ظهور امام مهدی: تفاوت میان نسخه‌ها
| خط ۳۱: | خط ۳۱: | ||
:۳. [[آشکار]] شدن [[دولت حق]]: [[امیر مؤمنان علی]]{{ع}} در خطبه‌ای فرمود: {{متن حدیث|"… سَیُحِق اللهُ الْحَق بِکَلِمَاتِهِ وَ یَمْحَقُ الْبَاطِلَ‌ها ها طُوبَی لَهُمْ عَلَی صَبْرِهِمْ عَلَی دِینِهِمْ فِی حَالِ هُدْنَتِهِمْ وَ یَا شَوْقَاهْ إِلَی رُؤْیَتِهِمْ فِی حَالِ ظُهُورِ دَوْلَتِهِمْ… "}}<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۳۳۵، ح۳.</ref>؛ [[خدا]] هم با کلمات خود ([[ائمه]] یا [[آیات قرآن]] و یا تقدیر خود) [[حق]] را ثابت کند و [[باطل]] را از میان ببرد. آه آه، خوشا به حالشان که در زمان [[صلح]] و [[آرامش]]، بر دینشان [[شکیبایی]] ورزیدند، هان از [[اشتیاق]] به دیدارشان در [[زمان ظهور]] دولتشان…. | :۳. [[آشکار]] شدن [[دولت حق]]: [[امیر مؤمنان علی]]{{ع}} در خطبه‌ای فرمود: {{متن حدیث|"… سَیُحِق اللهُ الْحَق بِکَلِمَاتِهِ وَ یَمْحَقُ الْبَاطِلَ‌ها ها طُوبَی لَهُمْ عَلَی صَبْرِهِمْ عَلَی دِینِهِمْ فِی حَالِ هُدْنَتِهِمْ وَ یَا شَوْقَاهْ إِلَی رُؤْیَتِهِمْ فِی حَالِ ظُهُورِ دَوْلَتِهِمْ… "}}<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۳۳۵، ح۳.</ref>؛ [[خدا]] هم با کلمات خود ([[ائمه]] یا [[آیات قرآن]] و یا تقدیر خود) [[حق]] را ثابت کند و [[باطل]] را از میان ببرد. آه آه، خوشا به حالشان که در زمان [[صلح]] و [[آرامش]]، بر دینشان [[شکیبایی]] ورزیدند، هان از [[اشتیاق]] به دیدارشان در [[زمان ظهور]] دولتشان…. | ||
*[[اشتیاق]] [[صالحان]] به [[درک زمان ظهور]]: [[درک زمان ظهور]] دارای [[فضیلت]] فراوانی است؛ از این‌رو [[انسان‌های صالح]] در طول [[تاریخ]]، همواره آرزومند حضور در آن دوران بوده‌اند. [[پیشوایان معصوم]]{{ع}} همواره به ارجمندی حضور در آن رخداد بزرگ اشاره می‌کردند. [[امام علی]]{{ع}} در [[روایت]] یاد شده در بحث قبل به این مسئله اشاره فرموده است. [[حضرت]] [[حسین بن علی]]{{ع}} [[نقل]] کرده است: مردی نزد پدرم آمد و از اوصاف [[مهدی]]{{ع}} پرسید. ایشان وقتی صفات او را ذکر کرد، با حالتی سرشار از [[عشق]] و شیدایی، به سینه خود اشاره کرده، آهی کشید و از شدت اشتیاقِ به ایشان، به سینه خود اشاره فرمود<ref>{{متن حدیث|"… وَ أَوْمَأَ بِیدِهِ إِلَی صَدْرِهِ شَوْقاً إِلَی رُؤْیتِهِ"}}؛ نعمانی، الغیبه، ص۲۱۲، ح۱.</ref>. [[ابوبصیر]] از [[امام باقر]]{{ع}} [[نقل]] کرده است: {{متن حدیث|"… فَیَا طُوبَی لِمَنْ أَدْرَکَهُ وَ کَانَ مِنْ أَنْصَارِهِ"}}<ref>نعمانی، الغیبه، ص ۲۳۴، ح۲۲.</ref>؛ پس خوشا به حال آن که او را در می‌یابد و از [[یاران]] اوست. [[ام هانی ثقفیه]] گوید: بامدادی [[خدمت]] سرورم، [[امام محمد باقر]]{{ع}} رسیدم و گفتم:ای آقای من! آیه‌ای از [[کتاب خدا]] بر دلم خطور کرده، مرا پریشان ساخته و [[خواب]] از چشمم ربوده است. فرمود:ای ام هانی! بپرس. پرسیدم:ای سرورم! این قول [[خداوند]]: {{متن قرآن|فَلا أُقْسِمُ بِالْخُنَّسِ ، الْجَوَارِ الْكُنَّسِ}}<ref>تکویر، ۱۵ و ۱۶.</ref>؛ فرمود:ای ام هانی! خوب مسأله‌ای پرسیدی. این، مولودی در آخِرُالزمان است. او [[مهدی]] این [[عترت]] است و برای او [[حیرت]] و غیبتی خواهد بود که اقوامی در آن، [[گمراه]] می‌شوند و اقوامی نیز [[هدایت]] می‌یابند<ref>{{متن حدیث|"فَیاطُوبی لَکِ اِنْ اَدرَکْتِهِ، وَیا طُوبی لِمَنْ اَدرَکَهُ"}}؛ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، باب۳۲، ح۱۴.</ref>؛ خوشا بر تو اگر او را دریابی! و خوشا بر کسی که او را دریابد! کلینی بخش پایانی [[روایت]] را این گونه [[نقل]] کرده است: {{متن حدیث|"ثُم یَظْهَرُ کَالشهَابِ یَتَوَقدُ فِی اللیْلَهِ الظلْمَاءِ فَإِنْ أَدْرَکْتِ زَمَانَهُ قَرتْ عَیْنُکِ"}}<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۳۴۱.</ref>؛ … سپس مانند شعله‌ای در شب تاریک فروزان می‌شود، اگر زمان او را [[درک]] کنی، چشمت روشن می‌گردد.[[امام صادق]]{{ع}} درباره زمان آن [[حضرت]] فرمود: {{متن حدیث|"فَطُوبَی لِمَنْ أَدْرَکَ ذَلِکَ الزمَان"}}<ref>محمد بن ابراهیم نعمانی، الغیبه، ص۹۰، ح۲۱؛ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج۲، ص۳۳۴، ح۵.</ref>؛ پس خوشا به حال آن که آن زمان را [[درک]] کند. [[امامان معصوم]]{{ع}} با این تعبیرها به بزرگی [[حضرت مهدی]]{{ع}} و [[دوران ظهور]] او را خاطر نشان می‌ساختند<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت ج۳ (کتاب)|درسنامه مهدویت]]، ج۳ ، ص۱۵۵-۱۵۸.</ref>. | *[[اشتیاق]] [[صالحان]] به [[درک زمان ظهور]]: [[درک زمان ظهور]] دارای [[فضیلت]] فراوانی است؛ از این‌رو [[انسان‌های صالح]] در طول [[تاریخ]]، همواره آرزومند حضور در آن دوران بوده‌اند. [[پیشوایان معصوم]]{{ع}} همواره به ارجمندی حضور در آن رخداد بزرگ اشاره می‌کردند. [[امام علی]]{{ع}} در [[روایت]] یاد شده در بحث قبل به این مسئله اشاره فرموده است. [[حضرت]] [[حسین بن علی]]{{ع}} [[نقل]] کرده است: مردی نزد پدرم آمد و از اوصاف [[مهدی]]{{ع}} پرسید. ایشان وقتی صفات او را ذکر کرد، با حالتی سرشار از [[عشق]] و شیدایی، به سینه خود اشاره کرده، آهی کشید و از شدت اشتیاقِ به ایشان، به سینه خود اشاره فرمود<ref>{{متن حدیث|"… وَ أَوْمَأَ بِیدِهِ إِلَی صَدْرِهِ شَوْقاً إِلَی رُؤْیتِهِ"}}؛ نعمانی، الغیبه، ص۲۱۲، ح۱.</ref>. [[ابوبصیر]] از [[امام باقر]]{{ع}} [[نقل]] کرده است: {{متن حدیث|"… فَیَا طُوبَی لِمَنْ أَدْرَکَهُ وَ کَانَ مِنْ أَنْصَارِهِ"}}<ref>نعمانی، الغیبه، ص ۲۳۴، ح۲۲.</ref>؛ پس خوشا به حال آن که او را در می‌یابد و از [[یاران]] اوست. [[ام هانی ثقفیه]] گوید: بامدادی [[خدمت]] سرورم، [[امام محمد باقر]]{{ع}} رسیدم و گفتم:ای آقای من! آیه‌ای از [[کتاب خدا]] بر دلم خطور کرده، مرا پریشان ساخته و [[خواب]] از چشمم ربوده است. فرمود:ای ام هانی! بپرس. پرسیدم:ای سرورم! این قول [[خداوند]]: {{متن قرآن|فَلا أُقْسِمُ بِالْخُنَّسِ ، الْجَوَارِ الْكُنَّسِ}}<ref>تکویر، ۱۵ و ۱۶.</ref>؛ فرمود:ای ام هانی! خوب مسأله‌ای پرسیدی. این، مولودی در آخِرُالزمان است. او [[مهدی]] این [[عترت]] است و برای او [[حیرت]] و غیبتی خواهد بود که اقوامی در آن، [[گمراه]] می‌شوند و اقوامی نیز [[هدایت]] می‌یابند<ref>{{متن حدیث|"فَیاطُوبی لَکِ اِنْ اَدرَکْتِهِ، وَیا طُوبی لِمَنْ اَدرَکَهُ"}}؛ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، باب۳۲، ح۱۴.</ref>؛ خوشا بر تو اگر او را دریابی! و خوشا بر کسی که او را دریابد! کلینی بخش پایانی [[روایت]] را این گونه [[نقل]] کرده است: {{متن حدیث|"ثُم یَظْهَرُ کَالشهَابِ یَتَوَقدُ فِی اللیْلَهِ الظلْمَاءِ فَإِنْ أَدْرَکْتِ زَمَانَهُ قَرتْ عَیْنُکِ"}}<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۳۴۱.</ref>؛ … سپس مانند شعله‌ای در شب تاریک فروزان می‌شود، اگر زمان او را [[درک]] کنی، چشمت روشن می‌گردد.[[امام صادق]]{{ع}} درباره زمان آن [[حضرت]] فرمود: {{متن حدیث|"فَطُوبَی لِمَنْ أَدْرَکَ ذَلِکَ الزمَان"}}<ref>محمد بن ابراهیم نعمانی، الغیبه، ص۹۰، ح۲۱؛ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج۲، ص۳۳۴، ح۵.</ref>؛ پس خوشا به حال آن که آن زمان را [[درک]] کند. [[امامان معصوم]]{{ع}} با این تعبیرها به بزرگی [[حضرت مهدی]]{{ع}} و [[دوران ظهور]] او را خاطر نشان می‌ساختند<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت ج۳ (کتاب)|درسنامه مهدویت]]، ج۳ ، ص۱۵۵-۱۵۸.</ref>. | ||
==چگونگی ظهور== | |||
*[[ابو خالد کابلی]] از [[امام باقر]]{{ع}} [[روایت]] کند که درباره [[آیه]]: {{متن قرآن|فَاسْتَبِقُواْ الْخَيْرَاتِ أَيْنَ مَا تَكُونُواْ يَأْتِ بِكُمُ اللَّهُ جَمِيعًا}}<ref>"به نیکی‌ها پیشی گیرید، هر کجا باشید خداوند همه شما را بیاورد." بقره، آیه ۱۴۸.</ref> فرمود: {{متن حدیث|"یَعْنِی أَصْحَابَ الْقَائِمِ الثلَاثَمِائَهِ وَ الْبِضْعَهَ عَشَرَ رَجُلًا قَالَ وَ هُمْ وَ اللهِ الْأُمهُ الْمَعْدُودَهُ قَالَ یَجْتَمِعُونَ وَ اللهِ فِی سَاعَهٍ وَاحِدَهٍ قَزَعٌ کَقَزَعِ الْخَرِیفِ…"}}<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۸، ص۳۱۳، ح۴۸۷.</ref>؛ مقصود از نیکی‌ها [[ولایت]] ([[اهل بیت]]{{ع}}) است و مقصود از گفتار خدای تبارک که "هر کجا باشید [[خداوند]] همه شماها را بیاورد"، [[اصحاب حضرت قائم]]{{ع}} هستند که متجاوز از ۳۱۰ مردند، فرمود: و آنهایند به [[خدا]] [[سوگند]] "[[امت معدوده]]" و آنان در یک ساعت گرد می‌آیند مانند پاره‌های ابر پاییز (که گرد هم جمع می‌شوند). [[اسماعیل بن جابر]] از [[امام باقر]]{{ع}} [[روایت]] کرده است: به [[خدا]] قسم! گویی هم اکنون او را می‌بینم که پشت خود را به حجر تکیه داده و از [[خداوند]] وفای [[وعده]] خود را مطالبه کند. آن گاه می‌گوید:ای [[مردم]]! هر کس با من در مورد [[خدا]] محاجه (بحث و گفت وگوی متقابل) نماید، پس من خود سزاوارترین [[مردم]] به [[خداوند]] هستم… سپس به سوی [[مقام]] می‌رود و نزدیک آن، دو رکعت [[نماز]] به جای می‌آورد و از [[خداوند]] وفای به وعده‌اش را درخواست می‌نماید. سپس [[امام باقر]]{{ع}} فرمود: به [[خدا]] قسم! او همان [[مضطر]] است که [[خداوند]] درباره‌اش می‌فرماید: {{متن قرآن|أَمَّن يُجِيبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَيَكْشِفُ السُّوءَ وَيَجْعَلُكُمْ خُلَفَاء الأَرْضِ}}<ref>"یا [کیست] آن کس که درمانده را چون وی را بخواند اجابت می‌کند، و گرفتاری را برطرف می‌گرداند، و شما را جانشینان این زمین قرار می‌دهد؟". نمل، آیه ۶۲.</ref>. این [[آیه]] درباره او و برای او نازل شده است<ref>محمد بن ابراهیم نعمانی، الغیبه، ص۱۸۱.</ref>. [[محمد بن مسلم]] گوید: از [[امام باقر]]{{ع}} شنیدم که می‌فرمود: … در این هنگام است که [[قائم]] ما [[خروج]] کند و چون [[ظهور]] کند به خانه [[کعبه]] تکیه زند و [[سیصد و سیزده]] مرد به گرد او اجتماع کنند و اولین سخن او این [[آیه]] [[قرآن]] است: {{متن قرآن|بَقِيَّةُ اللَّهِ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ}}<ref>"اگر مؤمن باشید، باقیمانده خدا برای شما بهتر است"؛ هود، آیه ۸۶.</ref>؛ سپس می‌گوید: منم [[بقیة الله]] در [[زمین]] و منم [[خلیفه خداوند]] و [[حجت]] او بر شما و هر [[درود]] فرستنده‌ای به او چنین [[سلام]] گوید: {{عربی|"السلَامُ عَلَیْکَ یَا بقیة الله فی ارضه"}}، و چون برای [[بیعت]] ده هزار مرد به گرد او اجتماع کنند [[خروج]] خواهد کرد<ref>صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج۲، ص۳۳۰، ح۱۶؛ و نیز: محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۴۱۱، ح۲.</ref>.<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت ج۳ (کتاب)|درسنامه مهدویت]]، ج۳ ، ص۱۵۵-۱۵۸.</ref>. | |||
*امر به پذیرفتن [[مهدی]]{{ع}}: [[روایات]] آنگاه که سخن از [[ظهور]] آن [[حضرت]] به میان می‌آورد، به [[پیروی]] از او تأکید می‌کند و امتناع کنندگان از این کار را هلاک شونده می‌داند. [[ابو بصیر]] از [[امام صادق]]{{ع}} و او از پدرش [[نقل]] کرده که فرمود: {{متن حدیث|"… إِذَا تَحَرکَ مُتَحَرکُنَا فَاسْعَوْا إِلَیْهِ وَ لَوْ حَبْواً وَ اللهِ لَکَأَنی أَنْظُرُ إِلَیْهِ بَیْنَ الرکْنِ وَ الْمَقَامِ یُبَایِعُ الناسَ…"}}<ref>محمد بن ابراهیم نعمانی، الغیبه، ص۱۹۴، ح۱.</ref>؛ و چون کسی که از طرف ما حرکت می‌کند، فعالیت خود را آغاز نماید؛ به سوی او بشتابید [به هر نحو ممکن]؛ اگر چه بر دست و زانو باشد. به [[خدا]] [[سوگند]]! گویی هم اکنون به او می‌نگرم که میان [[رکن و مقام]] از [[مردم]] [[بیعت]] می‌گیرد<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت ج۳ (کتاب)|درسنامه مهدویت]]، ج۳ ، ص۱۶۴، ۱۶۵.</ref>. | |||
*[[شادمانی]] اهل [[آسمان]] و [[زمین]]: همه هستی از [[نافرمانی]] [[خداوند]] و [[ستم]] به دیگران در [[رنج]] و ناخرسندی اند؛ از این‌رو نه فقط [[انسان‌ها]] که اهل [[آسمان‌ها]] نیز از [[ظهور]] او و برپایی [[عدل و قسط]]، شادمان و [[خشنود]] می‌شوند. [[امیر مؤمنان]]{{ع}} در این‌باره فرمود: {{متن حدیث|"یَفْرَحُ بِخُرُوجِهِ أَهْلُ السمَاوَاتِ وَ سُکانُهَا"}}<ref>محمد بن ابراهیم نعمانی، الغیبه، ص۲۱۴، ح۲.</ref>؛ اهل [[آسمان‌ها]] و ساکنان آن از [[خروج]] او شادمان می‌شوند. [[رسول گرامی اسلام]]{{صل}} فرمود: {{متن حدیث|"أُبَشرُکُمْ بِالْمَهْدِی یُبْعَثُ فِی أُمتِی… یَرْضَی عَنْهُ سَاکِنُ السمَاءِ وَ سَاکِنُ الْأَرْضِ"}}<ref>طوسی، کتاب الغیبه، ص۱۷۸.</ref>؛ شما را مژده می‌دهم به [[مهدی]] که در [[امت]] من برانگیخته می‌شود… و ساکنان [[آسمان]] و [[زمین]] از وی [[خشنود]] باشند. مردگان نیز در عالم [[برزخ]]، از این واقعه بزرگ شادمان می‌شوند و به یکدیگر [[بشارت]] می‌دهند. [[امام علی]]{{ع}} فرمود: {{متن حدیث|"… إِذَا هَز رَایَتَهُ أَضَاءَ لَهَا مَا بَیْنَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ وَ… وَ لَا یَبْقَی مَیتٌ إِلا دَخَلَتْ عَلَیْهِ تِلْکَ الْفَرْحَهُ فِی قَلْبِهِ وَ هُوَ فِی قَبْرِهِ وَ هُمْ یَتَزَاوَرُونَ فِی قُبُورِهِمْ وَ یَتَبَاشَرُونَ بِقِیَامِ الْقَائِمِ"}}<ref>صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ۲، ص۶۵۳، ح۱۷.</ref>؛ و چون پرچمش به اهتزاز درآید، از [[مشرق]] تا [[مغرب]] را تابان می‌کند و… و هر مؤمنی گر چه در [[قبر]] خود باشد شادمان می‌شود، و به [[دیدار]] هم می‌روند، و مژده [[ظهور قائم]] را به یک دیگر می‌دهند<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت ج۳ (کتاب)|درسنامه مهدویت]]، ج۳ ، ص۱۶۷.</ref>. | |||
==[[زمان ظهور امام مهدی]]== | ==[[زمان ظهور امام مهدی]]== | ||
نسخهٔ ۲۱ اوت ۲۰۱۹، ساعت ۱۰:۳۵
متن این جستار آزمایشی است؛ امید می رود در آینده نه چندان دور آماده شود. برای اطلاع از جزئیات بیشتر به بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت مراجعه کنید.
مقدمه
- "ظهور" از نظر لغت به معنای آشکار شدن چیز پنهان است[۱]. نکته مهم در ظهور، مسبوق بودن آن به غیبت است؛ امّا در اصطلاح مهدویت، مقصود، ظاهر شدن حضرت مهدی(ع) پس از پنهان زیستن طولانی، برای قیام و برپایی حکومت عدل جهانی است.
- دوران ظهور را می‌توان به مراحل ذیل تقسیم کرد:
- مرحله نخست: ظهور و آشکار شدن که فقط در اراده و علم الهی است؛
- مرحله بعد: قیام و نهضت به امر الهی و خروج بر ستمگران و مبارزه با دشمنان؛
- و مرحله پایانی: دوران تثبیت و حکومت جهانی است.
روایات مرحله نخست
- زراره می‌گوید از امام باقر(ع) شنیدم که فرمود: "همانا برای قائم غیبتی است پیش از ظهورش .... "[۲]
- امام صادق(ع) نیز درباره ظهور آن حضرت فرمود: "پس چون خداوند سبحانه و تعالی اراده فرمود امر او حضرت مهدی(ع) را ظاهر سازد، به قلب او الهام نماید، پس ظاهر می‌شود و آنگاه به امر الهی قیام می‌کند"[۳].
- گفتنی است که مرحله قیام متأخر بر مرحله ظهور است؛ به این بیان که ابتدا ظهور صورت می‌گیرد و پس از آن با جمع شدن یاران حضرت و آماده شدن دیگر شرایط، آن حضرت قیام می‌فرماید.
روایات قیام آن حضرت
- امام سجاد(ع) فرمود: "آن هنگام که قائم ما قیام کند، خداوند سبحانه و تعالی ترس را از دل شیعیان ما بردارد و .... "[۴].
- امام صادق(ع) نیز فرمود: "قائم در حالی قیام خواهد کرد که بیعت احدی بر گردن او نیست"[۵].
- آنچه گفته شد، بدین معنا نیست که تمام روایاتی که از کلمه قیام و مشتقات آن استفاده کرده، به گونهای دقیق ناظر به مرحله قیام است؛ بلکه در مواردی قیام بر مرحله ظهور حضرت مهدی(ع) نیز تطبیق شده است. اما به طور عمده روایاتی که قیام و مشتقات آن را در بر گرفته، سخن از مرحلهای پس از آغاز ظهور دارد.
- از رسول گرامی اسلام(ص) روایت شده است: "هرگز رستاخیز به پا نگردد، مگر اینکه پیش از آن قائم برای حق از خاندان ما قیام کند"[۶].
- امام باقر(ع) فرمود: " هنگامی که قائم ما قیام کند، خداوند سبحانه و تعالی دستش را بر سر بندگان گذاشته، اندیشههای ایشان جمع می‌گردد"[۷].
- شاید بتوان اختلاف روایات زمان ظهور را نیز با این تقسمبندی رفع نمود؛ به این بیان که برخی روایات ناظر به زمان ظهور و برخی دیگر ناظر به زمان قیام باشد. گفتنی است در پارهای از روایات، از ظهور و قیام حضرت مهدی(ع) با عنوان خروج یاد شده است.
- از امام صادق(ع) نقل شده است که فرمود: "خروج قائم محتوم است"[۸].
- آن حضرت همچنین فرمود: "دنیا به پایان نرسد تا اینکه مردی از خاندان من خروج کند که به حکومت آل داود حکم نماید .... "[۹][۱۰].
ظهور امام مهدی در درسنامه
- از اصطلاحات رایج در فرهنگ مهدویت، واژه "ظهور" است. این کلمه از نظر لغت به معنای آشکار شدن چیزی است که پیش‌تر ظاهر نبوده است[۱۱] و در اصطلاح، ظاهر شدن حضرت مهدی(ع) پس از پنهان زیستن طولانی، برای قیام و بر پایی حکومت عدل جهانی است. افزون بر واژه "ظهور" واژه "بعث" و "قیام" نیز برای ظهور به کار رفته است. "بعث" به معنای فرستادن[۱۲]، برانگیختن و برانگیخته شدن است. این کلمه بیشتر درباره برانگیخته شدن پیامبر خاتم(ص) به کار رفته است؛ اما در بعضی از روایات ظهور و گاهی قیام حضرت مهدی(ص) با این واژه بیان شده است. پیامبر اعظم(ص) فرمود: «"أُبَشِّرُكُمْ بِالْمَهْدِيِّ يُبْعَثُ فِي أُمَّتِي عَلَى اِخْتِلاَفٍ مِنَ اَلنَّاسِ…"»[۱۳]؛ بشارت باد شما را به مهدی که در هنگام اختلاف مردم برانگیخته شود…. طوسی در کتاب الغیبه[۱۴] و اربلی در کتاب کشف الغمه فی معرفه الائمه[۱۵] این روایت را به نقل از ابو سعید خدری نقل کرده‌اند. امام رضا(ع) نیز فرمود: «"… حَتی یَبْعَثَ اللهُ لِهَذَا الْأَمْرِ غُلَاماً مِنا خَفِی الْوِلَادَهِ وَ الْمَنْشَإِ غَیْرَ خَفِی فِی نَسَبِهِ"»[۱۶]؛ تا اینکه خداوند بر این امر جوانی از ما را برانگیزد؛ ولادت و منشأش مخفی و نسبش آشکار است.
- اصطلاح ظهور از نگاه روایات: در روایات معصومین(ع) آن گاه که سخن از "ظهور" به میان می‌آید، بیشتر به آشکار شدن حضرت اشاره دارد؛ اما گاهی به موضوعات دیگری نیز اشاره می‌شود:
- ۱. آشکار شدن امام مهدی(ع) پس از غیبت: امام باقر(ع) در این‌باره فرمود: «"إِن لِلْغُلَامِ غَیْبَهً قَبْلَ ظُهُورِه"»[۱۷]؛ همانا برای قائم، غیبتی است پیش از ظهورش…. امام صادق(ع) در روایتی ظهور وی را به اراده الهی دانسته، می‌فرماید: «"فَإِذَا أَرَادَ اللهُ عَز ذِکْرُهُ إِظْهَارَ أَمْرِهِ نَکَتَ فِی قَلْبِهِ نُکْتَهً فَظَهَرَ فَقَامَ بِأَمْرِ اللهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی"»[۱۸]؛ چون خدای عز ذکره اراده کند که امر او را ظاهر سازد، در دلش نکته‌ای می‌گذارد؛ پس ظاهر می‌شود و به امر خدای تبارک و تعالی قیام می‌کند.
- در باره چگونگی این آشکار شدن سخنی روشن در روایات نیامده است؛ اما از آنجا که این ظهور پایان غیبت دانسته شده، می‌توان این آشکار شدن را طبق روایاتی که به چگونگی غیبت اشاره کرده‌اند، تعریف کرد. برخی روایات غیبت را ناپیدایی دانسته‌اند. بر این اساس ظهور حضرت، به معنای کنار رفتن پرده از مقابل دیدگان مردم و آشکار شدن ناگهانی او است. در حالی که طبق روایات ناشناسی، ظهور به معنای معرفی آن حضرت توسط خودش به مردم است.
- ۲. همه دوران ظهور و آشکار بودن حضرت: امام صادق(ع) فرمود: «"تَوَاصَلُوا وَ تَبَاروا وَ تَرَاحَمُوا فَوَ الذِی فَلَقَ الْحَبهَ وَ بَرَأَ النسَمَهَ لَیَأْتِیَن عَلَیْکُمْ وَقْتٌ لَا یَجِدُ أَحَدُکُمْ لِدِینَارِهِ وَ دِرْهَمِهِ مَوْضِعاً یَعْنِی لَا یَجِدُ عِنْدَ ظُهُورِ الْقَائِمِ(ع) مَوْضِعاً یَصْرِفُهُ فِیهِ لِاسْتِغْنَاءِ الناسِ جَمِیعاً بِفَضْلِ اللهِ وَ فَضْلِ وَلِیهِ"»[۱۹]؛ به یکدیگر بپیوندید و نیکی کنید و نسبت به هم مهربان باشید؛ پس سوگند به آن که دانه را شکافته و جانداران را از نیستی آفرید! روزی فرا می‌رسد که هیچ یک از شما جایی برای درهم و دینارش نمی‌یابد؛ یعنی به هنگام ظهور قائم(ع) محلی که در آن درهم و دینار خود را صرف کند، نمی‌یابد به جهت بی‌نیازی همه مردم که با فضل خدا و ولی او حاصل شده است.
- ۳. آشکار شدن دولت حق: امیر مؤمنان علی(ع) در خطبه‌ای فرمود: «"… سَیُحِق اللهُ الْحَق بِکَلِمَاتِهِ وَ یَمْحَقُ الْبَاطِلَ‌ها ها طُوبَی لَهُمْ عَلَی صَبْرِهِمْ عَلَی دِینِهِمْ فِی حَالِ هُدْنَتِهِمْ وَ یَا شَوْقَاهْ إِلَی رُؤْیَتِهِمْ فِی حَالِ ظُهُورِ دَوْلَتِهِمْ… "»[۲۰]؛ خدا هم با کلمات خود (ائمه یا آیات قرآن و یا تقدیر خود) حق را ثابت کند و باطل را از میان ببرد. آه آه، خوشا به حالشان که در زمان صلح و آرامش، بر دینشان شکیبایی ورزیدند، هان از اشتیاق به دیدارشان در زمان ظهور دولتشان….
- اشتیاق صالحان به درک زمان ظهور: درک زمان ظهور دارای فضیلت فراوانی است؛ از این‌رو انسان‌های صالح در طول تاریخ، همواره آرزومند حضور در آن دوران بوده‌اند. پیشوایان معصوم(ع) همواره به ارجمندی حضور در آن رخداد بزرگ اشاره می‌کردند. امام علی(ع) در روایت یاد شده در بحث قبل به این مسئله اشاره فرموده است. حضرت حسین بن علی(ع) نقل کرده است: مردی نزد پدرم آمد و از اوصاف مهدی(ع) پرسید. ایشان وقتی صفات او را ذکر کرد، با حالتی سرشار از عشق و شیدایی، به سینه خود اشاره کرده، آهی کشید و از شدت اشتیاقِ به ایشان، به سینه خود اشاره فرمود[۲۱]. ابوبصیر از امام باقر(ع) نقل کرده است: «"… فَیَا طُوبَی لِمَنْ أَدْرَکَهُ وَ کَانَ مِنْ أَنْصَارِهِ"»[۲۲]؛ پس خوشا به حال آن که او را در می‌یابد و از یاران اوست. ام هانی ثقفیه گوید: بامدادی خدمت سرورم، امام محمد باقر(ع) رسیدم و گفتم:ای آقای من! آیه‌ای از کتاب خدا بر دلم خطور کرده، مرا پریشان ساخته و خواب از چشمم ربوده است. فرمود:ای ام هانی! بپرس. پرسیدم:ای سرورم! این قول خداوند: ﴿فَلا أُقْسِمُ بِالْخُنَّسِ ، الْجَوَارِ الْكُنَّسِ﴾[۲۳]؛ فرمود:ای ام هانی! خوب مسأله‌ای پرسیدی. این، مولودی در آخِرُالزمان است. او مهدی این عترت است و برای او حیرت و غیبتی خواهد بود که اقوامی در آن، گمراه می‌شوند و اقوامی نیز هدایت می‌یابند[۲۴]؛ خوشا بر تو اگر او را دریابی! و خوشا بر کسی که او را دریابد! کلینی بخش پایانی روایت را این گونه نقل کرده است: «"ثُم یَظْهَرُ کَالشهَابِ یَتَوَقدُ فِی اللیْلَهِ الظلْمَاءِ فَإِنْ أَدْرَکْتِ زَمَانَهُ قَرتْ عَیْنُکِ"»[۲۵]؛ … سپس مانند شعله‌ای در شب تاریک فروزان می‌شود، اگر زمان او را درک کنی، چشمت روشن می‌گردد.امام صادق(ع) درباره زمان آن حضرت فرمود: «"فَطُوبَی لِمَنْ أَدْرَکَ ذَلِکَ الزمَان"»[۲۶]؛ پس خوشا به حال آن که آن زمان را درک کند. امامان معصوم(ع) با این تعبیرها به بزرگی حضرت مهدی(ع) و دوران ظهور او را خاطر نشان می‌ساختند[۲۷].
چگونگی ظهور
- ابو خالد کابلی از امام باقر(ع) روایت کند که درباره آیه: ﴿فَاسْتَبِقُواْ الْخَيْرَاتِ أَيْنَ مَا تَكُونُواْ يَأْتِ بِكُمُ اللَّهُ جَمِيعًا﴾[۲۸] فرمود: «"یَعْنِی أَصْحَابَ الْقَائِمِ الثلَاثَمِائَهِ وَ الْبِضْعَهَ عَشَرَ رَجُلًا قَالَ وَ هُمْ وَ اللهِ الْأُمهُ الْمَعْدُودَهُ قَالَ یَجْتَمِعُونَ وَ اللهِ فِی سَاعَهٍ وَاحِدَهٍ قَزَعٌ کَقَزَعِ الْخَرِیفِ…"»[۲۹]؛ مقصود از نیکی‌ها ولایت (اهل بیت(ع)) است و مقصود از گفتار خدای تبارک که "هر کجا باشید خداوند همه شماها را بیاورد"، اصحاب حضرت قائم(ع) هستند که متجاوز از ۳۱۰ مردند، فرمود: و آنهایند به خدا سوگند "امت معدوده" و آنان در یک ساعت گرد می‌آیند مانند پاره‌های ابر پاییز (که گرد هم جمع می‌شوند). اسماعیل بن جابر از امام باقر(ع) روایت کرده است: به خدا قسم! گویی هم اکنون او را می‌بینم که پشت خود را به حجر تکیه داده و از خداوند وفای وعده خود را مطالبه کند. آن گاه می‌گوید:ای مردم! هر کس با من در مورد خدا محاجه (بحث و گفت وگوی متقابل) نماید، پس من خود سزاوارترین مردم به خداوند هستم… سپس به سوی مقام می‌رود و نزدیک آن، دو رکعت نماز به جای می‌آورد و از خداوند وفای به وعده‌اش را درخواست می‌نماید. سپس امام باقر(ع) فرمود: به خدا قسم! او همان مضطر است که خداوند درباره‌اش می‌فرماید: ﴿أَمَّن يُجِيبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَيَكْشِفُ السُّوءَ وَيَجْعَلُكُمْ خُلَفَاء الأَرْضِ﴾[۳۰]. این آیه درباره او و برای او نازل شده است[۳۱]. محمد بن مسلم گوید: از امام باقر(ع) شنیدم که می‌فرمود: … در این هنگام است که قائم ما خروج کند و چون ظهور کند به خانه کعبه تکیه زند و سیصد و سیزده مرد به گرد او اجتماع کنند و اولین سخن او این آیه قرآن است: ﴿بَقِيَّةُ اللَّهِ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ﴾[۳۲]؛ سپس می‌گوید: منم بقیة الله در زمین و منم خلیفه خداوند و حجت او بر شما و هر درود فرستنده‌ای به او چنین سلام گوید: "السلَامُ عَلَیْکَ یَا بقیة الله فی ارضه"، و چون برای بیعت ده هزار مرد به گرد او اجتماع کنند خروج خواهد کرد[۳۳].[۳۴].
- امر به پذیرفتن مهدی(ع): روایات آنگاه که سخن از ظهور آن حضرت به میان می‌آورد، به پیروی از او تأکید می‌کند و امتناع کنندگان از این کار را هلاک شونده می‌داند. ابو بصیر از امام صادق(ع) و او از پدرش نقل کرده که فرمود: «"… إِذَا تَحَرکَ مُتَحَرکُنَا فَاسْعَوْا إِلَیْهِ وَ لَوْ حَبْواً وَ اللهِ لَکَأَنی أَنْظُرُ إِلَیْهِ بَیْنَ الرکْنِ وَ الْمَقَامِ یُبَایِعُ الناسَ…"»[۳۵]؛ و چون کسی که از طرف ما حرکت می‌کند، فعالیت خود را آغاز نماید؛ به سوی او بشتابید [به هر نحو ممکن]؛ اگر چه بر دست و زانو باشد. به خدا سوگند! گویی هم اکنون به او می‌نگرم که میان رکن و مقام از مردم بیعت می‌گیرد[۳۶].
- شادمانی اهل آسمان و زمین: همه هستی از نافرمانی خداوند و ستم به دیگران در رنج و ناخرسندی اند؛ از این‌رو نه فقط انسان‌ها که اهل آسمان‌ها نیز از ظهور او و برپایی عدل و قسط، شادمان و خشنود می‌شوند. امیر مؤمنان(ع) در این‌باره فرمود: «"یَفْرَحُ بِخُرُوجِهِ أَهْلُ السمَاوَاتِ وَ سُکانُهَا"»[۳۷]؛ اهل آسمان‌ها و ساکنان آن از خروج او شادمان می‌شوند. رسول گرامی اسلام(ص) فرمود: «"أُبَشرُکُمْ بِالْمَهْدِی یُبْعَثُ فِی أُمتِی… یَرْضَی عَنْهُ سَاکِنُ السمَاءِ وَ سَاکِنُ الْأَرْضِ"»[۳۸]؛ شما را مژده می‌دهم به مهدی که در امت من برانگیخته می‌شود… و ساکنان آسمان و زمین از وی خشنود باشند. مردگان نیز در عالم برزخ، از این واقعه بزرگ شادمان می‌شوند و به یکدیگر بشارت می‌دهند. امام علی(ع) فرمود: «"… إِذَا هَز رَایَتَهُ أَضَاءَ لَهَا مَا بَیْنَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ وَ… وَ لَا یَبْقَی مَیتٌ إِلا دَخَلَتْ عَلَیْهِ تِلْکَ الْفَرْحَهُ فِی قَلْبِهِ وَ هُوَ فِی قَبْرِهِ وَ هُمْ یَتَزَاوَرُونَ فِی قُبُورِهِمْ وَ یَتَبَاشَرُونَ بِقِیَامِ الْقَائِمِ"»[۳۹]؛ و چون پرچمش به اهتزاز درآید، از مشرق تا مغرب را تابان می‌کند و… و هر مؤمنی گر چه در قبر خود باشد شادمان می‌شود، و به دیدار هم می‌روند، و مژده ظهور قائم را به یک دیگر می‌دهند[۴۰].
زمان ظهور امام مهدی
محل ظهور امام مهدی
ظهور امام مهدی در موعودنامه
- کلمه "ظهور" نوعاً به‌معنای ظهور شخص امام زمان (ع) مطرح می‌شود و مثلاً به همین معنی "عجل علی ظهورك" گفته می‌شود و البته این مسأله‌ای قطعی و غیرقابل‌انکار است؛ لکن احتمال قوی و جدی دیگری هم وجود دارد که ظهور به‌معنای ظهور امر باشد، نه ظهور شخص. البته ظهور کامل و تام امر، مستلزم ظهور شخص است. یعنی تا شخص ظاهر نشود، امر امت به صورت تمام و کامل ظاهر نمی‌شود، ولی درعین‌حال میان این دو تفاوت‌هایی وجود دارد.
- اصل این تفکر و اندیشه از این‌جا سرچشمه می‌گیرد که ظهور حداقل می‌تواند دو معنا داشته باشد: یک بار به‌معنای طلوع و آشکار شدن و پیدایش بعد از استتار: بدین‌گونه که ظهور را نقطه مقابل خفا بگیریم که نظارت مطلب بیشتر به ظهور شخص می‌باشد، و البته این قابل انکار نیست، و بار دیگر ظهور را از ماده و ریشه "ظهر" معنا کنیم که عبارت از تقویت و پشتوانه یافتن چیزی باشد که ما از آن تعبیر به پیروزی و حاکمیت مقتدرانه می‌نماییم و در این برداشت و نظر، مطالب دیگری به ذهن می‌رسد و نتایج دیگری به دست می‌آید.
- در این بحث، توجه به مشتقات لفظی لغت ظهور، مفید مطالب ارزشمندی است که می‌توان از آن کمک گرفت. اگر ظهور را صفت شخص بگیریم تمام آیات و روایات و ادعیه و زیارات و مناجات‌هایی که در آن‌ها واژه ظهور به کار رفته و استعمال شده است؛ تحقق نیافته و معنی پیدا نمی‌کند، مگر با ظهور شخص امام زمان (ع). زیرا ظهور به‌معنای پیدایش بعد از استتار و خفا استعمال شده است. اما اگر ظهور را به‌معنای پیروزی و سلطه اسلام تعبیر نماییم؛ حتی ممکن است این پیروزی -البته تا حدودی- قبل از ظهور امام زمان (ع) نیز حاصل شود؛ لکن نه به‌گونه‌ای که مستغنی از ظهور آن حضرت باشیم[۴۱][۴۲].
پرسش مستقیم
پرسش‌های وابسته
- معنای ظهور امام مهدی چیست؟ (پرسش)
- پدیده ظهور چیست و حدیث هر صبح و شام منتظر فرج باشید به چه معنا است؟ انتظار دائم و همیشگی داشتن چگونه با علایم وشرایط جمع می‌شود؟ (پرسش)
- آیا لعن بر دشمنان اهل بیت تأثیری در امر ظهور دارد؟ (پرسش)
- ظهور چگونه می‌تواند خاستگاه ارادی داشته باشد؟ (پرسش)
- آیا اخبار مربوط به پرچم‌های سیاه ارتباطی با ظهور امام مهدی دارد؟ (پرسش)
- حادثه اخنس که با ظهور امام مهدی ارتباط دارد چیست؟ (پرسش)
- در چه کتاب‌هایی به ظهور امام مهدی بشارت داده شده است؟ (پرسش)
- آیا نظریه ظهور صغری صحیح است؟ (پرسش)
- نزدیک شمردن ظهور به چه معناست؟ (پرسش)
جستارهای وابسته
- آخر الزمان
- آدینه (جمعه)
- آستانه عسکریین
- آستانه قیامت
- آفتاب پشت ابر (خورشید پشت ابر)
- آینده پژوهی
- آیین جدید دین در عصر ظهور
- اَبدال
- ابوالادیان
- ابوصالح
- ابوالقاسم (امام مهدی)
- اثناعشریه
- احمد (امام مهدی)
- احمد بن اسحاق قمی
- احمد بن هلال کرخی
- احمدیه (قادیانیه)
- اخیار
- ادله رجعت
- اسماعیلیه
- أشراط الساعه
- اصحاب قائم (یاران امام مهدی)(ع)
- اصحاب کهف
- اقامت‌گاه امام مهدی در عصر ظهور (مسجد سهله)
- القاب امام مهدی (ع)
- امامت امام مهدی (ع)
- امامت و مهدویت
- امام حسن عسکری
- امام زمان (صاحب الزمان)
- امام شناسی (مرگ جاهلی)
- امام مهدی از ولادت تا ظهور
- امامیه
- امدادهای غیبی
- امکان رجعت (رجعت)
- امنیت (حکومت جهانی)
- انتظار فرج
- انتقام
- انجمن حجتیه
- انطاکیه
- اوتاد
- اهل سنت و امام مهدی موعود
- اهل سنّت و ولادت امام مهدی (ع)
- اهل کتاب در عصر ظهور
- ایام الله
- ایستادن هنگام شنیدن لقب قائم
- باب (علی محمد شیرازی)
- بابیه (باب)
- باران های پیاپی
- باقریه
- البرهان فی علامات امام مهدی آخر الزمان
- بعثت امام مهدی
- بلالی (محمد بن علی بن بلال)
- بلالیه
- بهائیت
- البیان فی اخبار صاحب الزمان
- بیت الحمد
- بیت المقدس
- بیدا (خسف به بیدا)
- بیعت امام مهدی
- بیعت نامه امام مهدی
- البیعه لله
- پایان تاریخ (آخرالزمان)
- پدر امام مهدی (امام حسن عسکری)
- پدر امام مهدی و اهل سنّت
- پرچم امام مهدی
- پرچم های سیاه
- پیراهن امام مهدی
- تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم
- تاریخ عصر غیبت
- تاریخ غیبت کبرا
- تشرف (ملاقات با امام مهدی
- تکذیب وقت گزاران وقت ظهور
- تَناثُرُ النُّجُوم
- توقیع
- جبرئیل
- جده
- جزیره خضرا
- جزیره خضرا در ترازوی نقد
- جعفر کذاب
- جمعه
- جنگ افزارهای امام مهدی (سلاح امام مهدی)
- حجت
- حجر الاسود
- حدیث غدیر
- حدیث لوح حضرت زهرا (لوح حضرت زهرا)
- حدیث معراج
- حِرْز امام مهدی
- حرمت نام بردن امام مهدی
- حسن شریعی
- حسین بن روح نوبختی
- حسین بن منصور حلاج
- حکومت جهانی
- حکومت صالحان
- حکومت مستضعفان
- حکیمه خاتون
- حیرت
- خاتم الاوصیاء
- خراسانی (خروج خراسانی)
- خردسال ترین پیشوای معصوم (امامت امام مهدی)
- خروج خراسانی
- خروج دابة الاَرض
- خروج دجال
- خروج سفیانی
- خروج سید حسنی
- خروج شعیب بن صالح
- خروج شیصبانی
- خروج عوف سلمی
- خروج امام مهدی (قیام امام مهدی)
- خروج یأجوج (یأجوج و مأجوج)
- خروج یمانی
- خسف به بیداء
- خسوف و کسوف غیرعادی
- خضر
- خلافت موعود
- خورشید پشت ابر
- خطبه قیام
- خورشید مغرب
- خیمه
- دابه الارض (خروج دابه الارض)
- دادگستر جهان
- دانشمندان عامه و امام مهدی موعود
- دجال (خروج دجال)
- در انتظار ققنوس
- در فجر ساحل
- دست بر سر گذاشتن
- دعای افتتاح
- دعای عهد
- دعای ندبه
- دعای سمات
- دوازده امامی (اثناعشریه)
- دولت کریمه (حکومت جهانی)
- دین در آخرالزمان (آخرالزمان)
- دین عصر ظهور
- ذی طوی
- رایات سود (پرچم های سیاه)
- رحلت امام مهدی (فرجام امام مهدی)
- رجعت
- رجعت کنندگان
- رکن و مقام
- رؤیت امام مهدی (ملاقات امام مهدی)
- زبور داود
- زمینه سازان ظهور
- زنان آخرالزمان (آخرالزمان)
- زنان و قیام امام مهدی (یاران امام مهدی)
- زندگی آخرالزمان (آخرالزمان)
- زیارت آل یس
- زیارت ناحیه مقدسه
- زیارت رجبیه
- زیدیه
- سازمان وکالت
- سامرا
- سرداب سامرا
- سلاح امام مهدی
- سفیانی (خروج سفیانی)
- سید حسنی (خروج سید حسنی)
- سیره حکومتی امام مهدی
- سیصد و سیزده
- شاهدان ولادت امام مهدی
- شرایط ظهور
- شرید
- شریعیه
- شعبان
- شعیب بن صالح (خروج شعیب)
- شلمغانیه
- شمائل امام مهدی
- شمشیر امام مهدی (سلاح امام مهدی)
- شهادت امام مهدی (فرجام امام مهدی)
- شیخیه
- شیطان (کشته شدن شیطان)
- شیصبانی (خروج شیصبانی)
- شیعه
- صاحب الامر
- صاحب الدار
- صاحب الزمان
- صاحب السیف
- صاحب الغیبه
- صاید بن صید (خروج دجال)
- صقیل (مادر امام مهدی)
- صیحه آسمانی (ندای آسمانی)
- طالقان
- طرید
- طلوع خورشید از مغرب
- طویل العمر
- طی الارض
- طیبه
- ظهور
- عاشورا
- عبرتایی (احمد بن هلال)
- عثمان بن سعید عمری
- عدد یاران امام مهدی (سیصد و سیزده)
- عدل و قسط (حکومت جهانی)
- العرف الوردی فی اخبار الامام مهدی
- عسکریه
- عصائب
- عصر زندگی
- عقد الدرر فی اخبار المنتظر
- علایم ظهور (نشانه های ظهور)
- علائم قیامت (اشراط الساعه)
- علی بن محمد سمری
- غار انطاکیه (انطاکیه)
- غایب (امام غایب)
- غریم
- غلام
- غیبت (پنهان شدن)
- الغیبه
- غیبت صغرا
- غیبت کبرا
- فترت
- فرید
- فرجام امام مهدی
- فرجام شناسی (آینده پژوهی)
- فضیلت انتظار فرج (انتظار فرج)
- فضیلت منتظران (منتظر)
- فلسفه رجعت (رجعت)
- فلسفه غیبت صغرا (غیبت صغرا)
- فلسفه غیبت (غیبت امام مهدی)
- فواید امام غایب
- فوتوریسم
- قائم
- قادیانیه
- قتل نفس زَکیّه
- قم
- قیامت صغرا (رجعت)
- قیام های پیش از ظهور
- کتاب الغیبه للحجه
- کشته شدن شیطان
- کمال الدین و تمام النعمه
- کوفه
- کنیه امام مهدی (ابوالقاسم)
- کوه رَضْوی
- کیسانیه
- لباس امام مهدی (پیراهن امام مهدی)
- لوح حضرت زهرا
- مادر امام مهدی
- متمهدی (مدعیان مهدویت)
- مثلث برمودا (جزیره خضرا)
- محدَّث
- محل بیعت امام مهدی (رکن و مقام)
- محل ظهور امام مهدی (مسجد الحرام)
- محل قتل نفس زکیه (رکن و مقام)
- محمد
- محمد بن عثمان بن سعید عمری
- محمد بن علی بن هلال
- محمد بن علی شلمغانی
- محمد بن نصیر نمیری
- محمدیه
- مدعیان بابیت
- مدعیان مهدویت
- مرجع تقلید
- مردان آخرالزمان (آخرالزمان)
- مرکز حکومت امام مهدی (مسجد کوفه)
- مرگ جاهلی
- مرگ سرخ
- مرگ سفید
- مستضعف
- مسجد جمکران
- مسجد الحرام
- مسجد سهله
- مسجد صاحب الزمان (مسجد جمکران)
- مسجد کوفه
- مصلای جمعه و جماعات در عصر ظهور (مسجد کوفه)
- مضطر
- معجم احادیث الامام المهدی
- معمرین
- مغیریه
- مقتدای مسیح
- مکیال المکارم فی فواید الدعاء للقائم
- ملاحم و فتن
- ملاقات با امام مهدی
- ملیکه (مادر امام مهدی)
- منتخب الاثر
- منتظِر
- منتَظَر
- منتقم
- منصور
- موتور
- موسویه
- موعود مسیحیت
- موعود یهود
- مهدی
- مهدی سودانی
- مهدی موعود
- مهدویت
- ممهدون (زمینه سازان ظهور)
- مهدویت پژوهی (آینده پژوهی)
- امام مهدی شخصی و امام مهدی نوعی
- مهدیه
- میراث دار پیامبران
- ناحیه مقدسه
- نام های حضرت محمد (احمد)
- ناووسیه
- نجبا
- ندای آسمانی
- نرگس (مادر امام مهدی)
- نزول عیسی
- نشانه های آخرالزمان (آخرالزمان
- نشانه های ظهور
- نفس زکیه
- نماز امام زمان
- نواب خاص
- نیابت خاص
- نیابت عام
- نیمه شعبان
- وقاتون (وقت ظهور)
- وقت ظهور
- وقت معلوم
- وکلای امام مهدی
- ولادت امام مهدی
- ولایت فقیه
- ولی فقیه
- همسر و فرزند امام مهدی
- هیبت امام مهدی
- یأجوج و مأجوج
- یاران امام مهدی
- یالثارات الحسین
منابع
پانویس
با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:
- ↑ خلیل بن احمد، العین، ج ۴، ص ۳۷
- ↑ شیخ صدوق، علل الشرایع، ج ۱، ص ۲۴۶، ح ۹؛ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۳۳۲، ح ۲۷۴
- ↑ نعمانی، الغیبة، ص ۱۸۷، ح ۴۰
- ↑ «" إِذَا قَامَ قَائِمُنَا أَذْهَبَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ عَنْ شِيعَتِنَا الْعَاهَةَ "»، شیخ صدوق، الخصال، ج ۲، ص ۵۴۱، ح ۱۴
- ↑ نعمانی، الغیبة، ص ۱۹۱، ح ۴۵
- ↑ شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا علیه السّلام، ج ۲، ص ۵۹، ح ۲۳۰
- ↑ «" إِذَا قَامَ قَائِمُنَا، وَضَعَ اللَّهُ يَدَهُ عَلى رُؤُوسِ الْعِبَادِ، فَجَمَعَ بِهَا عُقُولَهُمْ "»، محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج ۱، ص ۲۵، ح ۲۱
- ↑ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۴۵۴، ح ۴۶۱
- ↑ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج ۱، ص ۳۹۷، ح ۲
- ↑ سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۲۹۸ - ۳۰۱.
- ↑ خلیل بن احمد فراهیدی، کتاب العین، ج۴، ص۳۷.
- ↑ خلیل بن احمد فراهیدی، کتاب العین، ج۲، ص۱۱۲.
- ↑ احمد بن حنبل، مسند احمد، ج۳، ص۳۷.
- ↑ طوسی، کتاب الغیبه، ص۱۷۸.
- ↑ اربلی، کشف الغمه فی معرفه الائمه، ج۲، ص۴۷۱.
- ↑ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۳۴۱، ح۲۵؛ ج۳، ص۵۰۳.
- ↑ صدوق، علل الشرایع، ج۱، ص۲۴۶، ح۹؛ طوسی، کتاب الغیبه، ص۳۲۹، ح۲۷۴.
- ↑ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۳۴۳، ح۳۰؛ محمد بن ابراهیم نعمانی، الغیبه، ص۱۸۷، ح۴۰؛ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج۲، ص۳۴۹، ح۴۲.
- ↑ نعمانی، الغیبه، ص۱۵۰؛ طوسی، کتاب الغیبه، ص۱۴؛ شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۱۸، ص۳۸۲.
- ↑ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۳۳۵، ح۳.
- ↑ «"… وَ أَوْمَأَ بِیدِهِ إِلَی صَدْرِهِ شَوْقاً إِلَی رُؤْیتِهِ"»؛ نعمانی، الغیبه، ص۲۱۲، ح۱.
- ↑ نعمانی، الغیبه، ص ۲۳۴، ح۲۲.
- ↑ تکویر، ۱۵ و ۱۶.
- ↑ «"فَیاطُوبی لَکِ اِنْ اَدرَکْتِهِ، وَیا طُوبی لِمَنْ اَدرَکَهُ"»؛ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، باب۳۲، ح۱۴.
- ↑ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۳۴۱.
- ↑ محمد بن ابراهیم نعمانی، الغیبه، ص۹۰، ح۲۱؛ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج۲، ص۳۳۴، ح۵.
- ↑ سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، ج۳ ، ص۱۵۵-۱۵۸.
- ↑ "به نیکی‌ها پیشی گیرید، هر کجا باشید خداوند همه شما را بیاورد." بقره، آیه ۱۴۸.
- ↑ محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۸، ص۳۱۳، ح۴۸۷.
- ↑ "یا [کیست] آن کس که درمانده را چون وی را بخواند اجابت می‌کند، و گرفتاری را برطرف می‌گرداند، و شما را جانشینان این زمین قرار می‌دهد؟". نمل، آیه ۶۲.
- ↑ محمد بن ابراهیم نعمانی، الغیبه، ص۱۸۱.
- ↑ "اگر مؤمن باشید، باقیمانده خدا برای شما بهتر است"؛ هود، آیه ۸۶.
- ↑ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ج۲، ص۳۳۰، ح۱۶؛ و نیز: محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج۱، ص۴۱۱، ح۲.
- ↑ سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، ج۳ ، ص۱۵۵-۱۵۸.
- ↑ محمد بن ابراهیم نعمانی، الغیبه، ص۱۹۴، ح۱.
- ↑ سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، ج۳ ، ص۱۶۴، ۱۶۵.
- ↑ محمد بن ابراهیم نعمانی، الغیبه، ص۲۱۴، ح۲.
- ↑ طوسی، کتاب الغیبه، ص۱۷۸.
- ↑ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ۲، ص۶۵۳، ح۱۷.
- ↑ سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، ج۳ ، ص۱۶۷.
- ↑ نشریه موعود، شماره ۱۱ و ۱۰، ص ۴۹.
- ↑ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۴۷۵.