حیرت

مقدمه

از ویژگی‌‏های مهم دوران غیبت "سرگردانی" است؛ به ویژه هرچه به زمان ظهور حضرت مهدی(ع)‏ نزدیک‌‏تر می‌‏شویم، بر شدّت آن افزوده می‏‌شود.
در این دوران، انسان‌‏ها به سبب پنهان بودن رهبر الهی خود، در تحیر، و برخی نیز در گمراهی به سر خواهند برد. البته افراد بسیاری نیز به دلیل اهتمام جدّی به پروای الهی، از این آزمون‌‏ها با سربلندی به سلامت عبور کرده، ایمان خود را تا واپسین لحظه‌‏ها به خوبی حفظ می‌‏کنند.
عبد العظیم بن عبد اللّه حسنی، از امام جواد الأئمه(ع)، از پدرانش حدیث کرده است که امیر مؤمنان(ع) فرمود: برای قائم ما غیبتی است که مدتش طولانی است. گویا شیعه را می‏‌بینم که در غیبتش چون چهارپایان جولان می‌‏زنند و چراگاه می‏‌جویند و به دست نمی‌‏آورند. آگاه باشید هرکدامشان بر دین خود ثابت بماند و برای طول غیبت امام، دلش دچار قساوت نشود، او در روز قیامت در درجه من، با من است .... ^[۱]
در برخی روایات، این حیرت، به خود حضرت مهدی(ع)‏ نیز نسبت داده شده است. "حیرت" از نظر لغت هنگامی به کار می‏‌رود که شخص، در کار خود سرگردان است‏^[۲] و گشایشی در آن نمی‏‌بیند^[۳]. که این، به تناسب افراد متفاوت خواهد بود، از این‌‏رو سرگردانی آن حضرت، با آنچه در باره عموم مردم گفته شده، کاملا متفاوت است.
اصبغ بن نباته گوید: بر امیر مؤمنان علی(ع) وارد شدم و دیدم در حالی که در اندیشه فرو رفته است، با انگشت بر زمین خط می‏‌کشد. پرسیدم: ای امیر المؤمنین! چرا شما را اندیشناک می‌‏بینم و چرا بر زمین خط می‌‏کشید؟ آیا به زمین و خلافت در آن رغبتی دارید؟ فرمود: نه به خدا سوگند! نه به آن و نه به دنیا هیچ روزی اشتیاقی نداشته‌‏ام؛ لکن در فرزندی می‌‏اندیشم که از سلاله من و یازدهمین فرزند من است. او مهدی است و زمین را پر از عدل ‏وداد می‏‌سازد؛ همان‏گونه که پر از ستم و جور شده باشد. او را سرگردانی و غیبتی است که اقوامی در آن گمراه شده و اقوامی دیگر در آن هدایت یابند^[۴].
البته این احتمال قوی می‌‏نماید که مقصود از سرگردانی در این روایت، سرگردانی مردم باشد؛ چرا که فرموده است برای او غیبت و حیرت - هر دو- هست و غیبت زمانی معنا پیدا می‌‏کند که حضرت در مواجهه با مردم تصور شود. مسلم است حضرت نزد خود غایب نیست و اگر گفته می‌‏شود برای او غیبت است، یعنی در مواجهه با مردم پنهان است. حیرت نیز این‏گونه است؛ یعنی حالتی برای حضرت پدید می‏‌آید که حاصل آن برای مردم، سرگردانی و عدم گشایش در کارها خواهد بود.
قرینه این معنا در برخی روایات است که در ادامه سخن از گمراهی و هدایت مردم آمده است.
ام‏‌هانی ثقفیه گوید: بامدادی خدمت سرورم، امام محمد باقر(ع) رسیدم و گفتم: ای آقای من! آیه‏ای از کتاب خدای سبحانه و تعالی بر دلم خطور کرده است و مرا پریشان ساخته و خواب از چشمم ربوده است. فرمود: ای ام هانی! بپرس. پرسیدم: ای سرورم! این قول خداوند: ﴿فَلا أُقْسِمُ بِالْخُنَّسِ الْجَوَارِ الْكُنَّسِ﴾^[۵] فرمود: ای ام هانی! خوب مسأله‌‏ای پرسیدی. این، مولودی در آخر الزّمان است. او مهدی این عترت است و برای او حیرت و غیبتی خواهد بود که اقوامی در آن گمراه شوند و اقوامی نیز هدایت یابند. خوشا بر تو اگر او را دریابی! و خوشا بر کسی که او را دریابد^[۶]! با در نظر گرفتن یکی از معانی لغوی و به دور از معنای عرفی و اصطلاحی، اطلاق آن بر خود حضرت مهدی(ع)‏ نیز بدون اشکال خواهد بود. و آن معنا این است که حیران به کسی می‏گویند که در کار خود گشایشی نمی‌‏بیند^[۷] و حضرت مهدی(ع)‏ نیز در دوران غیبت چنین است. مؤید این معنا روایاتی است که حیرت جز بر خود حضرت قابل تطبیق نیست.
در روایت است که امام صادق(ع) پس از نقل داستان حضرت موسی(ع) فرمود: و با قائم، دوازدهمین امامان(ع) نیز چنین کند و در یک شب کارش را اصلاح فرماید؛ همچنان که کار پیامبرش حضرت موسی(ع) را در شبی اصلاح فرمود و او را از حیرت و غیبت، به روشنایی فرج و ظهور در آورد^[۸]
روشن است که فرمایش فوق فقط مربوط به آن حضرت است و خداوند سبحانه و تعالی است که آن حضرت را از غیبت وارد ظهور می‏‌کند. و همو است که آن حضرت را از حیرت وارد نور فرج و گشایش می‏کند. و البته این روایت مؤید معنایی است که طریحی برای حیرت نمود و این معنا نه فقط با مقام علم و عصمت امام منافات ندارد که نسبت دادن آن به امام بدون اشکال است.
همچنین امام باقر(ع) آن‏گاه که حضرت مهدی(ع)‏ را در دوران غیبت به حضرت یوسف(ع) تشبیه کرد، در پاسخ پرسش راوی درباره وجه شباهت فرمود: " الْحَيْرَةُ وَ الْغَيْبَةُ ‏"^[۹]. روشن است که حضرت یوسف همواره در مصیبت‏‌ها گشایشی در کار خود نمی‏‌دید.
بنابراین بدان سبب که حضرت‏ مهدی(ع) در کار خود گشایشی نمی‌‏بیند، تا آن زمان که خداوند سبحانه و تعالی اراده ظهور فرماید، می‌‏توان به آن حضرت حیران گفت^[۱۰].

پرسش مستقیم

دوران حیرت مومنین بعد از شهادت امام حسن عسکری به چه معناست؟ (پرسش)

جستارهای وابسته

منابع

سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت

پانویس

↑ " لِلْقَائِمِ‏ مِنَّا غَيْبَةٌ أَمَدُهَا طَوِيلٌ‏ كَأَنِّي‏ بِالشِّيعَةِ يَجُولُونَ‏ جَوَلَانَ‏ النَّعَمِ‏ فِي‏ غَيْبَتِهِ‏ يَطْلُبُونَ الْمَرْعَى فَلَا يَجِدُونَهُ أَلَا فَمَنْ ثَبَتَ مِنْهُمْ عَلَى دِينِهِ وَ لَمْ يَقْسُ قَلْبُهُ لِطُولِ أَمَدِ غَيْبَةِ إِمَامِهِ فَهُوَ مَعِي فِي دَرَجَتِي يَوْمَ الْقِيَامَة ‏"، شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، ص ۳۰۳، ح ۱۴؛ فضل بن حسن طبرسی، اعلام الوری، ص ۴۲۶
↑ جوهری، الصحاح، ج ۲، ص ۶۴۰
↑ طریحی، مجمع البحرین، ج ۱، ص ۶۰۴
↑ ر. ک: شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۳۳۶؛ ابن ابی زینب نعمانی، الغیبة، ص ۶۰، ح ۴؛ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، باب ۲۶، ح ۱
↑ ؛ سوره تکویر، آیه:۱۵- ۱۶.
↑ " نِعْمَ‏ الْمَسْأَلَةُ سَأَلْتِنِي‏ يَا أُمَ‏ هَانِئٍ‏ هَذَا مَوْلُودٌ فِي‏ آخِرِ الزَّمَانِ‏ هُوَ الْمَهْدِيُ‏ مِنْ‏ هَذِهِ‏ الْعِتْرَةِ تَكُونُ لَهُ حَيْرَةٌ وَ غَيْبَةٌ يَضِلُّ فِيهَا أَقْوَامٌ وَ يَهْتَدِي فِيهَا أَقْوَامٌ فَيَا طُوبَى لَكِ إِنْ أَدْرَكْتِهِ وَ يَا طُوبَى مَنْ أَدْرَكَهُ‏"، شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، باب ۳۲، ح ۱۴
↑ طریحی، مجمع البحرین، ج ۱، ص ۶۰۴
↑ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، ص ۱۵۱، باب ۶، ح ۱۳
↑ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۱۶۳
↑ سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۱۹۳ - ۱۹۶.

[1] " لِلْقَائِمِ‏ مِنَّا غَيْبَةٌ أَمَدُهَا طَوِيلٌ‏ كَأَنِّي‏ بِالشِّيعَةِ يَجُولُونَ‏ جَوَلَانَ‏ النَّعَمِ‏ فِي‏ غَيْبَتِهِ‏ يَطْلُبُونَ الْمَرْعَى فَلَا يَجِدُونَهُ أَلَا فَمَنْ ثَبَتَ مِنْهُمْ عَلَى دِينِهِ وَ لَمْ يَقْسُ قَلْبُهُ لِطُولِ أَمَدِ غَيْبَةِ إِمَامِهِ فَهُوَ مَعِي فِي دَرَجَتِي يَوْمَ الْقِيَامَة ‏"، شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، ص ۳۰۳، ح ۱۴؛ فضل بن حسن طبرسی، اعلام الوری، ص ۴۲۶

[2] جوهری، الصحاح، ج ۲، ص ۶۴۰

[3] طریحی، مجمع البحرین، ج ۱، ص ۶۰۴

[4] ر. ک: شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۳۳۶؛ ابن ابی زینب نعمانی، الغیبة، ص ۶۰، ح ۴؛ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، باب ۲۶، ح ۱

[5] ؛ سوره تکویر، آیه:۱۵- ۱۶.

[6] " نِعْمَ‏ الْمَسْأَلَةُ سَأَلْتِنِي‏ يَا أُمَ‏ هَانِئٍ‏ هَذَا مَوْلُودٌ فِي‏ آخِرِ الزَّمَانِ‏ هُوَ الْمَهْدِيُ‏ مِنْ‏ هَذِهِ‏ الْعِتْرَةِ تَكُونُ لَهُ حَيْرَةٌ وَ غَيْبَةٌ يَضِلُّ فِيهَا أَقْوَامٌ وَ يَهْتَدِي فِيهَا أَقْوَامٌ فَيَا طُوبَى لَكِ إِنْ أَدْرَكْتِهِ وَ يَا طُوبَى مَنْ أَدْرَكَهُ‏"، شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، باب ۳۲، ح ۱۴

[7] طریحی، مجمع البحرین، ج ۱، ص ۶۰۴

[8] شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، ص ۱۵۱، باب ۶، ح ۱۳

[9] شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۱۶۳

[10] سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۱۹۳ - ۱۹۶.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]