آیا صبر بر سختی‌های دوران غیبت از وظایف خاص مسلمانان نسبت به امام مهدی است؟ (پرسش)

آیا صبر بر سختی‌های دوران غیبت از وظایف خاص مسلمانان نسبت به امام مهدی است؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت
مدخل بالاتر	مهدویت / غیبت امام مهدی
مدخل اصلی	صبر بر سختی‌های دوران غیبت امام مهدی
تعداد پاسخ	۳۸ پاسخ

آیا صبر بر سختی‌های دوران غیبت از وظایف خاص مسلمانان نسبت به امام مهدی است؟ یکی از سؤال‌های مصداقی پرسشی تحت عنوان «وظایف خاص مسلمانان نسبت به امام مهدی چیست؟» است. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی مهدویت مراجعه شود.

پاسخ جامع اجمالی

صبر بر سختی‌های غیبت امام مهدی

از جمله وظایفی که مسلمین به طور خاص در دوران غیبت برعهدۀ دارند صبر در برابر سختی‌هاست. این سختی‌ها برای پاکسازی منتظران نهادینه شده است؛ امام باقر (ع) در این زمینه فرمودند:.«ای شیعه آل پیامبر، آنقدر پاک‌سازی می‌‌شوید، مانند پاک‌سازی سرمه در چشم» همچنین امام صادق (ع) در این باره فرمودند: «امر فرج بر شما نمی‌رسد، مگر پس از نابودی! نه به خدا سوگند نمی‌رسد، مگر پس از آنکه در اثر آزمایش‌های گوناگون، خالص و پاک شوید» مشکلات فراوان و فشارهای گوناگونی که از سوی مخالفین اسلام و ولایت بر شیعیانِ چشم انتظار وارد می‌‌شود به قدری زیاد و عظیم است که مسلمان منتظر برای منحرف نشدن و ناامید نگشتن و از انتظار دست برنداشتن، استقامتی چون کوه و صبری همچون ایوب باید داشته باشند. صبری که قرآن نیز دربارۀ آن فرموده است: ﴿ وَالْعَصْرِ إِنَّ الْإِنْسَانَ لَفِي خُسْرٍ إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ﴾. برخی از مفسران، این سوره را به دوران غیبت امام عصر تفسیر کرده‌اند که در آن زمان همۀ انسان‌ها‌ در خسرانند و سرمایۀ انسانیشان را از دست داده‌اند، به جز مؤمنانی که برای چنین روزی آماده شده‌اند، اینان‌ کسانی‌ هستند که یکدیگر را به استقامت در راه حق و صبوری سفارش می‌‌کنندحتی در روایات اشاره شده صبر در سختی‌ها، حقی است از امامان معصوم برگردن شیعیان، چنانکه امام صادق (ع) در روایتی به مؤمن‌الطاق فرمودند: «ای پسر نعمان، هیچ بنده‌ای مؤمن نخواهد بود تا اینکه بر گردن او سه حق وجود دارد حقی از خداوند و حقی از رسولش و حقی از امام... اما حقی که از امام بر گردن اوست صبر در سختی‌ها و ناراحتی‌ها است، تا اینکه خداوند برای او فَرَج را برساند».

صبر همراه دین‌داری

در زمان غیبت صبر به تنهایی نمی‌تواند اثر گذار باشد بلکه باید دین داری در آن لحاظ شده باشد. چنانکه: امام باقر (ع) در تبیین آیه ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اصْبِرُواْ وَصَابِرُواْ وَرَابِطُواْ وَاتَّقُواْ اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ﴾ می‌‌فرماید: «صبر کنید بر انجام واجبات الهی و پایداری کنید در برابر دشمنان و مراقب امام تان (که به انتظارش هستید) باشید»؛همچنین در روایتی پیامبر اکرم (ص)، به متقینِ زمان غیبت امام بشارت می‌‌دهد می‌‌فرماید: «ای جندب در زمان غیبت، هر پادشاهی که بر مردم مسلط می‌‌شود به مردم ظلم می‌‌کند، پس چون خداوند خروج قائم ما را برساند زمین سرشار از عدل و داد می‌‌شود آنچنان که آکنده از ظلم و ستم شده است سپس فرمودند: خوشا به حال کسانی که در زمان غیبتش بردباری می‌‌ورزند، خوشا به حال آنان که بر طریق آنان تقوا پیشه می‌‌کنند». صبر مقید به دینداری بدان جهت است که اگر دینداری با صبر و شکیبائی همراه نباشد صلح و امنیت جامعه از بین می‌‌رود و به تدریج ناامیدی بر مردم غلبه می‌‌کند.

در هر صورت شرایط بسیار دشوار و ویژه‌ای که در عصر غیبت وجود دارد ایجاب می‌‌کند هر شیعۀ منتظری با استقامت و صبر در برابر مشکلات و گرفتاری‌ها بایستد و از موجودیت و هویت خویش دفاع کند، زیرا منتظر کسی است که مشکلات دوران انتظار را پیش بینی کرده و در نتیجه از بحران هجوم مشکلات بکاهد و صبرش مغلوب حوادث نشود؛ چنانکه برخی از روایات مصادیقی که منتظر باید در آن صبر کند را ذکرکرده‌اند؛ از جمله امام حسین (ع) فرمودند: «کسانی که در زمان غیبت امام در مقابل آزار و تکذیب، استقامت می‏‌‏کنند، مانند کسانی‌‏اند که در حضور رسول خدا شمشیر زده‌‏اند».

صبر عبادی

می توان گفت مهمترین صبری که از مسلمان منتظر در زمان غیبت می‌‌توان متصور شد، صبر نسبت به اعمال عبادی است زیرا احادیثی که مسلمین را تشویق به انتظار کرده‌اند در واقع از نیت و پایداری منتظر در اعمال عبادیش سخن گفته‌اند، چنانکه در روایت «با فضیلت‌ترین عبادت، انتظار فرج است» نیّت و پایداری اعمال عبادی منتظر در جهت رضایت خداوند، مورد نظر است. سختی‌ها و دشواری‌هایی که در راه اعمال عبادی و به بیان بهتر در راه عقائد فرد منتظر به وجود می‌‌آید دشواری‌هایی است که در زمان پیامبر (ص) وجود نداشت و در دوران ظهور هم پدید نخواهد آمد، زیرا سختی‌هایی که در راه عقیده به وجود می‌‌آید، به دو نوع تقسیم می‌‏شوند:

1. دشواری‌هایی که یک فرد، با اختیار خود متحمل می‏‌شود و در راه حفظ عقیده و ایمان خود زحماتی می‌‏کشد؛
2. رنج‌ها و آزارهایی که از سوی دیگران به خاطر ضدیت با ایمان و عقایدش بر او وارد می‏‌شود و منظور از دشواری‌های شخص منتظر، همین نوع دوم است زیرا در جامعۀ اسلامی که تمام معیارهای اسلامی به تمام و کمال اجرا می‌‌شود قطعاً چنین رنج‌هایی وجود ندارد، چه در دوران پیامبر(ص) و چه در زمان ظهور حضرت حجت (ع) بلکه این رنج‌ها مخصوص دورۀ غیبت امام است، یعنی دوره ای که الان زندگی می‌‌کنیم و معروف، منکر و منکر، معروف گشته است و افراد با اخلاص با وجود پاکی و اخلاص و کارآمدیشان از زندگی اجتماعی و دخالت در امور طرد شده اند.

تاکید ائمه بر صبر در دوران غیبت

اینکه چرا ائمه معصومین (ع)، شیعیان را به صبر دعوت کرده‌اند، می‌‌تواند به خاطر دلایل زیر باشد:

1. طولانی بودن دوران غیبت؛ چنانکه در روایتی امیرالمؤمنین (ع) فرمودند: «تلاش برای کندن کوه‌ها آسان‌تر است از مبارزه با پادشاهی که برای آن مدت خاصی تعیین شده است. از خداوند یاری بخواهید و شکیبا باشید، همانا زمین از آن خداست و آن را به هر کدام از بندگانش که اراده کند واگذار می‌‌کند و سرانجام خیر از آن صالحان است. در انجام این امر (فرج امام عصر) قبل از رسیدن زمان آن شتاب نکنید که پشیمان خواهید شد و همچنین پایان انتظار بر شما طولانی به نظر نیاید که سنگدل خواهید شد»از این رو اگر منتظر نتواند بردبار باشد و این محنت دراز مدت را تحمل کند کنترلش را از دست خواهد داد و از مسیر حق منحرف شده و از آفاتی که در روایت از آن نام برده شده در امان نخواهند ماند.
2. شخص منتظر در معرض لغزش است و هر لحظه این امکان وجود دارد که ابتلائات و فتنه‌های آخرالزمان او را از مسیر حق منحرف کند، در این صورت برای منحرف نشدن از مسیر حق باید صبوری کند؛ چنانکه امام باقر (ع)، امتحاناتی که در زمان غیبت بر منتظرین حادث می‌‌شود را این چنین بیان کردند «به خدا سوگند، به چیزی که آرزویش را دارید نخواهید رسید (ظهور امام)، مگر اینکه همگی در غربال امتحان، تکان سختی بخورید و در این امتحان، آزموده شوید تا صف خوبان از بدان و ثابت‌قدمان از مدعیان، جدا گردد. به خدا سوگند، این آرزو عملی نخواهد شد، مگر بعد از یأس و ناامیدی، تا زمانی که افراد شقی، شقاوتشان و افراد اهل سعادت، لیاقت و صلاحیتشان را آشکار سازند».

همچنین امام صادق (ع) در تفسیر آیۀ ﴿وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِّنَ الْخَوْفْ وَالْجُوعِ﴾ فرمودند: «و البته شما را یعنی مؤمنین را قبل از خروج و قیام حضرت مهدی به سختی‌ها همچون ترس و گرسنگی و نقصان أموال و نفوس و آفات زراعت بیازمائیم و به صابران بشارت بده». سپس حضرت فرمودند: «یعنی بشارت بده به صابران در چنین زمانی فرج و ظهور نزدیک است».

1. در عصر غیبت جامعه از نظر اعتقادی سست می‌‌شود و در این شرایط عده‌ای باید عهده‌دار تعلیم و تربیت شوند تا از کاروان جامانده‌ها دستگیری کنند. از سوی دیگر منتظران واقعی می‌‌دانند باید برای ظهور، زمینه‌ها را فراهم کرد و روشن است انجام این مسئولیت‌ها صبر فراوان می‌‌خواهد.
2. جامعۀ مؤمنان در عصر غیبت باید انسجام و یکپارچگی خود را حفظ کرده و در برابر دشمنی‌ها مقاومت کنند و درصدد این باشند که تمام مشکلات حل و فصل شود و این مهم زمانی محقق می‌‌شود که عده‌ای کمر همت بسته و برای رفع مشکلات و از بین بردن اسباب اختلاف و نزاع دست به عمل شوند و مسلما این مسیر با سختی‌هایی همراه است که فقط صبر و پایداری می‌‌تواند شخص منتظر را از این سختی‌ها عبور دهد
3. زنده نگه داشتن روح امید و نشاط و احساس تعهد و مسئولیت و پیوند روحی و عاطفی با امام، بدون صبر و پایداری امکان‌پذیر نیست.

رابطه صبر و انتظار

بزرگ‌ترین عامل ایجاد صبر در برابر سختی‌ها و مصیبت‌ها برای مسلمانان، انتظار مسلمین برای ظهور امام غائب است؛ به طوری که عده ای معتقدند صبر در زمان غیبت، همان انتظار برای امام غایب است؛ چنانکه در روایتی از امام رضا (ع) آمده است: «چه نیکوست شکیبایی و انتظار فرج! آیا گفته خدا را شنیدید که فرمود: ﴿وَارْتَقِبُواْ إِنِّي مَعَكُمْ رَقِيبٌ ﴾ و همچنین فرمود: ﴿ فَانْتَظِرُوا إِنِّي مَعَكُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرينَ﴾ بنابراین صبور باشید، چون فرج بعد از زمان یأس و ناامیدی می‌‌رسد و افراد قبل از شما صبورتر بودند» در واقع امام رضا (ع) در این روایت، انتظار بدون صبر را پوسته‌ای بدون مغز و قالبی بدون محتوا معرفی می‌‌کند و به همین سبب عده ای در تفسیر انتظار آن را مترادف صبر دانسته اند؛ چراکه حق انتظار این است که از صبر جدا نباشد بلکه انتظار نوعی صبر است. در واقع انتظار واقعی، مسلمانان به ‏ویژه شیعیان را در برابر ظلم‏‏‌ها، فسادها، زورگویی‏‏‌ها و انواع بلاها و سختی‏‏‌ها، ثابت و در برابر فتنه‌ها بصیر و به آنان دل و جرأت می‏‌‏دهد تا در برابر تهدیدها، تطمیع‏‌ها و سخت‏گیری‌‏های دشمنان اسلام، خود را نبازند و از هیچ‏ چیز و هیچ‏کس نترسند.

صبر، دلیل برتری منتظران

احتمال دارد برتر بودن منتظران در هر عصر و زمانی به دلیل صبر کردن در سختی‌ها باشد، پیامبر اکرم (ص) خطاب به اصحابشان فرمودند: «بعد از شما قومی می‌‌آید که پاداش هر یک از آنها برابر پاداش پنجاه نفر از شماست. گفتند: ای رسول خدا مگر نه این است که ما در حضور شما، در بدر و احد و حنین شرکت کردیم و قرآن در میان ما نازل شد؟! فرمود: اگر مصیبت‌هایی را که بر آنان وارد می‌‌شد بر شما وارد می‌‌شد؛ نمی‏‌‏توانستید تحمل کنید» و حتی در جایی دیگر پیامبر منتظران صبور زمان غیبت امام عصر را به عنوان برادر خودشان معرفی کردند و دلیل این نزدیکی را اینچنین بیان کردند: «برادران من کسانی‏‌اند که در آخر الزمان می‏‌‏آیند و (ندیده، به من ایمان می‏‌‏آورند)... استقامت هر یک از آنها در دین خود، از کندن خارها در شب تاریک و به دست گرفتن آتش گداخته سخت‏تر است. آنها مشعل‏‏‌های هدایت‏‌اند که خداوند آنان را از فتنه‏‏‌های تیره‌‏وتار، نجات می‏‌‏بخشد». و در جای دیگر فرمودند: «خوشا به حال صابرین در غیبت او... آنان کسانی هستند که خداوند در کتابش چنین توصیفشان کرده و کسانی که به غیب ایمان می‌آورند».

نتیجه

بنابر روایات، در عصر غیبت مصائب و مشکلات بسیاری در جامعه فراگیر خواهد شد و فتنه‌های زیادی برپا می‌شود. درچنین وضعیتی منتظران مأمور به صبر شده‌اند. منتظر هم صابر است و هم شاکر؛ از طرفی بر ناملایمات روزگار، آزار و طعنه‌های مخالفان، طولانی شدن زمان غیبت و فراق و هجران مولای خویش شکیبایی پیشه می‌سازد و از درگاه پروردگار ثبات قدم طلب می‌کند و از طرف دیگر خداوند را به خاطر نعمتی که به او عطا فرموده است (نعمت عظیم انتظار) سپاس می‌گوید.

پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه

۱. آیت الله موسوی اصفهانی؛

سید محمد تقی موسوی اصفهانی آیت الله سید محمد تقی موسوی اصفهانی، در کتاب «تکالیف بندگان نسبت به امام زمان‌» در این‌باره گفته است: «بدان که خداوند - تبارک و تعالی - بندگان خود را در زمان غیبت ولی‌اش با انواع محنت‌ها و بلاها امتحان می‌کند تا بد از خوب جدا شود، پس درجات خوبان را بالا برده، و پلیدان را بعضی با بعض دیگر درآمیزد و با هم گرد آورد، آن گاه همه را در آتش دوزخ بیفکند، و خدای - عزوجل - فرموده است: ﴿مَا كَانَ اللَّهُ لِيَذَرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلَى مَا أَنْتُمْ عَلَيْهِ حَتَّى يَمِيزَ الْخَبِيثَ مِنَ الطَّيِّبِ﴾. و این سنت خداوند در گذشتگان و آیندگان است، همچنان که خدای تعالی فرموده: ﴿أَحَسِبَ النَّاسُ أَنْ يُتْرَكُوا أَنْ يَقُولُوا آمَنَّا وَهُمْ لَا يُفْتَنُونَ وَلَقَدْ فَتَنَّا الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ﴾. و حضرت امیر المؤمنین (ع) فرمود: ای مردم خداوند شما را از این که بر شما ستم کند دور داشته، ولی شما را ایمن ننموده از این که شما را بیازماید و او که بزرگوار‌ترین گویندگان است فرموده: ﴿إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ وَإِنْ كُنَّا لَمُبْتَلِينَ﴾. می‌گویم: و از جمله آن محنت‌ها و ابتلائات این که می‌بینی بسیاری از اهل باطل در وسعت و ثروت زندگی می‌کنند و دارای شوکت و قدرت می‌باشند، و بسیاری از اهل حق را می‌بینی که در سختی و تنگدستی زندگی می‌کنند، و به آنان اعتنا نمی‌شود، و گفته آنها پذیرفته نیست، و اهل باطل آنان را با دست و زبان اذیت و مسخره می‌کنند، و ایشان را از جهت اعتقادشان در امر امامشان و غیبت و ظهور دولت آن حضرت (ع) تکذیب می‌نمایند، و در اینجا نفس و عقل با هم نزاع می‌کنند، که نفس به پیروی اهل باطل امر می‌کند تا در وسعت و رفاه زندگی کنی و از دنیای فانی آنها برخوردار شوی و لذت بری، و عقل فرمان می‌دهد که بر آزارهای‌شان صبر کنی و تکذیب کردنشان را تحمل نمایی، و ترغیب می‌کند به پیروی از اهل حق و انتظار دولت حقه، به خاطر دست‌یابی به نعمت‌های اخروی جاودانی، پس شخص پاک سرشت هوشمند کسی است که عاقبت نیک را اختیار نماید و بر تکذیب و اذیت صبر کند. ببینید امام صادق (ع) در خبر صحیح طولانی که در روضه کافی روایت آمده به حُمران چه فرموده است، حمران از آن حضرت پرسیده بود: اینان (بنی العباس) تا کی سلطنت می‌کنند؟ یا کی از آنها راحت می‌شویم؟ امام صادق (ع) فرماید: بدو گفتم: آیا نمی‌دانی که هر چیزی را مدتی هست؟ گفت: چرا. گفتم: آیا تو را سود می‌بخشد که بدانی این امر هرگاه فرا رسد از یک چشم برهم زدن زودتر آید! همانا اگر حال و وضع آنها را نزد خدای - عزوجل - بدانی که چگونه است، خشم تو نسبت به آنان بیشتر می‌شد و اگر تو با تمامی اهل زمین کوشش نمایند که آنان را به وضعی بدتر از آنچه در آنند - از گناه و جرم - درآورند نخواهند توانست، پس شیطان تو را نلغزاند و پریشان ننماید، زیرا که به راستی عزت از آن خداوند و رسول (ص) و مؤمنین است، ولی منافقان نمی‌دانند، آیا نمی‌دانی که هر کس منتظر امر ما باشد و برآنچه از اذیت و ترس می‌بیند صبر کند، فردای قیامت در گروه ما خواهد بود.... و در تحف العقول در سفارش‌های امام صادق (ع) به مؤمن الطاق آمده است: ای پسر نعمان، هیچ بنده‌ای مؤمن نخواهد بود تا این که در او سه سنت باشد: سنتی از خداوند و سنتی از رسول او و سنتی از امام. اما سنتی که از خدای - عزوجل - باید داشته باشد، این که باید اسرار را کتمان نماید. خداوند - جل ذکره - می‌فرماید: ﴿عَالِمُ الْغَيْبِ فَلَا يُظْهِرُ عَلَى غَيْبِهِ أَحَدًا﴾. و اما سنتی که از رسول خدا (ص) باید دارا باشد، این که با مردم به رفتار و اخلاق اسلامی مدارا کند. و اما سنتی که از امام (ع) لازم است در او باشد، صبر در سختی‌ها و ناراحتی‌ها است، تا این که خداوند برای او فَرَج برساند...».

۲. آیت‌الله شهید صدر؛

سید محمد صدر آیت‌ الله شهید سید محمد صدر در کتاب «تاریخ غیبت کبری» در این‌باره گفته‌ است: «از جمله چیزهایی که یک انسان با اخلاص در دوران غیبت با آن مواجه است، تحمل مشکلات و دشواری‌هایی است که می‌‏بایست در راه ایمانش متحمل شود و به دامن اسلام چنگ زند. مشقت‌ها و دشواری‌هایی که در زمان حضرت رسول وجود نداشت و در دوران ظهور نیز هرگز پدید نخواهد آمد، زیرا دشواری‌ها و مشقاتی که معمولا در راه عقیده به میان می‏‌آید، به دو گروه تقسیم می‌‏شوند: اول: مشقات و دشواری‌هایی که یک فرد، با اختیار خود متحمل می‏‌شود و در راه حفظ عقیده و ایمان خود زحماتی می‌‏کشد و رنج‌ها می‏‌برد، و این همان تمحیص و آزمایش اختیاری است و اثر بزرگ و تأثیرات ژرف آن را در تکامل فرد، بر طبق قانون کلی تمحیص شناختیم. دوم: رنج‌ها و آزارهایی است که از سوی دیگران بر او وارد می‏‌شود و به خاطر ضدیت، با ایمان و عقاید و اعمال او، انواع قهر و طرد و سرزنش را بر او وارد می‌‏سازند. این دو نوع اذیت و آزار و رنج و زحمت، در سه زمینه مهم با یکدیگر تفاوت دارند: زمینه اول: گروه اول، بین دوران نبوت و عصر غیبت و دوران ظهور مشترک است و هر یک از این سه دوره دشواری‌های ویژه خود را دارد که افراد با اخلاص و با ایمان می‌‏بایست برای حل آنها زحماتی متحمل شوند. و همین اندازه ما را بس است که بدانیم در دوران رسالت حضرت رسول (ص) افرادی بودند که به خاطر حق و انجام وظیفه، با میل و رغبت خود، خواهان شهادت در راه خدا می‏‌شدند و به می‌دان‌های جنگ می‌‏رفتند. لکن گروه دوم، در یک جامعه اسلامی وجود نخواهد داشت، چه در دوران حضرت رسول (ص) و چه در زمان ظهور حضرت بقیة الله (ع) بلکه مخصوص دوره فتنه و انحراف، یعنی همین دوره‏های زندگی ما، می‏‌باشد، که می‌‏بینیم معروف، منکر؛ و منکر، معروف گشته است، و افراد با اخلاص با وجود پاکی و اخلاص و کارآمدیشان از متن زندگی اجتماعی و دخالت در امور طرد گشته‌‏اند.. زمینه دوم: گروه اول فداکاری و از خودگذشتگی‌ها منسجم و هماهنگ با عقیده شخص است و فرد در آن هیچ‏گونه رویارویی با عقیده و یا منافاتی با مقتضیات آن نمی‌‏یابد. زیرا که اقدام به این فداکاری‌ها مطابق تعالیم عقیده او و به صلاح دعوت به آن است. اما گروه دوم، به طور مستقیم، یک جبهه‏‌گیری و رو در روئی با عقیده او را در بر دارد و تحمل آنها، به خاطر آن است که فرد دارای ایمان است و می‌‏خواهد بر عقیده و ایمانش استوار باشد، و در راه حق و حقیقت، تلاش نماید. زمینه سوم: گروه دوم از دشواری‌ها، بیشتر موجب آزردگی خاطر است و تحملش برای فرد مشکل‌تر می‌‏باشد؛ زیرا گروه اول از مشکلات هر اندازه هم که سخت و دشوار باشد، لکن از آنجا که انسان آنها را با اختیار و از روی میل انجام می‌‏دهد برایش قابل تحمل و در مواردی شیرین و گوارا می‏‌باشد، زیرا حلاوت ایمان و نورانیت عمل صالح را در آن می‌‏بیند؛ لکن گروه دوم، با ناچاری و درماندگی و تلخی همراه است، و اگر اتکای انسان به خداوند و رهبرش حضرت بقیة الله (ع) نباشد، از بین می‌‏رود و هلاک می‏‌شود. به هر حال، روشن است که تحمل هر دو نوع فداکاری با هم - چنانکه در دوره غیبت لازمه حالت کلی انجام وظیفه است - سخت‌تر و پیچیده‏تر از تحمل تنها یک نوع از آنها است. و این خود یکی از عناصر آزمایش خداوندی است که انسان مؤمن را به آنها می‌‏آزماید».

۳. آیت‌‌الله فاضل همدانی؛

سید یحیی فاضل همدانی آیت‌‌الله سید یحیی فاضل همدانی، در کتاب «نشانه‌های قائم آل محمد» در این‌باره گفته است: «یادآوری مقام و عظمت امامت و زحمات و تلاش حضرت و حقوق و مصائب آن بزرگوار در راه دین خدا باعث نرم شدن دل می‌شود. هر چند دوران غیبت حضرت طولانی شود در این زمان است که باید صبر نمود و دیگران را نیز به صبر کردن سفارش کرد. در این دوره، پر مخاطره غیبت کبری باید به پیامبر اکرم (ص)، ائمّه هدی و همه انبیای عظام تأسّی جست که چگونه در راه خدا با همه مصائب و مشکلات؛ صبر کردند. یعنی اگر دوران غیبت طولانی شد و سختیها و مشکلات به انسان روی آورد و از دشمنان آزار و جفا دید صبر نماید و مطمئن باشد که صبح صادق خواهد رسید. پس از این همه مصیبت و درد و رنج بالاخره ظفر و پیروزی که وعده خداوند است محقّق خواهد شد ﴿إِنَّ اللَّهَ لَا يُخْلِفُ الْمِيعَادَ﴾».

۴. حجت الاسلام و المسلمین سلیمیان؛

خدامراد سلیمیان حجت الاسلام و المسلمین خدامراد سلیمیان، در کتاب «درسنامه مهدویت» و دو مقاله «انتظار و منتظران»؛ «بایسته‌های عصر چشم به راهی» در این‌باره گفته است: «امروزه کم نیستند افرادی که به دلیل‌هایی، باور به آن امام غایب و یاد آن حضرت را برنمی‌تابند و در این راه، از هرگونه ایجاد مانع و اذیت و آزار فرو نمی‌گذارند. از آنجا که یکی از آموزه‌های مهم دینی صبر بر مشکلات و مصیبت‌ها است، لازم است در این دوران، بیش از هر زمان دیگر برابر این مشکلات و مصیبت‌ها شکیبایی داشته باشیم. عبدالله بن سنان از امام صادق (ع) روایت کرده که فرمود: رسول گرامی اسلام (ص) فرمود: «" سَيَأْتِي قَوْمٌ مِنْ بَعْدِكُمْ اَلرَّجُلُ اَلْوَاحِدُ مِنْهُمْ لَهُ أَجْرُ خَمْسِينَ مِنْكُمْ قَالُوا يَا رَسُولَ اَللَّهِ نَحْنُ كُنَّا مَعَكَ بِبَدْرٍ وَ أُحُدٍ وَ حُنَيْنٍ وَ نَزَلَ فِينَا اَلْقُرْآنُ فَقَالَ إِنَّكُمْ لَوْ تَحَمَّلُوا لِمَا حُمِّلُوا لَمْ تَصْبِرُوا صَبْرَهُمْ"». امام حسین بن علی (ع) فرمود: «" أَمَا إِنَّ اَلصَّابِرَ فِي غَيْبَتِهِ عَلَى اَلْأَذَى وَ اَلتَّكْذِيبِ بِمَنْزِلَةِ اَلْمُجَاهِدِ بِالسَّيْفِ بَيْنَ يَدَيْ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ "»». «امروزه کم نیستند افرادی که به دلایلی، باور به آن امام غایب و یاد آن حضرت را بر نمی‌تابند. در این راه از هرگونه ایجاد مانع و اذیّت و آزار فرو نمی‌گذارند. از آنجا که یکی از آموزه‌های مهم دینی صبر بر مشکلات و مصیبت‌ها است. لازم است در این دوران، بیش از هر زمان دیگر در برابر این مشکلات و مصیبت‌ها شکیبایی داشته باشیم. امام حسین بن علی (ع) فرمود: : "...اما صبر‌کننده بر اذیّت و تکذیب در غیبت او، بسان مجاهدی است که با شمشیر در رکاب پیامبر اکرم (ص) با دشمنان مبارزه کند"».

۵. حجت الاسلام و المسلمین کارگر؛

رحیم کارگر حجت الاسلام و المسلمین دکتر رحیم کارگر، در کتاب «مهدویت پیش از ظهور» در این‌باره گفته است: «انتظار ظهور، یکی از بزرگ‏ترین عوامل پایداری، استقامت و مقاومت در برابر سختی‏‏‌ها و مشکلات عصر غیبت است. انتظار مسلمانان - به ‏ویژه شیعیان - را در برابر ظلم‏‏‌ها، فسادها، زورگویی‏‏‌ها و انواع بلاها و سختی‏‏‌ها، ثابت و پابرجا نگه می‏‌‏دارد و به آنان دل و جرأت می‏‌‏دهد تا در برابر تهدیدها، تطمیع‏‌ها و سخت‏گیری‌‏های دشمنان اسلام، خود را نبازند و از هیچ‏ چیز و هیچ‏کس نهراسند. پیامبر اکرم (ص) به مسلمانان صدر اسلام فرمود: بعد از شما قومی خواهد آمد که پاداش هریک از آنها برابر پاداش پنجاه نفر از شما است. گفتند: ای رسول خدا! مگر نه این است که ما در حضور شما، در بدر و احد و حنین شرکت کردیم و قرآن در میان ما نازل شد؟! فرمود: اگر آنچه بر آنها روی خواهد داد، بر شما روی می‏‌‏داد؛ شما نمی‏‌‏توانستید چون آنها صبر و شکیبایی را پیشه خود سازید. و نیز فرمود:... برادران من کسانی‏‌اند که در آخر الزمان می‏‌‏آیند و ندیده، به من ایمان می‏‌‏آورند... استقامت هریک از آنها در دین خود، از کندن خارهای گون در شب تاریک و به دست گرفتن آتش گداخته، سخت‏تر است. آنها مشعل‏‏‌های هدایت‏‌اند که خداوند آنان را از فتنه‏‏‌های تیره‌‏وتار، نجات می‏‌‏بخشد. امام حسین (ع) نیز در این‏باره می‏‌‏فرماید: «... امّا الصابر فی غیبته علی الاذی و التکذیب، بمنزلة المجاهد بالسیف بین یدی رسول اللّه»».

۶. حجت الاسلام و المسلمین علی‌زاده؛

مهدی علی‌زاده حجت الاسلام و المسلمین دکتر مهدی علی‌زاده، در کتاب «نشانه‌های یار و چکامه‌ انتظار» در این‌باره گفته است: «فرد منتظر باید استقامت بورزد و صبر و حلم پیشه سازد؛ بر پایه روایت مفصلی که در بیان شرایط عصر غیبت و اوضاع پیش از مقطع ظهور وارد شده است و با تأیید تحلیل تاریخی روندِ حوادث، می‌توان این نکته را دریافت که در دوران غیبت فشار زاید الوصفی بر منتظران مخلص و صدیق مهدی موعود (ع) وارد می‌شود. مقاومت و پایداری در چنین شرایطی به توانِ بالای روحی نیازمند است. منتظران باید بکوشند تا به درجات بالای صبر نایل گردند؛ صبری که طبق حدیث شریف "رأس الایمان" است. در اینجا جهت رعایت اختصار صرفاً به ترجمه یک حدیث نبوی اکتفا می‌کنیم: روزی رسول خدا (ص) خطاب به اصحاب فرمودند: "پس از شما کسانی می‌آیند که به هریک از آنان، اجر پنجاه نفر از شما را خواهند داد". اصحاب پرسیدند: ای رسول خدا! ما در غزوات بدر، اُحد و حُنین با شما بودیم و درباره ما آیاتی از قرآن کریم نازل شده است؛ پس چرا به آنان پنجاه برابر ما ثواب داده می‌شود؟ حضرت پاسخ گفتند: "آنان در شرایطی بس دشوار خواهند بود که اگر شما در آن شرایط به سر برید، تحمل و استقامت آنان را نخواهید داشت"».

۷. حجت الاسلام و المسلمین صفائی حائری؛

علی صفائی حائری حجت الاسلام و المسلمین علی صفائی حائری، در کتاب «تو می‌آیی» در این‌باره گفته است: «انتظار و آماده‌باش، صبر در برابر مشکلات و برخوردها و ذکر در برابر فتنه‌های غفلت‌زا و بصیرت در برابر شبهات مهاجم را فراهم می‌آورد. کسی که برای مشکل جایی را در نظر گرفته و آن را در طرح، محاسبه کرده، غافل‌گیر نمی‌شود و صبرش را از دست نمی‌دهد. این طبیعی است که اهداف به نسبت عظمت و اهمیت‌شان مقدمات بخواهند و مشکلات داشته باشند، ولی این طبیعی نیست که به خاطر این مشکلات به جزع و فریاد و یا ذلت و ضعف روی بیاوریم، که آدمی با ترس‌ها به قدرت رسیده و با عشق‌ها، کوه‌ها را بر دوش کشیده است. آدمی آموخته است که چگونه ترس و عشق را به قدرت و عمل تبدیل نماید و چگونه برای مشکلات راه حل‌هایی بیابد. و طبیعی است که راه‌حل‌های دوره انتظار از بحران‌های هجوم مشکلات بکاهند و صبر را مغلوب حوادث نسازند».

۸. حجت الاسلام و المسلمین مهدوی‌فرد؛

میرزا عباس مهدوی‌فرد حجت الاسلام و المسلمین میرزا عباس مهدوی‌فرد، در کتاب «فلسفه انتظار» در این‌باره گفته است: «در انتظار، تنها توجه قلبی آمادگی کافی نیست؛ باید انسان منتظر نسبت به اعمال عبادی که بدان مکلّف شده نیز پایدار و استوار باشد. احادیثی که تشویق به انتظار نموده‌اند و فرموده‌اند که در عصر انتظار باید متخلّق به اخلاق اسلامی باشید و تقوی پیشه کنید، در واقع اهمیت اتقان و پایداری به عمل عبادی را بیان کرده‌اند. احادیث و روایاتی که می‌فرمایند: با فضیلت‌ترین عبادت، انتظار فرج است. نیّت و پایداری اعمال عبادی را در جهت رضایت خداوند، نشان داده‌اند. نیّت روح عمل، اتقان و پایداری ظرف تجسیم عمل است. رابطه نیّت و پایداری در محبت و دوستی اهل بیت (ع) در روایات مورد تأکید فراوان قرار گرفته است چنانکه پیامبر اکرم (ص) فرموده‌اند: «"لَا يُؤْمِنُ عَبْدٌ حَتَّى أَكُونَ أَحَبَّ إِلَيْهِ مِنْ نَفْسِهِ وَ يَكُونَ عِتْرَتِي أَحَبَّ إِلَيْهِ مِنْ عِتْرَتِهِ وَ يَكُونَ أَهْلِي أَحَبَّ إِلَيْهِ مِنْ أَهْلِهِ وَ يَكُونَ ذَاتِي أَحَبَّ إِلَيْهِ مِنْ ذَاتِهِ"». مؤمن ایمانش کامل نمی‌شود، مگر وقتی که من در نزد او، از خودش عزیزتر باشم و اولاد من در نزد او، از اولاد خودش عزیزتر باشند و اهل من نزد او عزیزتر از اهل خودش باشند و امور مربوط به من نزد او مهم‌تر از امور مربوط به خودش باشد. حضرت مهدی (ع) نیز در دعائی چنین می‌فرماید: "خدایا! ما را توفیق طاعت و دوری از معصیت روزی گردان و نیّت با خلوص و حقیقت و معرفت به آنچه نزد تو محترم است عطا فرما. و ما را به هدایت و استقامت کرامت فرما. و زبان ما را به صدق و صواب و سخن حکمت گویا ساز و دل ما را از علم و معرفت پر گردان. و شکم ما را از غذای حرام پاک دار. و دست ما را از ظلم به خلق و سرقت نگهدار و چشم ما را از نابکاری و خیانت ببند. و گوش ما را از شنیدن سخن بیهوده و غیبت بندگانت مسدود گردان". بنابراین روایات و دعاهای مأثوره تأکید دارند که باید منتظران نسبت به آنچه مکلف شده‌اند، پایدار و استوار باشند». «انتظار سازنده، از بزرگترین عوامل مقاومت و پایداری است و از آن جهت که مسلمانان و به ویژه شیعیان را در برابر ظلم‌ها، فسادها و... ثابت و پابرجا نگه می‌دارد و به آنان دل و جرأت می‌دهد تا در برابر دشمنان اسلام مقاومت و ایستادگی کنند و در عقیده خود محکم و استوار و ثابت قدم بمانند سرمایه روحی بزرگی برای منتظران است. "جیمز دارمستتر" شرق‌شناس و زبان‌دان معروف فرانسوی نیز انتظار را عامل مقاومت و بقای تشیع دانسته است: "در حلّه که نزدیک بغداد است همه روزه پس از نماز عصر صدنفر سوار با شمشیر برهنه می‌رفتند و از حاکم شهر اسبی با زین و برگ می‌ستاندند و... فریاد می‌زدند که‌ای صاحب الزمان! بیرون بیا". وی می‌گوید: "قومی را که با چنین احساساتی پرورش یافته است می‌توان کشتار کرد اما مطیع نمی‌توان ساخت". در طول تاریخ حیات پرافتخار تشیع، مهم‌ترین عاملی که شیعیان را در برابر حکومت‌های جور و ستم از زوال و انقراض نگه داشته است مسأله انتظار و عقیده به ظهور حضرت مهدی (ع) بوده است. آیت الله العظمی صافی گلپایگانی فرموده‌اند: "پس از رحلت رسول خدا (ص) و شهادت امیر المؤمنین علی (ع) و سید الشهداء (ع) تا امروز ریشه تمام حرکات و نهضت‌های شیعه و مسلمین علیه باطل و استعمارگران، همین فلسفه اجتماعی انتظار، و عقیده به ادامه مبارزه حق و باطل تا پیروزی مطلق بوده است"».

۹. حجت الاسلام و المسلمین نیلی‌پور؛

مهدی نیلی‌پور حجت الاسلام و المسلمین مهدی نیلی‌پور، در کتاب «انتظار و وظایف منتظران» در این‌باره گفته است: «انتظار نتیجه‌بخش و معنی‌دار، انتظاری است که توأم با پایداری و صبر و مقاومت باشد و گرنه تبدیل به یک تمنی زودگذر و افتادن به دام‌های انحرافی و فریبنده و محبوب‌سازی جاهلانه می‌شود. اینکه در روایات اهل بیت (ع) صبر در کنار انتظار فرج قرار داده شده و گاهی تصریح به انتظار توأم با صبر شده دلالت بر حیاتی بودن صبر در شکل‌گیری حالت انتظار دارد.حضرت صادق (ع) در تفسیر آیه ﴿وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَ...﴾ فرمودند: و البته شما را (یعنی مؤمنین را قبل از خروج و قیام حضرت مهدی (ع)) به سختی‌ها همچون ترس و گرسنگی و نقصان أموال و نفوس و آفات زراعت بیازمائیم و به صابران بشارت بده. سپس حضرت فرمودند: یعنی بشارت بده به صابران در چنین زمانی به اینکه فرج و ظهور نزدیک است؛ صبورانه در انتظار فرج بودن، عبادت است؛ "پارسایی، پاکدامنی، درستی.... و صبورانه در انتظار فرج بودن جزء دین امامان است"؛ "برترین عبادت، صبر کردن و سکوت و انتظار فرج است"».

۱۰. حجت الاسلام و المسلمین موسوی‌نسب؛

سید جعفر موسوی‌نسب حجت الاسلام و المسلمین سید جعفر موسوی‌نسب، در کتاب «دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان» در این‌باره گفته است: «روح و جوهر اصلی انتظار صبر و امید و مقاومت است. امام صادق (ع) می‌فرمایند: پارسایی از دین ائمه (ع) است و انتظار با صبر و شکیبایی»». انتظار دو جنبه دارد: رسیدن به هدف و دیگری در راه بودن. این دو جهت انتظار برای همه چیز وجود دارد و تنها مربوط به امر فرج امام زمان (ع) نیست. کسی که منتظر رسیدن به درجه پزشکی یا مهندسی است، سخت درس می‌خواند. خود درس خواندن، که همان در راه بودن و مقدمات و زمینه را فراهم کردن است سخت است. باید شب‌ها بیدار ماند و درس خواند و روزها از تفریح و سرگرمی صرف‌نظر کرد و مطالعه نمود. همه اینها سخت است، اما چون برای رسیدن به درجات بالای علمی است، همین سختی برای انسان، زیبا و لذت‌بخش است. کسی که منتظر میهمان بسیار محترم و محبوبی است در تهیه مقدمات به سختی می‌افتد. هنگام تمیزی منزل، عرق از سر و روی او می‌ریزد، اما از درون شاد است. همین زحمات برای او لذت‌بخش و زیباست. شهادت و جان دادن در راه محبوب، سخت است، اما زیبا و لذت‌بخش است. پس لذت همیشه در آسایش و راحتی نیست، بلکه برعکس گاهی آسایش موجب آزار است. کسی که به جای مطالعه همیشه در حال خواب و استراحت است، هرچند راحتی بدنی دارد اما به خاطر عاقبت بدی که در پایان سال تحصیلی در انتظار اوست، در عین راحتی، احساس رنج و بدی می‌کند. اما شاگردی فعال در عین کوشش فراوان احساس شادی و لذت می‌کند. بنابراین سختی با زیبایی و لذت در تضاد نیست و مخالف هم نیستند. انتظار امام زمان (ع) و منتظر واقعی بودن، زمینه ظهور را فراهم کردن، ترک گناه و عمل به واجبات سخت است؛ اما با توجه به هدف والا و اجر و ثواب بسیار زیاد آن، کاری زیبا و لذت‌بخش است».

۱۱. حجت الاسلام و المسلمین صمدی؛

قنبر علی صمدی حجت الاسلام و المسلمین قنبر علی صمدی، در کتاب «آخرین منجی» در این‌باره گفته است: «منتظر باید استحکام ایمان و ثبات قدم داشته باشد تا در برابر حوادث و مصیبت‌ها از کوره در نرود و بتواند این رسالت سنگین را به دوش بکشد. این استحکام و پختگی از معرفت و آگاهی نسبت به وسعت توانایی و ظرفیت وجودی خویش نشأت می‌گیرد؛ به همین جهت، مهم‌ترین دعا و خواسته انسان منتظر از خداوند، طلب معرفت و فزونی شناخت امام و حجت حاضر «... اَللَّهُمَّ عَرِّفْنِي حُجَّتَكَ فَإِنَّكَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِي حُجَّتَكَ ضَلَلْتُ عَنْ دِينِي..."» ثبات قدم در این راه «"وَ صَبِّرْنِي عَلَى ذَلِكَ حَتَّى لَا أُحِبَّ تَعْجِيلَ مَا أَخَّرْتَ وَ لَا تَأْخِيرَ مَا عَجَّلْتَ"» است. منتظر باید از چنین روحیه‌ای برخوردار باشد تا بتواند همراه رنج‌ها و سختی‌ها، راحتی نیز داشته باشد؛ زیرا در زمان غیبت، مردم، مورد سخت‌ترین امتحانات قرار می‌گیرند و زیر و رو می‌شوند. در این باره، امام صادق (ع) می‌فرماید: «"إِنَّ هَذَا الْأَمْرَ لَا یأتیکم إِلَّا بَعْدَ إیاس وَ لَا وَ اللٰه حتی تمیزوا وَ لَا وَ اللٰه حتی تُمَحَّصُوا"»؛ این امر تحقق نخواهد یافت مگر بعد از یأس و ناامیدی از دیگران. نه؛ به خدا سوگند، امر ظهور به وقوع نخواهد پیوست تا زمانی که در اثر ابتلائات شدید، ماهیت افراد، آشکار شود و صف بندی‌ها مشخص گردد. امام رضا (ع) نیز در این مورد فرموده است: «"أَنَّما یجئی الْفَرَجُ بَعْدَ الیأس"»؛ ظهور زمانی رخ خواهد داد که مردم از دیگر راه‌ها ناامید شوند. یکی از یاران امام باقر (ع) از حضرت سؤال کرد: "فرج شما کی حاصل می‌شود؟" امام در پاسخ فرمودند: «"هَيْهَاتَ هَيْهَاتَ لاَ يَكُونُ فَرَجُنَا حَتَّى تُغَرْبَلُوا ثُمَّ تُغَرْبَلُوا ثُمَّ تُغَرْبَلُوا يَقُولُهَا ثَلاَثاً حَتَّى يُذْهِبَ اَلْكَدِرَ وَ يُبْقِيَ اَلصَّفْوَ"»؛ هرگز فرج ما نرسد مگر آنکه غربال شوید تا این که کدرها برود و صافی‌ها بماند. آن حضرت در جای دیگری فرمودند: «"لَا وَ اللَّهِ لَا یکون مَا تَمُدُّونَ إلیه أعینکم حتی تُغَرْبَلُوا لَا وَ اللَّهِ لَا یکون مَا تَمُدُّونَ إلیه أعینکم حتی تمیزوا لَا وَ اللَّهِ لَا یکون مَا تَمُدُّونَ إلیه أعینکم إِلَّا بَعْدَ إیاس لَا وَ اللَّهِ لَا یکون مَا تَمُدُّونَ إلیه أعینکم حتی یشقی مِنْ شقی وَ یسعد مَنْ سَعْدُ"»؛ هیهات از آن چه آرزوی آن را در دل می‌پرورانید! به خدا سوگند، بدان چه چشم دوخته‌اید نخواهید رسید، مگر این که همگی در غربال امتحان، تکان سختی بخورید و در این امتحان، آزموده شوید تا صف خوبان از بدان و ثابت‌قدمان از مدعیان، جدا گردد. به خدا سوگند، این آرزو عملی نخواهد شد، مگر بعد از یأس و ناامیدی، تا زمانی که افراد شقی، شقاوتشان و افراد اهل سعادت، لیاقت و صلاحیتشان را آشکار سازند. در بعضی از نقل‌ها به جای "أعینکم" تعبیر "أعناقکم" آمده است؛ یعنی گردن کشیدن و با حرص و ولع در پی چیزی بودن و این تعبیر، حاکی از شدت تقاضای مردم برای رسیدن به این آرزوی بزرگ است. در هر دو صورت، کلام امام باقر (ع) بیانگر این حقیقت است که این آرزوی بزرگ، بدون هزینه، قابل دسترسی نخواهد بود؛ بلکه به پختگی و استقامت نیاز دارد و این پختگی و استقامت، امری است لازم که باید در دوران انتظار حاصل شود؛ چراکه انتظار ظهور حضرت حجت (ع) بدون چنین پختگی و عزم عمومی در مهیاسازی زمینه‌های ظهور، فریادی است بی‌پاسخ و خداوند این نعمت بزرگ را بدون تقبل هزینه‌های سنگین و گذراندن امتحانات سخت، به جامعه بشری هدیه نخواهد کرد. نکته قابل توجه و تکان دهنده در روایت مذکور، این است که در این غربال، کثرت ریزش‌ها به حدی است که تعداد کسانی که می‌توانند خود را حفظ نمایند و در این غربال، سقوط نکنند، بسیار اندک است. امام رضا (ع) نیز سوگند یاد کرده و فرموده است: "وَ اللَّهِ لَا یکون مَا تَمُدُّونَ إلیه أعینکم حتی تُمَحَّصُوا وَ تمیزوا وَ حتی لَا یبقی مِنکُمْ إِلَّا الْأَنْدَرُ فَالْأَنْدَرُ"؛ قسم به خدا، آن چه در انتظار رسیدن آن هستند، فرا نخواهد رسید تا ناخالصی‌های شما به خوبی پاک گردد. در این آزمون چندان کسی از شما باقی نمی‌ماند!" آنگاه حضرت این آیه را تلاوت فرمود: ﴿أَمْ حَسِبْتُمْ أَن تَدْخُلُواْ الْجَنَّةَ وَلَمَّا يَعْلَمِ اللَّهُ الَّذِينَ جَاهَدُواْ مِنكُمْ وَيَعْلَمَ الصَّابِرِينَ﴾؛ "آیا گمان کرده‌اید که رها گذاشته می‌شوید و خداوند شما را نمی‌آزماید تا افراد تلاشگر و اهل صبر را ازمیان شما بازشناساند؟" در این حدیث، این جمله «"حتی لَا یبقی مِنکُمْ..."» هشدار و زنگ خطری است به آنانی که خود را منتسب به اهل بیت (ع) و از گروه خودی‌ها و خواص می‌شمارند؛ چراکه با این تعبیر، امتحان آنان دشوارتر و رسالت آنان در عصر غیبت، سنگین تراز دیگران است».

۱۲. حجت الاسلام و المسلمین کوثری؛

ابراهیم کوثری حجت الاسلام و المسلمین ابراهیم کوثری، در مقاله «انتظار و وظایف منتظران» در این‌باره گفته است: «کسانی که انتظار حکومت عدل الهی را می‌‌کشد، در عصر حکومت‌های استبداد به طور طبیعی مورد ظلم و ستم قرار می‌‌گیرد؛ اما در مقابل بی‌عدالتی، تسلیم نمی‌شود، بلکه استقامت می‌‌کند و دین و ایمان خود را از دست نمی‌دهد. در روایات از این دسته از مردم به عنوان "مجاهدان در راه حق" تعبیر شده است. امام حسین (ع) می‌فرماید: « إِنَّ الصَّابِرَ فِي غَيْبَتِهِ عَلَى الْأَذَى وَ التَّكْذِيبِ بِمَنْزِلَةِ الْمُجَاهِدِ بِالسَّيْفِ بَيْنَ يَدَيْ رَسُولِ اللَّهِ (ص) ». شکی نیست که حیات برای انسان ارزشمند است، به خصوص اگر همراه با نعمت، آسایش و امنیت باشد؛ اما منتظران واقعی در عصر غیبت عدالت‌گستر الهی، مصیبت‌ها و رنج‌های فراوانی را از سوی دشمنان اسلام می‌بینند؛ ولی به امید ظهور بر این مصیبت‌ها صبر می‌‌کنند. طبق روایت انسان‌های که صبر را پیشه خود قرار می‌‌دهند، مانند مجاهد است که با شمشیر پیشاپیش رسول خدا با دشمنان حق جهاد می‌‌کنند؛ چون صبر و تحمل مشکلات، در متن انتظار نهفته است؛ زیرا بدون صبر و تحمل مشکلات، انتظار معنی و مفهوم ندارد. دستور قرآن هم در برابر مشکلات، صبر است‌: «در آنچه بر سرت آید شکیب کن؛ بی‌گمان این از کارهایی است که آهنگ آن می‌کنند».

۱۳.حجت الاسلام و المسلمین موسوی؛

سید مهدی موسوی حجت الاسلام و المسلمین سید مهدی موسوی، در مقاله «تربیت سیاسی در پرتو انتظار» در این‌باره گفته است: «جامعه عرصه بروز مشکلات و حوادث پیش بینی ناپذیر و فشارهای روحی و روانی از بیرون و درون است. انسان زمانی در برابر آنها غافل گیر نمی‌شود و کمر خم نمی‌کند که دارای روحیه صبر و استقامت فراوان باشد. صبر مؤلفه بسیار مهمی در زندگی تمام انسان‌های بزرگ و موفق تاریخ بوده است. انبیای الهی با تحمل مشکلات و سختی‌ها و با آزار و اذیت‌های فراوانی که بر آنها وارد می‌‌شد، به وظیفه خویش عمل می‌‌نمودند و با صبر و استقامت و سعه صدر هم چون کوهی قد علم می‌‌کردند. آنان از آن روی صبر و استقامت می‌‌ورزیدند که خداوند متعال، تنها منبع عظیم و تکیه‌گاهشان بود. حضرت موسی (ع) برای توفیق در رسالت خویش از خداوند متعال سعه صدر می‌‌خواست: ﴿قَالَ رَبِّ اشْرَحْ لِي صَدْرِي * وَيَسِّرْ لِي أَمْرِي﴾. و یاران خویش را برای تحقق وعده‌های الهی نیز به صبر سفارش می‌‌کرد: ﴿قَالَ مُوسَى لِقَوْمِهِ اسْتَعِينُوا بِاللَّهِ وَاصْبِرُوا إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّهِ يُورِثُهَا مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ﴾. خداوند تمام انبیا را به صبر و استقامت سفارش نموده است: ﴿فَاصْبِرْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَلَا يَسْتَخِفَّنَّكَ الَّذِينَ لَا يُوقِنُونَ﴾. ﴿فَاصْبِرْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَاسْتَغْفِرْ لِذَنْبِكَ وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ بِالْعَشِيِّ وَالْإِبْكَارِ﴾. انتظار نیز پایه‌ای محکم برای انسان معاصر به شمار می‌‌رود تا به پشتوانه آن، در برابر مشکلات و سختی‌های اجتماعی و سیاسی کمر خم نکند و با تکیه بر این وعده الهی صبر و استقامت ورزد. انسان منتظر در عصر غیبت در برابر مشکلات و بلاها به جزع و فریاد و ذلّت و ضعف روی نمی‌آورد، بلکه هم چون کوهی قد علم می‌‌کند و با استعانت از خداوند متعال و با تقویت ایمان استقامت می‌‌ورزد و به انتظار تحقق وعده حتمی الهی ایستادگی می‌‌کند. انتظار، انسان را صابر و شکیبا تربیت می‌‌کند و سعه صدر را در جان او می‌‌نشاند و انسان به این واسطه، صدر را سر لوحه رفتار خود قرار می‌‌دهد و به علت ضعف توان در برابر قدرت دشمن از صحنه سیاسی و اجتماعی خارج نمی‌شود و به مسیر خود ادامه می‌‌دهد. لذا پیامبر اکرم (ص) فرمود: خوشا به حال صابران در دوران غیبت آن حضرت...».

۱۴. حجت الاسلام و المسلمین آهنگران؛

محمد رسول آهنگران حجت الاسلام و المسلمین محمد رسول آهنگران، در مقاله «بررسی مبانی ضرورت زمینه‌سازی برای ظهور موعود» در این‌باره گفته است: «روایاتی که برخی از آنها به عنوان نمونه نقل می‌‌شود، بر این امر دلالت دارد که تحمل ولایت ائمه به آمادگی قبلی نیاز دارد و افراد در عصر غیبت باید خود را پالایش کنند تا خالص‌ترین اهل ایمان مشخص شوند؛ چون تحمل ولایت ائمه تنها برای این افراد ممکن است و امام با یاری این افراد می‌‌تواند به اهداف خود جامه عمل بپوشاند. امیرالمؤمنین (ع) فرمود: « إِنَّ أَمْرَنَا أَهْلَ الْبَيْتِ صَعْبٌ مُسْتَصْعَبٌ لَا يَعْرِفُهُ وَ لَا يُقِرُّ بِهِ إِلَّا مَلَكٌ مُقَرَّبٌ أَوْ نَبِيٌّ مُرْسَلٌ أَوْ مُؤْمِنٌ نَجِيبٌ امْتَحَنَ اللَّهُ قَلْبَهُ لِلْإِيمَانِ»؛ امر ما اهل بیت سخت و دشوار است و آن را نمی‌شناسد و به آن اقرار نمی‌کند مگر فرشته مقرب یا پیامبر فرستاده شده یا مؤمنی که دارای نجابت است و قلب او برای ایمان مورد امتحان الهی قرار گرفته است. امام صادق (ع) فرمود: «أَنَّ أَمْرَنَا صَعْبٌ مُسْتَصْعَبٌ لَا يَعْرِفُهُ وَ لَا يُقِرُّ بِهِ إِلَّا مَلَكٌ مُقَرَّبٌ أَوْ نَبِيٌّ مُرْسَلٌ أَوْ مُؤْمِنٌ نَجِيبٌ امْتَحَنَ اللَّهُ قَلْبَهُ لِلْإِيمَانِ»؛ به درستی که امر ما سخت و دشوار است و آن را تحمل نمی‌کند، مگر کسی که خدای متعال ایمان را در قلبش جای داده باشد. امام باقر (ع) فرمود: « تَمْضَغُهُ الشِّيعَةُ بِأَلْسِنَتِهَا لَا تَدْرِي مَا كُنْهُهُ قُلْتُ مَا هُوَ جَعَلَنِيَ اللَّهُ فِدَاكَ قَالَ قَوْلُ أَبِي عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ (ع)إِنَّ أَمْرَنَا صَعْبٌ مُسْتَصْعَبٌ لَا يَحْتَمِلُهُ إِلَّا مَلَكٌ مُقَرَّبٌ أَوْ نَبِيٌّ مُرْسَلٌ أَوْ عَبْدٌ مُؤْمِنٌ امْتَحَنَ اللَّهُ قَلْبَهُ لِلْإِيمَانِ يَا أَبَا الرَّبِيعِ أَ لَا تَرَى أَنَّهُ يَكُونُ مَلَكٌ وَ لَا يَكُونُ مُقَرَّباً وَ لَا يَحْتَمِلُهُ إِلَّا مُقَرَّبٌ وَ قَدْ يَكُونُ نَبِيٌّ وَ لَيْسَ بِمُرْسَلٍ وَ لَا يَحْتَمِلُهُ إِلَّا مُرْسَلٌ وَ قَدْ يَكُونُ مُؤْمِنٌ وَ لَيْسَ بِمُمْتَحَنٍ وَ لَا يَحْتَمِلُهُ إِلَّا مُؤْمِنٌ قَدِ امْتَحَنَ اللَّهُ قَلْبَهُ لِلْإِيمَانِ»؛ حدیثی است که شیعیان آن را به زبان جاری می‌‌کنند، ولی حقیقت آن را درک نمی‌کنند. سؤال شد: فدایت شوم، آن چیست؟ فرمود: حدیث امیرالمؤمنین علی است که فرود: امر ما سخت و دشوار است و فقط برای فرشته مقرب یا پیامبر فرستاده شده یا مؤمن مورد امتحان الهی قابل تحمل است؛ چون ممکن است فرشته باشد، ولی مقرب نباشد و تنها مقرب از ایشان توان تحمل را دارد و گاه پیامبر است، ولی رسول نیست و فقط پیامبر رسول می‌‌تواند آن را تحمل کند و گاه شخص مؤمن است، ولی مورد امتحان الهی قرار نگرفته است و فقط مؤمن مورد امتحان الهی توان تحمل آن را دارد. از این رو، به دلیل دشواری تحمل ولایت ائمه به صورت کامل، در روایاتی که قبلا نیز مورد اشاره قرار گرفت، تصریح شده است که شیعیان در عصر غیبت در دوره امتحان سخت قرار خواهند گرفت و ظهور زمانی صورت خواهد گرفت که مؤمنانی، از امتحان‌های سخت، سربلند و به پیروز خارج شوند؛ چون اداره حکومت جهانی تنها به دست این عده ممکن خواهد بود. در اینجا به منظور تاکید بیش‌تر، به برخی دیگر از روایات اشاره می‌شود: امام صادق (ع) فرمود: « إِنَّ هَذَا الْأَمْرَ لَا يَأْتِيكُمْ إِلَّا بَعْدَ إِيَاسٍ وَ لَا وَ اللَّهِ حَتَّى تُمَيَّزُوا وَ لَا وَ اللَّهِ حَتَّى تُمَحَّصُوا وَ لَا وَ اللَّهِ حَتَّى يَشْقَى مَنْ يَشْقَى وَ يَسْعَدَ مَنْ يَسْعَدُ»؛ این امر صورت نخواهد گرفت مگر بعد از ناامیدی و پس از آنکه به سختی مورد امتحان قرار گرفتید تا سعید از شقی کاملا شناخته شود. امام رضا (ع) فرمود: «وَ اللَّهِ لَا يَكُونُ مَا تَمُدُّونَ إِلَيْهِ أَعْيُنَكُمْ حَتَّى تُمَحَّصُوا وَ تُمَيَّزُوا وَ حَتَّى لَا يَبْقَى مِنْكُمْ إِلَّا الْأَنْدَرُ فَالْأَنْدَرُ»؛ به خدا قسم آن‌گونه که نگاه می‌‌کنید نیست، بلکه به جایی برسید که از شدت امتحان، نادرترین شما باقی بماند. امام باقر (ع) فرمود: « لَتُمَحَّصُنَّ يَا شِيعَةَ آلِ مُحَمَّدٍ تَمْحِيصَ الْكُحْلِ فِي الْعَيْنِ». ای شیعه آل پیامبر، آن‌قدر پاک‌سازی می‌‌شوید، مانند پاک‌سازی سرمه در چشم».

۱۵. حجت الاسلام و المسلمین گرجیان؛

محمد مهدی گرجیان حجت الاسلام و المسلمین محمد مهدی گرجیان، در مقاله «[[تحلیل کارآمدی انتظار در حیات طیبه (مقاله)|تحلیل کارآمدی انتظار در حیات طیبه]]» در این‌باره گفته است: «نقش دیگر‌ انتظار‌ در جهت تحقق حیات طیبه]] توحیدی، ایجاد روحیه مقاومت در برابر امتحانات و سختی‌ها در راه دین است. روحیه صبر و استقامت در کنار انتظار فرج، در مقابل یأس و ناامیدی که نتیجه‌ منفعل‌ بودن انسان‌ است و او را از حرکت باز می‌دارد، یکی از برترین عبادت‌ها شمرده شده است. امام علی (ع) نیز‌ برترین عمل را صبر در کنار انتظار معرفی کرده است: « أَفْضَلُ الْعِبَادِةِ الصَّبْرُ وَ الصَّمْتُ وَ انْتِظَارُ الْفَرَجِ»؛ برترین عبادت‌ها صبر و خاموشی و انتظار فرج است. صابر بودن لازمه ‌‌انتظار‌ فعالانه و دوری از ناامیدی است. کارهای سخت و بزرگ جز با صبر و استقامت به‌ نتیجه‌ نمی‌رسند‌ و "منتظِر" جز با بردباری در راه حق، به حیات طیبه]] وعده داده شده به مؤمنان‌ نخواهد رسید؛ روحیه‌ای که قرآن نیز به آن سفارش کرده است: ﴿وَالْعَصْرِ * إِنَّ الْإِنْسَانَ لَفِي خُسْرٍ * إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ﴾. برخی از مفسران، "عصر" را به دوران قیام امام مهدی (ع) تفسیر کرده‌اند که همه انسان‌ها‌ در آن زمان خسران دیده و سرمایه انسانی خود را از دست داده‌اند، به‌جز مؤمنانی که برای چنین روزی آمده شده و با رسیدن به حیات طیبه]] توحیدی اهل عمل صالح شده‌اند. اینان‌ کسانی‌ هستند که یکدیگر را به استقامت در راه حق و صبوری سفارش کرده‌اند. صبر بر اطاعت فرامین الاهی، صبر بر ترک گناه و صبر بر بلا و سختی و اقامه حق به استقامت نیاز‌ دارد‌ و مؤمن منتظر می‌کوشد با ایمان در کنار عمل صالح، به همراه استقامت و صبر و دعوت دیگران به این امور، به درجاتی از حیات طیبه]] توحیدی برسد و زمینه‌ساز قیام مهدوی شود‌. محمد‌ بن فضیل چنین روایت کرده است: از امام رضا (ع) درباره انتظار فرج سوال کردم؛ حضرت در پاسخ این آیه را تلاوت کردند: ﴿فَانْتَظِرُوا إِنِّي مَعَكُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِينَ﴾ سپس‌ فرمودند‌ بر شما باد به صبر زیرا‌ فرج‌ می‌آید‌ بعد از ناامیدی و وعده الاهی قطعی است. به عبارت دیگر، حضرت به این مطلب اشاره کردند که انتظار‌ به‌ معنی‌ امیدواری، استقامت و صبر در راه حق است که‌ زمینه‌ساز‌ فرج و قیام می‌گردد».

۱۶. حجت الاسلام و المسلمین ملکی راد

محمود ملکی راد حجت الاسلام و المسلمین محمود ملکی راد ، در کتاب «خانواده و زمینه‌سازی ظهور» و مقاله «کارکرد مهدویت در اصلاح و تغییر رفتارهای فردی و اجتماعی» در این‌باره گفته است: «یکی دیگر از ویژگی‌های اخلاقی منتظران صبر و مقاومت در برابر سختی‌ها و دشمنان است. کسی که انتظار امری را دارد، تحقق آن را حتمی می‌داند. همین یقین به او در مقابل موانع و مشکلات، صبر و پایداری می‌دهد. او به امید بروز آن امر مورد انتظار، مشکلات را به جان می‌خرد و سعی می‌کند شرایط را برای پدید آمدن آن امر فراهم کند؛ به همین جهت منتظران مهدی صبر و استقامت بیشتری خواهند داشت. قرآن کریم اهمیت بسیاری به صبر داده و در آیات بسیاری از آن یاد کرده و راه رستگاری را پایداری و استقامت در برابر مشکلات و هوس‌های دنیوی دانسته است: "ای کسانی که ایمان آوردید [در برابر مشکلات و سختی‌ها و ناملایمات] استقامت کنید! و در برابر دشمنان [نیز] پایدار باشید و از مرزهای خود مراقبت کنید و از خدا بپرهیزید، شاید رستگار شوید". امام باقر (ع) در تفسیر این آیه فرمودند: "بر انجام واجبات الهی صبر کنید و در برابر دشمنان پایداری کنید و مراقب امامتان [که به انتظارش هستید] باشید". با توجه به اینکه از جمله توصیه‌های مهم ائمه (ع) صبر و تحمل در مقابل مشکلات و ناهنجاری‌ها بوده و خود ایشان نیز در مقابل حکومت‌های جور به این شیوه عمل می‌کردند، در زمان غبیت بر منتظران لازم است برای پیشبرد اهداف عظیم آماده‌سازی زمینه ظهور، ضمن اینکه با وظایفشان آشنا می‌شوند و به آن پایبند می‌مانند، در مقابل سختی‌ها و مشکلات صبر پیشه کنند.». «یکی دیگر از ویژگی‌های اخلاقی و رفتاری منتظران صبر و مقاومت در برابر سختی‌ها و دشمنان معرفی شده است؛ زیرا کسی که در انتظار چیزی است و تحقق آن را حتمی می‌‌داند؛ همین یقین موجب خواهد شد رفتار او متحول شود و او را در مقابل موانع و مشکلات، به صبر و پایداری دعوت نماید؛ و به همین جهت لازم است منتظران از صبر و استقامت بیشتری برخوردار باشند. در آیات و روایات نیز به اهمیت صبر و پایداری در برابر دشمنان، اشاره شده است. خداوند در قرآن کریم می‌‌فرماید: "ای کسانی که ایمان آوردید (در برابر مشکلات و سختی‌ها و ناملایمات) استقامت کنید و در برابر دشمنان (نیز) پایدار باشید و از مرزهای خود، مراقبت کنید و از خدا بپرهیزید، شاید رستگار شوید". در روایت منقول از رسول گرامی اسلام (ص) بین انتظار و صبر ملازمه برقرار شده است. در منابع شیعی نیز بر این مطلب تصریح شده است. امام باقر (ع) در تبیین این آیه می‌‌فرماید: "صبر کنید بر انجام واجبات الهی و پایداری کنید در برابر دشمنان و مراقب امام تان (که به انتظارش هستید) باشید". بنابراین در زمان غبیت نیز بر منتظرین لازم است تا برای پیش برد اهداف عظیم آماده‌سازی زمینه برای ظهور، رفتار صابرانه را در پیش گیرند و به آن پایبند باشند».

۱۷. حجت الاسلام و المسلمین فاکر میبدی؛

محمد فاکر میبدی حجت الاسلام و المسلمین محمد فاکر میبدی، در مقاله «زمینه‌سازی ظهور حضرت ولی عصر» در این‌باره گفته است: «امام رضا (ع) می‌فرماید:"صبر و انتظار فرج، چه نیکو است، آیا سخن خدای تعالی را نشنیدی که فرمود: ﴿وَارْتَقِبُوا إِنِّي مَعَكُمْ رَقِيبٌ﴾ و فرمود: ﴿فَانْتَظِرُوا إِنِّي مَعَكُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِينَ﴾. پس بر شما باد صبر کنید، که فرج پس از یأس می‌آید و پیشینیان شما از شما صابرتر بودند"؛ تعبیر «عَلَيْكُمْ بِالصَّبْرِ» آشکارا نشان می‌دهد که در عصر غیبت، صبر بر فراق، وظیفه شیعیان است».

۱۸. حجت الاسلام و المسلمین آیتی؛

نصرت‌الله آیتی حجت الاسلام و المسلمین نصرت‌الله آیتی نویسنده کتاب «دلیل روشن» در اين باره گفته است: «‌بردباری یکی از سفارش‌هایی است که منتظران نسبت به آن توصیه مؤکد شده‌اند؛ پیامبر گرامی اسلام در این باره فرمودند:«يَا جُنْدَبُ فِي زَمَنِ كُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ سُلْطَانٌ يَعْتَرِيهِ وَ يُؤْذِيهِ فَإِذَا عَجَّلَ اَللَّهُ خُرُوجَ قَائِمِنَا يَمْلَأُ اَلْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلاً كَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً ثُمَّ قَالَ عَلَيْهِ السَّلاَمُ طُوبَى لِلصَّابِرِينَ فِي غَيْبَتِهِ طُوبَى لِلْمُتَّقِينَ عَلَى مَحَجَّتِهِمْ». ای جندب در زمان هریک از آنان پادشاهی است که آنان را اذیت می‌‌کند پس چون خداوند در خروج قائم ما تعجیل کرد زمین را سرشار از عدل و داد کند آن چنان که آکنده از ظلم و ستم شده است سپس فرمودند: خوشا به حال کسانی که در زمان غیبتش بردباری می‌‌ورزند خوشا به حال آنان که بر طریق آنان تقوا پیشه می‌‌کنند. و در نامه منسوب به امام حسن عسکری (ع)برای صدوق اول چنین آمده است: «...وَ عَلَيْكَ بِالصَّبْرِ وَ اِنْتِظَارِ اَلْفَرْجِ فَإِنَّ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ قَالَ أَفْضَلُ أَعْمَالِ أُمَّتِي اِنْتِظَارُ اَلْفَرَجَ، وَ لاَ تَزَالُ شِيعَتُنَا فِي حُزْنٍ حَتَّى يَظْهَرَ وَلَدِي اَلَّذِي بَشَّرَ بِهِ اَلنَّبِيُّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ، وَ قَالَ: إِنَّهُ يَمْلَأُ اَلْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلاً كَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً، فَاصْبِرْ يَا شَيْخِي أَبَا اَلْحَسَنِ عَلِيَّ بْنَ اَلْحُسَيْنِ، وَ مُرْ جَمِيعَ شِيعَتِي بِالصَّبْرِ، فَإِنَّ اَلْأَرْضَ لِلَّهِ يُورِثُهَا مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَ اَلْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ». نیز تو را به صبر و پایدارى و انتظار فرج توصیه مى‏‌كنم، زیرا پیامبر اكرم (ص) فرمود: «بهترین كارهاى امت من، انتظار فرج است». و شیعیان ما همواره در غم و اندوه به سر مى‏‌برند تا فرزندم ظهور كند، همان كسى كه پیامبر (ص) بشارت آمدنش را داده است. او زمین را از عدل و داد پر مى‌كند، همان‌گونه كه از ظلم و ستم پر شده است. پس بار دیگر تو را به صبر و استقامت توصیه مى‏‌كنم و تو نیز همه شیعیان و پیروان مرا به صبر و استقامت فرمان بده. «به راستى زمین از آن خداست و آن را به هر كس از بندگانش كه بخواهد به ارث مى‏‌دهد و عاقبت از آن پرهیزگاران است». توصیه اکید به صبر و لزوم برخورداری از این فضیلت اخلاقی را می‌‌توان از جهات مختلفی تحلیل کرد: الف)دوره غیبت دورانی طولانی است؛ از این رو اگر منتظر نتواند بردبار باشد و این محنت دازمدت را تحمل کند عنان از کف خواهد داد و از مسیر حق منحرف خواهد شد. ب)مؤمن منتظر از آن نظر که خود در معرض لغزش است و هر لحظه این امکان وجود دارد که ابتلائات و فتنه‌های آخرالزمان او را از مسیر حق منحرف کند، برای استوار ماندن در مسیر حق نیازمند صبوری و بردباری ورزیدن است و از آنجا که در این شرایط سخت، استواری بر مسیر حق سخت است پیامبر اکرم (ص) در روایت پیش گفته پس از توصیه به صبر از تقوی ورزیدن در مسیر اهل بیت (ع) سخن می‌‌گویند «طُوبَى لِلصَّابِرِينَ فِي غَيْبَتِهِ طُوبَى لِلْمُتَّقِينَ عَلَى مَحَجَّتِهِمْ». و البته این فضیلت باید در او به اندازه‌ای تقویت شود که متناسب با هدف بلند او و مسیر سخت و طولانی پیش روی او باشد به اندازه‌ای که هم پای رفتن به سمت آن هدف بلند را داشته باشد و هم مشقت‌های راه و دراز بودن مسیر مانع حرکت او نشود. ج) در عصر غیبت جامعه به مشکل سست شدن بنیان‌های اعتقادی و اخلاقی مبتلا می‌‌شود و در این شرایط عده‌ای باید عهده‌دار تعلیم و تربیت شوند تا از کاروان جامانده‌ها و از جاده دور شده‌ها را دستگیری کنند. از سوی دیگر دلدادگان ولی خدا که می‌‌دانند باید برای ظهور ولی خدا زمینه‌ها را فراهم کرد و جامعه را برای آمدنش مهیا نمود و در دل انسان‌ها بذر محبت او را کاشت و همت‌هایشان را برای همراهی با او و اهدافش استوار نمود، دست به کار می‌‌شوند و انسان‌ها را برای این آرمان بلند تربیت می‌‌کنند و روشن است که انجام این مسئولیت‌ها سینه‌های فراخ و شانه‌های ستبر می‌‌خواهد و بدون برخورداری از صبر پیامبرگونه نمی‌توان مشکلات این مسیر را تحمل کرد صبر بر جهل و غفلت خلائق و چموشی آنها و سستی و تنبلی شان. د)جامعه مؤمنان در عصر غیبت باید انسجام و یکپارچگی خود را حفظ کند و در برابر دشمنی‌ها مقاومت بورزد و مشکلات معیشتی و اقتصادی موجب جدا شدن افراد از این خانواده بزرگ نشود و این مهم زمانی لباس واقعیت به تن خواهد کرد که عده‌ای کمر همت بسته برای رفع مشکلات و از بین بردن اسباب اختلاف و نزاع و آگاه کردن مردم از حیله‌ها و ترفندهای دشمن که مدام بذر کینه و دشمنی می‌‌کارد و از جمعیت جبهه مؤمنان می‌‌کاهد و برعده و عده لشکر خود می‌‌افزاید چاره‌ای بیندیشند و این مسیر سخت و طاقت‌فرسا را بدون پای صبر و شکیبایی نمی‌تواند پیمود». «تصوّر این که در عصر ظهور کارها‌، خود به خود به سامان می‌رسد و بدون تحمل مشقّت، کاستی‌ها و کژی‌ها، از جامعه رخت بر می‌بندد و از همان ابتدا، همه غرق رفاه و لذت می‌شوند؛ خیال خام و تصوّر باطلی است. مفضل بن‌ عمر‌ می‌گوید: نزد امام صادق (ع) بودم؛ از سبب ناراحتی و غمگینی من پرسیدند. عرض کردم: به وضع بنی عباس و حکومت و جبروت شان می‌نگرم. اگر این حکومت برای شما بود، ما‌ نیز‌ همراه شما بودیم و از آن بهره می‌بردیم. حضرت فرمودند: "ای مفضل! بدان که اگر چنان می‌شد، شب‌ها، کاری نبود جز سیاست و تدبیرامور مردم و روزها، جز‌ درگیر‌ کار مردم بودن، غذای نامطبوع و ناگوار و لباس خشن مانند علی (ع)، و الاّ آتش بود و دوزخ". به راستی مگر می‌شود امام مهدی (ع) خود، لباس خشن بپوشد و طعام‌ ناگوار‌ بخورد‌: « مَا لِبَاسُ الْقَائِمِ إِلَّا الْغَلِيظُ وَ مَا طَعَامُهُ إِلَّا الْجَشِبُ»؛ ولی یاران و همراهانش غرق رفاه و خوشی باشند؟. امام علی (ع) در وصف یاران مهدی (ع) می‌فرماید: او از یارانش بیعت می‌گیرد که طلا و نقره‌ای نیندوزند و گندم و جویی ذخیره‌ نکنند‌ و لباس‌ خشن بپوشند و....؛ آنان در راه تحقق آرمان‌های جهانی امام مهدی‌(ع)، مشکلات و مصائب فراوانی را به جان می‌خرند؛ ولی از سر اخلاص و تواضع، عمل خود را هیچ‌ می‌پندارند‌ و به‌ جهت هجوم سختی‌ها و تحمل مشقت‌ها، بر خداوند منت نمی‌گذارند: «قَوْمٌ لَمْ يَمُنُّوا عَلَى اللَّهِ بِالصَّبْرِ» و از این که نقد جان خویش را در کف اخلاص نهاده، تقدیم‌ آستان‌ دوست‌ می‌کنند، هرگز به خود نمی‌بالند و آن را بزرگ نمی‌شمارند: « وَ لَمْ يَسْتَعْظِمُوا بَذْلَ أَنْفُسِهِمْ فِي الْحَقِّ»».

۱۹. حجت الاسلام و المسلمین هدایت‌نیا؛

فرج‌الله هدایت‌نیا حجت الاسلام و المسلمین فرج‌الله هدایت‌نیا، در مقاله «ابعاد انتظار در قرآن کریم و روایات» در این‌باره گفته است: «از دیگر اوصاف منتظران استواری و بردباری است. استوار در ولایت امام منتظر و بردبار در سختی‌های دوران انتظار. این استواری و بردباری نتیجه همان آگاهی و هوشیاری است که در سطور گذشته بیان شده است. منتظران با آگاهی از درستی باورهای خود و حقانیت اعتقادشان در امامت حضرت مهدی (ع)، بر سر عقیده خویش ایستادگی و در برابر دشواری‌های دوران انتظار صبر می‌کنند. رسول گرامی اسلام در توصیف بردباری آنان فرموده است: "پس از شما مردمی خواهند آمد که به یک تن از آنان پاداش پنجاه تن از شما داده خواهد شد. اصحاب گفتند: ای رسول خدا! ما در جنگ‌های بدر و احد و حنین با تو بوده‌ایم و درباره ما آیاتی از قرآن نازل شده است. حال چگونه است که پاداش آنان از اجر ما بیشتر است؟ رسول خدا در پاسخ فرمود: اگر شما در شرایطی که آنان قرار خواهند گرفت قرار بگیرید، تحمل و شکیبایی آنان را نخواهید داشت". امام موسی بن جعفر (ع) نیز فرموده است: "خوشا به حال شیعیان ما که در دوران غیبت قائم ما به محبت ما چنگ می‌‌زنند و به ولایت ما و برائت از دشمنان ما ثابت هستند. آنان از ما و ما نیز از آنان هستیم: آنان به امامت ما راضی و ما به تشیع آنان راضی هستیم".

۲۰. حجت الاسلام و المسلمین عرفان؛

امیر محسن عرفان آقایان امیر محسن عرفان و محمد علی فلاح علی‌آباد، در مقاله «تبیین نقش گفتمان انتظار در مهندسی فرهنگ مقاومت» در این‌باره گفته‌اند: «قیام حضرت مهدی (ع) سنگینی رسالت‌ همه‌ پیامبران‌ و اولیا را در طول تاریخ‌ به‌ دوش‌ دارد و تحقق‌بخش همه آرمان‌های الاهی نسل‌های گذشته است. این بار بر زمین مانده، باید توسط مردان الاهی به مقصد برسد. طبعا‌ وصول‌ به‌ چنین آرمانی با مشکلات بی‌شماری همراه است. در‌ برخی‌ از روایات دوره ظهور آکنده از مشکلات فراوان است که به پایداری همه جانبه برای تحقق اهداف قیام حضرت‌ نیاز‌ دارد‌. براساس برخی از روایات، امام صادق (ع) حکومت‌داری اهل بیت (ع) را‌ با سختی‌هایی نظیر شب‌گردی، نگهبانی شبانه، تلاش روزانه، پوشاک زبر و خشن و خوراک سخت همراه دانسته‌اند و در روایاتی امام صادق (ع) اصحابش را از اینکه به سختی‌ها‌ و مشکلات‌ دوران ظهور متوجه نیستند و برای ظهور قائم عجله دارند، توبیخ می‌کنند. از جمله‌ سختی‌های‌ دوران‌ ظهور، ابتلائاتی است که خداوند منتظران حقیقی و یاران مخلص امام عصر (ع) را‌ با‌ آن‌ مورد آزمایش قرار می‌دهد. به عنوان مثال، خداوند، اصحاب طالوت را به نهر و منع‌ از‌ نوشیدن‌، امتحان کرد؛ اصحاب قائم (ع) نیز چنین ابتلائاتی دارند. علاوه بر ابتلائات‌ معنوی‌، برخی بلایای مادی نظیر زلزله و طاعون از سختی‌های ظهور شمرده شده است. بنابراین‌، از ویژگی‌های یاران حضرت این است که لازم است در برابر همه سختی‌های ظهور‌ و حتی‌ مظاهر دنیوی مقاومت داشته باشند؛ چراکه حضرت از همه یاران عهد و میثاق می‌گیرد‌ که‌ این‌ یاران اگر بخواهند در رکاب ایشان باشند، نه تنها زر اندوزی نکنند؛ حتی از مظاهر‌ ساده‌ دنیوی نظیر گندم و جو نیز نباید اندوخته‌ای داشته باشند و باید لباس‌های خشن‌ بپوشند‌. در روایات، از جمله شرایط یاران حضرت غربال شدن شیعیان دانسته شده‌ است‌. امام‌ صادق (ع) در روایتی با چندین مرتبه تکرار عبارت، رسیدن شیعه به چشم‌انتظاری‌اش‌ را‌ به غربال شدن و جدا شدن سعید از شقی متوقف دانسته و در روایت دیگر‌، امام‌ رضا (ع) این امر را متوقف بر پاکسازی و جداسازی شیعه عنوان کرده است‌؛ به‌ نحوی که تنها عده نادری باقی بمانند‌. غربال شدن اصحاب مهدی با آزمایش‌ و ابتلای‌ آنان صورت می‌پذیرد وتنها کسانی که مقاومت و پایداری بیش‌تری داشته باشند، در این‌ گروه‌ باقی خواهند ماند. بنابراین، می‌توان‌ مهم‌ترین‌ ممیزه یاران‌ مهدی‌ را‌ مقاومت و استقامت آنها دانست. «آموزه صبر و پایداری در راه‌ آرمان‌ جهانی موعود و روحیه استقامت تا رسیدن به این هدف، از مهم‌ترین مؤلفه‌های‌ انتظار‌ است و چه‌بسا بتوان صبر و مقاومت را بن‌مایه‌ اصلی‌ انتظار‌ دانست؛ به نحوی که با از دست‌ رفتن‌ صبر و پایداری در امری، انتظار آن بی‌معنی است. در بسیاری از روایات، صبر‌ و انتظار‌ فرج در کنار هم آمده‌ است‌. در‌ تعدادی از روایات، با‌ تعبیر‌ « انْتِظَارُ الْفَرَجِ بِالصَّبْرِ»، گویا صبر‌، جان‌مایه‌ انتظار ‌ ‌دانسته شده و برخی دیگر، انتظاری را عبادت شمرده شده‌اند که با صبر‌ محقق‌ شده باشد: "انتظار فرج همراه با‌ صبر‌ عبادت است". امام رضا (ع) همراهی صبر با انتظار را بسیار نیکو و حسن دانسته‌اند:" صبر همراه با‌ انتظار‌ فرج چه‌ نیکوست‌". صبر‌ و مقاومت در برابر مشکلات و اذیت‌هایی که مؤمن در راه انتطار ظهور تحمل می‌کند، برترین عبادت‌ شمرده‌ شده و پاداش‌ چنین‌ صبری‌ محشور‌ شدن در زمره‌ اهل‌ بیت (ع) و نظیر جهاد با شمشیر در رکاب و همراه پیامبر عنوان شده است. ایجاد شایستگی برای حضور در رکاب‌ آن‌ حضرت‌، صبر‌ در‌ برابر‌ مشکلات فراوان را به دنبال دارد. چنین پاداش بی‌نظیری برای صبر در مسیر انتظار، فرهنگ مقاومت را در بین شیعه نهادینه می‌کند.پیامبر (ص) در روایتی ملاقات خود‌ را با برادران آخرالزمانی خویش آرزو می‌کند و آنها را کسانی می‌داند که در حفظ دین خود بسیار مقاومت دارند. مقاومت آنان از کسی که "خارهای قتاد" را با دست بتراشد یا کسی که آتشی گیرا به دست دارد، بیش‌تر است و از منظر آن حضرت، اگر اصحاب حضرتش نیز در جایگاه منتظران قرار گیرند، توان‌ چنین‌ صبری را ندارند!».».

۲۱. حجت الاسلام و المسلمین سبحانی‌نیا؛

محمد سبحانی‌نیا حجت الاسلام و المسلمین دکتر محمد سبحانی‌نیا، در کتاب «مهدویت و آرامش روان» در این‌باره گفته است: «یکی از ارکان انتظار فرج، صبر و پایداری است و انسان منتظر در واقع کسی است که همه سختی‌ها و ناملایمات را به امید رسیدن به آرمان بلند خویش، تحمل می‌‌کند و از فشار و تهدید زورگویان و طعنه و تکذیب نابخردان، هراس به دل راه نمی‌دهد؛ از همین‌رو در روایات، صبر و انتظار همواره قرین یکدیگر بوده و فضیلت بسیاری برای صبرپیشگان در زمان غیبت برشمرده شده است. حضرت سیدالشهدا (ع) که خود والاترین مظهر صبر و مقاومت در راه ادای تکلیف الهی است، در بیان مقام منتظرانی که صبر و شکیبایی پیشه ساخته و بر آرمان خویش پایداری می‌‌ورزند، می‌‌فرماید: "در میان ما اهل بیت، دوازده مهدی وجود دارد که اولین آنها امیرمؤمنان علی بن ابی طالب (ع) و آخرینشان نهمین فرزند من است. اوست قیام کننده به حق. خداوند با او، زمین را پس از آنکه مرده است، زنده می‌‌کند و دین حق را به دست او برهمه ادیان غلبه می‌دهد؛ اگرچه مشرکان نپسندند. برای او غیبتی است که گروهی در آن از دین خدا برمی‌گردند و گروهی دیگر بر دین خود ثابت می‌‌مانند که این گروه را اذیت کرده و به آنها می‌‌گویند: پس این وعده چه شد، اگر راست می‌‌گویید؟ آگاه باشید آنکه در زمان غیبت او بر اذیت و تکذیب صبر کند، همانند کسی است که در مقابل رسول خدا (ص) با شمشیر به جهاد برخاسته است". شاید بتوان گفت: فضیلت‌های بی‌شماری در روایات ما که برای منتظران فرج برشمرده‌اند، به اعتبار همین صبر و تحمل مشکلاتی است که منتظران واقعی فرج، برخود هموار می‌‌کنند. در احادیث، از انتظار در پرتو صبر و انتظار فرج با صبر، سخن گفته‌اند. امام رضا (ع) درباره ملازمت صبر و انتظار فرج، فرموده‌اند: "بر شما باد صبر، همانا فرج بعد از یأس می‌‌آید". از این سخن معلوم می‌‌شود، انتظار بدون عنصر پایداری و شکیبایی در برابر مشکلات، پوسته‌ای است بدون مغز و قالبی است بی‌محتوا که در حقیقت انتظار نیست! آن حضرت در جایی دیگر، در همین‌باره فرموده‌اند: "چه‌قدر نیکوست صبر و انتظار فرج"؛ . نتیجه صبر در انتظار، پیروزی است. امام کاظم (ع) در این زمینه می‌‌فرمایند: "هرکس صبرکند و انتظار بکشد، به فرج و پیروزی می‌رسد و انتظار فرج، بخشی از فرج است". یکی از مسئولیت‌های منتظران در عصر غیبت، آراستگی به بردباری و پایداری است؛ زیرا بر پایه روایت مفصلی که در آن شرایط عصر غیبت و اوضاع پیش از ظهور بیان شده، می‌‌توان این نکته را دریافت که در دوران غیبت، فشار زیادی بر منتظران مخلص و صدیق حضرت مهدی موعود (ع) وارد می‌‌شود. مقاومت و پایداری در چنین شرایطی، به توان بالای روحی نیاز دارد. منتظران باید بکوشند تا به درجات بالای صبر نائل گردند؛ صبری که طبق حدیث شریف، "رأس الایمان" است. این معنا را می‌‌توان در کلام پیامبر خدا (ص) خطاب به اصحابش جست‌وجو کرد: "پس از شما کسانی می‌‌آیند که به هر یک از آنان، اجر پنجاه نفر از شما را خواهند داد". اصحاب گفتند: ای پیامبر خدا، ما در جنگ‌های بدر، احد و حنین با شما بودیم و آیاتی از قرآن درباره ما نازل شده است حضرت پاسخ دادند: اگر آن‌چه آنان تحمل می‌‌کنند بر شما وارد می‌‌شد، مانند صبر آنان صبر نمی‌کردید!. مشکلات گوناگونی که از جوانب مختلف برای انسان پیش می‌‌آید، فتنه‌ها و مصائب طاقت‌فرسایی که بر سر راه باورمندان چشم انتظار هست و احساس تنهایی، آنان را چنان می‌‌شکند که برای ناامید نشدن، استقامتی کوه‌سان می‌‌طلبد. امتحانات الهی، یکی پس از دیگری برای مؤمنین پیش می‌آید و میزان صبر و استقامت آنان را به بوته امتحان می‌گذارد. امام صادق (ع) می‌‌فرماید: "امر فرج بر شما نمی‌رسد، مگر پس از نابودی! نه به خدا سوگند نمی‌رسد، مگر پس از آنکه در اثر آزمایش‌های گوناگون، خالص و پاک شوید". اساساً انتظار با آن همه فضایل و برکتی که دارد، جز با صبر و شکیبایی حاصل نمی‌شود. پیامبراکرم (ص) فرمود: "با صبر و استقامت، منتظر فرج بودن عبادت است"».

۲۲. حجت الاسلام و المسلمین آذربایجانی؛

مسعود آذربایجانی حجت الاسلام و المسلمین دکتر مسعود آذربایجانی، در مقاله «رابطه انتظار و بهداشت روان» در این‌باره گفته است: «آمادگی برای انتظار، به این معنا است که توانایی و بردباری بر تأخیرها و شکیبایی بر مشکلات ناشی از غیبت را داشته باشیم. خداوند متعال می‌فرماید: ﴿وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ﴾. صبر، بر امتحان و بلاهای سخت، ترس، گرسنگی و فقدان عزیزان- به‌ویژه بر مشکلات زمان غیبت و نزدیک ظهور- تفسیر شده‌ و استقامت در این مشکلات، شرط آمادگی برای انتظار تا ظهور است».

۲۳. آقای رضوانی؛

علی اصغر رضوانی آقای علی اصغر رضوانی، در کتاب «وظایف ما در عصر غیبت» و در کتاب «موعودشناسی و پاسخ به شبهات» در این‌باره گفته است: در این‌باره گفته است: «از امام صادق (ع) نقل شده که فرمود: "از دین امامان است پرهیزکاری... و انتظار فرج باصبر و شکیبایی"؛ شرایط بسیار دشوار عصر غیبت مستلزم آن است که هر شیعه منتظری با استقامت و صبر در برابر مشکلات و گرفتاری‌ها بایستد و از موجودیت و هویت خویش دفاع نماید. منتظر، کسی است که مشکلات دوران انتظار را پیش‌بینی کرده و در نتیجه از بحران هجوم مشکلات بکاهد و صبرش مغلوب حوادث نشود. رسول خدا (ص) فرمود: "خوشا به حال صابرین در غیبت او... آنان کسانی هستند که خداوند در کتابش چنین توصیفشان کرده و فرموده: (و کسانی که به غیب ایمان می‌آورند)..." ». روح و جوهر اصلی انتظار، مقاومت و صبر است. کسی که منتظر تحقق یافتن هدف آرمانی است باید تا فرا رسیدن زمان پیدایی هدف و شکل گرفتن آرمان، پایداری و شکیبایی کند و تاب و توان از دست ندهد، و هر ناملایمی را در آن با بردباری بپذیرد، و چون صبر و پایداری را از دست داد و بی شکیب گردید و تاب و توان بر زمین نهاد، انتظار نیز از دست داده است؛ زیرا که پایداری و صبر، تحقق بخش جوهر انتظار است. لذا در احادیث از انتظار فرج همراه با صبر سخن گفته‌اند. امام رضا (ع) فرمود: «ما أحسن الصبر وانتظار الفرج»؛ چه نیکو است شکیبایی و انتظار فرج. برای ظهور، وقت تعیین نشده است و همواره وقوع آن را امری ناگهانی توصیف کرده‌اند و لذا باید انتظار لحظه به لحظه باشد».. «روح و جوهر اصلی انتظار، مقاومت و صبر است. کسی که منتظر تحقق یافتن هدف آرمانی است باید تا فرا رسیدن زمان پیدایی هدف و شکل گرفتن آرمان، پایداری و شکیبایی کند و تاب و توان از دست ندهد، و هر ناملایمی را در آن با بردباری بپذیرد، و چون صبر و پایداری را از دست داد و بی شکیب گردید و تاب و توان بر زمین نهاد، انتظار نیز از دست داده است؛ زیرا که پایداری و صبر، تحقق بخش جوهر انتظار است. لذا در احادیث از انتظار فرج همراه با صبر سخن گفته‌اند. امام رضا (ع) فرمود: «ما أحسن الصبر وانتظار الفرج»؛ چه نیکو است شکیبایی و انتظار فرج. برای ظهور، وقت تعیین نشده است و همواره وقوع آن را امری ناگهانی توصیف کرده‌اند و لذا باید انتظار لحظه به لحظه باشد»..

۲۴. آقای حکیمی؛

امیر مهدی حکیمی آقای امیر مهدی حکیمی، در کتاب «منتظر چشم به راهی فریادگر» در این‌باره گفته است: «انتظار بدون پایداری و شکیبایی و صبر در برابر سختی‌ها و گرفتاری‌ها قالبی است بی‌محتوا، زیرا که روح و جوهر اصلی انتظار، مقاومت و صبر است. و کسی که منتظر تحقق یافتن آرمان‌های انسانی و الاهی است و چشم به راه برقراری حکومت عدل فراگیر جهانی است، باید تا فرارسیدن آن زمان و تحقق آن رُخداد بزرگ صبر و شکیبایی و پایداری داشته باشد و در راهِ رسیدن به این سر منزلِ او را مقصود تاب و توان خود را از دست ندهد، و هیچ سختی و ناملایمی او را از راه بیرون ندارد و آنگاه که تاب و توان و پایداری خویش را از دست داد دیگر منتظر نیست و جوهره انتظار را از دست داده است و به انسانی بی‌آرمان تبدیل گشته است. و هرگونه هدفداری را از دست داده است. هدف اصلی از انتظار، زنده نگاه داشتن روح امید و نشاط و احساس تعهد و مسؤولیت و پیوند روحی و عاطفی با امام و ارتباط مرامی با آن پیشوای بشریت است و این همه بدون صبر و پایداری امکان‌پذیر نیست. خاستگاه اصلی پابندی به تکلیف و پیوند با عدل و احسان، در انتظار نهفته است. این است که جامعه و مردم معتقد به اسلام و دین‌باور و آنان که به درستی وعده‌های قرآن و پیامبر و امامان اعتقاد دارند، باید ضعف و سستی و ناشکیبایی را در دل و درون خویش راه ندهند و در دورانی که دوران تباحی‌ها، نابسامانی‌ها، شکست‌های پیاپی، نافرجامی تلاش‌ها و کوشش‌ها و به نتیجه نرسیدن قیام‌ها و منحرف شدن انقلاب‌ها از راه اصلی خود می‌باشد، باید بر این باور و عقیده پایدار و استوار باشند که موانع هر چند زیاد و مشکلات هر چند کوه‌سان، در فرا رسیدن هدف‌های والای اسلامی و انسانی تأثیری ندارد و اراده حتمی خدایی بر ظهور دولت حق و نجات انسان است و حاکمیت دین خدا با رهبری الاهی و انسانی، تردیدناپذیر است. اگر کمترین یأسی در این باره در دل خویش راه دهند، از منطق دین خارج شده‌اند و زمام امور خود و جامعه را به ظلم، ستم و تبعیض و جهل و تاریکی و همه نابسامانی‌ها سپرده‌اند. و بدین‌گونه خود را به تباهی و نابودی کشانده‌اند. پس انسان باید در برابر تمامی ناملایمات استوار باشد و با صبر و شکیبایی تمامی این مراحل سخت و دشوار را به پایان رساند و به اهداف و آرمان‌های انسانی و الاهی خویش وفادار باشد و برپایی عدل و داد و ایجاد برابری و برادری در بین تمامی انسان‌ها را باور داشته باشد و از خط پیامبران و امامان خارج نگردد و در برابر دیرپایی نظام‌های ستم و انبوهی حوادث و مشکلات، مقاومت و پایداری ورزد و منتظر راستین باشد تا از آن گروه از مردم آخرالزمان باشد که پیامبر آنان را ستایش کرده و در برابر اصحاب خویش به آنان بالیده است و آنان را از مسلمانان صدر اسلام که در بدر و اُحُد و حنین و... در رکاب پیامبر شمشیر زده‌اند، برتر دانسته است. امام صادق (ع): - به نقل از پیامبر (ص) - پس از شما کسانی بیایند که یک نفر از ایشان پاداش پنجاه نفر از شما را داشته باشد. (اصحاب) گفتند:‌ای رسول خدا ما در جنگ بدر و اُحُد و حنین با تو بودیم و درباره ما آیه نازل شده است؟ پیامبر فرمود: «اگر آنچه به ایشان رسد (از حوادث ایام) به شما رسد، شکیبایی آنان را ندارید». مردم آخرالزمان در پرتو شکیبایی راستین به چنین مقامی دست یافته‌اند. این یک معیار اصلی است که در همه دوران تاریخ و در زندگی فردی و اجتماعی بارها و بارها تجربه شده و درستی خود را به اثبات رسانده است که هدفداری باید با صبر و مقاومت همراه باشد و هدفداران و آرمان‌خواهان که شکیب آوردند و با هجوم هر نوع مانعی دست از آرمان‌های خویش برنداشتند، به خواسته‌های خود دست یافتند و نظام مطلوب را پایه‌ریزی کردند. در این روزگار و با هجوم انبوهِ نابسامانی‌ها در سر راه انسان‌های مظلوم نیز پایداری و صبری تزلزل‌ناپذیر باید که مقاومت در برابر این سیلاب‌های بنیان‌کن را تضمین کند و انسان‌های مکتبی و هدفدار را از انتظار تحقق آرمان‌هایشان منحرف نسازد و شدنی‌ها را ناشدنی جلوه ندهد و چنین باشند که امام فرموده است: "کسانی که این امر (مسأله پیشوایی و اصلاحات اجتماعی به دست او) را شناختند، همان انتظارشان فرج است"». یعنی منتظر نیکی و درستی و رویش انسانیت‌ها از سرزمین زندگی، رویکردی جدی به نیکی و درستی دارد و انسانیت‌ها را در آغوش می‌کشد و لحظه‌ای از آنچه راستی و درستی است فاصله نمی‌گیرد و این به معنای ظهور فرج در دوران انتظار فرج است و این معنای پذیرش حاکمیت حق و عدل است در دوران حاکمیت ظلم و بیداد».

۲۵. آقای دکتر بابایی؛

آقای محمد باقر بابایی طلاتپه، در مقاله «مبانی صلح و امنیت در فرهنگ انتظار» در این‌باره گفته است: «صلح و امنیت... مقولی وصفی است که از عملکرد حاکمیت و آحاد جامعه به وجود می‌آید و بیانگر وضعیتی است که در آن ظلم و تعدی به حقوق دیگران در یک بستر زمانی استمرار یابد که صبر و پایداری و مقاومت در مقابل مخالفین و مبارزه از لوازم جدی آن است و ورود گزاره‌هایی مانند « انْتِظَارَ الْفَرَجِ بِالصَّبْرِ» گویای این پیام و حقیقت است که با خود آمادگی دائمی می‌طلبد توصیه‌ای که حضرت مهدی (ع) در توقیعه شریفه به شیعیان کرده است و نصره لکم معده و آیه شریفه ﴿وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ﴾ بهترین پیام‌آور این صلح و امنیت است که با آمادگی و اقتدار ﴿تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّكُمْ﴾ ایجاد می‌شود. و باید یقین این نکته را آویزه گوش کرد: ایجاد هر حرکتی زمینه، بستر، آمادگی و کادر می‌طلبد پیامبر اعظم برای به پا داشتن حکومت اسلامی سه سال به کادرسازی از میان حنفای پرداختند که برای این انقلاب آماده بودند».

۲۶. آقای دکتر طهماسبی؛

اصغر طهماسبی بلداجی آقای دکتر اصغر طهماسبی بلداجی و فاطمه مرادی، در مقاله «قرآن و سبک زندگی مهدوی» در این‌باره گفته است: «خداوند در آیات مختلف انسانها را به صبر و استقامت دعوت می‌کند از جمله: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ﴾. در آیه دیگر فلاح و رستگاری را به صبر متعلق میگرداند آنگاه که می‌فرماید: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَصَابِرُوا وَرَابِطُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ﴾. و در آیات دیگر به اهمیت و تأثیر صبر در زندگی اشاره می‌کند. این سفارش‌ها و نویدهای قرآنی موجب می‌شود که انسان در حوادث زندگی خود را تنها احساس نکند. صبر به معنای استقامت و مقاومت ورزیدن و پایداری در راه هدف است. آن هم در زمان غیبت امام زمان (ع)؛ که در باب زمان ظهور آمده است که وقتی فضیل از امام صادق (ع) پرسیدند آیا برای ظهور وقت معین شده است؟ امام سه بار فرمود: «كَذَبَ‏ الْوَقَّاتُونَ‏»؛ . همچنین کمیت از آن حضرت پرسید: چه وقت حضرت مهدی (ع) ظهور می‌کند؟ امام فرمود: "از پیامبر (ص) نیز همین مطلب پرسیده شد، حضرت فرمود: مثل ظهور مهدی (ع) همچون بر پایی قیامت است - کسی جز خداوند از وقت آن خبر آگاه نیست - مهدی نمی‌آید، مگر ناگهانی". امام علی (ع) نیز می‌فرمایند: "برترین عبادت صبر و سکوت و انتظار فرج است". پیرامون انتظار نیز، صبر یکی از مهمترین راهکارهایی هست که می‌تواند راهگشا و از عوامل تقویت و تحکیم اعتقاد بر امامت امام عصر (ع) و امید به ظهور ایشان باشد. در همین رابطه روایات متعددی نقل گردیده است به گونه‌ای که جوهره انتظار را آمیخته با صبر و تحمل سختی‌ها بیان کرده‌اند».

۲۷. آقای امینی؛

سید عبدالحمید امینی آقای سید عبدالحمید امینی، در مقاله «انتظار عدالت و صلح جهانی» در این‌باره گفته است: «چون موجودات این عالم زمانی است و امور زمانی هرکدام زمان خاص دارند بعضی از آنها در آینده تحقق پیدا می‌کند پس بایستی صبر و شکیبایی نمود، زیرا آینده زمانی است که بعد تحقق پیدا می‌کند و کسی که منتظر تحقق هدف آرمانی است باید تا فرا رسیدن زمان پیدایی هدف و شکل گرفتن آرمان، پایداری و شکیبایی کند. و از طرف دیگر، هدف‌ها به آسانی میسر نیست بلکه با مشکلات و موانع همراه است، لذا صبر و شکیبایی جوهر انتظار است. اگر مقاومت و صبر در مقابل ناملایمات و موانع نباشد، آن انتظار مانند قالبی بدون محتوا و جوهر و پوسته‌ای بدون مغز می‌ماند، لذا روز موعود روزی در آینده است، که ستم به هراندازه فزونی یابد و در جهان ریشه بدواند و بر مقدرات حکومت کند، بایستی نابود شود و جاودانه نماند».

۲۸. آقای محمد‌هاشمی؛

عبدالله محمد‌هاشمی آقای عبدالله محمد‌هاشمی، در مقاله «فرهنگ انتظار زمینه‌ساز تحقق جامعه مهدوی» در این‌باره گفته است: «تلاش و تحمل شدائد و سختی‌ها‌ برای‌ کسب ایمان، و تقوا و صبوری‌ و استقامت‌ برای حفظ آن یکی دیگر از وظایف آنهاست. پیامبر اکرم (ص) در‌ این‌ زمینه به اصحاب فرمودند: "شما اصحاب من هستید، لکن برادران من مردمی هستند که در آخر‌الزمان می‌آیند". آن‌گاه در مقام‌ توصیف‌ ایشان می‌فرمایند: "هر‌یک از ایشان بیش از کسی‌که بر نگهداری آتش سوزان چوب داغ در کف دست صبر می‌کند، در دین‌داری خود استقامت می‌ورزد، به‌راستی‌که آنها چراغ‌های هدایت در شب‌های‌ تاریک‌ هستند. امام جعفر صادق (ع) می‌فرماید: هر‌کس بخواهد در شمار منتظران حقیقی آن عدل منتظَر باشد‌، باید پارسایی پیشه کند و به مکارم اخلاق متخلّق گردد. حتی‌ مجاهدت‌ برای رسیدن به مقام ورع، که به نظر خوش‌خو می‌رسد مرتبه‌ای بالاتر از تقواست، و تلاش برای حفظ ‌‌آن‌، یکی از وظایف منتظر واقعی ظهور است. آن امام والا مقام همچنین می‌فرماید‌: "کسی‌ که از اصحاب‌ حضرت قائم (ع) بودن او را خوشحال می‌کند و در واقع این امر مهم‌ آرزوی اوست. پس بر‌ اوست‌ که در مسیر انتظار گام بردارد و باید روش او در زندگی به همراه ورع باشد"».

۲۹. آقای دکتر هراتیان؛

علی هراتیان آقای علی هراتیان، در کتاب «انتظار فریضه‌ای فراموش‌شده» در این‌باره گفته است: «از لوازم انتظار، تحمّل سختی‌ها و صبوری در برابر سختی‌ها و مشکلات است. صبر و انتظار قرین یک دیگرند، به گونه‌ای که اصولاً بدون صبر و شکیبایی، انتظار غیرممکن است. پیامبر اکرم (ص) فرموده‌اند: "خوشا به حال صابران بر غیبت او. خوشا به حال پابرجایان در محبت او..." و حضرت امام جعفر صادق (ع) می‌فرمایند:"از آیین امامان (ع) است: تقوی، عفّت، صالح بودن و انتظار فرج با صبر و شکیبایی". منتظر هم صابر است و هم شاکر. از طرفی بر ناملایمات روزگار، آزار و طعنه‌های مخالفان، طولانی شدن زمان غیبت و فراق و هجران مولای خویش شکیبایی پیشه می‌سازد و از درگاه پروردگار ثبات قدم طلب می‌کند و از طرف دیگر خداوند - جلّ و علا - را به خاطر نعمتی که به او عطا فرموده است (نعمت عظیم انتظار) سپاس می‌گوید. هیچ‌گاه مأیوس و ناامید نگشته، در برخورد با مشکلات سرخورده و حیران نمی‌شود. از چشم انتظاری خسته و ملول نمی‌گردد. هر صبح و شام منتظر طنین دلنشین "انا بقیه الله"، گوش به زنگ ظهور و بی‌قرار دولت آل محمد (ع) است؛ ولی عنان از کف نمی‌دهد؛ عجله نمی‌کند و تسلیم امر خدا و مشیّت الاهی باقی می‌ماند. در درون خویش خروشان و بی‌قرار؛ اما در بیرون ساکن و آرام است».

۳۰. آقای محمدی؛

ابراهیم محمدی آقای ابراهیم محمدی، در مقاله «ضرورت توان­مندی منتظران در قرآن کریم و حدیث» در این‌باره گفته است: «شیخ صدوق در کمال الدین آورده است: "ابن عباس از رسول خدا نقل می‌‌کند که حضرت فرمود: همانا علی بن ابی طالب (ع) پیشوای امت من و جانشین من بر آن امت خواهد بود، و از فرزندانش قائم منتظری است که خداوند به واسطه او زمین را از عدل و قسط پر می‌‌کند کما اینکه قبل از آن جور و ظلم پر شده باشد و به خدایی که مرا به حق برای بشارت برانگیخت همانا کسانی که در زمان غیبتش ثابت بر قول به او بمانند کمیاب‌تر از کبریت احمر هستند. سپس جابر بن عبدالله انصاری بلند شد و گفت یا رسول الله و آیا برای قائم از فرزندان تو غیبتی هست؟ فرمود: بله به خدا این امر امری از خداوند و سری از اسرار الهی است از که بر بندگان پوشیده است. پس مبادا در آن شک کنی چون شک در امر خداوند کفر است". روایت را به جهت زیبایی و لطافتش به طور کامل نقل کردیم و آنچه از آن استفاده می‌‌شود این است که انتظار بدون آمادگی و قدرت معنا ندارد. زیرا آنچه باعث می‌شود که شخص ثابت‌قدم بماند به طوری که مانند کبریت احمر باشد برداشت او از انتظار است؛ یعنی انتظاری تعهدآور، امری که با معنای لغوی صبر و انتظار هم هماهنگی دارد. در مفردات راغب ذیل ماده "صبر" آمده است: "صبر یعنی خودداری در حال شدت... و از انتظار به صبر تعبیر می‌‌شود چون حق انتظار این است که از صبر جدا نباشد بلکه انتظار نوعی صبر است". روشن شد که انتظار همراه صبر است و صبر هم بدون ضیق و شدت نخواهد بود و ثبوت قدم یعنی صبر کردن و ماندن بر سر امر لازم، و این غیر از برداشت از انتظار و تفسیر آن، به کمک کردن در تحقق افساد است که زحمتی بر نمی‌دارد».

۳۱. آقای میرباقری؛

سید محمد حسین میرباقری آقای سید محمد حسین میرباقری، در کتاب «وظایف منتظران» در این‌باره گفته است: «باید تسلیم امر خدا بود و اعتراضی به غیبت و طول کشیدن آن نکرد و نگفت که چرا ولیّ خدا ظاهر نمی‌شود در حالی‌که زمین پر از جور شده است. بلکه خودش را تسلیم امر خدا کند؛ چراکه شتاب‌کنندگان هلاک می‌‌شوند و تسلیم‌شدگان نجات می‌‌یابند. روایات بسیاری آمده که این امر مأیوس‌ترین کاری است که اتفاق می‌‌افتد و شدیدترین غم و اندوه را دارد و باز در همین روایات آمده امر به صبر و اینکه تنها فرج در یأس می‌‌آید. و اینک برخی از این روایات: «قرب الإسناد: مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَيْنِ بْنِ أَبِي الْخَطَّابِ قَالَ: أَخْبَرَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي نَصْرٍ قَالَ: عَنِ الرِّضَا (ع):... مَا أَحْسَنَ الصَّبْرَ وَ انْتِظَارَ الْفَرَجِ... فَعَلَيْكُمْ بِالصَّبْرِ فَإِنَّهُ إِنَّمَا يَجِي‏ءُ الْفَرَجُ عَلَى الْيَأْسِ فَقَدْ كَانَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ أَصْبَرَ مِنْكُمْ...‏»؛ حضرت رضا (ع) فرمود:... چقدر نیکو است صبر و انتظار فرج... بر شما باد به صبر؛ چرا که تنها فرج با یأس می‌‌آید کسانی که پیش از شما بودند از شما صبورتر بودند... در دعایی که دستور قرائت آن در زمان غیبت داده شده آمده: «وَ أَنْتَ الْعَالِمُ غَيْرُ مُعَلَّمٍ بِالْوَقْتِ الَّذِي فِيهِ صَلَاحُ أَمْرِ وَلِيِّكَ فِي الْإِذْنِ لَهُ بِإِظْهَارِ أَمْرِهِ وَ كَشْفِ سِتْرِهِ وَ صَبِّرْنِي عَلَى ذَلِكَ حَتَّى لَا أُحِبَّ تَعْجِيلَ مَا أَخَّرْتَ وَ لَا تَأْخِيرَ مَا عَجَّلْتَ وَ لَا أَكْشِفَ عَمَّا سَتَرْتَهُ وَ لَا أَبْحَثَ عَمَّا كَتَمْتَهُ وَ لَا أُنَازِعَكَ فِي تَدْبِيرِكَ وَ لَا أَقُولَ لِمَ وَ كَيْفَ وَ مَا بَالُ وَلِيِّ أَمْرِ اللَّهِ لَا يَظْهَرُ وَ قَدِ امْتَلَأَتِ الْأَرْضُ مِنَ الْجَوْرِ وَ أُفَوِّضُ أُمُورِي كُلَّهَا إِلَيْكَ...»؛... تو نسبت به وقتی که شایسته است ولیّ‌ات در آن زمان ظهور کند آگاهی هستی که به تو نمی‌آموزند و تویی که به او اذن دهی که امرش را آشکار سازد و نهانش را برملا کند. تو مرا بر این امر صبور کن تا دوست نداشته باشم تعجیل چیزی را که تو تأخیر آن را می‌‌خواهی و نه تأخیر چیزی که تو تعجیل آن را بخواهی. و من پرده نمی‌گیرم از آن‌چه تو پنهان داشته‌ای و جستجونمی‌کنم از آن‌چه تو کتمان داشته‌ای و در تدبیر تو حرف و نزاعی ندارم و نمی‌گویم چرا و چگونه و برای چی ولی امر خدا آشکار نمی‌شود با اینکه زمین از جور پر شده و من همه کارهایم را به تو واگذار می‌کنم... «عَنْ عَلِيٌّ (ع) قَالَ: فَمَا يَكُونُ حَالُهُ عِنْدَ غَيبَتِهِ؟ قَالَ: يَصْبِرُ حَتَّى يَأْذَنَ اللَّهُ لَهُ بِالْخُرُوجِ...»؛ امیرالمؤمنین (ع) گوید: پرسیدم حال امام به هنگام غیبتش چگونه است؟ حضرت پیامبر (ص) فرمود: صبر می‌‌کند تا خداوند اذن خروج به او بدهد.(...). فتنه‌های زمان غیبت شدیدترین فتنه‌هاست. پس صبر بر آنها سخت است همان‌گونه که محبت شیعه نسبت به امامشان امری بزرگ است. پس صبر بر غیبت امری سخت است و هرچه شوق به امام شدید باشد صبر بر غیبت سخت‌تر است پس لازم است که مؤمن از خداوند عزوجل بخواهد که او را برای این کار بزرگ توفیق دهد و شیطان و وسوسه‌هایش را از او دور سازد و این درخواست گرچه در همه امور باید باشد ولی هرچه کار مهم‌تر و سخت‌تر باشد دعا و درخواست لازم‌تر است. لذا در روایت آمده است: «الكافي: عَنِ الْعِدَّةِ عَنِ الْبَرْقِيِّ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْكَانَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَصَّ رُسُلَهُ بِمَكَارِمِ الْأَخْلَاقِ فَامْتَحِنُوا أَنْفُسَكُمْ فَإِنْ كَانَتْ فِيكُمْ فَاحْمَدُوا اللَّهَ وَ اعْلَمُوا أَنَّ ذَلِكَ مِنْ خَيْرٍ وَ إِنْ لَا تَكُنْ فِيكُمْ فَاسْأَلُوا اللَّهَ وَ ارْغَبُوا إِلَيْهِ فِيهَا...»؛ امام صادق (ع) فرمود: خداوند عزوجل، رسولانش را به مکارم اخلاق مخصوص گردانیده است پس خودتان را آزمایش کنید. اگر مکارم اخلاق (خلق‌های ارزشمند) در شما بود پس ستایش خدا کنید و بدانید که این از خوبی است و اگر در شما نبود پس از خدا بخواهید و به او توجه کنید در تحصیل مکارم اخلاق.(...). صبر در همه امور واجب است و در امور مهم واجب‌تر است و بزرگ‌ترین کارها و امور امر امامان و ولایت آنان در غیبت حجت خدا و ظهور اوست و نیز صبر بر غیبت امام و صبر بر مصیبت‌ها و مشکلاتی که به مؤمن به جهت اینکه شیعه ایشان است می‌‌رسد، به خصوص در فتنه‌های زمان غیبت و این صبر ممکن نیست مگر با درخواست صبر از خدا و تلاش در این زمینه. از راه‌های آسان‌سازی آن و کمک به آن سفارش کردن مؤمنان به یک‌دیگر در این باره است؛ چرا که کمک مؤمن به برادر مؤمنش در کارهای او و در رفع مشکلات او به هر نحو حتی با سخن گفتن و بیان اینکه چه اجری نزد خدا دارد و... از بزرگ‌ترین کارهاست. پس باید به این سفارش کردن اهتمام ورزید و بر آن مواظبت داشت.و روی همین اصل پیامبر فرمود: «وَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ الْمُهَلَّبِ أَخْبَرَنَا الشَّرِيفُ أَبُو الْقَاسِمِ عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ الْقَاسِمِ الشَّعْرَانِيُّ عَنْ أَبِيهِ حَدَّثَنَا سَلَمَةُ بْنُ الْفَضْلِ الْأَنْصَارِيُّ عَنْ أَبِي مَرْيَمَ عَنْ قَيْسِ بْنِ حَيَّانَ عَنْ عَطِيَّةَ السَّعْدِيِّ قَالَ: سَأَلْتُ حُذَيْفَةَ بْنَ الْيَمَانِ عَنْ إِقَامَةِ النَّبِيِّ (ص) عَلِيّاً يَوْمَ الْغَدِيرِ غَدِيرِ خُمٍّ كَيْفَ كَانَ؟ فَقَالَ:... قَالَ(النَّبِيُّ (ص))... وَ فِي عَلِيٍّ نَزَلَتْ ﴿وَالْعَصْرِ﴾ وَ تَفْسِيرُهَا وَ رَبِّ عَصْرِ الْقِيَامَةِ، ﴿إِنَّ الْإِنْسَانَ لَفِي خُسْرٍ﴾ أَعْدَاءَ آلِ مُحَمَّدٍ، ﴿إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا﴾ بِوَلَايَتِهِمْ ﴿وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ﴾ بِمُوَاسَاةِ إِخْوَانِهِمْ، ﴿وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ﴾ فِي غَيْبَةِ غَائِبِهِمْ...»؛ عطیه سعدی گوید: از حذیفة بن الیمان درباره نصب امام علی (ع) توسط پیامبر (ص) در روز غدیر خم پرسیدم که چگونه بود؟ او گفت:... پیامبر (ص) فرمود:... درباره علی نازل شد ﴿وَالْعَصْرِ﴾ و تفسیر آن این است به پروردگار عصر قیامت سوگند، ﴿إِنَّ الْإِنْسَانَ لَفِي خُسْرٍ﴾ دشمنان آل محمد (منظورند)، ﴿إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا﴾ مگر کسانی که ایمان آورده‌اند به ولایت آل محمد، ﴿وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ﴾ و کارهای شایسته انجام داده‌اند با کمک به برادرانشان، ﴿وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ﴾ و یک‌دیگر را به صبر سفارش کرده‌اند در مورد غیبت امام غایب خودشان. امام صادق (ع) پس از بیان منظور از آیه شریفه ﴿وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ...﴾ فرمودند: «وَ بَشِّرِ الصَّابِرِينَ عِنْدَ ذَلِكَ بِتَعْجِيلِ الْفَرَجِ...»؛ بشارت بده به صالحان در آن هنگام به تعجیل فرج. و این همان است که اهل بیت نسبت به شیعیان خود انجام دادند. روایاتی که در آنها به عدم شتاب و صبر کردن و مأیوس نشدن فرمان داده‌اند. «قرب الإسناد: عَنِ الرِّضَا (ع)، قَالَ:...فَعَلَيْكُمْ بِالصَّبْرِ فَإِنَّهُ إِنَّمَا يَجِي‏ءُ الْفَرَجُ عَلَى الْيَأْسِ...»؛ امام رضا (ع) فرمود:... بر شما باد به صبر؛ چرا که تنها فرج بر یأس می‌‌آید. «الخصال: قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ (ع): انْتَظَرُوا الْفَرَجَ وَ لَا تَيْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ...»؛ امیرمؤمنان (ع) فرمود: منتظر فرج باشید و از حجت خدا مأیوس نشوید. سپس امامان در این‌باره لطف کرده‌اند و به شیعه بشارت فرج داده‌اند: «الغيبة للنعماني: مُحَمَّدُ بْنُ هَمَّامٍ وَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدٍ جَمِيعاً عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ جُمْهُورٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ صَالِحِ بْنِ نَبَطٍ وَ بَكْرٍ الْمُثَنَّى جَمِيعاً عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ الْبَاقِرِ (ع) أَنَّهُ قَالَ:...إِنَّ بَعْدَ الْغَمِّ فَتْحاً عَجِيباً»؛ امام باقر (ع) فرمود: پس از غم و اندوه فتح و پیروزی عجیبی است. «الغيبة للنعماني: أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ يَعْقُوبَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ هِشَامٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ إِبْرَاهِيمَ الْكَرْخِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع):...هُوَ الْمُفَرِّجُ لِلْكَرْبِ عَنْ شِيعَتِهِ بَعْدَ ضَنْكٍ شَدِيدٍ وَ بَلَاءٍ طَوِيلٍ وَ...»؛ امام صادق (ع) فرمود:... او گرفتاری را از شیعه خود می‌‌گشاید پس از تنگی شدید و سخت و بلای طولانی و جور و ستم... این‌گونه به صابران بشارت داده‌اند که ایشان برادران رسول خدایند و برای آنان پاداش پنجاه نفر از اصحاب رسول خداست و این شخص صابر فردا با امامان در زمره امامان است».

۳۲. سرکارخانم شریفی؛

مرضیه شریفی سرکارخانم مرضیه شریفی، در مقاله «انتظار و آثار تربیتی‌ مکلفین در عصر غیبت» در این‌باره گفته است: «منتظر باید اهل استقامت، صبر و حلم باشد. برپایه روایت مفصّلی که شرایط عصر غیبت و اوضاع پیش از ظهور را مطرح کرده، می‌توان این نکته را دریافت که در دوران غیبت، فشار زیادی بر منتظران مخلص و صدیق مهدی موعود (ع) وارد می‌شود. مقاومت و پایداری در چنین شرایطی، به توان بالای روحی نیاز دارد. منتظران باید بکوشند، تا به درجات بالای صبر نائل گردند؛ صبری که طبق حدیث شریف، "رأس الایمان" است. این معنا را می‌توان در کلام پیامبر خدا (ص) خطاب به اصحابش جست‌وجو کرد: پس از شما کسانی می‌آیند که به هریک از آنان، اجر پنجاه نفر از شما را خواهند داد. اصحاب پرسیدند: ای پیامبر خدا! ما در جنگ‌های بدر، احد و حنین با شما بودیم و آیاتی از قرآن درباره ما نازل شده است، پس چرا به آنان پنجاه برابر ما ثواب داده می‌شود؟ حضرت پاسخ دادند: آنان در شرایطی بس دشوار خواهند بود که اگر شما در آن شرایط به سر برید، تحمل و استقامت آنان را نخواهید داشت‌. از همین‌رو، انسان عصر غیبت باید دارای شناخت درست و بصیرت درخشان باشد، تا بتواند در اعتقاد به حق و در برابر هر پیشامدی پایدار باشد».

۳۳. سرکار خانم نجفی لیواری ؛

مریم نجفی لیواری سرکار خانم مریم نجفی لیواری و نرگس محمدنیا گالشکلامی در مقاله «واکاوی شاخصه‌های الگوی خانواده منتظر» در این‌باره گفته‌اند: «شرط مهم انتظار، استقامت در مقابل نقصان‌ها و کمبودهاست. "مقاومت و پایداری از آن جهت که مسلمانان به ویژه شیعیان را در برابر ظلم‌ها، فسادها و... ثابت و پابرجا نگه می‌دارد و به آنان دل و جرئت می‌دهد تا در برابر دشمنان اسلام مقاومت و ایستادگی کنند ارزشمند است. بردباری و مقاومت موجب ثبات قدم برای منتظراست که سرمایه روحی بزرگی به شمار می‌رود". در روایتی از امام سجاد (ع) آمده است: مردمانی که در روزگار غیبت به سر می‌برند معتقد و منتظرند. آنان از مردمان همه دوران‌ها افضل‌اند؛ زیرا خدای متعال به آنان خرد و فهم و معرفتی داده است که غیبت امام برای آنان مانند حضور است. (یعنی با اینکه در عصر غیبت به سر برده و امام را نمی‌بینند، از نظر ایمان و تقوا و بردباری گویی در زمان ظهور به سر می‌برند و امام خود را می‌بینند). امام سجاد (ع) در ادامه می‌فرماید: "خداوند این مردمان را مانند سربازان پیکارگر صدر اسلام قرار داده است؛ همانان که در رکاب پیامبر (ص) شمشیر می‌زدند و پیکار می‌کردند. آنانند اخلاص پیشگان حقیقی و آنانند شیعیان واقعی و آنانند که (در نهان و عیان) مردم را به دین خدا دعوت می‌کنند". صبر و پایداری و دعوت یکدیگر به استقامت و بردباری برای هر خانواده شیعی منتظر که در زندگی خود، با اندوه و امیدواری توأمان، به تکالیف و مسئولیت‌های دینی خود عمل می‌کند، ارزشی والا محسوب می‌شود. رابطه با امام در حین صبر بر مشکلات عصر غیبت را می‌توان از آموزه‌های قرآنی فرا گرفت؛ آنجا که در آیه ۲۰۰ سوره "آل عمران" آمده است: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَصَابِرُوا وَرَابِطُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ﴾».

۳۴. سرکار خانم صمیمی؛

سیمین صمیمی سرکار خانم سیمین صمیمی، در مقاله «عرصه‌های تأثیرگذاری اعتقاد به مهدویت در اصلاح فرد از دیدگاه قرآن و حدیث» در این‌باره گفته است: «خداوند در قرآن کریم می‌‌فرماید: ﴿وَارْتَقِبُوا إِنِّي مَعَكُمْ رَقِيبٌ﴾ در تفسیر این آیه در روایتی به نقل از امام موسی بن جعفر (ع) آمده که فرمود: "صبر را بر خود لازم بدارید؛ زیرا که فرج نمی‌رسد مگر در حالت یأس و ناامیدی، به درستی‌که کسانی که پیشتر از شما گذشتند از شما صبرکننده‌تر بودند". شیعه همواره در جریان انتظار خود به تأسی از خدا آنجا که فرمود: ﴿وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ﴾. و اهل بیت (ع) چنان‌که در روایتی به نقل از امام محمد باقر (ع) آمده که فرمود: "بر انجام واجبات صبر کنید و یکدیگر را در مصائب به صبر وادارید و خود را بر پیوند با امام منتظرتان مستحکم نمایید". صبور است زیرا اگر صبور و مقاوم نباشد اسیر شهوات، شبهه‌ها و شک‌های مختلف گردیده و هدف اصلی خود را گم می‌‌نماید. بدین جهت است که در روایتی به نقل از امیرالمؤمنین (ع) آمده که فرمود: "از رحمت خدا نومید مشوید، زیرا که دوست‌ترین عمل‌ها نزد خدای تعالی انتظار فرج است... این مدت را طولانی نشمارید که موجب قساوت دل‌های شما گردد". با توجه به اهمیت صبر، عقل و فهم و معرفت افراد در دوران غیبت و تأکید ائمه بر تحمل سختی‌ها است، چنان‌که در روایتی به نقل از امام باقر (ع) آمده که فرمود: "... چون شنیدید ظهور کرده، نزد او بروید، اگرچه کشان‌کشان بر روی برف و یخ باشد". شیعه منتظر در جریان انتظار خود در برابر مشکلات صبور و مقاوم گردیده و به پرورش ظرفیت وجودی خود می‌‌پردازد. تا جزء یاران حضرت محسوب گردد؛ زیرا یاران حضرت بنا به روایتی به نقل از ابی عبدالله (ع): "مردانی که گویی دل‌هایشان پاره‌های پولاد است توصیف شده‌اند"؛ زیرا می‌‌داند که صبرکننده بر اذیت و تکذیب در غیبت او - حضرت مهدی (ع) - بسان مجاهدی است که با شمشیر در رکاب پیامبر اکرم (ص) با دشمنان مبارزه کند. روح و جوهره انتظار، فرد منتظر را صبور و مقاوم می‌‌سازد، زیرا باید تا فرارسیدن زمان ظهور حضرت سختی‌ها و رنج‌ها را تحمل نماید. منتظری که رهبر خویش را همدرد و وابسته به خویش احساس کرده، در برابر درد‌ها و محرومیت‌ها مقاوم می‌‌سازد و صبور می‌‌گردد. این موضوع در کلام نورانی پیامبر اکرم (ص) این‌گونه بیان شده که فرمود: "اگر آنچه از آزارها و رنج‌ها که بر آنان می‌‌رسد، بر شما آید، بسان آنان شکیبائی نخواهید داشت . پایداری بر دین بر روزگار غیبت به تحمل سختی‌ها خلاصه نمی‌شود، بلکه تحمل فشارهای سخت روحی و معنوی نیز، بر آن افزوده می‌‌گردد. چنان‌چه دین‌داری با صبر و شکیبائی درست و آگاهانه تؤام نباشد، به تدریج ناامیدی به مردم روی می‌‌آورد و باور را از روح و فکر آنان بر می‌‌دارد».

۳۵. سرکار خانم فرحمند؛

مهناز فرحمند سرکار خانم مهناز فرحمند، در مقاله «جامعه منتظر ظهور از منظر دعای عصر غیبت» در این‌باره گفته است: «« فَصَبِّرْنِي عَلَى ذَلِكَ»؛ بر حسب روایات، حضرت رسول اکرم (ص) و ائمه طاهرین (ع) از کسانی که در این عصر ثابت قدم و صابر می‌‌مانند، مدح و تقدیر فراوان نموده، ایمان آنها را ستوده و به پاداش‌های بزرگ و درجات بلند وعده داده‌اند. انتظار بدون عنصر پایداری و شکیبایی و صبر در برابر مشکلات، پوسته‌ای بدون مغز و قالبی بی‌محتواست و در حقیقت انتظار نیست. روح و جوهر اصلی انتظار، مقاومت و صبر است. کسی که منتظر تحقق یافتن هدف آرمانی است، باید تا فرا رسیدن زمان پیدایی هدف و شکل گرفتن آرمان، پایداری و شکیبایی کند، تاب و توان از دست ندهد و هر ناملایمتی را در آن راه با بردباری بپذیرد. در احادیث بسیاری از انتظار در پرتو صبر و انتظار فرج با صبر، سخن گفته‌اند. در سخنی از امام رضا (ع) آمده است: « مَا أَحْسَنَ الصَّبْرَ وَ انْتِظَارَ الْفَرَجِ». رسول اکرم (ص) نیز در حدیثی از غیبت امام دوازدهم (ع) خبر داده و فرموده است: « طُوبَى لِلصَّابِرِينَ فِي غَيْبَتِهِ». صبر و پایداری مردم در آخرالزمان ستایش شده و همین خصلت مهم، مایه امتیاز آنان از مسلمانان صدر اسلام به شمار آمده است. امام صادق (ع) به نقل از پیامبر (ص) فرموده است: پس از شما کسانی بیایند که یک نفر ایشان پاداش پنجاه نفر از شما را داشته باشد...؛ اگر آنچه که به ایشان (از حوادث روزگار) می‌‌رسد، به شما برسد، صبر آنان را نخواهید داشت».

۳۶. سرکار خانم رجایی؛

محبوبه رجایی سرکار خانم محبوبه رجایی، در مقاله «مؤلفه­‌های انتظار توان­مند در قرآن کریم و سنت» در این‌باره گفته است: «شکیبایی، خود، نوعی نبرد و مبارزه است که در کمین‌گاه صبر و انتظار انجام می‌شود، و گرچه به صورت ظاهر در جبهه جنگ به پیش نمی‌رود، اما چون از پیشروی دشمن جلوگیری می‌کند تلاش و استقامت مثبت و مفید را در بر دارد، و چون شخص منتظر در کمین‌گاه صبر و مقاومت و استقامت هم خود و هم دین خود را حفظ می‌‌کند. انتظار عامل قدرت و پایداری است و طرفداران حق‌ و عدالت و اسلام‌خواهان را در برابر تمام ‌‌فشارها، ظلم و ستم‌ها، ناهمواری‌ها و مشکلات روزگار مقاوم و پایدار نگه می‌دارد، و پیوسته بر ثبات قدم و استواری منتظران می‌‌افزاید، و آنان را به نصرت خدا و فتح و پیروزی در آینده امید می‌دهد. به همین دلیل است که پاداش منتظران ظهور مانند پاداش مجاهدان راه حق، و بلکه همانند پاداش شهدای بدر و احد است. گوش و جانشان را به آوای بلند و نویدبخش قرآن آشنا می‌سازد که: ﴿انْتَظِرُوا إِنِّي مَعَكُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِينَ﴾».

۳۷. پژوهشگران مسجد مقدس جمکران؛

[[]] پژوهشگران مسجد مقدس جمکران، در کتاب «انتظار بهار و باران» در این‌باره گفته‌اند: «شبهه‌های تردید آفرین و مشکلات فراوان و فشارهای گوناگونی که از سوی مخالفین اسلام و ولایت بر شیعیانِ چشم انتظار وارد می‌آید و حیرت و بی‌پناهی آنان آنچنان طاقت‌فرسا و شکننده است که برای منحرف نشدن و ناامید نگشتن و از انتظار دست برنداشتن، استقامتی چون کوه و صبری همچون صبر ایوب بایسته است. لغزیدن و از راه منحرف شدن، مأیوس گشتن و از صف منتظرین بیرون رفتن، از مبارزه دست کشیدن و به خیل بی‌تفاوتان پیوستن، بر ظهور دیده فرو بستن و به روز مرگی و نان به نرخ روز خوردن، سرنوشت محتوم غیر صابرین است. بی‌جهت نیست که رسول خدا (ص) می‌فرماید:"خوشا به حال صبر کنندگان در دوران غیبت مهدی (ع)! خوشا به حال پابرجایان در مقام محبت او!". و در جای دیگر دست به دعا برداشت و عرض کرد: پروردگارا برادرانم را به من بنمایان! یکی از یاران پیامبر (ص) که در جمع حاضر بود گفت: آیا ما برادران شما نیستیم ای رسول خدا!؟ آن حضرت فرمود: نه! شما اصحاب من هستید. و برادران من قومی در آخر زمان هستند که به من ندیده ایمان آورند... و بعد چونان‌که بخواهد سر این‌همه تکریم و تعظیم را بنمایاند از استقامت و صبرِ سختِ منتظران فرمود:سختی استقامت هر یک از آنان بر دین خود، بیشتر از سختی کسی است که در شبی ظلمانی بخواهد بوته خاری را با دست خود از خار بپیراید، یا کسی که بخواهد ذغال گداخته سوزانی را در مشت نگهدارد. آنان چراغ‌های فروزان شب‌های ظلمانی‌اند» . ]]

۳۸. پژوهشگران مؤسسه فرهنگی موعود؛

پژوهشگران مؤسسه فرهنگی موعود آقای پژوهشگران مؤسسه فرهنگی موعود، در کتاب «شیعه در عصر غیبت» و در کتاب «انتظار منتظر و تکالیف منتظران» در این‌باره گفته است: «از دیگر وظایف شیعیان در عصر غیبت صبر و شکیبایی است. صبر و شکیبایی بر آزار و اذیت منافقان و مشرکان، صبر و شکیبایی بر امتحان الهی و صبر و شکیبایی در رسیدن فرج و گشایش در امور. برای این صبر اجری نیکو و پاداشی گرانقدر نزد خدای تعالی مقدر شده است. امیرالمؤمنین حضرت علی (ع) فرمودند: «مُزَاوَلَةُ قَلْعِ الْجِبَالِ أَيْسَرُ مِنْ مُزَاوَلَةِ مُلْكٍ مُؤَجَّلٍ وَ اسْتَعِينُوا بِاللَّهِ وَ اصْبِرُوا فَ ﴿إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّهِ يُورِثُهَا مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ﴾ لَا تُعَاجِلُوا الْأَمْرَ قَبْلَ بُلُوغِهِ فَتَنْدَمُوا وَ لَا يَطُولَنَّ عَلَيْكُمُ الْأَمَدُ فَتَقْسُوَ قُلُوبُكُمْ»؛ "تلاش برای از جای برکندن کوه‌ها آسان‌تر است از مبارزه با پادشاهی‌ای که برای آن مدت خاصی قرار داده شده است. از خداوند یاری بخواهید و شکیبا باشید، "همانا زمین از آن خداست و آن را به هر کدام از بندگانش که اراده کند، واگذار می‌‌کند، و سرانجام نیکو از آن پرواپیشگان است". در انجام این کار]فرج امام زمان (ع)] قبل از رسیدن زمان آن شتاب نکنید که پشیمان خواهید شد و پایان انتظار بر شما طولانی جلوه نکند که سنگدل می‌‌شوید". (در حقیقت آنان که خود را وانهاده و رها می‌‌پندارند و برای خود ولی‌ای نمی‌شناسند به خود مشغول می‌‌شوند و به گناه درمی‌‌غلتند تا آنجا که در ازدحام آلودگی و گناه و یأس به قساوت قلب مبتلا می‌‌شوند.) پیامبر اکرم (ص) نیز در این‌باره می‌‌فرمایند: «لَوْ تَعْلَمُونَ مَا لَكُمْ فِي مَقَامِكُمْ بَيْنَ عَدُوِّكُمْ وَ صَبْرِكُمْ عَلَى مَا تَسْمَعُونَ مِنَ الْأَذَى لَقَرَّتْ أَعْيُنُكُمْ»؛ "اگر شما می‌‌دانستید که زندگی شما در میان دشمنان و شکیبایی شما بر آزار آنها چه فضیلتی برای شما دارد، دیده‌هایتان روشن می‌‌شد". امیرالمؤمنین (ع) به شیعیانش توصیه می‌‌کنند که شکیبا باشند. ایشان می‌‌فرمایند: «اتَّخِذُوا صَوَامِعَكُمْ بُيُوتَكُمْ وَ عَضُّوا عَلَى مِثْلِ جَمْرِ الْغَضَا وَ اذْكُرُوا اللَّهَ كَثِيراً فَذِكْرُهُ أَكْبَرُ لَوْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ»؛ "کوخ‌های خود را خانه خود قرار دهید، همانند کسی که در آتش گداخته می‌‌سوزد، دندان روی جگر بگذارید - شکیبا باشید - و خدا را بسیار یاد کنید، که یاد خدا بزرگ‌ترین پناهگاه است اگر بدانید". اما به‌راستی چه کسی شکیباتر و بردبارتر از حضرتش بر جائران و ظلم ظالمان می‌‌توان یافت، ایشان خود مصداق و نمونه کاملی در عمل برای دوستدارانش است. حضرت امیر (ع) در روایت دیگری، تعبیر بسیار زیبایی از صبر برای شیعه بیان می‌‌کنند. حضرت می‌‌فرمایند: «الْزَمُوا الْأَرْضَ وَ اصْبِرُوا عَلَى الْبَلَاءِ وَ لَا تُحَرِّكُوا بِأَيْدِيكُمْ وَ سُيُوفِكُمْ فِي هَوَى أَلْسِنَتِكُمْ وَ لَا تَسْتَعْجِلُوا بِمَا لَمْ يُعَجِّلْهُ اللَّهُ لَكُمْ، فَإِنَّهُ مَنْ مَاتَ مِنْكُمْ عَلَى فِرَاشِهِ وَ هُوَ عَلَى مَعْرِفَةِ حَقِّ رَبِّهِ وَ حَقِّ رَسُولِهِ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ مَاتَ شَهِيداً وَ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلَى اللَّهِ وَ اسْتَوْجَبَ ثَوَابَ مَا نَوَى مِنْ صَالِحِ عَمَلِهِ وَ قَامَتِ النِّيَّةُ مَقَامَ إِصْلَاتِهِ لِسَيْفِهِ فَإِنَّ لِكُلِّ شَيْ‏ءٍ مُدَّةً وَ أَجَلاً»؛ "ملازم زمین باشید]بر زمین بچسبید[و بر بلاها صبر کنید، دست‌ها و شمشیرها را برای خواهش زبان‌هایتان به حرکت درنیاورید، و در موردی که خدا شتاب نکرده، شتاب نکنید، که هر کس از شما بر شناخت صحیح پروردگار، پیامبر (ص) و اهل بیت او (ع) در رختخواب بمیرد شهید از دنیا رفته، و پاداش شهید بر پروردگارش حتمی شده، و آنچه از اعمال شایسته در نیت او بوده به ثوابش نایل آمده، و نیت نیک او جایگزین شمشیر زدن او می‌‌شود، که برای هر چیزی موعدی معین شده است". امام حسین (ع) نیز در روایتی شیوا صبر شیعه را هم‌سنگ جهاد مجاهدی می‌‌دانند که در کنار رسول خدا (ص) شمشیر زده باشد. ایشان می‌‌فرمایند: «لَهُ غَيْبَةٌ يَرْتَدُّ فِيهَا أَقْوَامٌ وَ يَثْبُتُ فِيهَا عَلَى الدِّينِ آخَرُونَ فَيُؤْذَوْنَ وَ يُقَالُ لَهُمْ مَتى‏ هذَا الْوَعْدُ إِنْ كُنْتُمْ صادِقِينَ أَمَا إِنَّ الصَّابِرَ فِي غَيْبَتِهِ عَلَى الْأَذَى وَ التَّكْذِيبِ بِمَنْزِلَةِ الْمُجَاهِدِ بِالسَّيْفِ بَيْنَ يَدَيْ رَسُولِ اللَّهِ (ص)»؛ برای مهدی غیبتی است که گروهی در آن مرحله مرتد می‌‌شوند و گروهی ثابت‌قدم می‌‌مانند و اظهار خشنودی می‌‌کنند افراد مرتد به آنها می‌‌گویند: "این وعده کی خواهد بود اگر شما راستگو هستید؟" ولی کسی که در زمان غیبت در مقابل اذیت و آزار و تکذیب آنها صبور باشد، مجاهدی است که با شمشیر در کنار رسول خدا (ص) جهاد کرده است". یکی از مصادیق صبر و شکیبایی در دوره غیبت صبر و استقامت در حفظ اعتقادات قلبی است، از سوی دیگر در این دوره به دلیل ظلم و جوری که از سوی حاکمان ظالم به شیعه روا داشته شده که هنوز هم در سایر کشورهای شیعه‌نشین آثار آن را می‌‌بینیم، از سوی ائمه دین (ع) به شیعیان دستور تقیه داده می‌‌شود که در این‌باره امام رضا (ع) می‌‌فرمایند: «لَا دِينَ لِمَنْ لَا وَرَعَ لَهُ وَ لَا إِيمَانَ لِمَنْ لَا تَقِيَّةَ لَهُ إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَعْمَلُكُمْ بِالتَّقِيَّةِ فَقِيلَ لَهُ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ إِلَى مَتَى قَالَ إِلَى يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ وَ هُوَ يَوْمُ خُرُوجِ قَائِمِنَا أَهْلَ الْبَيْتِ فَمَنْ تَرَكَ التَّقِيَّةَ قَبْلَ خُرُوجِ قَائِمِنَا فَلَيْسَ مِنَّا»؛ "کسی که تقوا ندارد، دین ندارد. کسی که تقیه نکند، ایمان ندارد. گرامی‌ترین شما در پیش خدا کسی است که بیش از دیگران تقیه را رعایت کند. گفته شد: ای فرزند پیامبر (ص)! تا به کی؟ فرمود: تا روز وقت معلوم، که آن هم روز خروج قائم ماست. هر کس پیش از خروج قائم ما تقیه را ترک کند، از ما نیست". امام صادق (ع) می‌‌فرمایند: «لَنْ تَكُونُوا مُؤْمِنِينَ حَتَّى تَكُونُوا مُؤْتَمَنِينَ وَ حَتَّى تَعُدُّوا نِعْمَةَ الرَّخَاءِ مُصِيبَةً وَ ذَلِكَ أَنَّ الصَّبْرَ عَلَى الْبَلَاءِ أَفْضَلُ مِنَ الْعَافِيَةِ عِنْدَ الرَّخَاءِ»؛ "شما هرگز مؤمن نمی‌شوید مگر اینکه امین باشید و نعمت و رفاه را هم نوعی مصیبت بشمارید، زیرا شکیبایی در برابر بلاها و گرفتاری‌ها برتر از عافیت به هنگام رفاه و آسایش است".». «ابهام‌های موجود در زمینه فلسفه و چرایی غیبت آخرین حجت حق، حضرت مهدی (ع)، از یک سو، و سختی‌ها و ناگواری‌های بسیاری که در دوران غیبت و حضور نداشتن امام (ع) در جامعه به مردم روی می‌‌آورد، از سوی دیگر، گاه موجب می‌‌شود که گروهی زبان به گلایه یا، خدای نخواسته، اعتراض بگشایند که: مگر ظلم و بی‌عدالتی و فساد و فحشا به نهایت خود نرسیده است، پس چرا خداوند وعده خود را محقق نمی‌سازد و حجتش را آشکار نمی‌کند؟ آیا دیگر زمان رهایی انسان‌های در بند فرا نرسیده است؟ آیا دیگر زمان آن نشده که به دوران دیرپای ظلمت و تاریکی در کره زمین پایان داده شود؟ چرا امام مهدی (ع) این همه ظلم و فساد را می‌‌بیند، اما ظهور نمی‌کند؟ و ... قطعاً توان، درک و ظرفیت تحمل مردم متفاوت است و چه‌بسا که با افزون شدن امواج ناملایمات و سرعت گرفتن توفان فتنه‌ها گروهی به گرداب یأس و ناامیدی دچار شوند و به انکار اصل وعده ظهور منجی موعود بپردازند؛ از این روست که پیشوایان معصوم امت (ع) در موارد متعددی از مردم خواسته‌اند که با دعا و التجا به درگاه خداوند از او بخواهند که به آنها پایداری، شکیبایی و استواری عطا کند تا بتوانند در مقابل فتنه‌ها و آشوب‌های عصر غیبت مقاومت کنند و ایمان و اعتقاد راستین خود را تا زمان ظهور حفظ نمایند. از آن جمله می‌توان به این بخش از دعایی برای حضرت صاحب الزمان (ع) که نسبت به خواندن آن در عصر جمعه سفارش مؤکدی شده است، اشاره کرد: "خداوندا! مرا بر دین خود پایدار دار و به طاعت خود وادار ساز. قلبم را برای ولی امرت نرم کن و مرا از آنچه آفریدگانت را با آن می‌‌آزمایی معاف فرما و به طاعت ولی امرت ثابت‌قدم بدار. همو که از آفریدگانت نهانش داشتی و به اذن تو از دیده‌ها پنهان شد و فرمان تو را انتظار می‌‌کشد. تو دانایی به وقتی که به صلاح ولی امر توست تا اجازه‌اش دهی امرش را آشکار کند و پرده]غیبت[اش را بردارد، بی‌آنکه تو را معلمی باشد. پس مرا بر این امر شکیبا ساز تا دوست ندارم تعجیل در آنچه را که تو به تأخیر انداخته‌ای و تأخیر در آنچه تو تعجیلش را خواسته‌ای و پرده برداشتن از آنچه تو پوشیده‌اش داشته‌ای و کاوش در آنچه تو نهانش داشته‌ای و به ستیز برنخیزم با تو در آنچه که تدبیر فرموده‌ای و نگویم: "برای چه، چگونه و چرا ولی امر ظهور نمی‌کند، با اینکه زمین از ستم پر شده است؟" و همه کارهایم را به تو وامی‌گذارم" آرزو می‌کنیم که خداوند به همه توفیق شکیبایی در ناملایمات، پایداری در سختی‌ها و استواری در انجام وظیفه عطا کند، تا بتوانیم با ایمانی پسندیده و اعمالی شایسته به خدمت ولی و صاحب خود حاضر شویم و پاداش صبر و بردباری خود را از دست آن امام بزرگوار دریافت کنیم. آمین یا رب العالمین. همچنین در دعای دیگری که از ناحیه مقدس خود حضرت، توسط نایب ایشان در زمان غیبت کبری صادر شده است، می‌‌خوانیم: "خدایا مرا در اطاعت از ولی امر خود که او را از خلق خویش پنهان ساخته‌ای، ثابت‌قدم بدارد. او با اجازه تو از مخلوقاتت غایب شده و در انتظار امر تو است" درباره شکیبایی و صبر منتظران روایت زیبایی از امام رضا (ع) نقل شده است، ایشان، می‌‌فرمایند: "شکیبایی و انتظار فرج چقدر نیکو است، آیا گفته خدا را شنیدید که فرمود: ﴿وَارْتَقِبُوا إِنِّي مَعَكُمْ رَقِيبٌ﴾ و همچنین فرمود: ﴿فَانْتَظِرُوا إِنِّي مَعَكُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِينَ﴾، بنابراین صبور باشید، چون فرج بعد از زمان یأس و ناامیدی می‌‌رسد و افراد قبل از شما صبورتر بودند". در روایت دیگری امیرالمؤمنین (ع) با تمثیلی زیبا ارزش و سختی شکیبایی در عصر غیبت حضرت مهدی (ع) را بیان می‌کنند، ایشان می‌‌فرمایند: "امیرالمؤمنین حضرت علی (ع) فرمودند: تلاش برای از جای برکندن کوه‌ها آسان‌تر است از مبارزه با پادشاهی‌ای که برای آن مدت خاصی قرار داده شده است. از خداوند یاری بخواهید و شکیبا باشید، ﴿اسْتَعِينُوا بِاللَّهِ وَاصْبِرُوا إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّهِ يُورِثُهَا مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ﴾. در انجام این کار (فرج امام زمان (ع)) قبل از رسیدن زمان آن شتاب نکنید که پشیمان خواهید شد و پایان انتظار بر شما طولانی جلوه نکند که سنگدل می‌شوید"؛ در مورد ثابت‌ قدمی در اعتقاد امام عسکری (ع) فرمودند: "به خدا سوگند آنچنان از دیده‌ها غایب می‌‌شود که از هلاکت نجات نمی‌یابد، جز کسی که خدا او را در اعتقاد بر امامت ثابت و استوار نگه دارد، و او را برای دعا به تعجیل فرجش موفق بدارد".

پرسش‌های مصداقی همطراز

1. آیا انتظار فرج از وظایف خاص مسلمانان نسبت به امام مهدی است؟ (پرسش)
2. آیا آمادگی و زمینه‌سازی برای ظهور از وظایف خاص مسلمانان نسبت به امام مهدی است؟ (پرسش)
3. آیا پیروی از نواب عام از وظایف خاص مسلمانان نسبت به امام مهدی است؟ (پرسش)
4. آیا دعا برای تعجیل فرج از وظایف خاص مسلمانان نسبت به امام مهدی است؟ (پرسش)
5. آیا اشتیاق به ظهور از وظایف خاص مسلمانان نسبت به امام مهدی است؟ (پرسش)

پرسش‌های وابسته

1. وظیفه مسلمانان نسبت به امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   1. تکالیف و وظایف شیعیان برای زمینه‌سازی ظهور در غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   2. تکالیف و وظایف شخصی شیعیان در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   3. تکالیف و وظایف فردی شیعیان در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   4. تکالیف و وظایف اجتماعی شیعیان در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   5. تکالیف و وظایف شیعیان در حوزه امنیت اجتماعی در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   6. تکالیف و وظایف علما در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   7. تکالیف و وظایف دانشجویان در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   8. تکالیف و وظایف مستمعان در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   9. تکالیف و وظایف کنهسالان در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   10. تکالیف و وظایف جوانان در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   11. تکالیف و وظایف زنان در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   12. تکالیف و وظایف ثروتمندان در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   13. تکالیف و وظایف اقشار آسیب‌پذیر در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   14. تکالیف و وظایف حاکمان و فرماندهان در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   15. تکالیف و وظایف نیروی انتظامی در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   16. تکالیف و وظایف توده مردم در زمان غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
2. وظایف عام مسلمانان نسبت به امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   1. مسلمانان نسبت به شناخت امام مهدی چه وظیفه‌ای دارند؟ (پرسش)
   2. مسلمانان درباره تولی به امام مهدی چه وظیفه‌ای دارند؟ (پرسش)
      1. وظیفه مسلمانان درباره ایمان به امامت و ولایت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
      2. وظیفه مسلمانان درباره محبت و مودت به امام مهدی چیست؟ (پرسش)
      3. وظیفه مسلمانان درباره اطاعت و نصرت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
         1. برای یاری امام مهدی چه باید کرد؟ (پرسش)
   3. مسلمانان نسبت به تبری از دشمنان امام مهدی چه وظیفه‌ای دارند؟ (پرسش)
   4. مسلمانان نسبت به زیارت و یاد امام مهدی چه وظیفه‌ای دارند؟ (پرسش)
   5. مسلمانان درباره دعا برای امام مهدی چه وظیفه‌ای دارند؟ (پرسش)
   6. مسلمانان نسبت به اقتدا به سنت و سیره امام مهدی در امور استحبابی چه وظیفه‌ای دارند؟ (پرسش)
   7. مسلمانان نسبت به انجام اعمال عبادی به نیابت از امام مهدی چه وظیفه‌ای دارند؟ (پرسش)
3. وظایف خاص مسلمانان نسبت به امام مهدی چیست؟ (پرسش)
   1. آیا انتظار فرج از وظایف خاص مسلمانان نسبت به امام مهدی است؟ (پرسش)
   2. آیا صبر بر سختی‌های دوران غیبت از وظایف خاص مسلمانان نسبت به امام مهدی است؟ (پرسش)
   3. آیا آمادگی و زمینه‌سازی برای ظهور از وظایف خاص مسلمانان نسبت به امام مهدی است؟ (پرسش)
      1. انواع آمادگی برای ظهور کدامند؟ (پرسش)
         1. آمادگی و زمینه‌سازی برای ظهور امام مهدی در عرصه فکری و اعتقادی یا علمی و معرفتی چیست؟ و چگونه محقق می‌شود؟ (پرسش)
         2. آمادگی و زمینه‌سازی برای ظهور امام مهدی در عرصه روحی و روانی چیست؟ و چگونه محقق می‌شود؟ (پرسش)
         3. آمادگی و زمینه‌سازی برای ظهور امام مهدی در عرصه اخلاقی و رفتاری چیست؟ و چگونه محقق می‌شود؟ (پرسش)
         4. آمادگی و زمینه‌سازی برای ظهور امام مهدی در عرصه سیاسی چیست؟ و چگونه محقق می‌شود؟ (پرسش)
         5. آمادگی و زمینه‌سازی برای ظهور امام مهدی در عرصه اقتصادی چیست؟ و چگونه محقق می‌شود؟ (پرسش)
         6. آمادگی و زمینه‌سازی برای ظهور امام مهدی در عرصه نظامی و انتظامی چیست؟ و چگونه محقق می‌شود؟ (پرسش)
   4. آیا پیروی از نواب عام از وظایف خاص مسلمانان نسبت به امام مهدی است؟ (پرسش)
   5. آیا دعا برای تعجیل فرج از وظایف خاص مسلمانان نسبت به امام مهدی است؟ (پرسش)
   6. آیا غمگین بودن در دوران غیبت و اشتیاق به ظهور از وظایف خاص مسلمانان نسبت به امام مهدی است؟ (پرسش)
4. آثار نزدیک شمردن ظهور چیست؟ (پرسش)
5. آفات دور دانستن ظهور چیست؟ (پرسش)
6. آرزوها چگونه در شخصیت منتظران امام مهدی تأثیر می‌گذارد؟ (پرسش)
7. برای ایجاد ارتباط قلبی با امام مهدی به جز تکالیف شرعی و دینی چه اعمالی لازم است تا بفهمیم ایشان از ما راضی هستند؟ (پرسش)
8. وظیفه جامعه اسلامی در برابر اخباری که از سوی امام مهدی می‌رسد چیست؟ (پرسش)
9. امام مهدی از نوجوانان جامعه امروز چه انتظاری دارند؟ (پرسش)
10. دانش‌آموزان چگونه باید منتظر امام مهدی باشند؟ (پرسش)
11. چگونه می‌توان برپایه خواست حقیقی امام مهدی عمل کرد؟ (پرسش)
12. وظیفه مردم در عصر غیبت کبری برای برپایی عدالت چیست؟ (پرسش)
13. آیا تکریم اماکن منسوب به امام مهدی از تکالیف عصر غیبت است؟ (پرسش)
14. چرا رسیدگی به نیازهای مؤمنان مصداقی از برآوردن حوائج امام مهدی است؟ (پرسش)
15. مرابطه با امام مهدی به چه معناست؟ (پرسش)
16. آیا حفظ پیوند با مقام ولایت از وظایف خاص منتظران امام مهدی است؟ (پرسش)

جستارهای وابسته

• وظیفه مسلمانان نسبت به امام مهدی
  • وظایف شخصی شیعیان در عصر غیبت
  • وظایف شیعیان در عرصه امنیت اجتماعی
  • وظایف علما در عصر غیبت
  • وظایف دانشجویان در عصر غیبت
  • وظایف مستمعان در عصر غیبت
  • وظایف کهنسالان در عصر غیبت
  • وظایف جوانان در عصر غیبت
  • وظایف زنان در عصر غیبت
  • وظایف حاکمان و فرماندهان در عصر غیبت
  • وظایف نیروی انتظامی
  • وظایف توده مردم در عصر غیبت
  • وظایف اقشار آسیب‌پذیر در عصر غیبت
• وظایف عام منتظران
  • شناخت امام مهدی
  • تولی به امام مهدی
    • محبت و مودت به امام مهدی
    • اطاعت امام مهدی-نصرت امام مهدی
    • یاری کردن امام مهدی
  • تبری از دشمنان امام مهدی
  • زیارت امام مهدی - یاد امام مهدی
  • دعا برای امام مهدی
• وظایف خاص منتظران
  • انتظار فرج
  • صبر بر سختی‌های دوران غیبت امام مهدی
  • آمادگی و زمینه‌سازی برای ظهور
    • انواع آمادگی برای ظهور
      • آمادگی فکری و اعتقادی
      • آمادگی روحی و روانی
      • آمادگی اخلاقی و رفتاری
      • آمادگی سیاسی
      • آمادگی اقتصادی
      • آمادگی نظامی و انتظامی
  • پیروی از نواب عام در دوران غیبت
  • دعا برای تعجیل فرج
  • غمگین بودن در دوران غیبت و اشتیاق به ظهور
• آثار نزدیک شمردن ظهور
• آفات دور دانستن ظهور
• تأثیر آرزوها در شخصیت منتظر
• ارتباط قلبی با امام مهدی
• انتظار امام مهدی از نوجوانان
• تکریم اماکن منسوب به امام مهدی
• مرابطه با امام مهدی