عثمان بن سعید عمری

این مدخل مرتبط با مباحث پیرامون امام مهدی(ع) است. "امام مهدی" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل امام مهدی (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

عثمان بن سعید عمری، نخستین نایب خاص حضرت مهدی(ع)‏ بود. وی از یاران و شاگردان مورد اطمینان امام هادی و امام عسکری(ع) بود. موقعیت ممتاز او سبب شد که وکلا ادعای او درباره وکالت از طرف امام زمان(ع) را بپذیرند، بدون اینکه او را مورد سؤال قرار داده و معجزه یا حجتی از وی بخواهند. از مهم‏ترین ویژگی‌‏های عثمان بن سعید، مورد اطمینان بودن نزد سه امام معصوم(ع)؛ حضور در مراسم ولادت امام مهدی(ع)‏؛ منصوب شدن به نیابت حضرت مهدی(ع)‏ و... را می‌توان نام برد. او پیش از سال ۲۶۷ ق درگذشت و در طرف غربی بغداد در خیابان «میدان» مدفون گشت.

مقدمه

ابو عمرو، عثمان بن سعید عمری، نخستین نایب خاص حضرت مهدی(ع)‏ بود. شیخ طوسی، درباره سفیران حضرت و نخستین ایشان چنین نوشته است: "سفیرانی که از سوی امامان معصوم(ع) به نیکی یاد شده‏‌اند؛ نخستین آنان مرد بزرگواری است که حضرت امام هادی(ع) و امام عسکری(ع) او را توثیق فرموده‌‏اند و او شیخ موثق، "ابو عمر عثمان بن سعید عمری" است"^[۱].^[۲]

وی از یاران، اصحاب و شاگردان مورد اطمینان امام دهم و امام یازدهم(ع) بود. او مردی بزرگوار و مورد اطمینان بود که از یازده سالگی در محضر امام هادی(ع) به خدمت‌‏گزاری و یادگیری احکام، حدیث و آموزه‌‏های اسلامی اشتغال داشت و شاگرد تربیت ‏یافته مکتب ولایت و امامت بود^[۳]. موقعیت ممتاز او در زمان امام دهم و یازدهم (ع) سبب شد که وکلا دعوی وی را بپذیرند، بدون این‌که او را مورد سؤال قرار داده و معجزه یا حجتی از وی بخواهند^[۴].

از احمد بن اسحاق نقل شده است: از حضرت هادی(ع) پرسیدم: "با چه کسی داد و ستد کنیم و از چه کسی مطلب را بگیریم و گفته‏ چه کسی را بپذیریم؟ امام فرمود: عمری مورد اعتماد من است؛ آنچه را از من به تو برساند، به طور قطع از من می‌‏رساند و آنچه را از قول من برای تو گوید، به طور قطع از من می‌‏گوید. "از خود، چیزی نمی‌‏گوید، سخن وی را گوش کرده، اطاعت نما؛ زیرا او مورد اعتماد و امین است^[۵]. امام عسکری (ع) نیز در حق وی فرمود: «هَذَا أَبُو عَمْرٍو الثِّقَةُ الْأَمِينُ ثِقَةُ الْمَاضِي وَ ثِقَتِي فِي الْحَيَاةِ وَ الْمَمَاتِ فَمَا قَالَهُ لَكُمْ فَعَنِّي يَقُولُهُ وَ مَا أَدَّى إِلَيْكُمْ فَعَنِّي يُؤَدِّيهِ».^[۶].

محمد بن اسماعیل و علی بن عبدالله می‌گویند: روزی در شهر سامره بر امام حسن عسکری(ع) وارد شدیم، در حالی که گروهی از شیعیان حاضر بودند، ناگاه "بدر خادم" وارد شده عرض کرد: جماعتی ژولیده‌مو و غبارآلود درب خانه اجازه ورود می‌خواهند، حضرت فرمود: از شیعیان یمن هستند، سپس به خادمش "بدر" فرمود: عثمان بن سعید را حاضر کن. طولی نکشید که عثمان بن سعید حاضر شد، حضرت به وی فرمود: تو وکیل و مورد موثق ما هستی، اموال خدا را که این جماعت آورده‌اند، تحویل بگیر. روای می‌گوید: عرض کردیم: ما می‌دانستیم که عثمان از شیعیان خوب است، ولی شما با این عمل موقعیت و مقامش را بالاتر بردید و وکالت و ثقه بودنش را نیز اثبات کردید. حضرت فرمود: آری چنین است بدانید که عثمان بن سعید وکیل من و فرزندش وکیل فرزندم مهدی خواهد بود^[۷].

وی محرم اسرار امام حسن عسکری (ع) بود. وقتی امام مهدی (ع) متولد شد، امام حسن عسکری (ع) گفت: پیکی دنبال عثمان بن سعید بفرستید. یک نفر فرستاده شد و عثمان بن سعید آمد. امام حسن عسکری (ع) فرمود: ده هزار رطل نان و ده هزار رطل گوشت بخر و آن را تقسیم کن و به خاطر آن مولود، چندین گوسفند عقیقه کن^[۸]. امام مهدی (ع) به وکالت و نیابت عثمان بن سعید در مقابل جمعیت و هیئت اهالی قم اشاره کرد و آن‌ها را به عثمان بن سعید ارجاع داد^[۹].^[۱۰]

القاب

عثمان بن سعید در میان شیعیان به القابی مشهور شده است مانند:

سَمّان یا زَیّات (روغن‌فروش): او را "سمّان" یا "زیّات" می‌گفتند زیرا برای پوشش نهادن به مقام والای "وکالت" و "نیابت" به تجارت زیتون اشتغال داشت، تا به این وسیله در آن روزگار که خفقان و اختناق عجیبی بر جهان پهناور اسلامی و به خصوص شیعیان و دوستداران اهل بیت حاکم بود، خود را از شر دستگاه خلافت، حفظ‍‌ نماید. روش وی چنین بود که شیعیان، اموالی را که برای امام حسن عسکری (ع) می‌آورند به وی تسلیم می‌کردند و او از ترس دستگاه عباسی، آن اموال را میان ظرف روغن پنهان نموده و بدین‌گونه به خانه امام (ع) می‌رسانید^[۱۱]. او برای پوشش نهادن به موقعیت حساس خود، در بازار روغن‌فروشان برای ارتش روغن و اجناس دیگر حمل می‌کرد^[۱۲].
اسدی: چون از قبیله "بنی اسد" بود، لذا به او "اسدی" می‌گفتند^[۱۳].
عسکری: عثمان بن سعید را "عسکری" نیز می‌گفتند، زیرا او از محله "عسکر" سامرا بوده است^[۱۴].
عَمری: وی به این لقب شهرت بیشتری دارد. در علت انتساب وی به "عمری" بین علمای رجال اختلاف است. شیخ طوسی در "الغیبة" می‌نویسد: گروهی از شیعیان گفته‌اند: حضرت امام عسکری (ع) فرمود: اسم "عثمان" و کنیه او "ابو عمرو" در یک شخص جمع نمی‌شود و دستور دادند کنیه او را بر هم زنند و از آن‌وقت "عمری" خوانده شد^[۱۵].^[۱۶]

ویژگی‌های عثمان بن سعید

از مهم‏ترین ویژگی‌‏های نخستین نایب حضرت مهدی(ع)‏ به موارد زیر می‏توان اشاره کرد:

مورد اطمینان سه امام معصوم(ع) و امین ایشان بود^[۱۷]؛
در مراسم ولادت حضرت مهدی(ع)‏ حضور چشم‌گیری داشت^[۱۸]؛
مراسم کفن ‏و دفن امام عسکری(ع) را بر عهده گرفت^[۱۹]؛
به دستور امام عسکری(ع) پس از شهادت آن حضرت، عهده‌‏دار نیازهای خانواده آن حضرت شد؛
افزون بر آنکه از طرف امام عسکری(ع) به نیابت حضرت مهدی(ع)‏ نصب شده بود، توسط خود حضرت مهدی(ع)‏ نیز به این مقام گماشته شد؛
نقش مهمّی در رسوایی جعفر کذاب داشت؛
پس از وفات وی، نامه تسلیتی از طرف حضرت مهدی(ع)‏ صادر شد و در آن، از او تجلیل فراوانی شد.

وی اندکی پیش از سپری شدن عمرش، به دستور حضرت مهدی(ع)‏، فرزندش، محمد بن عثمان را نایب خاص پس از خود منصوب کرد. البته پیش از این، فرزند عثمان بن سعید از سوی امام عسکری (ع) فردی مورد اطمینان برای فرزندش حضرت مهدی(ع)‏ معرفی و معین شده بود^[۲۰].^[۲۱]

وفات نایب اول‏

یکی از پژوهشگران معاصر درباره مدت نیابت نایب نخست، چنین نوشته است: "با وجود نقش تعیین‏‌کننده عثمان بن سعید در سازماندهی و تحکیم پایگاه شیعیان، بسیاری از ابعاد شخصیت و زندگانی او در دوران کودکی و جوانی و چگونگی رشد و نموّ او، از جمله تولد، وفات و مدت نمایندگی او در بستر تاریخ مبهم مانده است.

هیچ نویسنده و مورخی به صورت قطع و یقین، تاریخ وفات او را مشخص نکرده است. بعضی‌‏ها به طور کلی متعرض این مسأله نشده‏‌اند و بعضی هم با بیان تاریخ‏‌های احتمالی، از کنار مسأله رد شده‏‌اند. برخی دیدگاه‏‌ها دو دیدگاه را مطرح کرده‌اند و سپس نخستین آن دو را انتخاب کرده، این‏گونه نوشته‌اند: "او پیش از سال ۲۶۷ ق درگذشته است^[۲۲]؛ اما مشخص نیست کدام سال. بیشتر تاریخ‏‌نگاران و دانشمندان علم رجال، همین احتمال را انتخاب کرده‏‌اند و این، به واقع نزدیک‏تر است^[۲۳].

ابو نصر هبة اللّه بن محمد می‌‏گوید: "قبر عثمان بن سعید در طرف غربی بغداد در خیابان "میدان" در اوّل محل، که به "درب جبله" معروف است، در داخل مسجد، درب راست که داخل می‌‏شوند و قبر در خود قبله مسجد قرار دارد"^[۲۴].

برای عثمان بن سعید دو فرزند به نام‌های "محمد بن عثمان" ـ که بعدها دومین نایب امام زمان (ع) شد ـ و "احمد بن عثمان" ذکر شده است^[۲۵].

مرحوم علامه مجلسی در "بحار" زیارتنامه‌ای را برای عثمان بن سعید نقل کرده است که این‌گونه شروع می‌شود: "السَّلَامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا الْعَبْدُ الصَّالِحُ، النَّاصِحُ لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ و..."^[۲۶]^[۲۷].^[۲۸]

پرسش مستقیم

جستارهای وابسته

منابع

پانویس

↑ نعمانی، الغیبة، ص ۳۵۳.
↑ سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۳۰۴ ـ ۳۰۶.
↑ علی غفارزاده، پژوهشی پیرامون زندگانی نواب خاص امام زمان(ع)، ص ۱۰۶، به نقل از: شیخ طوسی، رجال الطوسی، رقم ۲۲، ص ۴۳۴.
↑ اصول کافی، ج ۱، ص ۳۲۹.
↑ «هَذَا أَبُو عَمْرٍو الثِّقَةُ الْأَمِينُ مَا قَالَهُ لَكُمْ فَعَنِّي يَقُولُهُ وَ مَا أَدَّاهُ إِلَيْكُمْ فَعَنِّي يُؤَدِّيهِ»؛ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج ۱، ص ۳۲۰؛ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۳۵۴، ح ۳۱۵.
↑ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۳۵۴، ح۳۱۵.
↑ بحارالانوار، ج ۵۱، ص ۳۴۵.
↑ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۴۳۰.
↑ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۴۷۶.
↑ قزوینی، سید محمد کاظم، امام مهدی از تولد تا بعد از ظهور، ص ۱۵۹-۱۶۴؛ سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۳۰۴ ـ ۳۰۶؛ مقامی، مهدی، درسنامه امام‌شناسی، ص۲۱۶؛ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۴۸۱؛ لطیفی ، رحیم، پرسمان نیابت، ص۲۳۰-۲۳۷؛ طاهری، حبیب‌الله، سیمای آفتاب، ص ۱۱۰ - ۱۱۱.
↑ غیبة طوسی، ص ۳۵۴.
↑ روزگار رهایی، ج ۱، ص ۲۹۱.
↑ غیبة طوسی، ص ۳۵۴.
↑ غیبة طوسی، ص ۳۵۴.
↑ غیبة طوسی، ص ۳۵۴.
↑ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۴۸۱.
↑ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۳۵۴، ح ۳۱۵.
↑ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۲، باب ۴۲، ح ۶.
↑ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۳۵۶، ح ۳۱۸.
↑ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۳۵۶.
↑ سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۳۰۴ - ۳۰۶.
↑ تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم، ص ۱۵۶.
↑ ر.ک: علی غفارزاده، پژوهشی پیرامون زندگانی نواب خاص امام زمان(ع)، ص ۱۴۲.
↑ ر.ک: علی غفارزاده، پژوهشی پیرامون زندگانی نواب خاص امام زمان(ع)، ص ۱۴۴.
↑ زندگانی نواب خاص امام زمان (ع)، غفارزاده، ص ۱۰۵.
↑ بحار الانوار، ج ۱۰۲، ص ۲۹۳.
↑ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۴۸۱.
↑ سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۳۰۴ – ۳۰۶؛ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۴۸۱؛ لطیفی ، رحیم، پرسمان نیابت، ص۲۳۰-۲۳۷.

[1] نعمانی، الغیبة، ص ۳۵۳.

[2] سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۳۰۴ ـ ۳۰۶.

[3] علی غفارزاده، پژوهشی پیرامون زندگانی نواب خاص امام زمان(ع)، ص ۱۰۶، به نقل از: شیخ طوسی، رجال الطوسی، رقم ۲۲، ص ۴۳۴.

[4] اصول کافی، ج ۱، ص ۳۲۹.

[5] «هَذَا أَبُو عَمْرٍو الثِّقَةُ الْأَمِينُ مَا قَالَهُ لَكُمْ فَعَنِّي يَقُولُهُ وَ مَا أَدَّاهُ إِلَيْكُمْ فَعَنِّي يُؤَدِّيهِ»؛ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج ۱، ص ۳۲۰؛ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۳۵۴، ح ۳۱۵.

[6] شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۳۵۴، ح۳۱۵.

[7] بحارالانوار، ج ۵۱، ص ۳۴۵.

[8] شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۴۳۰.

[9] شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۴۷۶.

[10] قزوینی، سید محمد کاظم، امام مهدی از تولد تا بعد از ظهور، ص ۱۵۹-۱۶۴؛ سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۳۰۴ ـ ۳۰۶؛ مقامی، مهدی، درسنامه امام‌شناسی، ص۲۱۶؛ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۴۸۱؛ لطیفی ، رحیم، پرسمان نیابت، ص۲۳۰-۲۳۷؛ طاهری، حبیب‌الله، سیمای آفتاب، ص ۱۱۰ - ۱۱۱.

[11] غیبة طوسی، ص ۳۵۴.

[12] روزگار رهایی، ج ۱، ص ۲۹۱.

[13] غیبة طوسی، ص ۳۵۴.

[14] غیبة طوسی، ص ۳۵۴.

[15] غیبة طوسی، ص ۳۵۴.

[16] تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۴۸۱.

[17] شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۳۵۴، ح ۳۱۵.

[18] شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۲، باب ۴۲، ح ۶.

[19] شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۳۵۶، ح ۳۱۸.

[20] شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۳۵۶.

[21] سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۳۰۴ - ۳۰۶.

[22] تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم، ص ۱۵۶.

[23] ر.ک: علی غفارزاده، پژوهشی پیرامون زندگانی نواب خاص امام زمان(ع)، ص ۱۴۲.

[24] ر.ک: علی غفارزاده، پژوهشی پیرامون زندگانی نواب خاص امام زمان(ع)، ص ۱۴۴.

[25] زندگانی نواب خاص امام زمان (ع)، غفارزاده، ص ۱۰۵.

[26] بحار الانوار، ج ۱۰۲، ص ۲۹۳.

[27] تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۴۸۱.

[28] سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۳۰۴ – ۳۰۶؛ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۴۸۱؛ لطیفی ، رحیم، پرسمان نیابت، ص۲۳۰-۲۳۷.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]

[۲۷]

[۲۸]