دعای ندبه

این یک مقالهٔ خرد است. می‌توانید با گسترش آن به امامت‌پدیا کمک کنید.

این مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

دعای ندبه در معارف دعا و زیارات | دعای ندبه در معارف مهدویت

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل دعای ندبه (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

معنای ندبه

از دعاهای مشهور که مستحب است در چهار عید "فطر، قربان، غدیر و روز جمعه" خوانده شود، "دعای ندبه" است^[۱]. ندبه، به معنای گریه و ناله است. این دعای شریف، مشتمل بر حمد و ستایش خداوند و صلوات بر پیامبر(ص) و همچنین استغاثه و استمداد از حضرت ولی عصر و تأسّف بر غیبت و گریه از فراق آن بزرگوار است و به همین دلیل (گریه از فراق) این دعا به ندبه مشهور شده است. گرچه موضوع و مناسبت این دعا استغاثه به حضرت مهدی است اما در همین موضوع خلاصه نمی‌شود؛ بلکه حاوی مواردی از جمله فضایل اهل بیت و ماجرای مظلومیت خاندان رسالت و ذکر جایگاه حضرت امیر و فضایل اوست^[۲].

سند دعای ندبه

دعای ندبه سندی معتبر دارد؛ چنانکه علامه مجلسی آن را به امام صادق(ع) نسبت داده و قائل است دعای ندبه از عقاید حق و صحیح شیعه سخن می‌‌گوید و گریه زاری و تاسف برای غیبت حضرت قائم، در این دعا آمده است^[۳].^[۴]

برخی در نامعتبر دانستن این دعا معتقدند، نمی‌شود این دعا از امام صادق(ع) نقل شده باشد؛ چراکه از زمان امام صادق(ع) تا روز تولد امام عصر بیش از یک قرن فاصله وجود داشت، چگونه ممکن است انسان نسبت به کسی که بعد از یک قرن به دنیا می‌آید، گریه و زاری کند و در فراقش اشک بریزد؟^[۵]

در جواب گفته شده است ناله و زاری برای فراق افراد معمولی با چنین فاصله ای امری محال و قابل تصور نیست، اما اگر فرد مورد نظر شخصی باشد که همۀ پیامبران الهی، نوید او را به پیروان خود داده باشند و به امّت خود از غیبت طولانی و انتظار وی سخن گفته باشند، در این حالت دور از ذهن نیست که افرادی از جمله امام صادق(ع) از فراق او ناله و زاری و برای آمدنش ثانیه شماری کند^[۶].
بزرگانی همچون سید بن طاووس و ابن مشهدی این دعا را در کتاب‌های خودشان مطرح کرده اند^[۷]، علاوه بر اینکه دعای ندبه با محتوایی مستدل، فصیح، عاطفی و حماسی دارای مضامین عالی و حقایق تابناکی است که حکایت از صدور آن از طرف امام معصوم دارد و ما را از ارائۀ هرگونه سند و منبع بی‌نیاز می‌کند، چرا که چنین دقایق درخشانی هرگز از هیچ منبعی، جز سرچشمۀ زلال ولایت صادر نمی‌شود^[۸].

فرازهای دعای ندبه

این دعا از هشت فراز تشکیل شده است که با یکدیگر مرتبط بوده و در مجموع، یک منظومۀ منظم و منسجم را سامان داده است:

حمد و صلوات

این دعا با حمد و ستایش پروردگار و درود بر پیامبر(ص) گرامی اسلام و اهل بیت آغاز می‌‏شود. در آداب دعا بیان شده است دعا باید با نام خداوند و تمجید از او و صلوات بر محمد و آل او شروع شود که این امر، در این دعا، به زیبایی به چشم می‌‌خورد^[۹].

سپاس به درگاه الهی برای نعمت بزرگ وحی و نبوت و ولایت و امامت

در ابتدای دعا، ویژگی‌های اولیای الهی به ویژه زهد و بی‌رغبت بودن به مادیات و علت برگزیده شدنشان که همان وفای به عهدی است که با خدای خود بسته‌اند بیان شده و بر این نکته تاکید شده است که حجت‌های الهی، واسطۀ درگاه خداوند و راه رسیدن به رضایت و خشنودی حق تعالی هستند^[۱۰].

ضرورت وحی و نبوت و خالی نبودن زمین از حجت

در بند بعدی دعا به ضرورت وحی، نبوت و خالی نبودن زمین از حجت الهی اشاره شده است: «فَبَعْضٌ أَسْکَنْتَه‏.... فَنَتَّبِعَ آیاتِکَ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَذِلَّ وَ نَخْزی»، همچنین به پیامبران بزرگ الهی که صاحب دین و شریعت بودند همراه با بعضی از ویژگی‌هایشان اشاره شده است، از جمله این پیامبران: حضرت آدم حضرت نوح حضرت ابراهیم حضرت موسی و حضرت عیسی(ع) که خداوند برای هر یک از آنها جانشینانی قرار داد تا زمین هرگز از حجت الهی خالی نماند^[۱۱].

شریعت پیامبر(ص) و اهل بیت ایشان

در ادامۀ دعا به شریعت خاتم انبیا، حضرت محمد(ص): «إِلَی أَنِ انْتَهَیْتَ بِالْأَمْرِ إِلَی حَبِیبِکَ وَ نَجِیبِکَ مُحَمَّدٍ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه‏،... وَ مَنْ دَخَلَهُ کانَ آمِناً» اشاره شده است و دین اسلام را به عنوان آخرین، کامل‌ترین و غلبه کننده بر تمام ادیان معرفی کرده است. در این فراز از دعا، معصوم دانستن اهل بیت با ذکر آیۀ تطهیر تاکید شده و ماجرای مودت (علاقۀ قلبی) به اهل بیت به عنوان اجر رسالت و وظیفۀ امت در برابر آنان بیان شده است^[۱۲].

امامت و فضائل امیرالمؤمنین علی(ع) و مظلومیت‌های خاندان رسالت

در بخش بعدی دعا به امامت، ولایت و فضائل امیرالمؤمنین اشاره می‌‌کند. در فراز «فَلَمَّا انْقَضَتْ أَیَّامُهُ أَقَامَ وَلِیَّهُ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِمَا وَ آلِهِمَا هَادِیا» با اشاره به سنت الهی در آیۀ إِنَّمَا أَنْتَ مُنْذِرٌ وَلِكُلِّ قَوْمٍ هَادٍ^[۱۳] یعنی وجود (هادی) در هر زمان، ماجرای غدیر خم را تاکید می‌‌کند که در آن ماجرا پیامبر(ص) در جمع عظیم حجاج فرمود: «مَنْ کُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِیٌّ مَوْلَاه‏»^[۱۴]. سپس به انحراف امت اسلام و مظلومیت اهل بیت و در نهایت به شهادت امیرالمؤمنین(ع) به دست شقی ترین افراد می‌‌پردازد: «وَ لَمَّا قَضی‏ نَحْبَهُ، وَ قَتَلَهُ أَشْقَی الْآخِرِینَ» و در ادامه اشاره به قضایای پس از پیامبر و دشمنی قریش با امیرالمؤمنین(ع) و کنار زدنش از خلافت و آواره ساختن فرزندانش و مظلومیت‌های خاندان رسالت دارد. از این جهت دعای ندبه را می‌توان منشور خط علوی و مظلومیت شیعه دانست که به فلسفۀ غیبت امام زمان(ع) و اعتقاد به ظهور منجی و احیای کتاب و سنّت گره می‌خورد^[۱۵].

بی قراری منتظران

در این بخش از دعا با تعبیر "أَیْنَ" در حدود سی فراز، برنامه‌ها و هدف‌های ظهورِ حضرت و جایگاه و منزلت ایشان مورد توجه قرار می‌‌گیرد و خوانندۀ دعا با حزن اندوه در فراق امامش می‌‌سوزد و اشک می‌‌ریزد و خطاب به حضرت می‌‌گوید: «پدر و مادرم به فدای تو و جانم سپر و بلاگردان تو باشد»^[۱۶].^[۱۷]

استمداد و استغاثه به درگاه الهی برای پایان یافتن بلای غیبت

استمداد و استغاثه به درگاه الهی برای پایان یافتن بلای غیبت و درد دوری از امام: «اللَّهُمَّ أَنْتَ کَشَّافُ الْکُرَبِ وَ الْبَلْوَی‏،... وَ صَلِّ عَلَیْهِ صَلَاةً لَا غَایَةَ لِعَدَدِهَا، وَ لَا نِهَایَةَ لِمَدَدِهَا وَ لَا نَفَادَ لِأَمَدِهَا». در واقع دعای ندبه ترکیبی از دعا و زیارت است؛ یعنی در بخشی از این دعا زیارت و نجوا کردن با امام عصر لحاظ شده و در بخش دیگر، این دعا از حالت زیارت درآمده و مخصوص مناجات و استمداد از خداوند شده است، مانند عبارت: «ای فریادرس درماندگان! به فریاد بنده گرفتارت برس و و آقا و مولایش را به او نشان بده و با این دیدار، اندوه و سوز دلش را برطرف کن»^[۱۸]

امام واسطۀ فیض

در بندهایی پایانی دعای ندبه حدود ۲۷ خواسته از خداوند درخواست می‌‌شود و تمام این در خواست‌ها به واسطۀ فیض بودن امام اشاره شده و با این لحن مطرح می‌‌شود، «خدایا!حق را به واسطه حضرت مهدی برپا دار و به واسطه او باطل را نابود گردان»..^[۱۹].

نتیجه گیری

بنابراین دعای ندبه دعای جامع برای شیعیان است که آغاز آن با حمد و ثنای خداوند شروع شده و بعد از آن به امامت، ولایت و فضایل امیرالمؤمنین(ع) رسیده و سپس به ظلم و ستمی که به اهلبیت پیامبر (صلی الله علیه وله) وارد شده اشاره می‌‌کند و در نهایت از دوری امام شکوه کرده و از خداوند فرجش را طلب می‌‌کند^[۲۰].

پرسش مستقیم

جستارهای وابسته

منابع

پانویس

با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:

↑ ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۲۵۹.
↑ ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۲۵۹.
↑ محمد باقر مجلسی، زاد المعاد، ص ۴۹۱؛
↑ ر.ک: سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۲۲۹ – ۲۳۱؛ ر.ک. شوشتری، محمد تقی، دعای ندبه در اسناد، ص ۲۱.
↑ با دعای ندبه در پگاه جمعه، علی اکبر مهدی‌پور، ص ۳۰.
↑ با دعای ندبه در پگاه جمعه، علی اکبر مهدی‌پور، ص ۳۰.
↑ ر.ک: سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۲۲۹ - ۲۳۱.
↑ ر.ک. تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۴۱۱.
↑ ر.ک. اباذری، محمود، ادعیه و زیارات مهدوی، ص ۹۱ ـ ۹۲؛ سلیمیان، خدامراد، فرهنگنامه مهدویت، ص۲۲۹ - ۲۳۱.
↑ ر.ک: اباذری، محمود، ادعیه و زیارات مهدوی، ص ۸۷-۸۹.
↑ ر.ک: اباذری، محمود، ادعیه و زیارات مهدوی، ص ۹۰-۹۱؛ کبیری، محسن، بررسی مفاهیم سیاسی دعای ندبه، ص ۱۳۷.
↑ ر.ک. اباذری، محمود، ادعیه و زیارات مهدوی، ص ۹۰-۹۱.
↑ «تو، تنها بیم‌دهنده‌ای و هر گروهی رهنمونی دارد» سوره رعد، آیه ۷.
↑ ر.ک. سلیمیان، خدامراد، فرهنگنامه مهدویت، ص۲۲۹ ـ ۲۳۱؛ کبیری، محسن، بررسی مفاهیم سیاسی دعای ندبه، ص ۱۳۷.
↑ ر.ک: سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۲۲۹ ـ ۲۳۱.
↑ «بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی وَ نَفْسِی لَکَ الْوِقَاءُ وَ الْحِمَی»
↑ ر.ک. سلیمیان، خدامراد، فرهنگنامه مهدویت، ص۲۲۹ ـ ۲۳۱؛ رحیمی، عباس، امید فردا، ص۶۹؛ اباذری، محمود، ادعیه و زیارات مهدوی، ص ۱۰۷-۱۰۸.
↑ ر.ک: اباذری، محمود، ادعیه و زیارات مهدوی، ص ۱۰۸-۱۰۹.
↑ ر.ک: اباذری، محمود، ادعیه و زیارات مهدوی، ص ۱۰۹.
↑ ر.ک: اباذری، محمود، ادعیه و زیارات مهدوی، ص ۱۰۹.

[1] ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۲۵۹.

[2] ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، ص۲۵۹.

[3] محمد باقر مجلسی، زاد المعاد، ص ۴۹۱؛

[4] ر.ک: سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۲۲۹ – ۲۳۱؛ ر.ک. شوشتری، محمد تقی، دعای ندبه در اسناد، ص ۲۱.

[5] با دعای ندبه در پگاه جمعه، علی اکبر مهدی‌پور، ص ۳۰.

[6] با دعای ندبه در پگاه جمعه، علی اکبر مهدی‌پور، ص ۳۰.

[7] ر.ک: سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۲۲۹ - ۲۳۱.

[8] ر.ک. تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۴۱۱.

[9] ر.ک. اباذری، محمود، ادعیه و زیارات مهدوی، ص ۹۱ ـ ۹۲؛ سلیمیان، خدامراد، فرهنگنامه مهدویت، ص۲۲۹ - ۲۳۱.

[10] ر.ک: اباذری، محمود، ادعیه و زیارات مهدوی، ص ۸۷-۸۹.

[11] ر.ک: اباذری، محمود، ادعیه و زیارات مهدوی، ص ۹۰-۹۱؛ کبیری، محسن، بررسی مفاهیم سیاسی دعای ندبه، ص ۱۳۷.

[12] ر.ک. اباذری، محمود، ادعیه و زیارات مهدوی، ص ۹۰-۹۱.

[13] «تو، تنها بیم‌دهنده‌ای و هر گروهی رهنمونی دارد» سوره رعد، آیه ۷.

[14] ر.ک. سلیمیان، خدامراد، فرهنگنامه مهدویت، ص۲۲۹ ـ ۲۳۱؛ کبیری، محسن، بررسی مفاهیم سیاسی دعای ندبه، ص ۱۳۷.

[15] ر.ک: سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۲۲۹ ـ ۲۳۱.

[16] «بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی وَ نَفْسِی لَکَ الْوِقَاءُ وَ الْحِمَی»

[17] ر.ک. سلیمیان، خدامراد، فرهنگنامه مهدویت، ص۲۲۹ ـ ۲۳۱؛ رحیمی، عباس، امید فردا، ص۶۹؛ اباذری، محمود، ادعیه و زیارات مهدوی، ص ۱۰۷-۱۰۸.

[18] ر.ک: اباذری، محمود، ادعیه و زیارات مهدوی، ص ۱۰۸-۱۰۹.

[19] ر.ک: اباذری، محمود، ادعیه و زیارات مهدوی، ص ۱۰۹.

[20] ر.ک: اباذری، محمود، ادعیه و زیارات مهدوی، ص ۱۰۹.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]