نیابت خاص: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۱۳ مارس ۲۰۲۰، ساعت ۱۵:۳۵

متن این جستار آزمایشی است؛ امید می رود در آینده نه چندان دور آماده شود. برای اطلاع از جزئیات بیشتر به بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت مراجعه کنید.

مقدمه

با توجه به ویژگی‏‌های دوران غیبت صغرا، یکی از مباحث مهم در این دوران، بحث نیابت خاص است.
در دوره غیبت صغرا، حضرت مهدی(ع)‏ به واسطه چهار نفر نایبان خاص خود با شیعیان در رابطه بود و امور آنان را سروسامان می‌‏داد. این امور، افزون بر مسایل مالی، شامل مسایل عقیدتی و فقهی نیز می‏شد.
رابطان میان آن حضرت و شیعیان، چهار نفر از اصحاب باسابقه و مورد اعتماد امامان پیشین بودند که یکی پس از دیگری این وظیفه مهم را بر عهده داشتند. آنان، به نواب خاص آن حضرت معروفند. این افراد، با وکیلان حضرت در دورترین نقاط شهرهای اسلامی در تماس بوده و نامه‌‏ها و خواسته‌‏های شیعیان را به محضر مقدس او می‌‏رساندند و در پاسخ، توقیعاتی از طرف آن حضرت صادر می‌‏شد.
نیابت خاص، بدان‏سان بود که امام، شخص معین و مشخصی را نایب خود قرار دهد و به اسم و خصوصیات، او را معرفی کند؛ همان‏گونه که پیش از آن امام حسن عسکری(ع) این کار را انجام داده و فرمود: "عمری و پسرش - عثمان بن سعید، نایب اول و محمد بن عثمان، نایب دوم مورد اعتماد هستند؛ هر چه آنان به تو برسانند، از من می‏‌رسانند و آنچه به تو بگویند، از جانب من می‌‏گویند"^[۱].
و در جای دیگر فرمود: "گواه و شاهد باشید که عثمان بن سعید عمری - نایب اول وکیل من و فرزندش محمد بن عثمان -نایب دوم‏- وکیل فرزند من، مهدی شما است" ^[۲].
حضرت مهدی(ع)‏، نایبان پس از عثمان بن سعید "نایب اوّل" را به وسیله نایب پیش از او معین و به مردم معرفی می‌‏کرد^[۳].
نیابت و سفارت حضرت مهدی(ع)‏ در دوران غیبت صغرا، از مسؤولیت‌‏های خطیری است که فقط برازنده کسانی است که ویژگی‌‏ها و ارزش‏های خاصی داشته باشند. برخی از این ویژگی‌‏ها چنین است:

ایمانی استوار و خلل‏ ناپذیر؛
امانت‏داری به مفهوم واقعی آن‏؛
تقواپیشگی و پرهیزکاری‏؛
رازداری و پوشیده داشتن اموری که باید نهان بماند؛
دخالت ندادن رأی و نظر شخصی خویش در امور مخصوص به آن حضرت‏؛
اجرای دستورهای امام ...؛

آنچه میان ویژگی‏‌های نواب، دارای اهمیت ویژه‏‌ای بود، رازداری آنان بود.
عده‌‏ای از ابو سهل نوبختی پرسیدند: "چطور شد امر نیابت به ابو القاسم حسین بن روح واگذار شد؛ ولی به تو واگذار نگردید؟ او پاسخ داد: آنان -امامان(ع)- بهتر از هرکس می‌‏دانند چه کسی را به این مقام برگزینند. من آدمی هستم که با دشمنان رفت ‏وآمد دارم و با ایشان مناظره می‏‌کنم. اگر آنچه ابو القاسم بن روح درباره امام می‌‏داند، می‌‏دانستم، شاید در بحث‏‌هایم با دشمنان و جدال با آنان، می‌‏کوشیدم دلیل‏‌های بنیادی را بر وجود امام ارائه کنم و در نتیجه محل اقامت او را آشکار سازم؛ اما اگر ابو القاسم، امام را در زیر جامه خود پنهان کرده باشد، و بدنش را با قیچی قطعه ‏قطعه کنند تا او را نشان دهد، هرگز چنین نخواهد کرد^[۴]^[۵]^[۶].

نیابت خاص در موعودنامه

آن است که امام، اشخاص معین و مشخصی را نایب خود قرار دهد و به اسم و رسم او را معرفی کند، همان‌طوری که امام حسن عسکری (ع) این کار را انجام داد و فرمود: عمری و پسرش مورد اعتماد هستند، هرچه آن‌ها به تو برسانند از من می‌رسانند و آن‌چه به تو بگویند از جانب من می‌گویند^[۷]. و در جای دیگر فرمود: شاهد باشید که عثمان بن سعید عمری وکیل من است و فرزندش محمد بن عثمان وکیل فرزند من، مهدی شماست^[۸].
حضرت مهدی (ع) نایبان پس از نائب اول (عثمان بن سعید) را به وسیله نایب قبلش تعیین می‌کرد و به مردم معرفی می‌نمود. بنابراین کسانی که در دوره غیبت صغری، نیابت داشتند و با اسم و مشخصات معرفی شده بودند، "نایب خاص" نامیده شده و نایبان خاص آن حضرت را "نواب خاص" و "نواب اربعه" می‌گویند. کتاب‌هایی که در قرون اولیه غیبت نگاشته شده است، به جای "نواب" بیشتر "سفراء" و "ابواب" تعبیر شده و گاهی "وکلا" نیز به‌کار رفته است. در دوران غیبت صغری، نیابت خاصه از آن چهار نفر بود: عثمان بن سعید عمری، محمد بن عثمان بن سعید عمری، حسین بن روح نوبختی و علی بن محمد بن سمری.
بالاخره چند روز به مرگ علی بن محمد سمری مانده بود که از ناحیه مقدسه توقیعی صادر شد که در آن به علی بن محمد سمری ابلاغ شده بود که تا شش روز دیگر بدرود زندگی خواهد گفت و پس از آن باب نیابت خاصه بسته و غیبت کبری واقع خواهد شد. و اما اثبات نیابت خاصه با یکی از این سه طریق ممکن است:

نص‌ صریح و تصریح خود امام زمان (ع)؛

۲نص‌ صریح و تصریح نایب خاص امام (ع)؛

آشکار شدن و وقوع کرامات و امور خارق عادت، از طرف مدعی نیابت خاصه، که نشانه ربط‍‌ و ارتباط‍‌ خاص او با خداوند متعال و آن حضرت، و تأیید اوست.

هریک از نواب خاص امام (ع) در عصر غیبت صغری، یا با نصّ‌ خود امام و یا تصریح نایب خاص پیشین او منصوب شده‌اند. در عصر غیبت کبری، حصول این سه طریق بعید است^[۹].

پرسش مستقیم

منظور از نیابت خاصه چیست؟ (پرسش)

جستارهای وابسته

منابع

پانویس

با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:

↑ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج ۱، ص ۳۲۹، ح ۱؛ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۲۴۳ و ص ۳۶۰
↑ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۳۵۵
↑ ر. ک: علی غفارزاده، پژوهشی پیرامون زندگانی نواب خاص امام زمان (ع)، ص ۳۴
↑ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۳۹۱، ح ۳۵۸
↑ سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص ۴۵۴ - ۴۵۶.
↑ سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت ج۲، ص۷۴-۷۶.
↑ اصول کافی، ج ۲.
↑ غیبة طوسی، ص ۳۵۶.
↑ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۷۴۸.

[1] محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج ۱، ص ۳۲۹، ح ۱؛ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۲۴۳ و ص ۳۶۰

[2] شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۳۵۵

[3] ر. ک: علی غفارزاده، پژوهشی پیرامون زندگانی نواب خاص امام زمان (ع)، ص ۳۴

[4] شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۳۹۱، ح ۳۵۸

[5] سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص ۴۵۴ - ۴۵۶.

[6] سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت ج۲، ص۷۴-۷۶.

[7] اصول کافی، ج ۲.

[8] غیبة طوسی، ص ۳۵۶.

[9] تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۷۴۸.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

@@ خط ۱۷: / خط ۱۷: @@
 #اجرای دستورهای [[امام]] ...؛
 *آنچه میان ویژگی‏‌های [[نواب]]، دارای اهمیت ویژه‏‌ای بود، [[رازداری]] آنان بود.
-*عده‌‏ای از [[ابو سهل نوبختی]] پرسیدند: "چطور شد امر [[نیابت]] به [[ابو القاسم حسین بن روح]] واگذار شد؛ ولی به تو واگذار نگردید؟ او پاسخ داد: آنان -[[امامان]]{{عم}}- بهتر از هرکس می‌‏دانند چه کسی را به این [[مقام]] برگزینند. من [[آدمی]] هستم که با [[دشمنان]] رفت ‏وآمد دارم و با ایشان [[مناظره]] می‏‌کنم. اگر آنچه [[ابو القاسم بن روح]] درباره [[امام]] می‌‏داند، می‌‏دانستم، شاید در بحث‏‌هایم با [[دشمنان]] و جدال با آنان، می‌‏کوشیدم دلیل‏‌های بنیادی را بر وجود [[امام]] ارائه کنم و در نتیجه محل اقامت او را [[آشکار]] سازم؛ اما اگر [[ابو القاسم]]، [[امام]] را در زیر جامه خود [[پنهان]] کرده باشد، و بدنش را با قیچی قطعه ‏قطعه کنند تا او را نشان دهد، هرگز چنین نخواهد کرد<ref>[[شیخ طوسی]]، کتاب الغیبة، ص ۳۹۱، ح ۳۵۸</ref><ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص ۴۵۴ - ۴۵۶.</ref><ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت ج۲ (کتاب)|درسنامه مهدویت ج۲]]، ص۷۴-۷۶.</ref>.
+*عده‌‏ای از [[ابو سهل نوبختی]] پرسیدند: "چطور شد امر [[نیابت]] به [[ابو القاسم حسین بن روح]] واگذار شد؛ ولی به تو واگذار نگردید؟ او پاسخ داد: آنان -[[امامان]]{{عم}}- بهتر از هرکس می‌‏دانند چه کسی را به این [[مقام]] برگزینند. من [[آدمی]] هستم که با [[دشمنان]] رفت ‏وآمد دارم و با ایشان [[مناظره]] می‏‌کنم. اگر آنچه [[ابو القاسم بن روح]] درباره [[امام]] می‌‏داند، می‌‏دانستم، شاید در بحث‏‌هایم با [[دشمنان]] و جدال با آنان، می‌‏کوشیدم دلیل‏‌های بنیادی را بر [[وجود امام]] ارائه کنم و در نتیجه محل اقامت او را [[آشکار]] سازم؛ اما اگر [[ابو القاسم]]، [[امام]] را در زیر جامه خود [[پنهان]] کرده باشد، و بدنش را با قیچی قطعه ‏قطعه کنند تا او را نشان دهد، هرگز چنین نخواهد کرد<ref>[[شیخ طوسی]]، کتاب الغیبة، ص ۳۹۱، ح ۳۵۸</ref><ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص ۴۵۴ - ۴۵۶.</ref><ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت ج۲ (کتاب)|درسنامه مهدویت ج۲]]، ص۷۴-۷۶.</ref>.
 ==نیابت خاص در موعودنامه==
 *آن است که [[امام]]، اشخاص معین و مشخصی را [[نایب]] خود قرار دهد و به اسم و رسم او را معرفی کند، همان‌طوری که [[امام حسن عسکری]] {{ع}} این کار را انجام داد و فرمود: عمری و پسرش مورد اعتماد هستند، هرچه آن‌ها به تو برسانند از من می‌رسانند و آن‌چه به تو بگویند از جانب من می‌گویند<ref>اصول کافی، ج ۲.</ref>. و در جای دیگر فرمود: [[شاهد]] باشید که [[عثمان بن سعید عمری]] [[وکیل]] من است و فرزندش [[محمد بن عثمان]] [[وکیل]] [[فرزند من]]، [[مهدی]] شماست<ref>غیبة طوسی، ص ۳۵۶.</ref>.