک معنا جنبه مادی علم را می‌‌بایست در تبدیل آن به فن‌آوری جست وجو کرد. اما این پرسش مطرح است که مراد از فن‌آوری چیست؟.

فن‌آوری سنتی و نوین

فن‌آوری به معنای هنر تبدیل علم به فن و صنعت است. فن‌آوری تبدیل دانایی به توانایی و علم به قدرت است. هنر تغییر و تصرف از طریق دانش و دانایی در موجودات جهان هستی است.

بی‌گمان شما با فن‌آوری‌های سنتی آشنایی کاملی دارید. به طور معمول انسان‌ها از همان آغاز با دانش ساختن ابزارها از طریق تغییر و تصرف در آن آشنا بوده‌اند. تبدیل پشم به نخ و فرش، تبدیل سنگ آهن به آهن و نیزه و خنجر و ابزارهایی دیگر، هنر و فن تبدیل گل رس به کوزه و در یک مرحله برتر، تبدیل پشم به لباس و هنر و فن نساجی و مانند آن یا فن‌آوری ماشین ابزارسازی و مانند آن یا فناوری خطوط فشار قوی برق طیف وسیعی از تبدیل علم و دانایی به توانایی و ثروت و قدرت بوده است. در حقیقت فن‌آوری‌های سنتی، فن‌آوری‌هایی هستند که در طول تاریخ از طریق تجربه و آزمون سعی و خطا ابداع و اختراع شده و توسعه یافته‌اند. بخش بزرگی از فناوری‌هایی که هم اکنون در جامعه بشری وجود دارند، یا اساسا تجربی هستند یا خاستگاه تجربی دارند. اما غیراز این دسته از فن‌آوری‌ها باید به دسته دیگر و برتر از فن‌آوری‌ها اشاره کرد که از آن به فن‌آوری‌های نوین یا به عبارت بهتر فن‌آوری‌های علمی یاد می‌‌شود؛ زیرا جنبه علمی بودن آن قوی‌تر و دقت و تامل در کشف حقایق و تبدیل آن سخت‌تر و دشوارتر است.

طیف وسیعی از فن‌آوری‌های پیشرفته کنونی از مهندسی ژنتیک گرفته تا نانو فن‌آوری و مکاترونیک و الکترواپتیک از جمله فن‌آوری‌های نوین علمی هستند. به سخن دیگر، فن‌آوری‌های علمی، فن‌آوری‌هایی هستند که ریشه در پیشرفت علم و دانایی شگرف بشر در عصر کنونی دارد. توسعه این دسته از فن‌آوری‌ها در گرو پیشرفت‌های علمی و فعالیت‌های گسترده پژوهشی است؛ چراکه فن‌آوری‌های مرتبط با نانو یا زیستی تنها در سایه شناخت کامل از ژانوم انسانی و قدرت تصرف و تغییر در آن شدنی است. اینها فن‌آوری‌های نوین و مدرنی هستند که موجب ایجاد قدرت و ثروت شده و شکوفایی و رشد و توسعه اقتصادی را به دنبال دارند و نقش انسان را به عنوان استعمار الارض و آبادانی آن و خلافت و مظهریت ربوبیت به نمایش می‌‌گذارد و متاله و ربانی شدن انسان را تقویت می‌‌کند..

فن‌آوری سخت و نرم

گروهی از صاحب‌نظران فن‌آوری‌ها را به دو دسته فن‌آوری‌های نرم و سخت تقسیم می‌‌کنند. به عنوان نمونه خانم دکتر زوئینگ جین (۱۹۹۵) در فصل اول کتاب تغییر جهانی فن‌آوری، از فن‌آوری‌های سخت به نرم، سخن به میان می‌‌آورد.

فن‌آوری‌های سخت به آن دسته از فن‌آوری‌هایی اطلاق می‌‌شود که ریشه در علوم طبیعی و فیزیکی مانند زیست‌شناسی، فیزیک، شیمی، ریاضیات کاربردی و مانند آن دارد و ابزارهای تولید کالای مادی و فیزیکی به شمار می‌‌آیند. فن‌آوری‌های نرم به خانواده ای از فن‌آوری‌ها اطلاق می‌‌شود که ریشه در علوم غیرطبیعی مانند علوم انسانی و هنر و مانند آن دارد و حوزه عملیاتی آنها دنیای فکر و ذهن است. به نظر دکتر جین از اهل چین، فن‌آوری نرم یک نوع فن‌آوری فکری برای خلق و نوآوری است که ریشه در اندیشه، ایدئولوژی، احساسات، ارزش‌ها، هستی‌شناسی‌ها، رفتارهای فردی و سازمانی و جامعه انسانی دارد.

وی ۱۸ تفاوت بنیادین برای این دو نوع فن‌آوری بیان می‌‌کند که یکی از مهم‌ترین تفاوت‌ها این است که فن‌آوری سخت، فن‌آوری کنترل بر ماده یا طبیعت است، در حالی که فن‌آوری نرم در صدد کنترل و فرماندهی بر ذهن و روح انسان است. از سوی دیگر، فن‌آوری سخت به نسبت خنثی است و بار ایدئولوژیک یا ارزشی ندارد، در حالی که فن‌آوری نرم در برخی از شاخه‌ها به غایت جانبدارانه است و دارای بار ارزشی است. همچنین فن‌آوری سخت قابل انتقال است، در حالی که انتقال فن‌آوری‌های نرم، دشوار یا غیر ممکن است. اینها مهم‌ترین تفاوت‌های میان دو نوع فن‌آوری سخت و نرم است که در این جا به آن اشاره شده است. وی مجموعه فن‌آوری‌های سخت معاصر را حتی اگر مانند فن‌آوری‌های نانو یا مهندسی ژنتیک در آخرین مرزهای دانش باشند، در زمره فن‌آوری‌های سنتی قرار می‌‌دهد و مجموعه فن‌آوری‌های نرم را حتی اگر مانند فن‌آوری طب سوزنی چین صدها سال قدمت داشته باشد، فن‌آوری جدید تلقی می‌‌کند. اکنون این پرسش مطرح می‌‌شود که ملاک جدید بودن فن‌آوری چیست؟ آیا ملاک آن را باید همانند دکتر جین چیزی به جز «در آخرین مرزهای دانش بودن» یا به تعبیر دکتر عبدالسلام «علم محور بودن فن‌آوری» بدانیم؟

واضح است که ملاک سنتی یاجدید بودن فن‌آوری‌ها بستگی به زاویه نگرش و دید و هدف ما از طبقه‌بندی دارد. اگر از زاویه علم به موضوع نگاه کنیم و رابطه فن‌آوری و علم را مبنای قضاوت قرار دهیم، بدون شک، هرچه یک فن‌آوری به آخرین مرزهای دانش نزدیک‌تر باشد، آن را جدیدتر ارزیابی می‌‌کند و هر چه یک فن‌آوری بستگی کمتری به علم و اتکای بیشتری به تجربه داشته باشد، آن را سنتی‌تر می‌‌کند. فرد دیگری ممکن است از زاویه مکانیزم و سازوکار به آن بنگرد. در این حالت هرچه دقت در سازوکار فن‌آوری و مکانیزم آن پیچیده‌تر باشد، فن‌آوری جدیدتر و هرچه درجه دستی بودن آن بیش‌تر باشد، آن را سنتی‌تر ارزیابی می‌‌کند..

تهدید و یا فرصت بودن فن‌آوری

اما می‌‌توان از زوایه دیگری نیز به فن‌آوری نگریست. به این معنا که یک فن‌آوری تا چه اندازه فرصت یا تهدیدی برای بشریت یا جهان است؟ به نظر می‌‌رسد که هرچه فن‌آوری برای نسل بشر و محیط زیست مفیدتر باشد و سازگاری بهتر با آن داشته باشد و یا بر رشد اقتصادی و شکوفایی آن تاثیرگذارتر باشد و موجبات اشتغال را فراهم آورد، این فن‌آوری جدیدتر و مثبت‌تر است. چنان که فن‌آوری، تهدیدی برای انسان و جهان باشد یا مانعی بر سر شکوفایی و اشتغال شود، منفی‌تر می‌‌باشد. در این نگرش از زوایه ارزشی بودن به فن‌آوری توجه شده و تحلیل‌ها و تبیین‌ها و نیز توصیه‌ها بر این اساس شکل گرفته است. بنابراین، از این منظر، فن‌آوری به عنوان جدید بودن یا علمی بودن یا نزدیک به مرز علم یا نوع سازوکار و مکانیزم آن مورد تحلیل و توصیف و تبیین قرار نگرفته، بلکه بیشتر به جنبه فرهنگی و اخلاقی و یا حتی اقتصادی آن توجه شده است..

تبدیل علم به فن‌آوری

از مهم‌ترین عرصه‌هایی که مقام معظم رهبری برای جهاد اقتصادی تبیین کردند، تبدیل علم به فن‌آوری و تجاری‌سازی علم به قصد تولید ثروت و قدرت اقتصادی است.

بر این اساس، این پرسش مطرح می‌‌شود که ما در کدام یک از عرصه‌های فن‌آوری‌ها می‌‌توانیم وارد شویم و اهتمام بدان کرده و چه چیزی خط قرمز ما برای فن‌آوری به شمار می‌‌آید. بی‌گمان مدلی که اسلام و آموزه‌های قرآنی ارایه می‌‌دهد، تبدیل علم به فن‌آوری‌های سخت و نرم به دور از هرگونه تهدید نسبت به کلیت آفرینش است. خداوند به انسان هشدار می‌‌دهد که در انجام رسالت خلافت الهی و ربوبیت بایستی هوشیار باشد تا در دام ابلیس و شیطان نیفتد؛ زیرا شیطان سوگند خورده است تا انسان را از مسیر تحولات فن‌آوری‌های صحیح و ربوبیت الهی و خلافت بر موجودات هستی از پایگاه زمین باز دارد. بنابراین، هرگونه تغییر و تبدیلی می‌‌بایست در چارچوب فلسفه آفرینش و نظام آن باشد و انسان و موجودات هستی را به کمال شایسته و بایسته یعنی متاله و ربانی شدن سوق دهد.

هر یک از فن‌آوری‌های موجود چون فن‌آوری سخت اگر به قصد تسخیر طبیعت باشد، می‌‌بایست در این چارچوب مدیریت شود، همچنان که علوم و فن‌آوری‌های نرم که به هدف تسخیر ذهن و شیوه اندیشیدن انسان انجام می‌‌گیرد باید در محدوده نظام احسن الهی انجام شود. برتر از این اگر انسان به فن‌آوری‌های معنوی نیز دست یافت و توانست به تسخیر قلب‌ها و تسخیر باورهای بنیادین بپردازد، باید این کار به هدف الهی انجام گیرد و فن‌آوری‌های قدسی نیز در خدمت دست یابی انسان به حیات طیب و متاله و ربانی شدن انسان به کار گرفته شود.

در این حالت است که همه این فن‌آوری‌ها نه تنها ارزشی و مطلوب بلکه لازم و بایسته مقام خلافت الهی انسان است و می‌‌بایست ردگیری شود تا تحقق یابد. ما نباید در تولید علم و تبدیل آن به فن‌آوری در هیچ یک از مراحل کوتاهی کنیم بلکه در همه مراحل می‌‌بایست حضور جدی و قوی داشته باشیم. بر این اساس فن‌آوری‌های سنتی و جدید یا فن‌آوری‌های سخت و نرم و حتی فن‌آوری معنوی و قدسی می‌‌بایست در دستور کار و برنامه کلان مدیریت جامعه ایمانی قرار گیرد. اگر بخواهیم تنها به فن‌آوری‌های سخت تکیه کنیم یا به فن‌آوری نرم گرایش یافته و از سخت و سنتی آن فاصله گیریم، دچار بحران خواهیم شد؛ زیرا همه اینها قطعات یک پازل زیبای جهان عدالت محور مهدی(ع) است. بنابراین نباید تنها مسحور فن‌آوری‌های مدرن و سخت مانند IT یا فن‌آوری زیستی و سلول‌های بنیادین و مانند آن شویم، بلکه همان‌گونه که به فرش بافی به عنوان یک فن‌آوری و هنر سخت عصر کشاورزی می‌‌نگریم و بدان نیاز داریم، به فن‌آوری سخت IT و زیستی نیز نیاز داریم؛ چنان که به فن‌آوری جدید و نرم تسخیر ذهن و قلب نیز نیازمند هستیم. البته این تولید علم و تبدیل آن به فن‌آوری و ثروت انسانی می‌‌بایست همواره در چارچوب‌های کلانی چون عدالت، انسانیت، کرامت، شرافت و اهداف نظام احسن الهی و رسیدن همه انسان‌ها به مقام خلافت الهی و مظهریت در ربوبیت باشد. این گونه است که ثروت واقعی یعنی امکانات بهتر و بیشتر برای همگان برای رسیدن به نظام عدالت محور و حیات طیب فراهم می‌‌آید و جهاد اقتصادی فی سبیل الله تحقق می‌‌یابد..

عامل پنجم: مدیریت اقتصادی

همچنین ببینید: مدیریت اقتصادی

اهمیت و ضرورت مدیریت

جهاد اقتصادی مانند هر کار و عملی، نیازمند مدیریت است. مدیریت در عمل اقتصادی می‌‌بایست در برگیرنده حوزه تولید تا توزیع تا مصرف باشد، در غیر این صورت نمی‌توان به تحقق اهداف آن، امید بست. نقش مدیریت در زندگی بشر بسیار مهم است. هر کسی زندگی خویش را اگر به درستی مدیریت کند می‌‌تواند در بهترین شکل و آسان‌ترین آن، از همه امکانات برای دست یابی به همه اهداف بهره گیرد. هر چند که مدیریت‌های کلان نیازمند توانمندی‌های خاص است، ولی تأثیر آن نیز به همان اندازه شگرف است.

مدیریت جامعه دینی

مدیریت یکی از مشتقات واژه عربی دور است. دایره و اداره نیز هم خانواده این واژه عربی است. در فرهنگ زبان فارسی مدیریت به معنای مدیر بودن و مدیری است، مدیر به کسی می‌‌گویند که امری را اداره کند. البته در فرهنگ اصلاحات اجتماعی، برای مدیریت تعاریف گوناگونی ارایه شده است. برخی، مدیریت را هنر دانسته و گفته‌اند: هنر مدیریت، هدایت، ایجاد هماهنگی و نظارت بر تعداد زیادی از افراد برای نیل به هدف و یا مقصودی معین است. برخی دیگر مدیریت را ترکیبی از دانش و هنر دانسته و نوشته اند: مدیریت، علم و هنر متشکل و هماهنگ کردن، رهبری و مهار فعالیت‌های دسته جمعی برای نیل به هدف‌های مطلوب با حداکثر کارایی است. برخی آن را در حوزه روش و تکنیک اداره امور برده و مدیریت را کاربردهای تکنیک‌های مختلف برای اداره امور یک گروه انسانی و هماهنگ نمودن کلیه فعالیت‌های یک سازمان برای نیل به هدف معین و مشخص و راهنمایی و راهبری رهبران سازمان که آنها را مدیران یا سرپرستان می‌‌نامند، دانسته‌اند. به هر حال، مدیریت، هنر، دانش، روش و سازوکاری برای هدایت، هماهنگی، نظارت بر دیگران با بهره‌گیری از همه منابع و امکانات، در راستای رسیدن به مأموریت، رسالت و اهداف مطلوب سازمانی با حداکثر کارایی است.

از آیات قرآنی به دست می‌‌آید که یکی از مسئولیت‌ها و وظایف پیامبران در جامعه بشری، مدیریت بر جامعه است. از این رو واژه امامت و ولایت در حوزه مسئولیت‌های پیامبران بارها به کار رفته است؛ چراکه پیشوایی و سرپرستی جامعه، همان مدیریت جامعه برای رسیدن به اهداف است. البته نقش پیامبران، نقشی بسیار فراتر از مدیریت جامعه است؛ لذا آنان نه تنها خود مدیریت جامعه را در ابعاد کلان به عهده می‌‌گیرند، بلکه در نصب و نظارت مدیریت‌های خود نیز مسئولیت دارند؛ زیرا از نظر آموزه‌های وحیانی مدیریت جامعه به‌ویژه جامعه دینی و اسلامی تنها از آن خداست و خداوند می‌‌تواند این مسئولیت را به هر کسی بخواهد واگذار کند. این گونه است که مدیریت را به پیامبران و مؤمنانی با ویژگی‌ها و شرایط خاص واگذار کرده است.

خداوند در آیاتی از قرآن سرپرستی و مدیریت پیامبران بر جامعه مدیریتی را تبیین کرده و واگذاری بخشی از مدیریت را به برخی از انسان‌ها مبتنی بر اصلاح امور و دوری از فساد دانسته است. از این رو ولایت و مدیریت کافران را ناحق، باطل، جور و ظلم دانسته و آنان را شایسته این منصب ندانسته است.

خداوند در آیاتی به برخی از این مدیریت‌های پیامبران و مؤمنان صالح اشاره کرده و به تبیین این مسئولیت و وظیفه الهی پرداخته است. از جمله در آیات ۱۷ تا ۲۰ از مدیریت داوود(ع) بر جامعه خود یا مدیریت حضرت سلیمان(ع) بر نیروهای تحت فرمان و احتیاط و خویشتنداری سلیمان(ع) در برخورد با نیروهای تحت امر خویش سخن گفته است.

در آیات ۸۳ تا ۹۷ سوره کهف گزارشی کامل از حکومت و مدیریت مؤمن صالح ذوالقرنین(ع) ارایه می‌‌دهد. در این آیات بیان شده که خداوند مدیریت جامعه و مردم را به ذوالقرنین واگذار کرده و او در اجرای سیاست‌های مدیریتی خویش بر ظالمان و متجاوزان سخت‌گیری و نسبت به مؤمنان و انسان‌های درست کار، آسان‌گیری می‌‌کرد. وی همچنین با آنکه مناطق بسیار وسیعی از جهان را تحت کنترل حکومت و مدیریت خویش داشت، با این همه در مسایل مهم و اساسی جامعه خود نظارت مستقیم داشت و مدیریت می‌‌کرد. از جمله در مسئله سدسازی برای جلوگیری از حملات اقوام وحشی یاجوج و ماجوج، خود مدیریت و نظارت مستقیمی را اعمال کرد. اصل رهبری و مدیریت اجتماعی و نیاز جامعه به آن، امری پذیرفته شده و مسلم در نگاه وحی و قرآن است. این معنا در آیاتی از جمله ۶۲ سوره نور و آیه ۲۰ سوره صو آیاتی دیگران از قرآن تبیین شده است..

مدیریت اقتصادی چیست؟

مدیریت اقتصادی یکی از مصادیق مدیریت جامعه است. از نظر اسلام مدیریت اقتصادی در همه حوزه‌ها و بخش‌ها مهم و حساس است؛ زیرا اقتصاد مایه قوام جامعه است و هرگونه خلل و اختلال و فساد در آن به معنای سست شدن پایه‌های جامعه و بحران خواهد بود. از این رو از جامعه انسانی خواسته شده در انتخاب مدیران اقتصادی و واگذاری امور اقتصادی به آنان دقت کامل انجام شود.

بر این اساس هرگونه واگذاری مدیریت اقتصادی حتی در امور خرد اقتصادی و جزیی مانند دادن سرمایه و ثروت شخصی به افراد سفیه و بی‌خرد نهی شده است؛؛ چراکه دادن سرمایه و ثروت به افراد سفیه حتی اگر مال خودشان باشد، به معنای نابودی ثروت و سرمایه جامعه خواهد بود. مدیریت اقتصادی به سبب تاثیر بسیار مهم «آن بر بخش‌های دیگر فرهنگی و معنوی و اخروی جامعه حساسیت زیادی داشته و شرایط گوناگونی برای نوع مدیریت بیان شده است..

شرایط عمومی مدیر و مدیریت

از نظر آموزه‌های قرآنی، مدیریت جامعه در همه بخش‌ها از جمله مدیریت اقتصادی از مسایلی است که می‌‌بایست از سوی همه افراد جامعه مورد اهتمام و توجه خاص قرار گیرد؛ لذا درخواست از خداوند برای مدیریت جامعه، امری پسندیده دانسته شده است. از سوی دیگر، از افراد وظیفه شناس و مدیر خواسته شده تا در انجام مسئولیت‌های مدیریتی به ویژه اقتصادی جامعه پیشگام شوند و خود را معرفی کنند.

این بدان معناست که همان اندازه که افراد نالایق و سفیه و نابخرد باید از جرگه مدیریتی کنار گذاشته شوند، به همان اندازه بر افراد لایق و مدیر است تا خود را برای تصدی این امر معرفی کرده و حتی از مردم و مسئولان بخواهند تا این مسئولیت را برعهده ایشان بگذارند؛ چراکه خداوند پیش از آنکه از مردم بخواهد تا از افراد صالح و دانشمند استفاده کنند، از افراد دانشمند و صالح خواسته تاگام پیش نهند و علم و دانش خویش را عرضه کنند. اما شرایطی که در آموزه‌های قرآنی برای مدیر و مدیریت بیان شده، به دو دسته شاخصه‌های عمومی و شاخص‌های خاص دسته‌بندی می‌‌شود.

به این معنا که مدیریت اقتصادی همانند هر نوع مدیریت دیگر، چه هنر، دانش، سازو کار، روش و مانند آن باشد، ویژگی‌ها و شرایط عامی دارد که در شخص مدیر می‌‌بایست وجود داشته باشد. افزون بر این مدیر لازم است تا با توجه به گرایش مدیریتی، از دانش خاص و صفات ویژه مناسب با مدیریت خاص نیز بهره مند باشد. بنابراین، اهلیت و شایستگی برای منصب مدیریت، از مهم‌ترین شرایطی است که خداوند مطرح می‌‌کند. لذا کسی که اهلیت و شایستگی منصبی را ندارد، نمی‌بایست عهده دار آن شود،؛ چراکه با پذیرش این مسئولیت، هم گناهی کرده و هم فسادی نموده است و باید پاسخ گوی خدا و مردم باشد؛ چون اجازه نداده تا مسئولیت در اختیار اهل آن قرار گیرد و هم با بی‌تدبیری و ناشایستگی، امور را از مسیر صلاح خود خارج کرده و به فساد کشانده است.

البته احراز شایستگی خود مسأله دیگری است که می‌‌بایست به آن توجه شود؛ زیرا برخی از افراد مدعی شایستگی‌هایی هستند که در عمل، خلاف آن ثابت می‌‌شود؛ چراکه برخی از افراد بیش از اندازه خود را باور دارند و یا در مقام فریب مردم بر می‌‌آیند. این جاست که احراز شایستگی افراد برای تصدی مسئولیت‌ها از جمله مسئولیت مدیریت اقتصادی لازم و ضروری است. برای احراز شایستگی می‌‌توان از روش‌های گوناگونی استفاده کرد که از جمله آنها، آزمون‌گیری است. بنابراین بر مردم و مسئولان است تا پیش از واگذاری مسئولیت به کسی، او را بیازمایند و سپس برای مدیریت انتخاب نمایند. خداوند در آیاتی ازجمله آیه ۶سوره نساء می‌‌فرماید که جامعه باید به تربیت مدیران اقدام کند و در این تربیت از انواع و اقسام آزمون‌های علمی و عملی، استفاده نماید. این آموزش‌ها و تربیت‌ها می‌‌بایست تا مرحله رشد فهم و بصیرت در امور مدیریتی همچون مدیریت اقتصادی ادامه یابد. بنابراین، می‌‌توان با این روش و آموزش‌های گوناگون شایستگی‌های اشخاص را برای مدیریت‌های جامعه و یا امور دیگر به دست آورد و کار را به کاردان سپرد.

در انتخاب مدیر باید فرد افضل و برتر برگزیده شود. به این معنا که اگر در جامعه افراد شایسته چندی وجود دارند، با برگزاری آزمون‌ها تلاش شود تا برترین آنان در مدیریت انتخاب شده و منصب به او واگذار گردد. از این رو خداوند در بیان شرایط مدیریتی به مسأله فضایل اکتسابی و اعطایی خداوند توجه داده و از مردم نیز خواسته تا در انتخاب و گزینش مدیران به شرط برتری و افضلیت توجه کنند. از جمله ویژگی‌ها و شرایط انتخاب مدیر، امانت داری است. امانت داری از جمله شرایط عمومی است. اگر کسی اهل امانت نباشد و یا در امانت خیانت کند، شایسته مسئولیت‌های اجتماعی از جمله مدیریت نیست. خداوند در آیاتی از جمله ۵۵ سوره یوسف به شرط امانت داری در حوزه مسئولیت‌های اجتماعی توجه داده است. البته این شرط، از جمله شروط عقلانی و عقلایی است که شریعت اسلام آن را تأیید و امضا کرده است؛ چراکه عقل انسانی نمی‌پذیرد که مسئولیت به خائن سپرده شود.

از جمله شرایط عمومی مدیریت می‌‌توان به علم و دانش اشاره کرد. مدیریت چنان که گفته شد، حتی اگر هنر و فن باشد، از هنرهایی است که دانش در آن نقش بارزی دارد. از این رو برخورداری از دانش و علم از شرایط مدیریت دانسته شده است. این معنا در آیه ۵۵ سوره یوسف مورد تأیید و امضا قرار گرفته است. بر این اساس، هر کسی هر نوع مدیریتی را به عهده می‌‌گیرد باید از دانش‌های مربوط و مرتبط با آن مدیریت برخوردار و بهره مند باشد.

شرط مشورت از دیگر شرایط عمومی است که خداوند در آیاتی از قرآن آن را تأیید و امضا کرده است؛ چراکه مشورت به معنای بهره‌مندی از عقل و تجربه و دانش دیگران است و شخص با این روش می‌‌تواند از دانش و تجربه دیگران بهره مند شده و کارش را به درستی و شایستگی انجام دهد. البته توجه به این نکته لازم است که مشورت باید همواره با صاحب‌نظران و اهل آن انجام گیرد و شرایط مشورت فراهم باشد اما مشورت هرگز به معنای عمل به مفاد نظر مشاوران نیست؛ چراکه در نهایت شخص مدیر است که می‌‌بایست آن چه را که صلاح است حکم کند و بر انجام آن عزم را جزم نماید.

از این رو یکی دیگر از صفات و شرایط عمومی مدیریت را قاطعیت در حکم و عمل دانسته‌اند. به این معنا که مدیریت پیش از تصمیم‌گیری می‌‌بایست از عقل دیگران و تجربه و دانش آنان از طریق مشورت بهره مند شود، ولی در نهایت این خود مدیر است که می‌‌بایست تصمیم نهایی را بگیرد و بر انجام آن حکم نماید و همه نیروها و امکانات را برای تحقق مفاد حکم بسیج کند. خداوند در آیاتی از جمله آیات۸۳ و ۸۴ سوره کهف، از جمله شرایط مدیر را برخورداری از همه امکانات لازم و به‌کارگیری آن می‌‌داند. به این معنا که جامعه موظف است تا همه امکانات را در اختیار مدیر قرار دهد، ولی مدیر نیز باید قادر به بسیج امکانات و بهره‌گیری درست از آنها باشد. بر این اساس، اگر کسی قادر به بسیج امکانات نباشد یا نتواند همه امکانات را برای تحقق هدف به طور کامل استفاده کند، می‌‌بایست در مدیریت او شک و تردید روا داشت.

از دیگر شرایط مدیریت می‌‌توان به نظارت دقیق و توانایی بر انجام آن اشاره کرد. هر مدیری افزون بر توانایی بر کار مدیریت، باید از قدرت نظارت و تحلیل و ارزیابی برخوردار باشد و براساس اطلاعات دقیق به تحلیل پرداخته و اعمال قدرت و نفوذ در زیردستان نماید تا کارها از طریق آنان به درستی انجام شود و پیش رود.

همچنین توانایی جسمی را نباید در اصل مدیریت نادیده گرفت؛ چراکه برخی از مدیران از توانایی علمی برخوردارند ولی شرایط جسمی آنان این اجازه را نمی‌دهد تا اصول مدیریتی را از مقام علم به عمل درآورند. از این رو در شرایط عمومی مدیران همواره بر اصل سلامت و توانایی جسمی شخص مدیر نیز تأکید شده است. «بقره، آیات ۲۴۶ و ۲۴۷</ref> البته برخی در امور خاص، شرط مرد بودن را نیز اضافه کرده‌اند. این شرط در برخی از مسایل مهم و اساسی از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا شرایط حضور زن در جامعه اقتضا، آن را دارد که مدیریت کلان کشوری در جوامع به مردان سپرده شود. عدالت از دیگر شروط اساسی مدیریت است که در آیاتی از جمله آیه۱۲۹ سوره انعام می‌‌توان آن را به دست آورد. مدیریت جائر و ستمگر نمی‌تواند مدیری لایق و شایسته باشد. از این رو این گونه مدیریت در آیه به عنوان مدیریت ناسالم شناسایی و معرفی شده است...

شرایط اختصاصی مدیریت

اما شرایط اختصاصی و غیر عمومی که برای مدیریت گفته‌اند به چند دسته تقسیم می‌‌شود. برخی از این شرایط تنها اختصاص به جامعه اسلامی و دینی دارد؛ چنان که برخی از این شرایط نیز به حوزه مختلف مدیریتی باز می‌‌گردد. به عنوان نمونه دانش مدیریت چیزی است و دانش مدیریت اقتصادی چیز دیگری است. شخص مدیر اقتصادی افزون بر این که باید از دانش مدیریت برخوردار باشد، می‌‌بایست از دانش خاص مدیریت اقتصادی نیز آگاه باشد و از آن برای رسیدن به اهداف بهره گیرد. خداوند شرط ایمان را یکی از شرایط خاص جامعه اسلامی برمی شمارد و مدیریت جامعه اسلامی را مختص مؤمنان صالح می‌‌داند. ولایت در این آیه به معنای مالک و صاحب تدبیر امری یا شخصی است. بر این اساس، مدیریت جامعه اسلامی باید شخص صالح و مؤمن باشد. همچنین از دیگر ویژگی‌های مدیریت اسلامی آن است که شخص در عین مشورت با صاحب‌نظران و قاطعیت در تصمیم، اهل توکل باشد؛ چراکه ربوبیت و پروردگاری همه هستی در اختیار اوست و مدیر حتی اگر بهترین مشاوران را داشته و در تصمیم خود عزم را جزم نماید و به درستی گام بردارد، این خداوند است که تحقق بخش اهداف است و ربوبیت اوست که جهان را پروردگاری و مدیریت می‌‌کند.

در مدیریت اقتصادی، امانت داری از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است؛ زیرا مردم و جامعه، اقتصاد خود را به این مدیر می‌‌سپارند و امانت در مسئله اقتصادی به جهات گوناگون سخت‌تر و دشوارتر است. بنابراین، در شرایط خاص مدیریت اقتصادی، باید به شرط امانت داری توجه خاص مبذول شود و امانت مدیر به طور کامل احراز شود. به هر حال، تحقق جهاد اقتصادی نیازمند مدیریت درست و سالم در همه مراحل از تولید تا مصرف است. اگر این کار انجام نشود، نمی‌توان امید داشت که جهاد اقتصادی تحقق یابد یا به اهداف مطلوب خود برسد. هر گونه خلل و اختلال در روند مدیریت اقتصادی در هر مرحله به معنای عدم نیل به اهداف عالی است که در برنامه جهاد اقتصادی مطرح می‌‌باشد. بنابراین در اجرای طرح جامع جهاد اقتصادی باید در انتخاب و گزینش مدیران اقتصادی توجه خاص مبذول داشت تا مدیرانی سالم و صالح مسیر درست را هدایت و نظارت کنند و اهداف جهاد تحقق یابد..

آثار و فواید

نخست: استقلال و خودکفایی

همچنین ببینید: استقلال و خودکفایی

تقابل جوامع مادی‌گرا و آخرت‌گرا

هر جامعه‌ای برای خود اهداف مشخصی تعیین کرده و روشهای خاص را نیز برای تحقق آن در نظر گرفته است؛ هرچند که همه جوامع دو هدف مشخص آسایش و آرامش را در دستور کار اصلی خود قرارداده و تحقق آن را از طریق جامعه و نهادهای آن پی‌گیری می‌‌کنند، ولی تفاوت‌های مشخصی در روشهای آنها به سبب تفاوت‌های جغرافیایی، فرهنگی، ادراکی و مانند آن پدید می‌‌آید که جامعه‌ای را از جامعه دیگر جدا می‌‌سازد.

البته می‌‌توان تفاوت‌های مشخصی را در دو هدف اصلی میان جوامع مشاهده کرد. از این رو جوامع را می‌‌توان به جوامع مادیگرا و معنویت گرا، یا دنیاگرا و آخرت‌گرا دسته‌بندی کرد. این تفاوت بینشی و نگرشی چنان در دو هدف اصلی جوامع تاثیر می‌‌گذارد که جوامع در همه ابعاد در دو طیف مقابل هم قرار می‌‌گیرند؛ زیرا جوامع مادیگرا و دنیاگرا، آسایش و آرامش را تنها در دنیا و امور مادی می‌‌جویند و چیزی جز همین دنیا و مادیات برای آنان معنا و مفهوم و اصالتی نمی‌یابد. در مقابل، جوامع معنویت‌گرا و آخرت‌گرا قرار می‌‌گیرند که زندگی دنیا و آسایش و آرامش را هرچند مطلوب می‌‌دانند، ولی برای آن اصالتی قایل نمی‌شوند و بیشترین همت و توجه خویش را به آخرت معطوف می‌‌دارند و لذا اهدافی چون آسایش و آرامش، تنها نقش ابزاری برای آخرت و آسایش و آرامش باقی و پایدار آن دارد.

این دو بینش و نگرش متقابل، از نظر اسلام به حق و باطل تفسیر شده است. از این رو تقابل آن دو می‌‌تواند دو جامعه را از نظرهای گوناگون در برابر هم قرار دهد؛ زیرا اصالت بخشی به مادیات و دنیا و هدف قرارگرفتن آسایش و آرامش مادی و دنیوی، به این معناست که می‌‌توان برای دست یابی به این اهداف، همه چیز را قربانی کرد. این گونه است که حدود آزادی تنها در مرز تضییع حقوق دیگران پایان می‌‌یابد و از آن جایی که این مرز بی‌پشتوانه و خاستگاه‌های استوار است، می‌‌توان به سادگی آن را دور زد و یا نادیده گرفت. بدین ترتیب قوانین و اصول اخلاقی در جوامع مادیگرا و دنیاگرا، قوانین در معرض خطر است و هر آن می‌‌تواند از سوی اکثریت یا اقلیتی پایمال شود؛ زیرا بنیادهای اخلاقی آن متزلزل است و وقتی هدف، آسایش و آرامش مادی و دنیوی باشد، هر آن چه در برابر آن قرار گیرد، پایمال و نابود می‌‌شود. این که برخی از جوامع مادی و دنیاگرا، قوانین را به سختی مراعات می‌‌کنند، از آن روست که برای حفظ کف بهره مندی‌ها لازم است تا قوانین را مراعات کنند وگرنه همین آسایش و آرامش مادی آنان باخطر مواجه می‌‌شود. براین اساس، هرگاه احساس کنند که دور زدن قانون و یا پایمال کردن آن، آسیبی به آسایش و آرامش مطلوب آنان وارد نمی‌سازد، به سادگی قوانین را نادیده می‌‌گیرند. این سیاست به ویژه در برابر جوامع دیگر به سادگی و آسانی انجام می‌‌گیرد؛ زیرا نهایت جامعه‌گرایی در جوامع مادی‌گرا و دنیوی، حفظ جامعه خودی و محافظت بر آن است. این مسئله را می‌‌توان در بینش و نگرش سبک آمریکایی شناسایی کرد.

تقابل جوامع مادی‌گرا و معنوی‌گرا یا دنیا‌گرا و آخرت گرا، تقابل جدی است؛ زیرا جوامع مادی گرا، به نوعی از نظر ذاتی طغیان‌گرا و متجاوز به حقوق دیگران است و ظلم و ستم به دیگران را برای رسیدن به هدف آسایش و آرامش مادی و دنیوی توجیه می‌‌کند. از آن جایی که جامعه اسلامی و ایمانی، جامعه‌ای با اهداف معنوی و آخرت گراست، اگر بخواهد در مسیر تعالی خود گام بردارد، نیازمند استقلال اقتصادی است تا بتواند در برابر فشارها و تعدیات جوامع مادی‌گرا و دنیاگرا تاب بیاورد و مسیر فرهنگی و معنوی خویش را چنان که می‌‌خواهد بپیماید و از همه ظرفیت‌های دنیوی برای رسیدن به اهداف اخروی و معنوی بهره برد؛ چراکه جوامع رقیب مادی، خواهان بهره‌مندی از ظرفیت‌ها و امکانات مادی جامعه ایمانی است و اجازه نمی‌دهد تاجامعه ایمانی در یک شرایط مناسب در مسیر خود گام بردارد. به سخن دیگر، همزیستی مسالمت‌آمیز میان دو نگرش حق و باطل یا نگرش دنیوی و اخروی، شدنی نیست،؛ چراکه حتی اگر جامعه ایمانی به سبب عدالت خواهی و عدالت گروی، به حقوق و امکانات مادی خود بسنده کند و چشم داشتی به امکانات مادی دیگر جوامع نداشته باشد، جامعه مادی‌گرا به طور طبیعی چون اصالت را به ماده و دنیا می‌‌دهد و باوری به آخرت ندارد، خواهان دست یابی به همه امکانات مادی جهت آسایش و آرامش و دیگر اهداف مادی و دنیوی می‌‌باشد و به اشکال گوناگون می‌‌خواهد حقوق دیگر جوامع را تضییع کرده و بر آنان و امکاناتشان تسلط یابد. این گونه است که جوامع مادی گرا، جوامع سلطه جو و استکباری هستند و استقلال دیگر جوامع را تهدید می‌‌کنند و باخطر جدی مواجه می‌‌سازند. به عبارت دیگر، سلطه جویی و استکبارورزی و ستم‌گرایی، جزو ذاتیات جوامع مادی و دنیاگراست و دیگر جوامع نمی‌توانند در چنین شرایطی احساس امنیت از تهدیدات و خطرات این جوامع داشته باشند..

جهاد اقتصادی، جهاد خودکفایی و استقلال

جوامع بشری به سبب جهات گوناگون به یکدیگر نیازمند هستند و نمی‌توان از رشد و توسعه اقتصادی و تمدنی سخن گفت و در همان حال خواهان قطع کامل روابط اقتصادی، فرهنگی و سیاسی شد. می دانیم که ثروت‌های زمین در جغرافیای زمین پراکنده است و در هیچ منطقه‌ای از زمین همه امکانات اقتصادی به تمام و کمال وجود ندارد؛ هر چند که در هر منطقه جغرافیایی، بیشترین امکانات ابتدایی وجود دارد و آسایش و آرامش نسبی فراهم است ولی آن چه ما از آن سخن می‌‌گوییم تحقق امکاناتی برای تمدن‌سازی است. از این رو لازم است تا همه امکانات زمین در همه مناطق جغرافیایی مورد استفاده قرار گیرد. این بدان معناست که نیاز به ارتباط دست کم اقتصادی برای دسترسی به امکانات و ظرفیت‌های تمدنی ضرورت می‌‌یابد.

از سوی دیگر، همه چیز را همگان می‌‌دانند و همگان هنوز از مادر نزاده‌اند. این بدان معناست که علم و دانش در همه انسان‌ها وجود دارد و نیاز است تا با ارتباط، این دانش در دسترس قرار گیرد. ارتباطات فرهنگی کمک می‌‌کند تا تجربیات و دانشهای جوامع و امت‌های دیگر به یکدیگر منتقل شود و شرایط مناسب برای زایش تمدنی یا گسترش آن فراهم آید. بنابراین، هنگامی که از جهاد اقتصادی سخن به میان می‌‌آید، به معنای جهاد دسترسی به امکانات تمدنی است تا جامعه از وابستگی اقتصادی برهد و در مسیر تحقق اهداف آفرینشی چون ربانی شدن قرار گیرد. خودکفایی به معنای توانمندی در تحقق اهداف اقتصادی و برآورد نیازهای جامعه از طریق بهره‌گیری از تمام موجودیت و ظرفیت است. خودکفایی به این معنا کمک می‌‌کند تا جامعه، بسیاری از نیازهای خود را در داخل سرزمینی و فکری و فرهنگی خود تأمین نماید و در کمترین سطح وابستگی به بیرون قرار گیرد. چنین حالتی به جامعه کمک می‌‌کند تا بتواند بقیه نیازهای تمدنی خویش را به سبب غلبه اقتصادی و علمی و فرهنگی از دیگر جوامع تأمین نماید بی‌آنکه این تأمین از دیگر مناطق و جوامع، موجب وابستگی و عدم استقلال در این عرصه یا عرصه‌های دیگر چون سیاسی و نظامی و فرهنگی شود..

ضرورت قطع رابطه اقتصادی با دشمنان

خداوند در آیه ۲۸ سوره توبه، نیازمندی‌های اقتصادی جامعه را عامل وابستگی اقتصادی و در نهایت وابستگی سیاسی و فرهنگی می‌‌شمارد و به مؤمنان و جامعه ایمانی هشدار می‌‌دهد تا با جهاد اقتصادی و تلاش، خود را از این وابستگی نجات بخشند و اجازه ندهند تا دشمن با سوءاستفاده از نیازهای اقتصادی و وابستگی اقتصادی، سرنوشت امت و جامعه ایمانی را در اختیار گیرد و سیاست‌های نظامی و فرهنگی و سیاسی جامعه را تحت سلطه خود درآورد.

البته برخی گمان می‌‌کنند که قطع ارتباط اقتصادی با دشمنان جامعه اسلامی به معنای اختلال در نظام اقتصادی و فقدان رشد و شکوفایی آن و در نتیجه از دست رفتن اهداف کلان جامعه می‌‌شود؛ در حالی که خداوند در همین آیه به مسلمانان و جامعه ایمانی وعده می‌‌دهد که اگر قطع ارتباط اقتصادی به قصد رسیدن به خودکفایی از طریق جهاد اقتصادی باشد، این قطع به سبب این که الهی و فی سبیل الله است، خداوند به طرق دیگری و با امدادهای غیبی کمک می‌‌کند تا اقتصاد جامعه از اختلال مصون بماند. به هر حال، قطع روابط اقتصادی با دشمنان هر چند که در کوتاه مدت شوک اقتصادی وارد می‌‌کند ولی در بلندمدت موجب رهایی از وابستگی اقتصادی و در نتیجه سیاسی و فرهنگی شده و استقلال جامعه را در ابعاد گوناگون تضمین می‌‌کند. همچنین این قطع که همراه با جهاد اقتصادی است، فرصت شکوفایی تمدنی را به جامعه می‌‌بخشد و جامعه به ظرفیتهای کلان اسمایی سرشته در ذات خویش پی می‌‌برد و می‌‌تواند از مقام متاله (ربانی) شدن، همانند خداوند عمل کند و شگفتی‌ها بیافریند و در علم و دانش چنان شود که از همه ظرفیت جامعه خود به بهترین شکل استفاده کند و با تغییرات مناسب در خلقت، همانند خداوند از کمترین و ساده‌ترین مواد، پیچیده‌ترین مواد مورد نیاز را بسازد؛ زیرا عناصری که همه این هستی را شکل بخشیده، عناصر محدودی است و علم به عناصر و چگونگی ساخت و ساز موجودات می‌‌تواند جامعه ایمانی را در وضعیتی قرار دهد که همه نیازهای خود را در همان بخش جغرافیایی تأمین کند. البته رسیدن به این مقام نیازمند دست یابی به جامعه ایمانی مطلوب و انسان‌های کاملی است که همه اسمای الهی را در خود فعلیت بخشیده یا دست کم در بخش اعظم آن موفقیت داشته‌اند. این همان عنایت فضلی خداوند به جامعه ایمانی است که در آیه ۲۸ سوره توبه پس از قطع روابط ناسالم اقتصادی میان جامعه ایمانی و جامعه دشمن اتفاق می‌‌افتد و جامعه ایمانی را به کمال می‌‌رساند. خداوند در این آیه به مؤمنان و جامعه ایمانی هشدار می‌‌دهد که نگران قطع رابطه اقتصادی با دشمنان متجاوز و معاند و کافر نباشند؛ زیرا این قطع رابطه نه تنها موجب اختلال در حوزه اقتصادی نمی‌شود، بلکه زمینه و فرصتی مناسب برای جامعه فراهم می‌‌آورد تا ضمن شناخت ظرفیت‌های وجودی خود، از فضل الهی بهره مند شود و گام‌های بلندی را در راه تمدن‌سازی بردارد و خودکفایی را در همه عرصه‌ها تجربه کند و چیزهایی را بسازد که به نظر غیرقابل دسترس و امکان و امکانات بشری است؛ چراکه خداوند از فضل خودش جامعه ایمانی را به علم الهی بهره مند می‌‌کند و فلسفه و حکمت بهره‌مندی در مسیر اهداف آفرینش را در این جامعه شکوفا می‌‌کند.

به هر حال آن چه از آیات و روایات در این زمینه برمی آید، دست یابی به خودکفایی اقتصادی از طرق گوناگون چون قطع رابطه ظالمانه با دشمنان اسلام، این امکان را به جامعه ایمانی می‌‌بخشد تا بتواند در مسیر شکوفایی تمدنی گام بردارد و از امدادهای الهی برخوردار شود و خداوند استعدادهای آنان را شکوفا کرده و به آنان فرصت بهره‌مندی تمام و کمال از همه آن چه در زمین جغرافیایی و منابع انسانی وجود دارد، بدهد. قطع روابط ظالمانه با مستکبران و ظالمان کافر و دشمن، نوعی تقوای الهی است که فرصت مضاعفی به جامعه ایمانی می‌‌بخشد؛ زیرا خداوند در آیه ۹۶ سوره اعراف و ۲ و ۳ سوره طلاق، رعایت تقوای الهی را از عوامل دست یابی جوامع به توسعه اقتصادی و شکوفایی تمدنی برشمرده است. بی‌گمان، قطع رابطه اقتصادی با دشمن دین و خدا و بشریت، از مهمترین مصادیق تقوای الهی است. خداوند در آیات اخیر به صراحت بیان می‌‌کند که تقوای الهی موجب می‌‌شود تا خداوند از طرقی که بیرون از حساب و کتاب است، به آن جامعه عنایت نماید و از فضل خاص خویش به آن ببخشد.

این بدان معناست که خداوند فرصت‌های دیگری برای آن جامعه تقوا پیشه فراهم می‌‌آورد که در عقل و حساب انسانی نمی‌گنجد. این همان چیزی است که از آن به امدادهای غیبی خداوند برای جوامع ایمانی یاد شده است. به سخن دیگر، استقامت در دین و پایداری بر مسایل فرهنگی و معنوی و اخروی از سوی جامعه ایمانی، طریق خاصی را برای انسان می‌‌گشاید که در چارچوب معیارهای مادی و دنیائی نمی‌گنجد. چنان که استغفار و مانند آن خود راهی برای توسعه و رشد اقتصادی است که به ظاهر برخلاف هر اصل عقلانی و عقلایی است ولی خداوند در آیاتی از جمله آیه ۳ و ۵۳ سوره هود، و ۱۰ تا ۱۲ سوره نوح، مسأله استغفار را یکی از عوامل تاثیرگذار در رشد و شکوفایی اقتصادی و فراهم آوری عوامل مادی توسعه برمی شمارد و برآن تاکید می‌‌ورزد. به هر حال، جهاد اقتصادی در چارچوب معنویت و دین و آخرت‌گرایی و در سایه سار عواملی چون عدالت، تقوا و استغفار می‌‌تواند شرایط جدید و شگفت‌آوری برای جامعه فراهم آورد که خودکفایی واقعی را تحقق بخشد و جامعه را به استقلال همه جانبه برساند..

جهاد اقتصادی در جمهوری اسلامی

تجربه موفقیت آمیز جمهوری اسلامی در ارایه نظام سیاسی مبتنی بر اسلام، خیزش‌های اسلامی را در تمامی جهان اسلام سبب شده است. این تجربه موفق همان اندازه که موجب شادی مؤمنان و مسلمانان جهان شده، چشمان نگران دشمنان اسلام را نیز به خود معطوف ساخته است، به گونه‌ای که از تمام ظرفیت‌های خود برای ضربه زدن به این تجربه در ام القرای هزاره دوم هجری و هزاره سوم میلادی، بهره می‌‌برند.

اگر نظام جمهوری اسلامی بتواند موفقیت خود را در دیگر عرصه‌ها به نمایش بگذارد و نمونه‌ای کامل از تمدن اسلامی مبتنی بر عدالت را به جهانیان ارایه دهد و به نوعی بهشت زمینی را شکل بخشد، آن گاه است که دشمنان بشریت به فغان خواهند افتاد؛ زیرا ارایه چنین اسوه و نمونه‌ای از جامعه برتر می‌‌تواند تمامی بساط ستمگران و مستکبران را گرد آورد و از تخت فرو کشد. نقشه راهی که جمهوری اسلامی با هوشیاری و درایت رهبری ترسیم کرده است، ارایه نمونه‌ای از جامعه برتر به جامعه جهانی و بشریت است. رهبری بر آن است تا پازل‌های این جامعه را با همکاری و همدلی امت اسلام بسازد و بچیند. یکی از مهم‌ترین پازل‌های جامعه برتر فراهم آوری زمینه‌های آسایش است که از طریق تولید و توزیع عادلانه ثروت اتفاق می‌‌افتد. از این جاست که «اقتصاد» جایگاه مهمی در پازل جامعه برتر ایمانی می‌‌یابد تا تمدن اسلامی در عصر کنونی شکل گیرد.

منابع

1. منصوری، خلیل، نگاه قرآن به جنگ روانی اقتصادی
2. منصوری، خلیل، جایگاه عدالت در جهاد اقتصادی
3. منصوری، خلیل، نقش تجاری‌سازی تولید علم در جهاد اقتصادی
4. منصوری، خلیل، تبدیل علم به فن‌آوری زمینه‌ساز جهاد اقتصادی
5. منصوری، خلیل، نقش مدیریت در جهاد اقتصادی
6. منصوری، خلیل، اقتصاد معنویت محور اساس جهاد اقتصادی
7. منصوری، خلیل، نقش امنیت روانی در جهاد اقتصادی
8. منصوری، خلیل، جهاد اقتصادی عامل خودکفایی و استقلال