قم در معارف مهدویت: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۲: | خط ۲: | ||
{{امامت}} | {{امامت}} | ||
<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;"> | <div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;"> | ||
: <div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث ''' | : <div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث '''[[قم]]''' است. "'''[[قم]]'''" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:</div> | ||
<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;"> | <div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;"> | ||
: <div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;"> | : <div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">[[قم در حدیث]] | [[قم در نهج البلاغه]] | [[قم در تاریخ اسلامی]] | [[قم در معارف مهدویت]]</div> | ||
<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;"> | <div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;"> | ||
: <div style="background-color: rgb(206,242, 299); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل ''' | : <div style="background-color: rgb(206,242, 299); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل '''[[قم (پرسش)]]''' قابل دسترسی خواهند بود.</div> | ||
<div style="padding: 0.4em 0em 0.0em;"> | <div style="padding: 0.4em 0em 0.0em;"> | ||
| خط ۳۶: | خط ۳۶: | ||
*[[امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب]]{{ع}} فرمود: [[شهر]] [[قم]] خانه و [[پناهگاه]] [[آل محمد]]{{ع}} است و [[جایگاه]] [[شیعیان]] ماست. ولی برخی از [[جوانان]] در این [[شهر]] به خاطر گناهی که پدرانشان مرتکب می‌شوند به [[هلاکت]] می‌افتند زیرا آنان بزرگان خود را [[استهزا]] می‌کنند. اما [[خداوند]] ([[رحمت]] خود را از آنان دریغ نمی‌دارد) و گزند [[دشمنان]] و [[بلاها]] را از آنان دور می‌سازد<ref>بحار الانوار، ج ۶۰، ص ۲۲۸.</ref>.از [[امام صادق]]{{ع}} سؤال نمودند که در زمان [[فتنه]] به کدام سرزمین [[پناه]] ببریم؟ [[حضرت]] فرمود: به [[کوفه]] و نواحی اطراف آن و [[شهر]] [[قم]] حومه آن، زیرا [[شیعیان]] و [[دوستان]] ما در [[قم]] به سر می‌برند و [[مردم]] از مناطق مختلف به این [[شهر]] روی‌آور خواهند شد و این [[شهر]] بسیار بزرگ و گسترده می‌شود. و در [[حدیثی]] دیگر فرمود: جایگاهی که به اندازه بستن یک اسب می‌باشد به قیمت هزار مثقال نقره خرید و فروش شود<ref>بحار الانوار، ج ۶۰، ص ۲۱۵ و ۲۲۸.</ref>. | *[[امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب]]{{ع}} فرمود: [[شهر]] [[قم]] خانه و [[پناهگاه]] [[آل محمد]]{{ع}} است و [[جایگاه]] [[شیعیان]] ماست. ولی برخی از [[جوانان]] در این [[شهر]] به خاطر گناهی که پدرانشان مرتکب می‌شوند به [[هلاکت]] می‌افتند زیرا آنان بزرگان خود را [[استهزا]] می‌کنند. اما [[خداوند]] ([[رحمت]] خود را از آنان دریغ نمی‌دارد) و گزند [[دشمنان]] و [[بلاها]] را از آنان دور می‌سازد<ref>بحار الانوار، ج ۶۰، ص ۲۲۸.</ref>.از [[امام صادق]]{{ع}} سؤال نمودند که در زمان [[فتنه]] به کدام سرزمین [[پناه]] ببریم؟ [[حضرت]] فرمود: به [[کوفه]] و نواحی اطراف آن و [[شهر]] [[قم]] حومه آن، زیرا [[شیعیان]] و [[دوستان]] ما در [[قم]] به سر می‌برند و [[مردم]] از مناطق مختلف به این [[شهر]] روی‌آور خواهند شد و این [[شهر]] بسیار بزرگ و گسترده می‌شود. و در [[حدیثی]] دیگر فرمود: جایگاهی که به اندازه بستن یک اسب می‌باشد به قیمت هزار مثقال نقره خرید و فروش شود<ref>بحار الانوار، ج ۶۰، ص ۲۱۵ و ۲۲۸.</ref>. | ||
*[[امام صادق]]{{ع}} فرمود: هرگاه گرفتار دشواری‌ها و [[رنج‌ها]] شدید، به سوی [[قم]] پناهنده شوید، زیرا [[قم]] [[جایگاه]] [[سادات]] و [[دوست‌داران]] [[عترت]] [[رسول]] خداست و مکانی است که [[مؤمنان]] در آن [[آسایش]] خواهند داشت... <ref>بحار الانوار، ج ۶۰، ص ۲۱۴.</ref>.صفوان [[خدمت]] [[حضرت موسی بن جعفر]]{{ع}} مشرف شده بود و صحبت از اهالی [[قم]] و [[اشتیاق]] آنان به [[حضرت مهدی]]{{ع}} پیش آمد؛ آنگاه [[حضرت]] فرمود: آفرین بر اهالی [[قم]]! [[خداوند]] از آنان [[راضی]] شود. همانا [[بهشت]] را هشت در است که یکی از آنان مخصوص آنان است و آنان [[بهترین]] [[شیعیان]] ما در سرتاسر [[گیتی]] هستند، زیرا [[خداوند]] گل آنان را با [[دوستی]] ما سرشته است! | *[[امام صادق]]{{ع}} فرمود: هرگاه گرفتار دشواری‌ها و [[رنج‌ها]] شدید، به سوی [[قم]] پناهنده شوید، زیرا [[قم]] [[جایگاه]] [[سادات]] و [[دوست‌داران]] [[عترت]] [[رسول]] خداست و مکانی است که [[مؤمنان]] در آن [[آسایش]] خواهند داشت... <ref>بحار الانوار، ج ۶۰، ص ۲۱۴.</ref>.صفوان [[خدمت]] [[حضرت موسی بن جعفر]]{{ع}} مشرف شده بود و صحبت از اهالی [[قم]] و [[اشتیاق]] آنان به [[حضرت مهدی]]{{ع}} پیش آمد؛ آنگاه [[حضرت]] فرمود: آفرین بر اهالی [[قم]]! [[خداوند]] از آنان [[راضی]] شود. همانا [[بهشت]] را هشت در است که یکی از آنان مخصوص آنان است و آنان [[بهترین]] [[شیعیان]] ما در سرتاسر [[گیتی]] هستند، زیرا [[خداوند]] گل آنان را با [[دوستی]] ما سرشته است! | ||
*در [[حدیث]] دیگری فرمود: زمانی که [[حضرت قائم]]{{ع}} [[قیام]] نماید، | *در [[حدیث]] دیگری فرمود: زمانی که [[حضرت قائم]]{{ع}} [[قیام]] نماید، [[قم]]ی‌ها]] جمع خواهند شد و به سوی [[حضرت قائم]]{{ع}} خواهند شتافت و او را [[یاری]] می‌کنند و در رکابش خواهند بود؛ از این رو نام این [[شهر]] "[[قم]]" می‌باشد. (زیرا [[قم]] و [[قیام]] و [[قائم]] از یک ریشه لغوی می‌باشد)<ref>بحار الانوار، ج ۶۰، ص ۲۱۶.</ref>. | ||
*[[امام صادق]]{{ع}} این [[آیه]] را [[تلاوت]] کرده و فرمودند: {{متن قرآن|فَإِذَا جَاءَ وَعْدُ أُولاهُمَا بَعَثْنَا عَلَيْكُمْ عِبَادًا لَّنَا أُولِي بَأْسٍ شَدِيدٍ فَجَاسُواْ خِلالَ الدِّيَارِ وَكَانَ وَعْدًا مَّفْعُولاً }}<ref>آنگاه که زمان یکی از دو [[وعده]] ما فرا رسید، [[بندگان]] بسیار نیرومند را به سوی آنان فرستادیم که خانه به خانه دنبال آن [[ستمگران]] بگردند، و به [[یقین]] این وعده‌ای است که روی خواهد داد؛ سوره اسراء، آیه: ۵.</ref>؛ به [[خدا]] [[سوگند]] که این افراد نیرومند اهل [[قم]] هستند و سه مرتبه این جمله را تکرار فرمودند. و در [[حدیث]] دیگری [[امام]] [[موسی بن جعفر]]{{ع}} فرمودند: مردی از اهل [[قم]] [[قیام]] خواهد کرد و [[مردم]] را به سوی [[حق]] فرا می‌خواند. گروهی به [[یاری]] او برمی‌خیزند که چون [[پاره‌های آهن]] محکم و نیرومندند و با بادهای ([[فتنه]]) نلرزیده و از جای به در نروند، هرگز از [[نبرد]] [[سست]] نشوند و [[توکل]] آنان به پروردگارشان است و [[عاقبت]] [[نیک]]، فرجام [[پرهیزکاران]] خواهد بود<ref>بحار الانوار، ج ۶۰، ص ۲۱۶.</ref>. | *[[امام صادق]]{{ع}} این [[آیه]] را [[تلاوت]] کرده و فرمودند: {{متن قرآن|فَإِذَا جَاءَ وَعْدُ أُولاهُمَا بَعَثْنَا عَلَيْكُمْ عِبَادًا لَّنَا أُولِي بَأْسٍ شَدِيدٍ فَجَاسُواْ خِلالَ الدِّيَارِ وَكَانَ وَعْدًا مَّفْعُولاً }}<ref>آنگاه که زمان یکی از دو [[وعده]] ما فرا رسید، [[بندگان]] بسیار نیرومند را به سوی آنان فرستادیم که خانه به خانه دنبال آن [[ستمگران]] بگردند، و به [[یقین]] این وعده‌ای است که روی خواهد داد؛ سوره اسراء، آیه: ۵.</ref>؛ به [[خدا]] [[سوگند]] که این افراد نیرومند اهل [[قم]] هستند و سه مرتبه این جمله را تکرار فرمودند. و در [[حدیث]] دیگری [[امام]] [[موسی بن جعفر]]{{ع}} فرمودند: مردی از اهل [[قم]] [[قیام]] خواهد کرد و [[مردم]] را به سوی [[حق]] فرا می‌خواند. گروهی به [[یاری]] او برمی‌خیزند که چون [[پاره‌های آهن]] محکم و نیرومندند و با بادهای ([[فتنه]]) نلرزیده و از جای به در نروند، هرگز از [[نبرد]] [[سست]] نشوند و [[توکل]] آنان به پروردگارشان است و [[عاقبت]] [[نیک]]، فرجام [[پرهیزکاران]] خواهد بود<ref>بحار الانوار، ج ۶۰، ص ۲۱۶.</ref>. | ||
*[[حسنی]] یکی از [[سرداران]] دوران [[غیب]] است که پیشاپیش [[قیام]] [[حضرت]] و اندکی [[قبل از ظهور]] به پا می‌خیزد، او [[سید]] [[جوانی]] است که از شمال [[ایران]] [[قیام]] خواهد کرد و به سوی [[حضرت مهدی]]{{ع}} [[دعوت]] می‌نماید. او در مسیر پیشروی خود به [[قم]] می‌رسد و با گروهی به [[جنگ]] خواهد پرداخت و [[مردم]] بسیاری کشته می‌شوند و در نهایت به [[شکست]] | *[[حسنی]] یکی از [[سرداران]] دوران [[غیب]] است که پیشاپیش [[قیام]] [[حضرت]] و اندکی [[قبل از ظهور]] به پا می‌خیزد، او [[سید]] [[جوانی]] است که از شمال [[ایران]] [[قیام]] خواهد کرد و به سوی [[حضرت مهدی]]{{ع}} [[دعوت]] می‌نماید. او در مسیر پیشروی خود به [[قم]] می‌رسد و با گروهی به [[جنگ]] خواهد پرداخت و [[مردم]] بسیاری کشته می‌شوند و در نهایت به [[شکست]] [[قم]]ی‌ها]] خواهد انجامید. این [[حدیث]] با [[احادیث]] گذشته تعارضی نخواهد داشت زیرا در روایاتی که درباره اوضاع [[قم]] در آخرالزمان [[نقل]] شده است در شرایطی خاص امکان این [[شهر]] داده شده است که با فرض ایجاد چنین شرایطی، [[شهر]] [[قم]] نیز از [[فتنه‌ها]] و آشوب‌های [[آخرالزمان]] در [[امان]] نخواهد بود<ref>ر.ک: سید حسنی.</ref><ref>[[عباس حیدرزاده|حیدرزاده، عباس]]، [[فرهنگنامه آخرالزمان (کتاب)|فرهنگنامه آخرالزمان]]. ص ۵۰۳.</ref>. | ||
== پرسش‌های وابسته == | == پرسش‌های وابسته == | ||
| خط ۵۵: | خط ۵۵: | ||
[[رده:مدخل]] | [[رده:مدخل]] | ||
[[رده:امام مهدی]] | [[رده:امام مهدی]] | ||
[[رده:[[قم | [[رده:[[قم]] | ||
[[رده:مدخل موعودنامه]] | [[رده:مدخل موعودنامه]] | ||
[[رده:اتمام لینک داخلی]] | [[رده:اتمام لینک داخلی]] | ||
نسخهٔ ۱۳ فوریهٔ ۲۰۲۰، ساعت ۰۹:۱۸
 | این یک مقالهٔ خرد است. می‌توانید با گسترش آن به امامت‌پدیا کمک کنید. |
- در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل قم (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.
قم در فرهنگنامه مهدویت
- قم یکی از شهرهای مشهور ایران است که در طول تاریخ شیعه، همواره از اهمیت ویژهای برخوردار بوده است. از آن‌جا که در همان اوایل سلطه عربها بر این شهر، دوستان و محبان اهل بیت(ع) بدانجا مهاجرت کردند، سنگ نخستین اعتقاد مردمان آن، شیعی نهاده شد. این شهر رفته رفته یکی از پایگاههای شناخته شده ترویج فرهنگ شیعی در تاریخ ثبت شده است. به دنبال آن، با تأسیس حلقهها و مراکز علمی، این شهر در جایگاه مرکز بسیار مهم نشر فرهنگ اهل بیت(ع) ایفای نقش کرده است؛ چنان‌که امروزه به عنوان پایتخت جهان تشیع، دانش و معارف از آن به تمام جهان نورافشانی می‌کند که مراجع و دانشمندان بزرگ جهان اسلام، از اینجا فیوضات وجودی خویش را به مشتاقان در سراسر گیتی ارائه می‌دهند.
- آنچه این شهر را در فرهنگ "مهدویت" از برجستگی خاصی برخوردار کرده، روایاتی است که این شهر و اهالی آن را با موضوعات مربوط به حضرت مهدی(ع) پیوند زده است. در برخی از این روایات، فلسفه نامگذاری این شهر به قم، با نام حضرت مهدی(ع) "قائم به حق" مناسب است و همچنین با قیام و به پا خاستن اهل قم و اطراف آن شهر، در زمینهسازی و یاری آن حضرت، تناسب دارد.
- عفان بصری روایت کرده است: "امام صادق(ع) به من فرمود: آیا میدانی از چه رو این شهر را قم می‌نامند؟ عرض کردم: خدا و رسولش آگاهترند. فرمود: همانا قم نامگذاری شده است برای اینکه اهل قم، اطراف قائم گرد آمده و با وی قیام مینمایند و کنار او ثابت قدم مانده و او را یاری می‌کنند"[۱]
- ظاهر برخی روایات این است که امامان(ع) به شهر قم، عنایت ویژهای داشته و مفهومی را برتر و وسیعتر از یک شهر و توابع آن، به این شهر بخشیدهاند.
- در روایتی آمده است عدهای از بزرگان ری به حضور امام صادق(ع) رسیدند و عرض کردند: "ما از اهل ری هستیم که خدمت رسیدهایم. حضرت فرمود: خوش آمدند برادران قمی ما. آنان عرض کردند: ما اهل ری هستیم. حضرت فرمود: خوش آمدند برادران قمی ما. باز عرض کردند: ما اهل ری هستیم. حضرت فرمود: خوش آمدند برادران قمی ما. دوباره عرض کردند: ما اهالی ری هستیم. امام نیز کلام اوّل خود را تکرار کرد. آنان گفته خود را چند بار یادآور شدند و امام نیز مانند اوّل آنان را پاسخ داد و چنین فرمود: خداوند سبحانه و تعالی دارای حرمی است که مکه است و پیامبر(ص) دارای حرمی است و آن مدینه منوره است و امیر المؤمنین(ع) حرمی دارد که کوفه است. ما اهل بیت(ع) نیز دارای حرمی هستیم که آن، شهر قم است. به زودی بانویی از سلاله من به نام فاطمه(س) در این شهر دفن خواهد شد. کسی که او را در قم زیارت کند، اهل بهشت می‌باشد" [۲]راوی گفت: این سخن را امام صادق(ع) زمانی فرمود که هنوز حضرت کاظم(ع) متولد نشده بود.
- در بحار الانوار دو روایت را، از امام صادق(ع) درباره آینده شهر قم و نقش مکتبی آن پیش از ظهور حضرت مهدی (ع) نقل شده است:
- خداوند سبحانه و تعالی به وسیله شهر کوفه بر سایر شهرها استدلال می‌کند، همچنین به مؤمنان آن شهر بر سایر مؤمنان و به شهر قم بر سایر شهرها و به واسطه اهل قم بر جهانیان، اعم از جن و انسان. خداوند سبحانه و تعالی اهل قم را مستضعف فکری قرار نداده؛ بلکه همواره آنان را موفق و تأیید کرده است. سپس فرمود: دینداران در این شهر، در مضیقه زندگی میباشند. اگر غیر این باشد، مردم به سرعت به آن‌جا روی می‌آورند و آن‌جا خراب می‌گردد و اهل آن، تباه می‌شوند و آن‌گونه که باید نمیتواند بر سایر سرزمینها حجّت باشد. زمانی که موقعیت قم بدینجا برسد، آسمان و زمین آرامش ندارد و ساکنان آن‌ها لحظهای باقی نمیمانند. بلا و گرفتاری از قم و اهل آن دفع شده است. به زودی زمانی خواهد رسید که قم و اهل آن، حجت بر مردم خواهند بود و این در زمان غیبت قائم ما و ظهور وی می‌باشد. اگر چنین نباشد، زمین، اهل خودش را فرومیبرد. فرشتههای الهی مأمور دور کردن بلاها از این شهر و اهل آن میباشند. هر ستمگری که درباره آنان اراده بد داشته باشد، خداوند سبحانه و تعالی که در هم کوبنده ستمپیشگان است، او را در هم می‌شکند یا به گرفتاری و مصیبت یا دشمنی، مبتلا می‌کند. خداوند متعال نام قم و اهلش را در زمان فرمانروایی ستمگران، از یاد آنان می‌برد؛ آن‌گونه که آن‌ها یاد خدا را فراموش کردند[۳].
- به زودی شهر کوفه از مؤمنان خالی می‌شود و به گونهای که مار در جایگاه خود فرو می‌رود، علم نیز این چنین از کوفه رخت برمی‌بندد و از شهری به نام قم آشکار می‌شود. آن سامان، معدن فضل و دانش می‌شود؛ به گونهای که در زمین کسی در استضعاف فکری به سر نمیبرد، حتی نوعروسان در حجلهگاه خویش. این قضایا نزدیک ظهور قائم ما به وقوع میپیوندد. خداوند سبحان، قم و اهلش را برای رساندن پیام اسلام، قائم مقام حضرت حجت می‌گرداند. اگر چنین نشود، زمین اهل خودش را فرو می‌برد و در زمین حجتی باقی نمی‌ماند. دانش، از این شهر به شرق و غرب جهان منتشر می‌شود.
- بدین سان بر مردم اتمام حجّت می‌شود و یکی باقی نمی‌ماند که دین و دانش به وی نرسیده باشد. آنگاه قائم(ع) ظهور می‌کند و ظهور وی، باعث خشم و غضب خداوند سبحانه و تعالی بر بندگان می‌شود؛ زیرا خداوند سبحانه و تعالی از بندگانش انتقام نمی‌گیرد، مگر بعد از آن‌که آنان وجود مقدس حضرت حجت را انکار کنند[۴][۵].
قم در موعودنامه
- آنگاه که جامعه بشری به سوی انحطاط پیش می‌رود، روزنه امیدی نمایان می‌شود و مردمی پرچمدار نور در دل آن تاریکی‌ها می‌گردند، شهر قم در آخر الزمان این نقش را به عهده دارد. روایات بسیاری وجود دارد که این شهر مقدس و انسان‌های وارسته آن را می‌ستاید. امام صادق (ع) می‌فرمایند: خداوند حرمی دارد که در مکه است و برای رسول خدا (ص) حرمی است و آن در مدینه است. کوفه حرم امیر المؤمنین (ع) است و حرم ما اهل بیت شهر قم است و به زودی دختری از فرزندانم به نام فاطمه در آن دفن می‌شود که هرکس او را زیارت کند بهشت بر او واجب می‌شود[۶].
- صفوان می‌گوید: روزی نزد ابا الحسن -امام کاظم (ع)- بودم و سخن از مردم قم و علاقه آنان به حضرت مهدی (ع) به میان آمد. امام هفتم (ع) فرمودند: خداوند آنان را رحمت کند و از آنان خشنود باشد. آنگاه ادامه داد: بهشت هشت در دارد که یکی از آن‌ها برای مردم قم است. در میان شهرها و کشورها، آنان نیکان و نخبگان شیعیان ما هستند. خداوند ولایت و دوستی ما را با طینت و سرشت آنان آمیخته است[۷]. در روایات داریم که در عصر غیبت، قم و مردم آن بر دیگر انسان‌ها حجت هستند. امام صادق (ع) می‌فرمایند: گرفتاری‌ها و مشکلات از قم و مردمش به دور است و روزگاری خواهد رسید که قم و مردم آن، حجت بر همه مردمان باشند و آن هنگام در زمان غیبت قائم ما تا به هنگام ظهور حضرتش می‌باشد و اگر چنین نبود، زمین اهلش را فرو می‌برد. به یقین فرشتگان، گرفتاری‌ها را از قم و مردمانش دور می‌کنند و هیچ ستمگری قصد قم را نمی‌کند، مگر آن‌که خداوند کمرش را می‌شکند و او را گرفتار درد یا دشمن می‌گرداند. خداوند نام قم و مردم آن را از یاد ستمگران می‌برد، چنان‌که آنان خدا را فراموش کرده‌اند[۸].
- در روایات، قم مرکز نشر فرهنگ اسلامی نیز معرفی شده است. امام صادق (ع) می‌فرمایند: به زودی شهر کوفه از مؤمنان تهی می‌گردد و علم و دانش از آن‌جا رخت برمی‌بندد و چون ماری که در گوشه‌ای چنبره زده است، محدود می‌گردد و از شهری که آن را قم می‌نامند، ظهور می‌کند و آن‌جا پایگاه علم و فضیلت و معدن دانش و کمال می‌گردد[۹]. امام صادق (ع) در روایت دیگری می‌فرمایند: بر فراز قم فرشته‌ای است که دو بال خود را بر آن به حرکت درمی‌آورد و هیچ ستمگری به آن قصد سوئی نمی‌کند، مگر آن‌که خداوند او را همانند نمک در آب ذوب می‌کند. حضرت آنگاه به [[عیسی بن عبدالله قمی]] اشاره کرد و فرمود: درود خداوند بر قم! پروردگار جهان، سرزمینشان را از باران سیراب و برکاتش را بر آنان نازل می‌گرداند و گناهانشان را به حسنات مبدل می‌سازد. آنان اهل رکوع، سجود، قیام و قعودند؛ چنان‌که آنان فقیه، دانشمند و اهل درک و فهم هستند. آنان اهل درایت و روایت و بینش عبادت‌کنندگان نیکی هستند[۱۰].
- در پاره‌ای روایات از مردم قم به یاوران مهدی (ع) نام برده شده است[۱۱]. امام صادق (ع) در تفسیر آیه شریفه ﴿بَعَثْنَا عَلَيْكُمْ عِبَادًا لَّنَا أُولِي بَأْسٍ شَدِيدٍ﴾ فرمود: آنان به خدا سوگند اهل قم، آنان به خدا سوگند اهل قم، آنان به خدا سوگند اهل قم هستند[۱۲]. در قدیم، شهر قم به واسطه وجود محدثان بسیار و موثق، مرکز نقل و حفظ احادیث اهل بیت (ع) بود و از این حیث جایگاه والایی داشت به‌طوری که حتی سایر مراکز تشیع به محدثان قمی اعتباری خاص می‌بخشیدند و چنان‌چه یکی از محدثان قم به شهر آن‌ها وارد می‌شد، مورد توجه اهل علم و حدیث واقع می‌گردید. مثلا زمانی که عبدالله بن جعفر حمیری که از اصحاب امام عسکری (ع) بود، در سال ۲۹۲ ق. به کوفه وارد شد، چون خبر به گوش مردم رسید همگی بر گرد او جمع شدند و به استماع حدیث از وی پرداختند. در واقع این امر ناشی از این بود که قمی‌ها دارای اعتقادات سالم و به دور از انحرافات افراطی و تفریطی بودند. از نظر پای‌بندی به تشیع دوازده‌امامی، قم دارای موقعیت ممتاز و برتری نسبت به کوفه بود، در واقع کوفه و بغداد مرکز گرایش‌های فرقه‌ای و اندیشه‌های افراطی و غالی بود، در حالی که در قم از هیچ‌یک از فرق شیعه چون زیدیه، اسماعیلیه، فطحیه و واقفیه اثری نبود.
- مادلونگ، اسلام‌شناس آلمانی در این‌باره نوشته است: شیعیان قم در وفاداری به امامت دوازده‌امامی باقی ماندند و هیچ‌گونه انشقاق فطحی یا واقفی در میان تعداد بی‌شمار محدثان امامی این شهر یاد نشده است [۱۳].
خاندان برقی از خاندان‌های علمی بزرگ در قم بودند. چهره شاخص این خاندان، "احمد بن محمد بن خالد برقی" است. وی در اوایل عصر غیبت می‌زیست و تصانیف بسیاری داشت.
- شیخ طوسی در "فهرست" خود نزدیک به صد کتاب از وی نام می‌برد. ابن قولویه، جعفر بن محمد (متوفای ۳۶۲ ق) نیز از دانشمندان و محدثان این عصر بود. او کتاب‌های فقهی به تعداد ابواب فقه داشت. از کتاب‌های ارزنده وی "جامع الزیارات" است که با نام "کامل الزیارات" چاپ شده است. از دیگر عالمان بزرگ قم در این عصر می‌توان از: "محمد بن حسن بن فروخ الصفار، (متوفای ۲۹۰ ق) صاحب "بصائر الدرجات"، "محمد بن حسن بن ولید" و "[[عبدالله بن جعفر حمیری قمی]]" نام برد[۱۴][۱۵].
قم در فرهنگنامه آخرالزمان
- شهری معروف در ناحیه مرکزی ایران است این شهر از دیرباز وجود داشته است و پس از ظهور اسلام و امامت ائمه هدی(ع) پناهگاه دوستان و شیعیان اهل بیت(ع) بوده است در روایات زیادی از این شهر به نیکی یاد شده است و دستور داده شده است که در زمان فتنه و بلا به این شهر پناهنده شوند. مهمترین ویژگی این شهر که شرافت قم در حقیقت بدان بستگی دارد، فرزند حضرت موسی بن جعفر(ع) است؛ حضرت فاطمه معصومه(س) که با هجرت ایشان و سپس قبر مطهر آن مخدره در قم شرافت‌بخش این سرزمین می‌باشد.گروهی از ناحیه ری به خدمت حضرت صادق(ع) شرفیاب شدند و خود را معرفی نمودند، اما حضرت فرمود: آفرین به برادران ما از قم! این گفتن و این جواب چندین بار میان آن گروه و حضرت تکرار شد؛ سپس حضرت فرمود: همانا خداوند را حرمی است که مکه می‌باشد و حرم رسول خدا مدینه است و امیرالمؤمنین را حرمی است که کوفه می‌باشد. حرم ما اهل بیت نیز شهر قم است به زودی در آن سرزمین دختری از فرزندان من به خاک سپرده می‌شود که نامش "فاطمه" است. هر کس که او را زیارت نماید بهشت سزاوار او خواهد بود. راوی می‌گوید: این سخن را امام صادق(ع) زمانی فرمود که هنوز حضرت موسی بن جعفر(ع) به دنیا نیامده بود! و در روایت دیگری امام صادق(ع) فرمود: شیعیان ما جملگی به واسطه شفاعت حضرت معصومه(ع) به بهشت خواهند رفت![۱۶]
- شهر قم در آخرالزمان جایگاهی بسیار ویژه خواهد داشت، زیرا در روایات از این شهر به عنوان پناهگاه مؤمنین و مرکز تدریس و نشر علوم دینی یاد شده است.
- امیرالمؤمنین(ع) فرمود: به زودی مؤمنی در شهر کوفه یافت نخواهد شد و "علم" همانند ماری که در سوراخ بخزد، در این شهر فرو خواهد رفت، و سپس از شهر قم سر برخواهد آورد. شهر قم معدن علوم و فضایل خواهد شد و علم را چنان گسترش می‌دهند که هیچ فرد ناآگاهی در روی زمین باقی نخواهد ماند، حتی زنان و دختران پرده‌نشین نیز از دین اسلام آگاه خواهند شد. این حوادث هنگامی خواهد بود که ظهور حضرت قائم(ع) نزدیک شده باشد. خداوند این شهر و مردمان (عالم) آن را جانشینان حجت خود بر روی زمین قرار داده است و اگر چنین نبود، زمین، ساکنان خود را فرو می‌برد و حجتی باقی نمی‌ماند. علم از این شهر به سایر نقاط زمین گسترش می‌یابد و همگان به دین حق آگاهی پیدا خواهند نمود و حجتی الهی بر آنان تمام خواهد شد. آنگاه خداوند حضرت قائم(ع) را ظاهر خواهد کرد و مردم گرفتار خشم و عذاب الهی خواهند شد، زیرا اگر مردم حجت الهی را انکار کنند، قطعاً از سوی خدا مجازات می‌شوند. (از این عبارت می‌توان دریافت که علمای قم دین اسلام را در نقاط مختلف جهان به گوش مردم خواهند رساند، اما طبق شیوه همیشگی تاریخ مورد استقبال همگان قرار نمی‌گیرد و از این رو برخی آن را انکار می‌کنند و دچار عذاب‌های الهی خواهند شد)[۱۷] امام صادق(ع) فرمود: فرشته‌ای در آسمان قم یکسره بال گسترانیده است که اگر فردی ستمگر بخواهد به این شهر آسیبی برساند، او را چنان که نمک در آب حل می‌شود به هلاکت برساند. آنگاه حضرت به یکی از اهالی قم به نام عیسی بن عبدالله، که در مجلس حاضر بود اشاره نمود و فرمود: سلام خداوند بر قم! خدا باران رحمت بر سرزمینشان ببارد و برکت‌ها را بر آنان فرو فرستد و گناهانشان را به حسنات مبدل گرداند. آنان اهل سجود و قیام و قعود هستند، آنان دین‌شناس و عالم و خردمند هستند و احادیث را خوب می‌فهمند و به نیکی بازگو می‌کنند و عبادت‌های الهی را به خوبی به جای می‌آورند[۱۸].
- امام صادق(ع) فرمود: به زودی زمانی فرا خواهد رسید که قم و اهل آن بر همه مردم حجت باشند و این در زمان غیبت حضرت قائم(ع) است و تا زمان ظهور حضرت نیز خواهد بود و اگر چنین نبود، زمین ساکنان خود را فرو می‌برد. فرشتگان الهی بلاها را از این شهر و مردمش دور می‌سازند و هر ستمگری که آهنگ آسیب زدن به این شهر کند، خداوند کمرش را شکسته و مصیبت یا دشمنی را برمی‌انگیزد که او را مشغول سازد و شهر قم را از خاطره پادشاهان ستمگر می‌برد، آن‌گونه که ستمکاران نیز خدا را فراموش کرده‌اند[۱۹]. در حدیث دیگری امام صادق(ع) فرمود: سرزمین قم، سرزمین پاک و نیکو است. اهل قم از ما اهل بیت هستند و ما نیز با آنان خواهیم بود. هر ستمگری که اراده کند به قم گزندی برساند، به زودی به هلاکت خواهد رسید. البته این شرایط تا زمانی خواهد بود که اهل قم به برادران (دینی) خود خیانت نورزند و اگرنه خداوند نیز ظالمان را بر آنان چیره خواهد کرد. آگاه باشید که اهالی قم حضرت قائم(ع) را یاری خواهند کرد و حق ما اهل بیت را به جای خواهند آورد. سپس حضرت دست مبارک را به سوی آسمان برد و دعا نمود: بار خدایا: آنان را در فتنه‌ها محافظت نما و از هر سختی و بلا نجاتشان بخش[۲۰].
- امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب(ع) فرمود: شهر قم خانه و پناهگاه آل محمد(ع) است و جایگاه شیعیان ماست. ولی برخی از جوانان در این شهر به خاطر گناهی که پدرانشان مرتکب می‌شوند به هلاکت می‌افتند زیرا آنان بزرگان خود را استهزا می‌کنند. اما خداوند (رحمت خود را از آنان دریغ نمی‌دارد) و گزند دشمنان و بلاها را از آنان دور می‌سازد[۲۱].از امام صادق(ع) سؤال نمودند که در زمان فتنه به کدام سرزمین پناه ببریم؟ حضرت فرمود: به کوفه و نواحی اطراف آن و شهر قم حومه آن، زیرا شیعیان و دوستان ما در قم به سر می‌برند و مردم از مناطق مختلف به این شهر روی‌آور خواهند شد و این شهر بسیار بزرگ و گسترده می‌شود. و در حدیثی دیگر فرمود: جایگاهی که به اندازه بستن یک اسب می‌باشد به قیمت هزار مثقال نقره خرید و فروش شود[۲۲].
- امام صادق(ع) فرمود: هرگاه گرفتار دشواری‌ها و رنج‌ها شدید، به سوی قم پناهنده شوید، زیرا قم جایگاه سادات و دوست‌داران عترت رسول خداست و مکانی است که مؤمنان در آن آسایش خواهند داشت... [۲۳].صفوان خدمت حضرت موسی بن جعفر(ع) مشرف شده بود و صحبت از اهالی قم و اشتیاق آنان به حضرت مهدی(ع) پیش آمد؛ آنگاه حضرت فرمود: آفرین بر اهالی قم! خداوند از آنان راضی شود. همانا بهشت را هشت در است که یکی از آنان مخصوص آنان است و آنان بهترین شیعیان ما در سرتاسر گیتی هستند، زیرا خداوند گل آنان را با دوستی ما سرشته است!
- در حدیث دیگری فرمود: زمانی که حضرت قائم(ع) قیام نماید، قمی‌ها]] جمع خواهند شد و به سوی حضرت قائم(ع) خواهند شتافت و او را یاری می‌کنند و در رکابش خواهند بود؛ از این رو نام این شهر "قم" می‌باشد. (زیرا قم و قیام و قائم از یک ریشه لغوی می‌باشد)[۲۴].
- امام صادق(ع) این آیه را تلاوت کرده و فرمودند: ﴿فَإِذَا جَاءَ وَعْدُ أُولاهُمَا بَعَثْنَا عَلَيْكُمْ عِبَادًا لَّنَا أُولِي بَأْسٍ شَدِيدٍ فَجَاسُواْ خِلالَ الدِّيَارِ وَكَانَ وَعْدًا مَّفْعُولاً ﴾[۲۵]؛ به خدا سوگند که این افراد نیرومند اهل قم هستند و سه مرتبه این جمله را تکرار فرمودند. و در حدیث دیگری امام موسی بن جعفر(ع) فرمودند: مردی از اهل قم قیام خواهد کرد و مردم را به سوی حق فرا می‌خواند. گروهی به یاری او برمی‌خیزند که چون پاره‌های آهن محکم و نیرومندند و با بادهای (فتنه) نلرزیده و از جای به در نروند، هرگز از نبرد سست نشوند و توکل آنان به پروردگارشان است و عاقبت نیک، فرجام پرهیزکاران خواهد بود[۲۶].
- حسنی یکی از سرداران دوران غیب است که پیشاپیش قیام حضرت و اندکی قبل از ظهور به پا می‌خیزد، او سید جوانی است که از شمال ایران قیام خواهد کرد و به سوی حضرت مهدی(ع) دعوت می‌نماید. او در مسیر پیشروی خود به قم می‌رسد و با گروهی به جنگ خواهد پرداخت و مردم بسیاری کشته می‌شوند و در نهایت به شکست قمی‌ها]] خواهد انجامید. این حدیث با احادیث گذشته تعارضی نخواهد داشت زیرا در روایاتی که درباره اوضاع قم در آخرالزمان نقل شده است در شرایطی خاص امکان این شهر داده شده است که با فرض ایجاد چنین شرایطی، شهر قم نیز از فتنه‌ها و آشوب‌های آخرالزمان در امان نخواهد بود[۲۷][۲۸].
پرسش‌های وابسته
جستارهای وابسته
- آخر الزمان
- آدینه (جمعه)
- آستانه عسکریین
- آستانه قیامت
- آفتاب پشت ابر (خورشید پشت ابر)
- آینده پژوهی
- آیین جدید دین در عصر ظهور
- اَبدال
- ابوالادیان
- ابوصالح
- ابوالقاسم (امام مهدی)
- اثناعشریه
- احمد (امام مهدی)
- احمد بن اسحاق قمی
- احمد بن هلال کرخی
- احمدیه (قادیانیه)
- اخیار
- ادله رجعت
- اسماعیلیه
- أشراط الساعه
- اصحاب قائم (یاران امام مهدی)(ع)
- اصحاب کهف
- اقامت‌گاه امام مهدی در عصر ظهور (مسجد سهله)
- القاب امام مهدی (ع)
- امامت امام مهدی (ع)
- امامت و مهدویت
- امام حسن عسکری
- امام زمان (صاحب الزمان)
- امام شناسی (مرگ جاهلی)
- امام مهدی از ولادت تا ظهور
- امامیه
- امدادهای غیبی
- امکان رجعت (رجعت)
- امنیت (حکومت جهانی)
- انتظار فرج
- انتقام
- انجمن حجتیه
- انطاکیه
- اوتاد
- اهل سنت و امام مهدی موعود
- اهل سنّت و ولادت امام مهدی (ع)
- اهل کتاب در عصر ظهور
- ایام الله
- ایستادن هنگام شنیدن لقب قائم
- باب (علی محمد شیرازی)
- بابیه (باب)
- باران های پیاپی
- باقریه
- البرهان فی علامات امام مهدی آخر الزمان
- بعثت امام مهدی
- بلالی (محمد بن علی بن بلال)
- بلالیه
- بهائیت
- البیان فی اخبار صاحب الزمان
- بیت الحمد
- بیت المقدس
- بیدا (خسف به بیدا)
- بیعت امام مهدی
- بیعت نامه امام مهدی
- البیعه لله
- پایان تاریخ (آخرالزمان)
- پدر امام مهدی (امام حسن عسکری)
- پدر امام مهدی و اهل سنّت
- پرچم امام مهدی
- پرچم های سیاه
- پیراهن امام مهدی
- تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم
- تاریخ عصر غیبت
- تاریخ غیبت کبرا
- تشرف (ملاقات با امام مهدی
- تکذیب وقت گزاران وقت ظهور
- تَناثُرُ النُّجُوم
- توقیع
- جبرئیل
- جده
- جزیره خضرا
- جزیره خضرا در ترازوی نقد
- جعفر کذاب
- جمعه
- جنگ افزارهای امام مهدی (سلاح امام مهدی)
- حجت
- حجر الاسود
- حدیث غدیر
- حدیث لوح حضرت زهرا (لوح حضرت زهرا)
- حدیث معراج
- حِرْز امام مهدی
- حرمت نام بردن امام مهدی
- حسن شریعی
- حسین بن روح نوبختی
- حسین بن منصور حلاج
- حکومت جهانی
- حکومت صالحان
- حکومت مستضعفان
- حکیمه خاتون
- حیرت
- خاتم الاوصیاء
- خراسانی (خروج خراسانی)
- خردسال ترین پیشوای معصوم (امامت امام مهدی)
- خروج خراسانی
- خروج دابة الاَرض
- خروج دجال
- خروج سفیانی
- خروج سید حسنی
- خروج شعیب بن صالح
- خروج شیصبانی
- خروج عوف سلمی
- خروج امام مهدی (قیام امام مهدی)
- خروج یأجوج (یأجوج و مأجوج)
- خروج یمانی
- خسف به بیداء
- خسوف و کسوف غیرعادی
- خضر
- خلافت موعود
- خورشید پشت ابر
- خطبه قیام
- خورشید مغرب
- خیمه
- دابه الارض (خروج دابه الارض)
- دادگستر جهان
- دانشمندان عامه و امام مهدی موعود
- دجال (خروج دجال)
- در انتظار ققنوس
- در فجر ساحل
- دست بر سر گذاشتن
- دعای افتتاح
- دعای عهد
- دعای ندبه
- دعای سمات
- دوازده امامی (اثناعشریه)
- دولت کریمه (حکومت جهانی)
- دین در آخرالزمان (آخرالزمان)
- دین عصر ظهور
- ذی طوی
- رایات سود (پرچم های سیاه)
- رحلت امام مهدی (فرجام امام مهدی)
- رجعت
- رجعت کنندگان
- رکن و مقام
- رؤیت امام مهدی (ملاقات امام مهدی)
- زبور داود
- زمینه سازان ظهور
- زنان آخرالزمان (آخرالزمان)
- زنان و قیام امام مهدی (یاران امام مهدی)
- زندگی آخرالزمان (آخرالزمان)
- زیارت آل یس
- زیارت ناحیه مقدسه
- زیارت رجبیه
- زیدیه
- سازمان وکالت
- سامرا
- سرداب سامرا
- سلاح امام مهدی
- سفیانی (خروج سفیانی)
- سید حسنی (خروج سید حسنی)
- سیره حکومتی امام مهدی
- سیصد و سیزده
- شاهدان ولادت امام مهدی
- شرایط ظهور
- شرید
- شریعیه
- شعبان
- شعیب بن صالح (خروج شعیب)
- شلمغانیه
- شمائل امام مهدی
- شمشیر امام مهدی (سلاح امام مهدی)
- شهادت امام مهدی (فرجام امام مهدی)
- شیخیه
- شیطان (کشته شدن شیطان)
- شیصبانی (خروج شیصبانی)
- شیعه
- صاحب الامر
- صاحب الدار
- صاحب الزمان
- صاحب السیف
- صاحب الغیبه
- صاید بن صید (خروج دجال)
- صقیل (مادر امام مهدی)
- صیحه آسمانی (ندای آسمانی)
- طالقان
- طرید
- طلوع خورشید از مغرب
- طویل العمر
- طی الارض
- طیبه
- ظهور
- عاشورا
- عبرتایی (احمد بن هلال)
- عثمان بن سعید عمری
- عدد یاران امام مهدی (سیصد و سیزده)
- عدل و قسط (حکومت جهانی)
- العرف الوردی فی اخبار الامام مهدی
- عسکریه
- عصائب
- عصر زندگی
- عقد الدرر فی اخبار المنتظر
- علایم ظهور (نشانه های ظهور)
- علائم قیامت (اشراط الساعه)
- علی بن محمد سمری
- غار انطاکیه (انطاکیه)
- غایب (امام غایب)
- غریم
- غلام
- غیبت (پنهان شدن)
- الغیبه
- غیبت صغرا
- غیبت کبرا
- فترت
- فرید
- فرجام امام مهدی
- فرجام شناسی (آینده پژوهی)
- فضیلت انتظار فرج (انتظار فرج)
- فضیلت منتظران (منتظر)
- فلسفه رجعت (رجعت)
- فلسفه غیبت صغرا (غیبت صغرا)
- فلسفه غیبت (غیبت امام مهدی)
- فواید امام غایب
- فوتوریسم
- قائم
- قادیانیه
- قتل نفس زَکیّه
- قم
- قیامت صغرا (رجعت)
- قیام های پیش از ظهور
- کتاب الغیبه للحجه
- کشته شدن شیطان
- کمال الدین و تمام النعمه
- کوفه
- کنیه امام مهدی (ابوالقاسم)
- کوه رَضْوی
- کیسانیه
- لباس امام مهدی (پیراهن امام مهدی)
- لوح حضرت زهرا
- مادر امام مهدی
- متمهدی (مدعیان مهدویت)
- مثلث برمودا (جزیره خضرا)
- محدَّث
- محل بیعت امام مهدی (رکن و مقام)
- محل ظهور امام مهدی (مسجد الحرام)
- محل قتل نفس زکیه (رکن و مقام)
- محمد
- محمد بن عثمان بن سعید عمری
- محمد بن علی بن هلال
- محمد بن علی شلمغانی
- محمد بن نصیر نمیری
- محمدیه
- مدعیان بابیت
- مدعیان مهدویت
- مرجع تقلید
- مردان آخرالزمان (آخرالزمان)
- مرکز حکومت امام مهدی (مسجد کوفه)
- مرگ جاهلی
- مرگ سرخ
- مرگ سفید
- مستضعف
- مسجد جمکران
- مسجد الحرام
- مسجد سهله
- مسجد صاحب الزمان (مسجد جمکران)
- مسجد کوفه
- مصلای جمعه و جماعات در عصر ظهور (مسجد کوفه)
- مضطر
- معجم احادیث الامام المهدی
- معمرین
- مغیریه
- مقتدای مسیح
- مکیال المکارم فی فواید الدعاء للقائم
- ملاحم و فتن
- ملاقات با امام مهدی
- ملیکه (مادر امام مهدی)
- منتخب الاثر
- منتظِر
- منتَظَر
- منتقم
- منصور
- موتور
- موسویه
- موعود مسیحیت
- موعود یهود
- مهدی
- مهدی سودانی
- مهدی موعود
- مهدویت
- ممهدون (زمینه سازان ظهور)
- مهدویت پژوهی (آینده پژوهی)
- امام مهدی شخصی و امام مهدی نوعی
- مهدیه
- میراث دار پیامبران
- ناحیه مقدسه
- نام های حضرت محمد (احمد)
- ناووسیه
- نجبا
- ندای آسمانی
- نرگس (مادر امام مهدی)
- نزول عیسی
- نشانه های آخرالزمان (آخرالزمان
- نشانه های ظهور
- نفس زکیه
- نماز امام زمان
- نواب خاص
- نیابت خاص
- نیابت عام
- نیمه شعبان
- وقاتون (وقت ظهور)
- وقت ظهور
- وقت معلوم
- وکلای امام مهدی
- ولادت امام مهدی
- ولایت فقیه
- ولی فقیه
- همسر و فرزند امام مهدی
- هیبت امام مهدی
- یأجوج و مأجوج
- یاران امام مهدی
- یالثارات الحسین
منابع
پانویس
با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:
- ↑ " إِنَّمَا سُمِّيَ قُمَ لِأَنَ أَهْلَهُ يَجْتَمِعُونَ مَعَ قَائِمِ آلِ مُحَمَّدٍ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِ وَ يَقُومُونَ مَعَهُ وَ يَسْتَقِيمُونَ عَلَيْهِ وَ يَنْصُرُونَهُ "، محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، ج ۵۷، ص ۲۱۶، ح ۳۸
- ↑ محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، ج ۵۷، ص ۲۱۶، ح ۴۱؛ محدث نوری، مستدرک الوسائل، ج ۱۰، ص ۳۶۸، ح ۱۲۱۹۶
- ↑ محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، ج ۵۷، ص ۲۱۲، ح ۲۲
- ↑ محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، ج ۵۷، ص ۲۱۲، ح ۲۳
- ↑ سلیمیان، خدامراد، فرهنگنامه مهدویت، ص ۳۴۶ - ۳۴۹.
- ↑ بحار الانوار، ج ۶۰، ص ۲۱۷.
- ↑ بحار الانوار، ج ۶۰، ص ۲۱۷.
- ↑ بحار الانوار، ج ۶۰، ص ۲۱۳.
- ↑ بحار الانوار، ج ۶۰، ص ۲۱۳؛ سفینة البحار، ج ۲، ص ۴۴۵.
- ↑ بحار الانوار، ج ۶۰، ص ۲۱۸.
- ↑ بحار الانوار، ج ۶۰، ص ۲۱۶ و ۲۱۸.
- ↑ بحار الانوار، ج ۶۰، ص ۲۱۶.
- ↑ نشریه موعود، شماره ۳۲، ص ۷۴.
- ↑ نشریه موعود، شماره ۳۲، ص ۷۲.
- ↑ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۵۶۷.
- ↑ بحار الانوار، ج ۶۰، ص ۲۱۸ و ۲۱۶ و یأتی، ص ۵۷۸ و ۵۸۰.
- ↑ بحار الانوار، ج ۶۰، ص ۲۱۷.
- ↑ بحار الانوار، ج ۶۰، ص ۲۱۷.
- ↑ همان، ص ۲۱۳.
- ↑ بحار الانوار، ج ۶۰، ص ۲۳۱.
- ↑ بحار الانوار، ج ۶۰، ص ۲۲۸.
- ↑ بحار الانوار، ج ۶۰، ص ۲۱۵ و ۲۲۸.
- ↑ بحار الانوار، ج ۶۰، ص ۲۱۴.
- ↑ بحار الانوار، ج ۶۰، ص ۲۱۶.
- ↑ آنگاه که زمان یکی از دو وعده ما فرا رسید، بندگان بسیار نیرومند را به سوی آنان فرستادیم که خانه به خانه دنبال آن ستمگران بگردند، و به یقین این وعده‌ای است که روی خواهد داد؛ سوره اسراء، آیه: ۵.
- ↑ بحار الانوار، ج ۶۰، ص ۲۱۶.
- ↑ ر.ک: سید حسنی.
- ↑ حیدرزاده، عباس، فرهنگنامه آخرالزمان. ص ۵۰۳.
[[رده:قم