بقیة الله

متن این جستار آزمایشی است؛ امید می رود در آینده نه چندان دور آماده شود. برای اطلاع از جزئیات بیشتر به بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت مراجعه کنید.

اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

بقیة الله در قرآن | بقیة الله در حدیث | بقیة الله در نهج البلاغه | بقیة الله در معارف دعا و زیارات | بقیة الله در معارف مهدویت

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل بقیة الله (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

بازمانده خدا، آنچه خدا آن را باقی می‌دارد، یکی از لقب‌های امام زمان(ع) به خاطر آنکه خداوند او را از امامان و اهل بیت پیامبر باقی نگه داشته، تا روزی ظهور کند و جهان را پر از عدل و داد کند. در روایات است که به امام زمان با این عنوان سلام دهید و بگویید: «السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا بَقِيَّةَ اللَّهِ».
در قرآن آمده است: ﴿بَقِيَّتُ اللَّهِ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ﴾^[۱]. مقصود، سود و اجری است که در مقابل چشم‌پوشی از درآمدهای حرام برای انسان می‌ماند، یا طاعت خدا و انتظار ثواب او بهتر است، یا موجودی که از سوی خدا برای سعادت بشر باقی نگه داشته شده است، بهتر است.
در دعاها، زیارت‌ها و روایات، از امام زمان به عنوان "بقیة الله" یاد شده و اشاره به آن است که او ذخیره الهی برای اصلاح جهان و مبارزه با ظالمان و نجات مستضعفان است^[۲].

مقدمه

از القاب حضرت مهدی(ع).
واژه "بقیت"، به معنای، بازمانده و پاینده و آن چیزی است که از چیزی باقی گذاشته شود. عبارت "بقیة اللّه"، هم در قرآن مجید و هم در روایات آمده است.
در قرآن، فقط یک بار و در داستان حضرت شعیب(ع) ذکر شده است؛ آن‏جا که وی قوم خود را از کم‌‏فروشی نهی کرده، می‌‏گوید: ﴿بَقِيَّةُ اللَّهِ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ وَمَا أَنَاْ عَلَيْكُم بِحَفِيظٍ ﴾^[۳]
در روایات گوناگونی "بقیة اللّه" به وجود امام مهدی(ع) یا برخی دیگر از امامان(ع) تفسیر شده است. *امام باقر(ع) فرمود: نخستین سخنی که مهدی(ع) پس از قیام خود می‏‌گوید، این آیه است: ﴿بَقِيَّةُ اللَّهِ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ وَمَا أَنَاْ عَلَيْكُم بِحَفِيظٍ ﴾^[۴]؛ سپس می‏‌گوید: "منم بقیة اللّه بر روی زمین"^[۵]
درست است که در آیه مورد بحث، مخاطب، قوم شعیب بوده و منظور از "بقیة اللّه"، سود و سرمایه حلال یا پاداش الهی است؛ ولی هر موجودی نافع که از طرف خداوند سبحانه و تعالی برای بشر باقی مانده و مایه خیر و سعادت او گردد، "بقیة اللّه" محسوب می‌شود. بر این اساس، تمام پیامبران الهی و پیشوایان بزرگ، بقیة اللّه هستند. تمام رهبران راستین نیز که پس از مبارزه با یک دشمن سرسخت برای یک قوم و ملت باقی می‌‏مانند، از این نظر بقیة اللّه هستند. سربازانی که پس از پیروزی از جنگ بازمی‌‏گردند، آنان نیز بقیة اللّه هستند. در روایات، دعاها و زیارات، امامان‏ معصوم(ع) به عنوان "بقیة اللّه" توصیف شده‏‌اند، برای نمونه به بعضی از آن‏ها اشاره می‌‏شود:

به دستور هشام بن عبد الملک، امام باقر(ع) را به شام بردند. هنگام بازگشت به مدینه، هشام فرمان داد بازارها را بر روی آن حضرت و همراهانش ببندند و آنان را از خوراک و آشامیدنی محروم سازند. وقتی به شهر مدینه رسیدند، مردم در شهر را بر رویشان بستند و اصحاب آن حضرت به سبب کمبود آب و غذا به زحمت افتادند و به آن بزرگوار شکایت بردند. امام باقر(ع) بالای کوهی مشرف به شهر رفت و با صدای بلند فرمود: ای اهل شهری که مردمانش ستمگرند! به خداوند سبحانه و تعالی سوگند! من بقیة اللّه هستم. خداوند سبحانه و تعالی فرمود: "بقیة اللّه برایتان بهتر است؛ اگر ایمان دارید" ^[۶].
در زیارت جامعه کبیره، می‌‏خوانیم: "سلام بر امامان که ... بقیة اللّه هستند ...»^[۷]. از آنجا که مهدی موعود(ع)، آخرین پیشوا و بزرگ‏ترین رهبر انقلابی پس از بعثت پیامبر اسلام(ص) است، یکی از روشن‏‌ترین مصادیق "بقیة اللّه" و شایسته‏‌ترین فرد به این لقب است؛ به ویژه که یگانه باقی‏مانده بعد از پیامبران و امامان است. نمونه‌‏ای از این‏ روایات بدین قرار است: در دعای ندبه می‌‏خوانیم: "کجا است آن بقیة اللّه که از عترت هدایت‌گر بیرون نیست؟"^[۸]. مردی از امام صادق(ع) پرسید: "آیا بر امام قائم می‌‏توان با عنوان امیر مؤمنان سلام کرد؟" فرمود: "نه؛ خداوند سبحانه و تعالی این نام را به حضرت امیر مؤمنان علی(ع) اختصاص داده است. پیش از او کسی این نام بر خود ننهاده و پس از او نیز کسی این نام را به خود نبندد، مگر آن‏که کافر باشد راوی گوید: پرسیدم: "فدایت شوم! پس چگونه بر او سلام کنند؟" فرمود: می‏‌گویند " السَّلَامُ‏ عَلَيْكَ‏ يَا بَقِيَّةَ اللَّهِ‏ ‏‏‏‏‏" سپس این آیه شریفه را تلاوت فرمود: ﴿بَقِيَّةُ اللَّهِ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ وَمَا أَنَاْ عَلَيْكُم بِحَفِيظٍ ﴾^[۹] ^[۱۰].
امام باقر(ع) فرمود: نخستین سخن حضرت مهدی(ع) پس از ظهور، این آیه است که می‌‏گوید: بقیة اللّه برایتان بهتر است؛ اگر ایمان دارید. آن‏گاه می‌‏فرماید: "منم بقیة اللّه و حجّت و خلیفه او در میان شما" در آن زمان هرکس بر آن حضرت سلام کند، می‌‏گوید: " السَّلَامُ‏ عَلَيْكَ‏ يَا بَقِيَّةَ اللَّهِ‏ فِي‏ أَرْضِهِ‏‏ ‏‏‏‏‏" ^[۱۱].
وقتی احمد بن اسحاق بن سعد اشعری، به محضر امام عسکری(ع) شرفیاب شد و درباره جانشین آن حضرت پرسید، آن حضرت کودکی خردسال، همچون قرص ماه را به او نشان داد. احمد بن اسحاق پرسید: "آیا نشانه‌‏ای هست تا قلبم اطمینان یابد؟" آن کودک زبان گشود و با زبان عربی فصیح فرمود: من بقیة اللّه بر زمین و منتقم از دشمنان او هستم. ای احمد بن اسحاق! بعد از دیدن این کرامت‏، نشانه‌‏ای طلب نکن^[۱۲]^[۱۳].

بقیة الله در موعودنامه

بقیه الله یکی از القاب معروف حضرت مهدی (ع) است. بقیه الله یعنی بقیه و بازمانده خلفای خدا در زمین از انبیا و اوصیا یا کسانی که خدا به وسیله آن‌ها بندگانش را باقی می‌دارد و مورد رحمت قرار می‌دهد. و اما ارتباط‍‌ و اختصاص این لقب شریف به آن وجود مقدس؛ هرچند از بعضی احادیث استفاده می‌شود که این لقب بر همه خاندان رسالت (ع) اطلاق می‌شود و همه آن‌ها بقیه الله هستند. در زیارت جامعه به همه آن ذوات مقدس به این عنوان عرض سلام داریم: "السَّلَامُ عَلَى الْأَئِمَّةِ الدُّعَاةِ وَ الْقَادَةِ الْهُدَاةِ وَ السَّادَةِ الْوُلَاةِ وَ الذَّادَةِ الْحُمَاةِ وَ أَهْلِ الذِّكْرِ وَ أُولِي الْأَمْرِ وَ بَقِيَّةِ اللَّهِ وَ خِيَرَتِهِ..."^[۱۴].
علاوه بر این جهت کلی، در قسمتی از روایات این لقب شریف به خصوص به بعضی از ائمه (ع) نسبت داده شده است و خود را به‌عنوان بقیه الله معرفی نموده‌اند. از جمله وقتی حضرت باقر (ع) از مسافرت پرماجرای شام-که به الزام خلیفه مروانی صورت گرفته بود- مراجعت می‌نمودند، نزدیک مدین که رسیدند مردم، به دنبال سم‌پاشی‌های دستگاه خلافت، دروازه‌ها را بسته مانع از ورود آن حضرت و همراهان به شهر شدند. حتی از فروختن آذوقه به آنان هم خودداری نمودند. امام (ع) بالای کوهی که مشرف به شهر بود رفته و با صدای بلند فریاد برآوردند: ای اهل شهری که ساکنانش ستم‌پیشه‌اند! من بقیه الله هستم. خداوند می‌فرماید: بقیه الله برای شما بهتر است اگر مؤمن باشید...^[۱۵].
همچنین نجمه مادر گرامی حضرت رضا (ع) گوید: چون فرزندم به دنیا آمد، پسر را در پارچه سفیدی پیچیده به دست پدر دادم. در گوش راستش اذان و در گوش چپش اقامه گفتند و کامش را با آب فرات برداشته به من برگرداند و فرمودند: بگیر او را. بدرستی که او بقیه الله عزّ و جلّ‌ است در زمین^[۱۶].
با همه آن‌چه آوردیم، در بسیاری از احادیث این لقب شریف به خصوص به حضرت صاحب الامر (ع) اطلاق شده و آن وجود مقدس خود را به این عنوان معرفی نموده و سایر بقیة الله‌ها حضرتش را به این نام نامیده‌اند. به حدّی این لقب با آن سرور ارتباط‍‌ پیدا نموده که به صورت لقب اختصاصی حضرتش درآمده است؛ به‌طوری که تا بقیه الله گفته می‌شود جز آن بقیه الله منتظر به نظر نمی‌آید. شاید سرّ مطلب این باشد که این بقیه الله، بقیه تمام بقیة الله‌هاست و پس از او دیگر بقیة اللهی نیست. هرکدام از حجج الهیه که از آغاز عالم آمدند، گرچه بقیه الله بودند و خدا آن‌ها را برای هدایت خلق باقی و بجا گذارده بود، بعد از هریک دیگری می‌آمد و اگر بقیة اللهی از دنیا می‌رفت، بقیة اللهی دیگر به جا می‌ماند و این رشته باقی بود. ولی آن وجود مقدّس، بقیه‌ای است که پس از او دیگر بقیه‌ای نیست؛آخرین بقیه الله است. با آمدن او دیگر بقیه‌ای باقی نمانده است که بیاید.
در حدیث مفصلی از امیر المؤمنین (ع) که متضمن سؤالات یکی از منکران نسبت به عده‌ای از آیات قرآن است این جمله یافت می‌شود که سائل پرسید: می‌یابم که قرآن می‌گوید: بقیه الله بهتر است برای شما. این بقیه چیست و کیست‌؟^[۱۷] امیر المؤمنین (ع) فرمود: آنان (اولیای خدا) بقیة الله‌اند. مقصود مهدی (ع) است که در هنگام پایان‌پذیری این مهلت خواهد آمد و زمین را از عدل و داد پر می‌کند؛آن‌گونه که از ظلم و جور مملو گشته است. از آیات و نشانه‌های او غیبت است و پنهانی؛آن‌گاه که طغیان گسترش گیرد و انتقام فرا رسد^[۱۸].
از حضرت صادق (ع) سؤال شد: آیا می‌شود به قائم آل محمد به‌عنوان امیر المؤمنین سلام کرد؟ فرمود: نه. این اسمی است که خدا امیر المؤمنین علی (ع) را به آن نامیده و قبل و بعد از او جز کافر به این نام نامیده نشود. راوی حدیث عرضه داشت: فدای شما شوم! پس به حضرتش چگونه باید سلام کرد؟ فرمود: باید گفت: "السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا بَقِيَّةَ اللَّهِ". آن‌گاه آیه شریفه را تلاوت فرمود: ﴿بَقِيَّةُ اللَّهِ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ﴾^[۱۹]
همچنین خود آن وجود مقدس در سنین طفولیت خود را به این لقب معرفی نموده است.
آن‌گاه که جناب احمد بن اسحاق شرفیاب محضر امام یازدهم (ع) گردید و از حضرتش جویای خلیفه و جانشین پس از آن حضرت شد، امام (ع) از جا برخاسته به اندرون رفتند. وقتی بیرون آمدند، نور دیده‌شان، مهدی آل محمد (ع)-که در سن سه سالگی بود و چهره‌اش چون ماه تمام و بدر کامل می‌درخشید-بر دوش شریفشان بود. فرمودند: ای احمد بن اسحاق، اگرنه این بود که در نزد خدا و حجج او کرامتی داری، این پسرم را به تو نشان نمی‌دادم. ... حدیث به این‌جا می‌رسد که جناب احمد عرضه داشت: آقای من، آیا می‌شود آیت و علامتی مشاهده کنم که دلم آرام گیرد و گواه امامت نور دیده تابان باشد؟ تا این جمله را احمد بن اسحاق گفت، ناگهان حجت سه ساله پروردگار، لب به سخن باز نمود و به زبان عربی فصیح فرمود: "أَنَا بَقِيَّةُ اللَّهِ فِي أَرْضِهِ وَ الْمُنْتَقِمُ مِنْ أَعْدَائِهِ فَلَا تَطْلُبْ أَثَراً بَعْدَ عَيْنٍ يَا أَحْمَدَ بْنَ إِسْحَاقَ"^[۲۰]؛ من بقیه الله هستم در زمین خدا و انتقام‌گیرنده از دشمنان او. پس بعد از این‌که به سرچشمه رسیدی نشانه مجو^[۲۱]^[۲۲].

بقیة الله در درسنامه

واژه "بقیة"؛ یعنی، بازمانده و پاینده و آنچه از چیزی باقی گذاشته شود. عبارت "بقیه الله" هم در قرآن مجید و هم در روایات آمده است. در قرآن فقط یک‌بار در داستان حضرت شعیب(ع) ذکر شده است؛ یعنی، آنجا که وی قوم خود را از کم‌فروشی نهی کرده، می‌گوید: ﴿بَقِيَّتُ اللَّهِ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ﴾^[۲۳]. در این آیه هرچند مخاطب قوم شعیب هستند و منظور از "بقیه الله"، سود و سرمایه حلال و یا پاداش الهی است؛ ولی هر موجود نافع- که از طرف خداوند برای بشر باقی مانده و مایه‌ خیر و سعادت او گردد- "بقیه الله" محسوب می‌شود. ازاین‌رو تمام پیامبران و پیشوایان بزرگ "بقیه الله" اند. تمام رهبران راستین که پس از مبارزه با یک دشمن سرسخت برای یک قوم و ملت باقی می‌مانند، از این نظر "بقیه الله" هستند.... از آنجایی که مهدی موعود(ع) آخرین پیشوا و بزرگ‌ترین رهبر انقلابی، پس از قیام پیامبر اسلام(ص) است؛ یکی از روشن‌ترین مصادیق "بقیه الله" است. او از دیگران به این لقب شایسته‌تر است؛ به خصوص که تنها باقی مانده بعد از پیامبر(ص) و امامان(ع) است. در روایات، دعاها و زیارات، ائمه اطهار(ع) به عنوان "بقیه الله" توصیف شده‌اند. برای نمونه به بعضی از آنها اشاره می‌شود:

به دستور هشام بن عبد الملک، امام باقر(ع) را به شام بردند. موقع مراجعت به مدینه، هشام فرمان داد بازارها را بر روی آن حضرت و همراهانش ببندند و آنان را از خوراک و آشامیدنی محروم سازند! وقتی به شهر مدینه رسیدند، مردم در شهر را بر رویشان بستند و اصحاب آن حضرت از جهت کمبود آب و غذا به زحمت افتادند و به آن بزرگوار شکایت بردند. امام باقر(ع) به بالای کوهی مشرف به شهر رفت و با صدای بلند فرمود: "ای اهل شهری که مردمانش ستمگرند! به خداوند سوگند من بقیه الله هستم. خداوند فرمود: بقیه الله برایتان بهتر است، اگر ایمان دارید"^[۲۴].
در "زیارت جامعه کبیره"، آمده است: «"السَّلامُ عَلَى الأْئِمَّةِ... و بَقِيَّةَ اَللَّهِ..."»؛ "سلام بر امامان که... بقیه الله هستند..."^[۲۵].
در دعای ندبه می‌خوانیم: «"أَيْنَ بَقِيَّةُ اللَّهِ الَّتِي لا تَخْلُو مِنَ الْعِتْرَةِ الْهَادِيَةِ..."»؛ "کجا است آن بقیه الله که از عترت هدایتگر بیرون نیست"^[۲۶].
در حدیثی آمده است: مردی از امام صادق(ع) پرسید: آیا بر امام قائم می‌توان با عنوان‌ "امیر مؤمنان" سلام کرد؟ فرمود: «"لاَ ذَاكَ اِسْمٌ سَمَّى اَللَّهُ بِهِ أَمِيرَ اَلْمُؤْمِنِينَ لَمْ يُسَمَّ بِهِ أَحَدٌ قَبْلَهُ وَ لاَ يَتَسَمَّى بِهِ بَعْدَهُ إِلاَّ كَافِرٌ "»؛ "خیر؛ خداوند این نام را به حضرت امیر مؤمنان علی(ع) اختصاص داده است. پیش از او کسی این نام بر خود ننهاده و پس از او نیز- مگر کافر- این نام را به خود نبندد". راوی گوید: پرسیدم: فدایت گردم! پس چگونه بر او سلام کنند؟ فرمود: می‌گویند «"السَّلامُ عَلَیْکَ یا بَقیَّةُ اللهُ"». سپس این آیه شریفه را تلاوت فرمود: ﴿بَقِيَّتُ اللَّهِ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ﴾ ^[۲۷].
امام باقر(ع) فرمود: "نخستین سخن حضرت مهدی(ع) پس از ظهور این آیه است که می‌گوید: بقیه الله برایتان بهتر است اگر ایمان دارید. آن‌گاه می‌فرماید: "منم بقیه الله و حجت و خلیفه او در میان شما". در آن زمان هرکس بر آن حضرت سلام کند، می‌گوید: «"السَّلامُ عَلَیْکَ یا بَقیَّةُ اللهُ فی أرضه"»^[۲۸].
روایت شده است. وقتی احمد بن اسحاق بن سعد اشعری، به محضر امام عسکری(ع) شرفیاب شد؛ درباره جانشین آن حضرت سؤال کرد. آن حضرت کودکی خردسال، همچون قرص ماه را به او نشان داد. احمد بن اسحاق پرسید: آیا نشانه‌ای هست تا قلبم اطمینان یابد؟ آن کودک زبان گشود و با زبان عربی فصیح فرمود: «"أَنَا بَقِيَّةُ اَللَّهِ فِي أَرْضِهِ وَ اَلْمُنْتَقِمُ مِنْ أَعْدَائِهِ فَلاَ تَطْلُبْ أَثَراً بَعْدَ عَيْنٍ يَا أَحْمَدَ بْنَ إِسْحَاقَ"»^[۲۹]؛ "من بقیه الله بر روی زمین و منتقم از دشمنان او هستم. ای احمد بن اسحاق! بعد از دیدن [این کرامت‌] نشانه‌ای طلب نکن"^[۳۰].

بقیة الله در فرهنگنامه آخرالزمان

بقیة‌الله لقبی است برای ائمه هدی(ع) و به معنای باقی مانده و جانشین خداوند بر روی زمین است. این لقب بر تمامی ائمه(ع) صادق است. در زیارت جامعه با این لقب به تمامی اهل بیت(ع) سلام می‌دهیم، اما از آن جهت که حضرت مهدی(ع) خاتم‌الاوصیاء است و پس از او وصیی نخواهد بود، آن جناب تنها جانشین خداوند بر روی زمین خواهد بود، بنابراین این لقب یکی از صفات مخصوصه حضرت شمرده می‌شود که امروزه با گفتن این لقب، حضرت قائم(ع) به ذهن متبادر است. امام صادق(ع) فرمود: زمانی که حضرت قائم(ع) قیام کند، تکیه به دیوار کعبه داده و سیصد و سیزده تن یاران او گردش جمع می‌شوند. اولین سخنی که حضرت می‌فرماید این آیه خواهد بود: ﴿بَقِيَّتُ اللَّهِ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ﴾^[۳۱] سپس حضرت می‌فرماید: من بقیة الله و حجت الهی و جانشین خداوند بر شما هستم. آنگاه تمام مردم به او بدین گونه سلام خواهند داد: «السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا بَقِيَّةَ اللَّهِ»^[۳۲].

راوی از امام صادق(ع) پرسید: آیا می‌توان به حضرت قائم(ع) «امیرالمؤمنین» گفت؟ حضرت پاسخ داد: خیر زیرا این لقب را خداوند به امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب(ع) داده و هیچ شخصی قبل از او و نه هیچ کسی پس از او به این لقب نامیده نمی‌شود مگر اینکه کافر بوده باشد. راوی پرسید: پس چگونه به آن حضرت سلام دهیم؟ امام صادق(ع) فرمودند: بگویید «السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا بَقِيَّةَ اللَّهِ» سپس حضرت این آیه را تلاوت فرمودند: ﴿بَقِيَّتُ اللَّهِ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ﴾^[۳۳]؛ احمد بن اسحاق بن سعد اشعری در حدیثی می‌گوید: در منزل امام حسن عسکری(ع) بودیم که حضرت تشریف آورده و فرزندی را بر گردن خود سوار کرده بودند که چهره‌اش مانند ماه شب چهارده می‌درخشید و حدود سه سال داشت. سپس امام عسکری (ع) فرمود: ای احمد بن اسحاق! اگر بزرگواری تو نزد خدا و اولیای او ثابت شده نبود، هرگز این فرزندم را به تو نشان نمی‌دادم. همانا نام او نام رسول خدا(ص) است... سپس احمد بن اسحاق گفت: مولای من! آیا می‌شود معجزه‌ای ببینم تا دلم آرام گیرد و مطمئن شوم؟ آن فرزند به سخن آمد و با زبان عربی فصیح فرمود: من بقیت الله در روی زمینم و از دشمنان او انتقام خواهم گرفت، ای احمد بن اسحاق، پس از این که مرا به چشم خود دیدی، دنبال دیدن آثار نباش!...^[۳۴] (یعنی زمانی که امامِ حاضرِ تو، حضرت امام حسن عسکری(ع) مرا به تو معرفی می‌کند دیگر حجت بر تو تمام است و من امام واجب الاطاعه تو خواهم بود و دیگر نباید تردید به خود راه دهی؛ اما ائمه(ع) همواره در اثبات امامت خود هرگونه راه نفوذ شیطان را بسته‌اند و در بسیاری موارد معجزاتی را صادر نموده‌اند و باعث اطمینان قلوب دوستان و شیعیان و گاهی روسیاهی و شکست دشمنان شده‌اند). امیرالمؤمنین(ع) در ضمن حدیثی مفصل فرمودند: معنی بقیة الله در قرآن، حجت‌های الهی‌اند و نام مهدی(ع) است که پس از پایان یافتن مهلت جهان ظهور خواهد کرد و دنیا را پر از عدل و داد می‌نماید آن‌گونه که پر از ظلم و جور شده است... ^[۳۵]. «حُجَّةُ اللَّهِ، وَ بَقِيَّةُ الْأَنْبِيَاءِ، وَ نُورُ الْأَصْفِيَاءِ، وَ غَوْثُ الْفُقَرَاءِ، وَ خاتَمُ الْأَوْصِياءِ، وَ نُورُ الأَتْقِياءِ، وَ صاحِبُ الْكَرَّةِ البَيْضاءِ». یعنی حجت الهی، بازمانده پیامبران، روشنی برگزیدگان، پناه تهیدستان، آخرین وصی پیامبر، نور (وجود) پرهیزکاران، صاحب بازگشتی نیک و روشن. زمانی که حضرت مهدی(ع) به دنیا آمد، جناب حکیمه خاتون - دختر امام جواد(ع) - حضرت مهدی(ع) را نزد امام حسن عسکری(ع) آورد. حضرت دست مبارکش را بر روی طفل خود کشید و فرمود: «سخن بگوی ای حجة الله، بقیة انبیاء، غوث فقراء، خاتم اوصیاء، و نور اتقیاء و صاحب کرة بیضاء! آنگاه حضرت مهدی(ع) شهادتین را بر زبان جاری کرد... ^[۳۶]. امام هادی(ع) فرمود: پس از من پسرم حضرت امام حسن عسکری(ع) جانشین من خواهد بود؛ اما شما چه خواهید کرد، زمانی که جانشین او به امامت برسد؟ زیرا نه شخص او را خواهید دید و نه نام او را می‌توانید آشکار کنید. راوی پرسید: پس چگونه او را نام ببریم؟! حضرت فرمود: بگویید حجت آل محمد(ص). البته حجت نامی است که به تمامی امامان اطلاق می‌شود، زیرا همه ائمه(ع) حجت‌های خداوند بر مخلوقاتند. امیرالمؤمنین(ع) می‌فرماید: همواره زمین دارای حجتی الهی است که یا ظاهر است و مردم اطاعتش نمی‌کند و یا غایب است و انتظار او را می‌کشند^[۳۷]. اما این نام درباره حضرت مهدی(ع) ویژگی خاصی یافته که با گفتن این نام، وجود مبارک حضرت مهدی به یاد انسان می‌آید. نقش نگین آن جناب نیز «أَنَا حُجَّةُ اللَّهِ وَ خَالِصَتُهُ» است، یعنی «من حجت الهی و برگزیده خداوند هستم». خادم امام حسن عسکری(ع) روایت می‌کند: خدمت حضرت صاحب الزمان(ع) مشرف شدم.... آن حضرت به من فرمود: آیا من را می‌شناسی؟ گفتم: آری. حضرت فرمود: بگو من کیستم؟ گفتم: شما سرور من هستید و پسر مولای من می‌باشید. حضرت فرمود: منظور من این نبود. گفتم: پس بفرمایید مقصود شما ازین سؤال چیست. حضرت فرمود: من "من خاتم اوصیا هستم یعنی پس از من امامی نخواهد بود. خداوند به واسطه من بلا را از خویشان و شیعیان من، که دین مرا برپا می‌دارند برطرف می‌کند"^[۳۸].

جستارهای وابسته

منابع

پانویس

با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:

↑ «برنهاده خداوند برای شما بهتر است اگر مؤمن باشید» سوره هود، آیه ۸۶.
↑ محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی، ص:۴۱.
↑ اگر مؤمن باشید، باقی مانده خدا برای شما بهتر است و من بر شما نگاهبان نیستم؛ سوره هود، آیه: ۸۶.
↑ اگر مؤمن باشید، باقی مانده خدا برای شما بهتر است و من بر شما نگاهبان نیستم؛ سوره هود، آیه: ۸۶.
↑ " وَ أَوَّلُ‏ مَا يَنْطِقُ‏ بِهِ‏ هَذِهِ‏ الْآيَةُ ﴿بَقِيَّتُ اللَّهِ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ ﴾ ‏ ثُمَّ يَقُولُ أَنَا بَقِيَّةُ اللَّهِ فِي أَرْضِهِ وَ خَلِيفَتُهُ وَ حُجَّتُهُ عَلَيْكُم‏ ‏‏‏‏‏"، شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، ص ۳۳۰، باب ۳۳، ح ۱۶.
↑ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج ۱، ص ۴۷۱، ح ۵.
↑ " السَّلَامُ عَلَى الْأَئِمَّة ... وَ بَقِيَّةِ اللَّهِ ...‏‏‏‏‏"، شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیة، ج ۲، ص ۶۰۹.
↑ " أَيْنَ‏ بَقِيَّةُ اللَّهِ‏ الَّتِي‏ لَا تَخْلُو مِنَ‏ الْعِتْرَةِ الْهَادِيَة‏‏‏‏‏"، سید بن طاوس، الاقبال، ص ۲۹۷.
↑ اگر مؤمن باشید، باقی مانده خدا برای شما بهتر است و من بر شما نگاهبان نیستم؛ سوره هود، آیه: ۸۶.
↑ " لَا ذَاكَ‏ اسْمٌ‏ سَمَّى‏ اللَّهُ‏ بِهِ‏ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ‏ لَمْ‏ يُسَمَ‏ بِهِ‏ أَحَدٌ قَبْلَهُ وَ لَا يُسَمَّى بِهِ بَعْدَهُ إِلَّا كَافِر‏‏‏‏‏"، محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج ۱، ص ۴۱۱، ح۲؛ تفسیر فرات کوفی، ص۱۹۳، ۲۴۹؛ تفسیر عیاشی، ج ۱، ص ۲۷۶.
↑ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، ص ۳۳۰، ح۱۶.
↑ " أَنَا بَقِيَّةُ اللَّهِ‏ فِي‏ أَرْضِهِ‏ وَ الْمُنْتَقِمُ‏ مِنْ‏ أَعْدَائِهِ‏ فَلَا تَطْلُبْ‏ أَثَراً بَعْدَ عَيْنٍ‏ يَا أَحْمَدَ بْنَ‏ إِسْحَاق‏‏‏‏‏‏"، شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۲، ص ۳۸۴، ح ۱.
↑ سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۱۱۶ - ۱۱۸.
↑ عیون اخبار الرضا، ج ۲، ص ۲۷۳.
↑ اصول کافی، ج ۱، ص ۴۷۱-۴۷۲.
↑ عیون اخبار الرضا، ج ۱، ص ۲۰.
↑ بحار الانوار، ج ۹۳، ص ۱۰۶.
↑ همان، ص ۱۱۹.
↑ اصول کافی، ج ۱، ص ۴۱۱-۴۱۲.
↑ کمال الدین، ص ۳۸۴.
↑ نشریه موعود، شماره ۲۱، ص ۵۴.
↑ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۱۷۱.
↑ «برنهاده خداوند برای شما بهتر است اگر مؤمن باشید و من بر شما نگهبان نیستم» سوره هود، آیه ۸۶.
↑ شیخ محمد بن یعقوب کلینی، کافی، ج ۱، ص ۴۷۱، ح ۵.
↑ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیة، ج ۲، ص ۶۰۹.
↑ سید بن طاووس، الاقبال، ص ۲۹۷.
↑ کافی، ج ۱، ص ۴۱۱، ح ۲؛ تفسیر فرات کوفی، ص ۱۹۳، ۲۴۹؛ تفسیر عیاشی، ج ۱، ص ۲۷۶.
↑ کمال الدین و تمام النعمة، ج ۱، ص ۳۳۰، ح ۱۶.
↑ کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۳۸۴، ح ۱.
↑ سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، ص۲۱۹-۲۲۱.
↑ «برنهاده خداوند برای شما بهتر است اگر مؤمن باشید و من بر شما نگهبان نیستم» سوره هود، آیه ۸۶.
↑ کمال الدین: ص ۳۳۱.
↑ کافی: ج ۱، ص ۴۱۱.
↑ کمال الدین: ص ۳۸۴.
↑ احتجاج طبرسی: احتجاجات امیرالمؤمنین، شماره ۱۳۷.
↑ ر.ک: ولادت حضرت.
↑ غیبت نعمانی: ص ۶۸.
↑ حیدرزاده، عباس، فرهنگنامه آخرالزمان، ص ۷۵.

[1] «برنهاده خداوند برای شما بهتر است اگر مؤمن باشید» سوره هود، آیه ۸۶.

[2] محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی، ص:۴۱.

[3] اگر مؤمن باشید، باقی مانده خدا برای شما بهتر است و من بر شما نگاهبان نیستم؛ سوره هود، آیه: ۸۶.

[4] اگر مؤمن باشید، باقی مانده خدا برای شما بهتر است و من بر شما نگاهبان نیستم؛ سوره هود، آیه: ۸۶.

[5] " وَ أَوَّلُ‏ مَا يَنْطِقُ‏ بِهِ‏ هَذِهِ‏ الْآيَةُ ﴿بَقِيَّتُ اللَّهِ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ ﴾ ‏ ثُمَّ يَقُولُ أَنَا بَقِيَّةُ اللَّهِ فِي أَرْضِهِ وَ خَلِيفَتُهُ وَ حُجَّتُهُ عَلَيْكُم‏ ‏‏‏‏‏"، شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، ص ۳۳۰، باب ۳۳، ح ۱۶.

[6] محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج ۱، ص ۴۷۱، ح ۵.

[7] " السَّلَامُ عَلَى الْأَئِمَّة ... وَ بَقِيَّةِ اللَّهِ ...‏‏‏‏‏"، شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیة، ج ۲، ص ۶۰۹.

[8] " أَيْنَ‏ بَقِيَّةُ اللَّهِ‏ الَّتِي‏ لَا تَخْلُو مِنَ‏ الْعِتْرَةِ الْهَادِيَة‏‏‏‏‏"، سید بن طاوس، الاقبال، ص ۲۹۷.

[9] اگر مؤمن باشید، باقی مانده خدا برای شما بهتر است و من بر شما نگاهبان نیستم؛ سوره هود، آیه: ۸۶.

[10] " لَا ذَاكَ‏ اسْمٌ‏ سَمَّى‏ اللَّهُ‏ بِهِ‏ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ‏ لَمْ‏ يُسَمَ‏ بِهِ‏ أَحَدٌ قَبْلَهُ وَ لَا يُسَمَّى بِهِ بَعْدَهُ إِلَّا كَافِر‏‏‏‏‏"، محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج ۱، ص ۴۱۱، ح۲؛ تفسیر فرات کوفی، ص۱۹۳، ۲۴۹؛ تفسیر عیاشی، ج ۱، ص ۲۷۶.

[11] شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، ص ۳۳۰، ح۱۶.

[12] " أَنَا بَقِيَّةُ اللَّهِ‏ فِي‏ أَرْضِهِ‏ وَ الْمُنْتَقِمُ‏ مِنْ‏ أَعْدَائِهِ‏ فَلَا تَطْلُبْ‏ أَثَراً بَعْدَ عَيْنٍ‏ يَا أَحْمَدَ بْنَ‏ إِسْحَاق‏‏‏‏‏‏"، شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۲، ص ۳۸۴، ح ۱.

[13] سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۱۱۶ - ۱۱۸.

[14] عیون اخبار الرضا، ج ۲، ص ۲۷۳.

[15] اصول کافی، ج ۱، ص ۴۷۱-۴۷۲.

[16] عیون اخبار الرضا، ج ۱، ص ۲۰.

[17] بحار الانوار، ج ۹۳، ص ۱۰۶.

[18] همان، ص ۱۱۹.

[19] اصول کافی، ج ۱، ص ۴۱۱-۴۱۲.

[20] کمال الدین، ص ۳۸۴.

[21] نشریه موعود، شماره ۲۱، ص ۵۴.

[22] تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۱۷۱.

[23] «برنهاده خداوند برای شما بهتر است اگر مؤمن باشید و من بر شما نگهبان نیستم» سوره هود، آیه ۸۶.

[24] شیخ محمد بن یعقوب کلینی، کافی، ج ۱، ص ۴۷۱، ح ۵.

[25] شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیة، ج ۲، ص ۶۰۹.

[26] سید بن طاووس، الاقبال، ص ۲۹۷.

[27] کافی، ج ۱، ص ۴۱۱، ح ۲؛ تفسیر فرات کوفی، ص ۱۹۳، ۲۴۹؛ تفسیر عیاشی، ج ۱، ص ۲۷۶.

[28] کمال الدین و تمام النعمة، ج ۱، ص ۳۳۰، ح ۱۶.

[29] کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص ۳۸۴، ح ۱.

[30] سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، ص۲۱۹-۲۲۱.

[31] «برنهاده خداوند برای شما بهتر است اگر مؤمن باشید و من بر شما نگهبان نیستم» سوره هود، آیه ۸۶.

[32] کمال الدین: ص ۳۳۱.

[33] کافی: ج ۱، ص ۴۱۱.

[34] کمال الدین: ص ۳۸۴.

[35] احتجاج طبرسی: احتجاجات امیرالمؤمنین، شماره ۱۳۷.

[36] ر.ک: ولادت حضرت.

[37] غیبت نعمانی: ص ۶۸.

[38] حیدرزاده، عباس، فرهنگنامه آخرالزمان، ص ۷۵.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]

[۲۷]

[۲۸]

[۲۹]

[۳۰]

[۳۱]

[۳۲]

[۳۳]

[۳۴]

[۳۵]

[۳۶]

[۳۷]

[۳۸]