ویژگی‌های منتظران راستین امام مهدی چیست؟ (پرسش)

ویژگی‌های منتظران راستین امام مهدی چیست؟
موضوع اصلی	بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت
مدخل بالاتر	مهدویت / غیبت امام مهدی / وظایف و تکالیف مسلمانان در عصر غیبت
مدخل اصلی	ویژگی‌ منتظران راستین

ویژگی‌های منتظران راستین امام مهدی چیست؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث مهدویت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی مهدویت مراجعه شود.

پاسخ جامع اجمالی

• به طورکلی ویژگی‌های منتظران راستین را می‌توان این‌گونه بر شمرد:
  • نخست: ویژگی‌های منتظران راستین بر اساس ساحت ها و زمینه های زندگی فرد و جامعه:

1. ویژگی‌های فکری و اعتقادی منتظران (ویژگی‌های علمی و معرفتی)؛
2. ویژگی‌های روحی و روانی منتظران (ویژگی‌های معنوی و عرفانی)؛
3. ویژگی‌های اخلاقی و تربیتی منتظران؛
4. ویژگی‌های سیاسی منتظران؛
5. ویژگی‌های اقتصادی منتظران؛
6. ویژگی‌های نظامی و انتظامی منتظران؛
7. ویژگی‌های تبلیغاتی منتظران؛
8. ویژگی‌های بین‌المللی منتظران.

پاسخ‌ها و دیدگاه‌های متفرقه

 با کلیک بر «ادامه مطلب» پاسخ باز و با کلیک بر «نهفتن» بسته می‌شود:  

۱. آیت‌الله شهید صدر؛

سید محمد صدر آیت‌ الله شهید سید محمد صدر در کتاب «تاریخ غیبت کبری» در این‌باره گفته‌ است: «هیچ فردی به حد مطلوب از انتظار نمی‌‏رسد، مگر اینکه دارای سه ویژگی همراه با هم باشد، که عبارتند از: عناصر عقیدتی و روحی و رفتاری، که اگر این سه نباشند برای انتظار مفهومی راستین نمی‌‏توان یافت و از آن فقط یک انحراف روحی و نفسانی باقی می‏‌ماند که مبتنی بر همان منطق کسانی است که به حضرت موسی خطاب کرده و گفتند: «تو همراه با خدای خودت بروید و بجنگید، ما اینجا نشسته‏‌ایم». این همان عقیده نادرستی است که برای انسانیت درخواست و آرزوی نیکی و خیر شود، بدون اینکه کاری و تلاشی در راه استقرار آن انجام گیرد. نخستین عنصر: جنبه عقیدتی:‏ این مسأله در نتیجه سه امر مبرهن می‏‌شود: امر اول: اعتقاد داشتن به اینکه هدف خداوند، اصلاح همگی بشریت است، و در آینده عدل مطلق سراسر زندگی بشر را فرا خواهد گرفت، و اینکه وعده خداوند در قرآن مجید و آنچه که هدف خدایی به آن تعلق گرفته، تخلف‏ناپذیر است. برهان و دلیل این مطلب را در گذشته آوردیم. امر دوم: اعتقاد به اینکه آن رهبر پیروز در آن روز موعود، حضرت مهدی (ع) می‌‏باشد، چنانکه اخبار و روایات شیعه و سنی در این مورد به حد تواتر رسیده، بلکه بیش از حد تواتر است. و دانستیم که ثبوت مفهوم روایت متواتر بدیهی و ضروری است. امر سوم: اعتقاد به اینکه آن رهبر پیروز، حضرت محمد بن الحسن العسکری (ع) است که اعتقاد به او از ضروریات مذهب امامیه است، و اخبار و روایات فراوانی در مجموعه‌‏های خبری و روائی شیعه در این باره نقل شده است، وعده زیادی از متفکران و اندیشمندان بزرگ اهل سنت، همچون ابن عربی در فتوحات مکیه و قندوزی در ینابیع الموده، و حموینی در فرائد السمطین، و گنجی در کتاب بیان، با آنها هم عقیده می‏‌باشند. کسانی که به این امور سه‌‏گانه معتقدند، گرچه مختصر اختلافی در بعضی از جزئیات با یکدیگر دارند، لکن ما در بخش برنامه‏ریزی الهی متذکر این نکته شدیم که دو امر اول به امر سوم برمی‏‌گردند، و نتیجه و حاصل آن دو نیز همان امر سوم خواهد شد. بنابراین می‌‏شود بدون هیچ‏گونه اختلاف و تضادی به هر سه امر معتقد شد و آنها را باور داشت. عنصر دوم: جنبه روحی و نفسانی انتظار: این مطلب از دو امر اصلی و اساسی تشکیل می‌‏شود: امر اول: استعداد و آمادگی کامل برای تحقیق یافتن و پیاده شدن عدالت کامل، به طوری که اگر هم جزء دعوت کنندگان و ایثارگران در راه آن حضرت نیست، ولی حد اقل فردی شایسته برای پذیرش دعوت آن حضرت باشد. امر دوم: آغاز و شروع تحقق عدالت کامل جهانی و دمیدن سپیده فجر ظهور را در هر لحظه و ساعتی منتظر باشد؛ زیرا گفتیم که ظهور حضرت به دست خدا و تحت اراده الهی است، و هیچ کس نمی‌‏تواند برای آن وقت و ساعتی تعیین کند، و هر لحظه احتمال آن هست که خداوند اراده ظهور آن حضرت را بفرماید، به علاوه روایاتی در این باره آمده است که ظهور آن حضرت ناگهانی و بدون مقدمه خواهد بود. (در آینده بخشی از آن روایات را نقل خواهیم کرد.) این احساس و آگاهی، ممکن است بر طبق هر یک از امور سه‏‌گانه‌‏ای که در عنصر اول ذکر کردیم ایجاد شود، چنانکه در صورت اجتماع هر سه امر در یک شخص نیز ممکن است این آگاهی به وجود آید و تحقق پذیرد. این احساس و آگاهی، برای روان و جان او موجب پاکی و خوشی است؛ زیرا در این صورت خود را در مقابل خویشتن خود و جامعه و امت خود مسئول می‌‏بیند و به زودی در روز رستاخیز جهانی حضرت، از لابلای مشکلات و سختی‌ها و ستم‌ها و بیدادها بیرون آمده و جلوه‏گری می‏‌کند. وقتی احساس و آگاهی به این دو امر در روان کسی به حد کمال برسد، و به عبارت دیگر عنصر دوم در او تحقق یابد، به آسانی و سادگی می‌‏تواند وارد مرحله سوم شود و عنصر سوم را تحقق بخشد. عنصر سوم: جنبه رفتاری و عملی انتظار: اگر کسی بخواهد نمونه یک منتظر راستین باشد، باید پیوسته خود را پایبند احکام الهی نموده و دستورات خداوند را بر دیگر علاقه‏‌های فردی و کارها و گفتارهای شخصی ترجیح دهد، و پیروی راستین برای حق و هدایت الهی باشد. در این صورت دستاورد او اراده‏ای قوی و نیرومند و اخلاصی راستین خواهد شد که او را آماده تشرف به حضور حضرت و پذیرش پاره‏‌ای از مسئولیت‌های روز موعود می‌‏نماید. این رفتار برای هر کسی که ایمان به آن روز شکوهمند دارد، لازم و ضروری است، به هر اندازه که ایمان و اعتقاد داشته باشد، و اگر به تمام آن خصوصیات معتقد باشد، چنین رفتاری لازمتر است؛ به ویژه برای آن گروه از مسلمانانی که با دلیل و برهان برایشان ثابت شده است که حضرت مهدی نقشه عدالت جهانی و کامل خود را بر اساس دستورات دیانت مقدسه اسلام پایه‏ریزی خواهد کرد. و اما آن مسلمان شیعه‌‏ای که می‌‏داند امام و پیشوایش همزمان با اوست، و اعمال و رفتارش در معرض دید حضرت است و هر لحظه ممکن است به او بنگرد و کارهای زشت او باعث ناراحتی و تأسف حضرت می‌‏شود، او علاوه بر آنکه خود را آماده روز ظهور می‌‏کند، خود را در محضر آن حضرت دیده و در حضور او مسئولیت دارد و در تمام دوران زندگی مواظب است یک لحظه هم از فرمان آن حضرت سرپیچی نکند. این احساس خود موجب می‏‌شود که انسان زودتر به آن حد و درجه مطلوب برسد، که پیروزی در امتحان و آزمایش الهی و آمادگی برای روز موعود است.

۲. آیت‌الله فاضل لنکرانی؛

محمد جواد فاضل لنکرانی آیت الله محمد جواد فاضل لنکرانی، در کتاب «گفتارهای مهدوی» در این‌باره گفته است: «یکی از عناوین مهم معرفتی در فرهنگ دینی، مسأله انتظار است که نباید آن را به عنوان یک امر متوسط و معمولی و یا در ردیف سایر مستحبات و اعمال مستحبی قرار داد؛ زیرا در منابع معرفتی اسلامی از جمله آیات، روایات و سیره پیامبر اکرم (ص) و ائمه طاهرین (ع)، انتظار یکی از ضرورت‌های ایمانی هر مؤمنی در طول تاریخ دینی بشریت بوده است. در تبیین این مطلب، توجه به نکات ذیل اهمیت دارد. نکته اول: تبیین دلائل انتظار واقعی از منظر قرآن: استدلال به آیه صد و پنج انبیاء؛ خداوند متعال در آیه شریفه یکصد و پنجم سوره مبارکه انبیاء می‌فرماید: ﴿وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِن بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ﴾ به عبارت دیگر، سؤال این است که آیا خداوند تبارک و تعالی فقط به عنوان یک خبر، وراثت صالحین بر زمین را در قرآن کریم مطرح می‌‌کند یا خیر؟ یعنی آیا این آیه شریفه، صرفاً بر این مطلب دلالت دارد که خدا در کتاب زبور بعد از کتاب ذکر(تورات)، نوشته است که صالحین وارث زمین هستند و دیگر هیچ. پاسخ این است که این مطلب، یک اخبار صرف نیست، بلکه اخبار از وقوع یک واقعیت حتمی در جهان است؛ واقعیتی که تمام انبیاء عظام الهی (ع) وعده ظهور آن را داده‌اند. وعده ظهور یک مصلح کل و منجی صالح در روی زمین. وعده تحقق غایت خلقت در روزی خاص و با شکوه. آری، بعثت یکایک انبیاء بزرگوار الهی (ع) برای این بود که هر یک از ایشان، بخشی از دین را برای مردم زمان خود بازگو کنند و در این خلال، به امت خویش متذکر می‌شدند که نه پیام‌رسانی آن‌ها تمام حقیقیت دین است و نه عمل مردم بر طبق آن پیام‌ها، غایت خلقت و مطلوب نهایی خداوند متعال به حساب می‌آید؛ بلکه قرار است که حقیقت دین، غایت خلقت و مطلوب نهایی خداوند در یک زمان خاصی در روی زمین محقق شود. استدلال به آیه شریفه نهم صف؛ خداوند متعال در این آیه شریفه می‌فرماید: ﴿هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَلَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ﴾ مطابق این آیه شریفه، خداوند متعال رسول خویش را با بینات و هدایت‌ها و معجزات و کتاب و اینها فرستاد تا تمام دین را برای تمام بشر حاکم گرداند. البته میان مفسرین در این‌که منظور از کلمه "کله" کل دین است یا کل بشر، اختلاف است، ولی هر دو نظر، مطلوب است. زیرا بدیهی است که کل دین برای کل بشر، در زمان هیچ‌یک از پیامبران الهی (ع)، حتی در زمان رسول خدا (ص) و ائمه طاهرین (ع) واقع نشده است، ولی ‌به تصریح نصوص معتبر و شواهد مقبول، تمام انبیاء معظم (ع) حتی پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع) از ابتدا به دنبال تحقق این هدف نهایی و مقدس بودند. به عبارت دیگر، تمام آن ذوات مقدسه، جزو منتظرین واقعی بوده‌اند. یعنی همان طور که انبیاء گذشته به نبوت پیامبر ختمی مرتبت (ص) بشارت می‌‌دادند، همان‌طور مغز اصلی این بشارت، ظهور حضرت حجت (ع) بوده است؛ بدین بیان که پیام اصلی بشارت تمامی پیامبران الهی (ع) این بوده است، که بعد از ظهور آخرین پیامبر خدا (ص) یکی از اولاد او که در میان تمام انبیاء (ع) معین و مشخص بوده که او از میان اولاد پیامبر خاتم (ص) مصلح کل است، ظهور خواهد نمود و جهان را پر از عدل و داد خواهد کرد. نتیجه این‌که، مسئله انتظار یکی از عمیق‌ترین مفاهیم دینی در میان تمامی ادیان الهی و از دقیق‌ترین مباحث الاهیاتی و آخرالزمانی است و لذا نمی‌‌توان آن را همانند یک عمل مستحبی دانست و یا در کنار یکی از مستحبات به حساب آورد. نکته دوم: بایسته‌های انتظار واقعی از منظر روایات؛ آن‌طور که از روایات برداشت می‌شود، ایمان بدون انتظار، ایمان کاملی نیست؛ یعنی مؤمن بدون این‌که منتظر باشد، قطعاً به ایمان خویش توجه عمیقی نداشته و نخواهد داشت. یعنی ویژگی: ایمان بدون انتظار: این گونه است که انسان، به حداقل‌ها می‌اندیشد و قائل است که، تنها باید ایمان خویش را حفظ کرده و واجبات و محرمات را رعایت نماید؛ در این صورت روشن است که قطعاً انتظار در چنین افرادی، باعث تحرک و جنب و جوش نمی‌شود. ولی ویژگی: ایمان به همراه انتظار: این‌گونه است که انسان، به حداکثرها فکر می‌کند و معتقد است که: نه تنها باید ایمان خویش را حفظ کرده و واجبات و محرمات را رعایت نماید، بلکه به عنوان یک مسلمان و مؤمن، باید به دنبال تحقق مقصود خداوند متعال از خلقت آسمان‌ها و زمین و ارسال رسل و انزال کتب باشد و امیدوار به رویت آن روز به اصلاح خود و جامعه می‌پردازد؛ در این صورت بدیهی است که، انتظار در چنین انسانی، باعث تحرک و جنب و جوش می‌شود و هرگز او را آرام نمی‌‌گذارد. آری، انتظاری را که دین مبین اسلام از مسلمان و مؤمن می‌خواهد همین گونه انتظار است، نه انتظاری که انسان را منزوی کرده و بی‌اطلاع از اقدامات ضد دینی شیاطین نگه دارد و بدین روست که در روایات از قول پیامبر اکرم (ص) آمده است: «أَحَبَّ الْأَعْمَالِ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ انْتِظَارُ الْفَرَجِ؛ أَفْضَلُ‌ أَعْمَالِ‌ أُمتِی‌ انْتِظَارُ الْفَرَجِ؛ انْتِظَارُ الْفَرَجِ‌ عِبَادَةٌ؛ أَفْضَلُ‌ الْعِبَادَةِ انْتِظَارُ الْفَرَجِ؛ أَفْضَلُ‌ جِهَادِ أُمتِی‌ انْتِظَارُ الْفَرَجِ». و یا این تعبیری که در کلمات امیرالمؤمنین (ع) هست که فرمودند: «انْتَظَرُوا الْفَرَجَ‌ وَ لا تَیأَسُوا مِنْ‌ رَوْحِ‌ اللهِ‌ فَإِن أَحَب الْأَعْمَالِ إِلَی اللهِ عَز وَ جَل انْتِظَارُ الْفَرَجِ» البته ممکن است گفته شود که رَوح الله بر خود حضرت حجت (ع) اطلاق می‌‌شود همچنان‌که مشهور فقهاء چنین فرموده‌اند، ولی به نظر می‌رسد خود فرج و ظهور، رَوح الله است؛ یعنی حقیقت و هدف اصلی خدای تبارک و تعالی در آن زمان، ظهور است. و یا امیرالمؤمنین (ع) در کلامی دیگر فضیلت منتظر را همچون شهید در راه خدا تشبیه کرده و می‌فرماید: «الْمُنْتَظِرُ لِأَمْرِنَا کالْمُتَشَحطِ بِدَمِهِ فِی سَبِیلِ اللهِ» و یا فرمایش امام سجاد (ع) که منتظران را برترین افراد زمان خود معرفی کرده و می‌فرمایند: «إِن أَهْلَ‌ زَمَانِ‌ غَیبَتِهِ‌ الْقَائِلُونَ‌ بِإِمَامَتِهِ الْمُنْتَظِرُونَ لِظُهُورِهِ أَفْضَلُ أَهْلِ کل زَمَان» و یا کلام امام صادق (ع) که منتظران را اولیاء خدا معرفی فرموده و می‌فرمایند: «طُوبَی‌ لِشِیعَةِ قَائِمِنَا الْمُنْتَظِرِینَ‌ لِظُهُورِهِ فِی غَیبَتِهِ وَ الْمُطِیعِینَ لَهُ فِی ظُهُورِهِ أُولَئِک أَوْلِیاءُ اللهِ الذِینَ‌ لا خَوْفٌ عَلَیهِمْ وَ لا هُمْ یحْزَنُون‌» یا روایت دیگری که از امام صادق (ع) نقل شده که فرمودند: «منْ مَاتَ مُنْتَظِراً لِهَذَا الْأَمْرِ کانَ کمَنْ کانَ مَعَ الْقَائِمِ فِی فُسْطَاطِهِ لَا بَلْ کانَ کالضارِبِ بَینَ یدَی رَسُولِ اللهِ (ص) بِالسیفِ» آری انتظاری که در روایات مطرح شده، این نیست که منتظر طبق آن در خانه خود بنشیند و کاری نداشته باشد که بر سر اسلام و مسلمین چه می‌‌آید، یا این نیست که منتظر باید بیگانه باشد از این‌که دشمنان اسلام چه حرکات و تحرکاتی را ضد اسلام تدارک می‌‌بینند. زیرا اساساً در فرهنگ روایی، نام چنین عملی را انتظار نمی‌دانند و یا اصلاً این انتظار، مد نظر اهل بیت (ع) نیست. بله، انتظاری را که امام خمینی در فرمایشاتشان می‌‌فرمودند که: ارزش دارد انسان در مقابل ظلم بایستد و مشتش را گره کند و توی دهنش بزند و نگذارد که این‌قدر ظلم زیاد بشود، این ارزش دارد. ما تکلیف داریم آقا! این‌طور نیست که حالا که ما منتظر ظهور امام زمان(ع) هستیم، پس دیگر بنشینیم در خانه‌هایمان، تسبیح را دست بگیریم و بگوییم: عَجِّلْ عَلَی فَرَجِه "عَجِّل" با کار شما باید تعجیل بشود، شما باید زمینه را فراهم کنید برای آمدن او؛ و فراهم کردن اینکه مسلمین را با هم مجتمع کنید، همه با هم بشوید، إن شاءالله ظهور می‌کند ایشان. همین گونه انتظار است، نه انتظاری که انسان را منزوی کرده و او را بی‌اطلاع می‌خواهد از آن چه بر ضد دین واقع می‌‌شود. بنابراین آن انتظاری که دارای ثواب زیادی است، انتظاری است که منتظر به دنبال تحقق کامل دین، برای تمام بشریت باشد. بله این همان انتظاری است که انسان مؤمن را به تأسیس و تشکیل حکومت اسلامی سوق می‌‌دهد. ‌نکته سوم: آسیب‌ شناسی انتظار و منتظران؛ کسانی که تاریخ معاصر ایران را مطالعه کردند به خوبی می‌دانند که قبل از انقلاب اسلامی، گروهی بودند و هستند که با برداشت‌های سطحی و غلط از برخی روایات، معتقد بودند که باید برای ظهور حضرت مهدی (ع)، فساد را در جامعه اسلامی و انسانی گسترش داد. در حالی‌که این برداشت نه تنها یک ادعای عوامانه از مفاهیم دقیق دینی است، بلکه قویاً به نظر می‌رسد القایی باشد که از ناحیه دشمنان اسلام بر مسلمین وارد شده است؛ زیرا یکی از توطئه‌هایی که دشمنان اسلام دارند، تحریف مفاهیم عمیق و ریشه دار اسلامی است. بله دشمنان اسلام و دشمنان بشریت، به دنبال تحریف مفهوم اصیل انتظاری هستند که همه انبیاء عظام (ع) به دنبال آن بوده‌اند و برای آن مبعوث شدند و به تبع، خود جزو منتظرین واقعی بوده‌اند. شیاطین و دشمنان به خوبی می‌دانند که آن ذوات مقدسه، به معنای صحیح و واقعی کلمه، منتظر بودند؛ منتظر ظهور دین کلی در کل زمین؛ منتظر هدایت همه ابناء بشریت؛ منتظر بلوغ نهایی جامعه از جهت عقل و درک و بالاخره منتظر حاکمیت یکپارچه فضائل اخلاقی بر جامعه انسانی. از این رو همواره به دنبال تحریف مفهوم انتظار بوده و هستند. نکته چهارم: تبیین مراتب انتظار نسبت به منتظران؛ بنابراین طبق بیانی که برای انتظار ذکر شد، منتظر به مقدار درکی که از مفهوم انتظار دارد، در یک تقسیم بندی، دارای مراتب مختلفی است که عبارتند از: مرتبه اول: انتظار رسولان و انبیاء معظم الهی (ع): تمام انبیاء و رسولان الهی (ع) قبل از رسالت حضرت ختمی مرتبت (ص) منتظرند تا خاتم انبیاء (ص) و خاتم اوصیاء (ع) ظهور کند تا رسالت آنان در تمام ابعاد به بار بنشیند؛ مرتبه دوم: انتظار رسول مکرم اسلام (ص): نیز منتظر است تا رسالت انبیاء ماضی (ع) در تمام ابعاد به بار بنشیند؛ مرتبه سوم: انتظار ائمه اطهار (ع): نیز منتظرند تا رسالت نبی مکرم اسلام (ص) و انبیاء ماضی (ع) در تمام ابعاد به بار بنشیند؛ مرتبه چهارم: انتظار علماء، فقهاء و مراجع عظام: که خود یکی از منتظرانی هستند، که قلبشان مالامال از ظهور حضرت خاتم الاوصیاء (ع) است، تا رسالت رسولان و انبیاء معظم الهی (ع) به بار بنشیند؛ مرتبه پنجم: انتظار مردم عادی: نیز منتظر ظهور حضرت بقیة الله الاعظم (ع) هستند تا حضرت مهدی (ع) ظهور کنند و به آمال اولیاء معصوم (ع) و انبیاء معظم الهی (ع) جامه عمل بپوشانند. ‌نکته پنجم: انکشاف آثار واقعی انتظار، پس از زمان ظهور؛ بدیهی است که تحقق کامل حاکمیت دین و کمال دینداری، بعد از زمان ظهور حضرت مهدی (ع) ظاهر می‌شود و این حقیقت انتظار است، خواه اسم آن را مدینه فاضله بگذارند و خواه اسم آن را جامعه پر از عدل و داد بگذارند و یا نام دیگری برای آن انتخاب کنند و این، از خصوصیات دین مبین اسلام است؛ چرا که دین اسلام، دین جامع و کاملی است که تمام ابعاد آن در جامعه زمان ظهور محقق شود. هم‌چنان‌که در برخی از روایات به این واقعیات اشاره شده است و ویژگی‌هایی برای آن دوران بر شمرده شده است که عبارتند از: ویژگی اول: برقراری عدالت و رفع ظلم؛ به عنوان مثال پیامبر اکرم (ص) در تبیین ویژگی آن زمان به عدم وقوع ظلم و برقراری قسط و عدل بین مردم اشاره فرموده و می‌فرمایند:«الْمَهْدِی‌ مِنْ‌ وُلْدِی‌ تَکونُ‌ لَهُ‌ غَیبَةٌ، اذا ظهر یملأ الأرض قسطاً و عدلا کمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً» البته به نظر می‌رسد گسترش عدالت و قسط، تنها یک برگ از زمان ظهور باشد و برگ دیگر آن، این است که در آن موقع، دیگر به کسی ظلم نمی‌‌شود و اساساً به صورت عادی امکان ندارد که انسانی به انسان دیگر ظلم نماید. ویژگی دوم: برقراری نظم و امنیت؛ امام علی (ع) درباره ویژگی آن زمان می‌فرماید: «تَمْشِی‌ الْمَرْأَةُ بَینَ‌ الْعِرَاقِ‌ وَ الشامِ‌ لَا تَضَعُ‌ قَدَمَیهَا إِلا عَلَی نَبَاتٍ وَ عَلَی رَأْسِهَا زَنْبِیلُهَا[زینتها] لَا یهَیجُهَا سَبُعٌ وَ لَا تَخَافُهُ» ویژگی سوم: تکامل انسان از حیث اخلاقی و عقلانی؛ امام باقر (ع) آن زمان را، زمان اوج تکامل انسان از حیث اخلاقی و عقلانی معرفی کرده و می‌فرماید: «إِذَا قَامَ قَائِمُنَا وَضَعَ اللهُ یدَهُ عَلَی رُءُوسِ الْعِبَادِ فَجَمَعَ بِهَا عُقُولَهُمْ وَ کمَلَتْ بِهِ أَحْلَامُهُمْ» ویژگی چهارم: گشایش ابواب علم؛ امام صادق (ع) آن زمان را دوران اطلاع مردم از علوم جدید و گشایش ابواب علم معرفی کرده و می‌فرمایند: «العِلْم سَبْعة و عِشْرون حَرْفاً، فَجَمیع ما جاءت بِه الرُسُل حَرْفان فَلَم یعْرف الناس حتی الیوم غَیرِ الحَرْفین فَإذا قام قائِم أخرج الخَمْسة و العِشْرون فَبثها فی الناس». ویژگی پنجم: محو عصیان و معصیت الهی؛ امام صادق (ع) در تبیین ویژگی‌های آن دوران به عدم انجام گناه در آن زمان که رکن رکین عبودیت الهی است، اشاره فرموده و می‌فرمایند: «وَ لَا یعْصُونَ‌ اللهَ عَز وَ جَل فِی أَرْضِهِ» یعنی آن زمان، زمانی است که تمام نقاط زمین رویش دارد؛ برای این که گناه نمی‌‌شود؛ زیرا بشر به حدی رسیده که دیگر به خویش اجازه گناه نمی‌دهد، هر چند ممکن است مواردی نیز وجود داشته باشد که برخی از افراد گناه ‌‌کنند، لکن سخن در آن است که در آن زمان، نوع بشر به مرحله‌ای می‌رسد که دیگر بین خود و خدا گناه نمی‌کند. ویژگی ششم: اوج تکامل دینی؛ یکی دیگر از ویژگی‌های دوران ظهور، رشد شخصیتی مردم از حیث عبادی است؛ چرا که بشر تا قبل از ظهور، به درستی نمی‌‌تواند خدا را عبادت کند. به عبارت دیگر، در طول تاریخ بشریت، عبادت خدا همواره یکی از متغیراتی بوده که اعصار مختلفی را پشت سر گذارده، تا به زمان رسول خدا (ص) رسیده است. در آن زمان، مسلمین با تربیتی که اسلام به عنوان آخرین دین و نبی مکرم اسلام (ص) به عنوان آخرین پیامبر و ائمه اطهار (ع) به عنوان آخرین هادیان الهی مربی آن بودند، به خوبی توانستند خدا را عبادت کنند؛ عبادتی که در میان شرایع الهی، هیج سابقه‌ای نداشت و برترین نوع عبادت به حساب می‌آمد؛ از این رو، دیگر کسی نمی‌‌تواند مانند مسلمین، خدا را عبادت کند، لکن کامل‌ترین نوع عبادت، در زمان ظهور اتفاق می‌‌افتد، زیرا در آن زمان، همه چیز به خصوص دین و عبادت، در مرحله اعلای خود قرار می‌‌گیرد و این همان امری است که دین مبین اسلام به دنبال آن است. بر این اساس، کسانی که دین را در زمان ظهور، صرفاً امری شخصی و فردی معنا می‌کنند، واقعاً از مفاهیم و مبانی صحیح دینی بی‌اطلاعند. آری انتظاری که همه انبیاء معظم الهی (ع) و پیروان آن‌ها، در طول تاریخ به دنبال آن بودند، صرف انتظار ظهور امام زمان (ع) برای خواندن دو رکعت نماز بیشتر نبوده، بلکه انتظار برای پیاده شدن ابعاد وسیع دین در آن عصر بوده است. یعنی همان انتظاری که انسان را به حرکت و حماسه در راه خدا، به تفکر و تدبر در آیات قرآن، به امر به معروف و نهی از منکر، به فتح قله‌های عقلانی و علمی، به اصلاح و تزکیه نفس و بسیاری از فضائل اخلاقی وادار می‌کند.  بله این انتظار، همان انتظاری است که اسلام، انسان را به آن دعوت می‌کند و واقعاً اگر خطبا و علماء همین بُعد از دین را برای مردم باز گو کنند و به آن‌ها بگویند که اسلام عزیز، چه تعابیر زیبایی نسبت به انتظار و آخر الزمان دارد، حتماً جذب به اسلام و دین می‌‌شوند».

۳. آیت‌الله صافی؛

لطف‌الله صافی گلپایگانی آیت الله لطف‌الله صافی گلپایگانی، به نقل از کتاب «گفتمان مهدویت سخنرانی‌های گفتمان سوم» در این‌باره گفته است: «جامعه منتظر، تمدنش اسلامی و برگرفته از قرآن مجید و براساس: ﴿تَعَالَوْا إِلَى كَلِمَةٍ سَوَاءٍ بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمْ أَلَّا نَعْبُدَ إِلَّا اللَّهَ وَلَا نُشْرِكَ بِهِ شَيْئًا﴾ و ﴿إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ﴾ و «...لَا فَضْلَ لِعَرَبِيٍّ عَلَى عَجَمِي‌...» و هدایت‌های وحیانی و قرآنی است. جامعه منتظر، زنده، قوی و قدرت‌مند، شجاع، صادق، خودکفاء ﴿أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ﴾ و ﴿أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ أَعِزَّةٍ عَلَى الْكَافِرِينَ﴾ در جامعه منتظر، زن و مرد، مسلم و مسلمه، مؤمن و مؤمنه، منتظر و منتظره باهم در تشکل هویت اسلامی تشریک مساعی دارند. در این جامعه، بانوان کرامت ویژه و خاص دارند و با مردان بیگانه اختلاط ندارند. جامعه منتظر، جامعه حجاب و عفت و پارسایی و پرهیز از ملاهی و مناهی است. اینها و ده‌ها ویژگی پسندیده دیگر از امتیازات جامعه منتظر ظهور است. البته هرچه روح انتظار در جامعه بیش‌تر دمیده شده باشد، این امتیازات‌ در آن ظاهرتر است».

۴. آیت‌الله اراکی؛

محسن اراکی آیت الله محسن اراکی، در کتاب «نگاهی به رسالت و امامت» در این‌باره گفته است: «برای پاسخ به این سؤال لازم است به موارد زیر توجه شود: مأموریت امام زمان (ع) ایجاد حکومت عدل جهانی و برچیدن بساط ظلم و بی‌عدالتی، در سراسر جهان است. این مأموریت، تنها به وسیله شخص امام زمان تحقق نمی‌پذیرد، بلکه یاری و نصرت مؤمنین نیز لازم است. در این مأموریت، از امکانات و وسائل عادی استفاده می‌شود و بنا نیست با اعجاز و اعمال خارق‌العاده فوق بشری، به اهداف مورد نظر که در برپایی حکومت عدل جهانی خلاصه می‌شود، دست یافت. با کمی تأمل در این سه مطلب معلوم خواهد شد که کاملترین شکل انتظار عملی امام زمان (ع) تشکیل حکومت اسلامی به رهبری فقیه عادل، آگاه، مدیر و مدبر است؛ زیرا برچیدن بساط ظلم حاکم بر جهان به وسیله امام زمان (ع) و یارانش، به وسیله معجزه صورت نخواهد گرفت، بلکه طبق روش‌های متعارف و جاری در جوامع انسانی و با استفاده از امکانات عادی تحقق می‌پذیرد. و اگر به این نکته توجه کنیم که به طور طبیعی، نهضتی که هدفش براندازی ظلم در سراسر جهان باشد با مقاومت شدید و یکپارچه قوای شرک و ظلم روبرو خواهد شد و کلیه قدرتمندان ظالم و سردمداران جنایت و تبعیض در جامعه بشر، به طور جمعی به مخالفت با آن خواهند پرداخت و از کلیه امکانات خود برای نابودی چنین نهضتی -و لااقل ایجاد مانع بر سر راه پیشرفت آن- استفاده خواهند کرد، این نتیجه به دست خواهد آمد که بدون تشکیل حکومتی با مشخصات زیر، آغاز چنین نهضتی امکان‌پذیر نیست: رهبری آن حکومت، در دست کسی باشد که بتواند به نام امام زمان و به نیابت از او، مردم را رهبری کند تا زمینه برای پذیرش رهبری امام زمان در سطح جهانی، از سوی نیروهای طرفدار عدل و حقیقت فراهم شود. طبیعی است تنها کسی که صلاحیت نیابت از امام زمان (ع) را در زمان غیبت داراست، فقیه عادل کارآمد است. حکومت مزبور بتواند با پیاده کردن نظام اسلامی در همه ابعادش، اذهان عمومی جهانیان را برای پذیرش نظام حکومت اسلامی آماده کند و با ارائه یک نمونه عینی، امکان تحقق ارزش‌های متعالی نظام اسلامی را در عمل به اثبات رساند. حکومت مزبور بتواند امکانات مادی و معنوی مورد نیاز نهضت جهانی ولی عصر (ع) و نیز نیروها و افراد لازم را برای چنین برنامه عظیم و گسترده‌ای فراهم و آنان را برای اجرای مأموریت‌های بزرگ آماده سازد. حکومتی که مشخصات مزبور را دارا باشد، همان حکومت اسلامی به رهبری فقیه آگاه با کفایت است و با تشکیل و حمایت همه جانبه از چنین حکومتی، انتظار عملی و حقیقی امام زمان (ع) تحقق می‌یابد».

۵. آیت‌الله آصفی؛

محمد مهدی آصفی آیت‌الله محمد مهدی آصفی، در کتاب «انتظار پویا» در این‌باره گفته است: «گروه محکم و استوار: نخستین چیزی که در این قشر جلب نظر می‌کند، صلابت، نیرومندی و استواری آنان است. بنابراین آنان قوی و نیرومند هستند و زمین را برای ظهور امام (ع) آماده می‌سازند. محمد بن یعقوب کلینی ذیل آیه‌ ﴿فَإِذَا جَاءَ وَعْدُ أُولَاهُمَا بَعَثْنَا عَلَيْكُمْ عِبَادًا لَنَا أُولِي بَأْسٍ شَدِيدٍ﴾ آورده که: امام صادق (ع) "بندگان سخت نیرومند" را به همین قشر تفسیر کرده است. در روایتی از این گروه، با عنوان «قُلُوبَهُمْ كَزُبَرِ الْحَدِيدِ، لَا تُزِلُّهُمُ الرِّيَاحُ الْعَوَاصِفُ» توصیف شده است. ایشان با آنکه دارای "دل" هستند و طبیعت دل، نرمی و رأفت است؛ لیکن این دل‌ها در رویارویی با طاغوت‌ها و ستمگران، به تکه‌های آهن بدل می‌شوند که دیگر نرمی و رقت نمی‌شناسند. صلابت و نیرومندی، از ویژگی‌های نسل‌هایی است که خدای تعالی‌ مسؤولیت تغییر [نظام‌های اجتماعی‌] و ایجاد انقلاب را به دوش آنان گذاشته است. همچنین این دو صفت از ویژگی نسل‌هایی است که خدای تعالی، آنان را در گردنه‌های بزرگ تاریخ برای انتقال مردم از مرحله‌ای به مرحله دیگر، برگزیده و گروه زمینه‌سازان، دارای این ویژگی‌ها است. گروه مبارز: وظیفه این گروه، مبارزه با نظام جهانی و عصیان علیه آن است. اینکه نظام جهانی چیست و چگونه این نظام در خدمت به ابرقدرت‌ها و هم‌پیمانان آنها و حفظ مراکز قدرت و موقعیت استراتژیکی‌شان در مناطق مختلف دنیا عمل می‌کند، یک پرسش جدی است. مسؤولیت حفظ این مراکز قدرت، مسؤولیتی بسیار دشوار و ظریف است که نظام جهانی در تمام سطوح دنیا- نه تنها در سطوح منطقه‌ای یا کشوری- بدان پایبند است. این نظام، از یک سری معادلات و موازنه‌های سیاسی، اقتصادی، نظامی و خبری دقیق شکل گرفته است. همچنین این نظام از رژیم‌های سیاسی تشکیل یافته که به عنوان عضو یک خانواده جهانی محسوب می‌شوند و مجموعه‌ای از خطوط قرمز و سبز و زرد در میان آنها در زمینه حوادث، امتیازها، تنظیم نقش‌ها، تقسیم درآمدها، بازار و منابع ثروت و مناطق نفوذ وجود دارد. این مجموعه پیچیده، قدرت‌های بزرگ را به سلطه بر دنیا قادر ساخته است؛ همان‌طور که یک اهرم‌ کوچک، انسان را در جابه‌جایی اجسام سنگین با کمترین حرکت، توانا می‌سازد. ازاین‌رو نظام جهانی، قبل و بعد از سقوط اتحاد جماهیر شوروی، همچنان نزد همگان احترامش را حفظ کرده است؛ زیرا هر یک از آنان، به قدر گستره و توان خویش از این نظام بهره می‌برد. این جوانان (زمینه‌سازان ظهور امام عصر (ع))، به سادگی و بی‌هیچ تردیدی، این خطوط قرمز را زیر پا می‌گذارند و معادلات و موازنه‌های مورد توافق را بر هم می‌زنند. همچنین استقرار، توازن و شوکت جهانی این رژیم‌ها و سازمان‌های بین‌المللی را بی‌اعتبار می‌سازند. این سازمان‌ها و رژیم‌ها، نه قدرت سلطه بر این جوانان را دارند و نه توانایی تحمل یا دفعشان را؛ زیرا بیشترین توان این حکومت‌ها و هیبت جهانی‌شان، در رویارویی با حکومت‌ها و سازمان‌هایی همانند خودشان است و آخرین سلاح آنان قتل، زندان، شکنجه و تبعید است؛ حال آنکه این جوانان از هیچ‌یک از این امور نمی‌هراسند. ازاین‌رو، وصفی که در روایت درباره این گروه به کار رفته، بسیار دقیق است: «لَا تُزِلُّهُمُ الرِّيَاحُ الْعَوَاصِفُ وَ لَا يَمَلُّونَ مِنَ الْحَرَبِ وَ لَا يَجْبُنُونَ وَ عَلَى اللَّهِ يَتَوَكَّلُونَ وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ»؛ "آنان را تندبادها نمی‌لرزاند، از نبرد دلتنگ و ملول نمی‌شوند و نمی‌هراسند، و بر خدا توکل می‌کنند و عاقبت [نیک‌] از آن پارسایان است". بی‌گمان آن‌که [در دل‌] هراسی ندارد، از نبرد خسته و دلتنگ نمی‌شود و تندبادها او را تکان نمی‌دهد. نیرو و امتیاز اینان در آن است که نمی‌هراسند و دشواری اینها از دیدگاه حکومت‌ها و قدرت‌های بزرگ، در همین نکته نهفته است».

۶. حجت الاسلام و المسلمین سلیمیان؛

خدامراد سلیمیان حجت الاسلام و المسلمین خدامراد سلیمیان، در دو کتاب «پرسمان مهدویت» و «درسنامه مهدویت ج۳» در این‌باره گفته است: «از روایات به روشنی به دست می‌آید کسانی که برای آن انقلاب بزرگ تلاش می‌کنند، دارای صفات و ویژگی‌هایی هستند که در دو بخش قابل بررسی است: ۱. ویژگی‌های اعتقادی: شناخت پروردگار: خداوند متعال، فلسفه اساسی آفرینش انسان‌ها را عبادت و بندگی معرفی فرموده است؛ آنجا که می‌فرماید: ﴿وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالإِنسَ إِلاَّ لِيَعْبُدُونِ﴾؛ جن و انس را جز برای اینکه عبادت کنند، خلق نکردم. این امر مهم زمانی پدید می‌آید که شناخت انسان‌ها به آن ذات مقدس، فراهم آید و پس از آن راه رشد، هموار و موانع بر طرف می‌شود. زمینه‌سازان ظهور و یاران امام مهدی(ع)، که خداوند را آن گونه که شایسته است می‌شناسند. حضرت علی(ع) شناخت والای خداوند را در چنین افرادی، چنین وصف فرموده است: «"رِجالٌ مُؤمِنُونَ عَرِفُوا اللهَ حَق مَعرِفَتِهِ وَهُمْ اَنْصارُالمَهْدِی فِی آخِرِ الزمانِ"»؛ مردانی مؤمن که خدا را چنان که شایسته است شناخته‌اند و آنان، یاران مهدی(ع) در آخرالزمانند. امام صادق(ع) قلب‌های این گروه را بسان پولاد دانسته، می‌فرماید: «"رِجالٌ کَاَن قُلُوبَهُم زُبُرُ الحَدِیدِ لایَشُوبُها شَکٌ فِی ذاتِ اللهِ اَشَد مِنَ الحَجَرِ…"»؛ آنان مردانی‌اند که دل هایشان گویا پاره‌های آهن است، هیچ تردیدی نسبت به خداوند قلب هایشان را نیالاید و قلب هایشان از سنگ استوارتر است. شناخت امام زمان(ع): یکی از ویژگی‌های مهم زمینه‌سازان ظهور، شناخت حضرت مهدی(ع) است. البته شناخت امام در هر زمان بر پیروان، لازم و ضروری است؛ ولی آنچه شناخت امام دوازدهم را از اهمیتی دو چندان برخوردار می‌سازد، شرایط ویژه او (مثل ولادت پنهان، زندگی پنهانی، امتحانات سخت و دشوار، و…) است. امام خویش را به بهترین وجه می‌شناسند و این شناخت آگاهانه در تمام وجودشان رسوخ کرده است. بنابراین زمینه‌سازی برای ظهور آن حضرت، بدون شناخت آن بزرگوار امکان پذیر نخواهد بود. در روایات آمده است: «"… مَنْ مَاتَ وَلَمْ یَعرِفْ اِمامَ زَمانِهِ ماتَ مِیتَهً جَاهِلیهً"»؛ هر کس بمیرد و امام زمان خویش را نشناسد به مرگ جاهلی خواهد مرد. امام صادق(ع) فرمود: «"…اِعرِفْ اِمامَکَ فَاِذا عَرَفْتَهُ لَمْ یَضُرکَ؛ تَقَدمَ هَذا الامرُ اَمْ تَأَخرَ… فَمَنْ عَرَفَ اِمامَهُ کانَ کَمَنْ هُوَ فِی فُسْطاطِ القائِمِ"»؛ امام زمان خویش را بشناس، پس وقتی او را شناختی، پیش افتادن و یا تأخیر این امر (ظهور)، آسیبی به تو نمی‌رساند… پس هر آن کس که امام خویش را بشناسد، مانند کسی است که در خیمه قائم(ع) باشد. حضرت مهدی(ع) هر چند در پس پرده غیبت است؛ ولی هرگز جمال وجودش برای انسان‌های مهدی باور و مهدی یاور پنهان نبوده است. اگر معرفت به آن حضرت نباشد، دیدن ظاهری ایشان نیز سودی در بر نخواهد داشت؛ چنان که کسانی بودند که همواره جمال دلنشین پیامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) را زیارت می‌کردند، ولی بهره معرفتی چندانی از آن اسوه‌های آفرینش نمی‌بردند. امام صادق(ع) فرمود: «"… وَمَنْ عَرَفَ اِمامَهُ ثُم ماتَ قَبْلَ اَنْ یَقُوْمَ صاحِبُ هَذا الاَمرِ کانَ بِمَنزِلَهِ مَنْ کانَ قاعِداً فِی عَسْکَرِهِ لا بَل بِمَنزِلَهِ مَنْ قَعَدَ تَحْتَ لِوائِهِ"»؛ هر آن کس که امامش را نشناسد و پیش از قیام صاحب این امر از دنیا برود، بسان کسی است که در سپاه آن حضرت خدمت گزاری خواهد کرد؛ نه بلکه مانند کسی است که زیر پرچم آن حضرت است. امام صادق(ع) با تأکید، شیعیان را به شناخت خداوند، پیامبر و حجت‌های الهی فرا خوانده، از جمله در دوران غیبت خواندن دعای زیرا را سفارش فرموده است: "اَللهُم عَرفْنی نَفْسَکَ فَاِنکَ اِنْ لَم تُعَرفْنی نَفْسَکَ لَمْ اَعْرِفْ نَبِیکَ، اَللهُم عَرفْنی رَسُولَکَ فَاِنکَ اِنْ لَمْ تُعَرفْنی رَسُولَکَ لَمْ اَعْرِفْ حُجتَکَ، اَللهُم عَرفْنی حُجتَکَ فَاِنکَ اِنْ لَمْ تُعَرفْنی حُجتَکَ ضَلَلْتُ عَنْ دینی"؛ خدایا! خود را به من بشناسان. پس همانا اگر خود را به من نشناسانی پیامبرت را نمی‌شناسم. پروردگارا! فرستاده ات را به من بشناسان پس به درستی که اگر پیامبرت را به من نشاسانی حجتت را نمی‌شناسم. خداوندا! حجت خود را به من بشناسان، پس اگر حجت خود را به من نشناسانی از دینم گمراه شده‌ام. ۲. ویژگی‌های رفتاری: در این بخش به اموری اشاره می‌شود که نمادهای رفتاری یک منتظر توانمند است. این ویژگی‌ها به طور عمده تحت عنوان "اطاعت محض از خداوند و اولیای او" گرد می‌آیند؛ زیرا شناخت خداوند و امام زمان(ع) و اعتقاد به آنان، باید عملی شود و تبلور حقیقی آن در اطاعت محض از آن انوار پاک ظاهر گردد. همسو کردن رفتارها، نیت‌ها و جهت گیری‌ها، طبق خواست رهبر الهی، از مهم‌ترین ویژگی‌های رهروان راستین است و این به خوبی در یاران امام مهدی(ع) وجود دارد. اگر کسی در مرحله شناخت، در حد ممکن معرفت کسب کرد، در مرحله اطاعت دچار تردید نخواهد شد. اگر کسی در آن مرحله دچار تردید و یا نقصان معرفتی باشد، در مرحله اطاعت هرگز پیرو خوبی نخواهد بود. امروزه که حضرت مهدی(ع) در پس پرده غیبت است، باید به اراده و فرمانش گردن نهاد و اگر کسی اکنون از دستورات آن حضرت اطاعت کند، در زمان ظهور نیز چنین خواهد بود. رسول گرامی اسلام(ص) در این‌باره فرمود: «"طوُبی لِمَنْ اَدرَکَ قائِمَ اَهلِ بَیْتی وَ هُوَ مُقتَدٍ بِهِ قَبْلَ قِیامِهِ یَتَولی وَلیهُ وَیَتَبرأُ مِنْ عَدُوهِ وَیَتَوَلی الاَئِمهَ الهادِیَهَ مِنْ قَبْلِهِ اوُلئِک رُفَقائی وَ ذَوُو وُدی وَ مَوَدتی وَاَکْرَمُ اُمتی عَلَی"»؛ خوشا به حال کسی که، قائم اهل بیت مرا درک کند؛ حال آنکه پیش از قیام او نیز پیرو او باشد. با دوست او دوست و با دشمن او دشمن و با رهبران و پیشوایان هدایتگر پیش از او نیز دوست باشد. اینان همنشین و دوستان من و گرامی‌ترین امت من، در نزد من هستند. اطاعت و پیروی از خداوند و حجت او در عناوین زیر قابل بررسی است: آمادگی روحی و روانی: اساسی‌ترین ویژگی در بخش رفتار ایجاد "آمادگی روحی و روانی" در خود است. برای درک زمان ظهور حضرت مهدی(ع). این امرِ مهم، فقط با عمل به واجبات و ترک محرمات حاصل می‌شود. زمینه‌ساز راستین به خوبی می‌داند که محبوب‌ترین کارها نزد امام زمان، "انجام واجبات دینی" و "ترک محرمات" است. او به درجه‌ای از ایمان می‌رسد که توفیق در عمل به واجبات و ترک کارهای حرام را بهترین لذت‌های زندگی می‌داند. پیشوایان معصوم(ع) نیز هرگاه از حالت انسان‌های دوران غیبتت یاد می‌کردند، به مناسبت، از انجام واجبات و پروای الهی سخن می‌گفتند. امام صادق(ع) می‌فرماید: «"إِن لِصَاحِبِ هَذَا الأَمرِ غَیبَه فَلیتقِ اللهَ عَبدٌ وَ لیتَمَسک بِدِینِهِ…"»؛ همانا برای صاحبِ این امر، غیبتی است؛ پس باید انسان تقوا پیشه نماید و به دین خود چنگ زند…. کسانی که صاحب آمادگی روحی و روانی بالایی نشوند، هرگز نمی‌توانند یار و یاور خوبی برای آن حضرت باشند؛ چرا که آنان با کمترین فشاری که برایشان وارد می‌شود، عرصه را خالی می‌کنند. بی‌گمان برای حضرت مهدی(ع) یارانی هست که قوت و قدرت بالای روحی و روانی دارند تا بتوانند بر دشمنان چیره شوند. لازم به یادآوری است که افزون بر انجام واجبات و ترک محرمات "رعایت آموزه‌های اخلاقی" نیز اهمیت والایی دارد، امام صادق(ع) در این‌باره می‌فرماید: «"… مَن سُر أَن یکُونَ من أَصحَابِ القَائِمِ فَلینتَظِر وَ لیعمَل بِالوَرَعِ وَ مَحَاسِنِ الأخلَاقِ وَ هُوَ مُنتَظِر…"»؛ هر کسی که شادمان می‌شود از اینکه از یاران قائم باشد، پس باید منتظر باشد، پرهیزگاری پیشه کند و نیکویی‌های اخلاق را انجام دهد؛ در حالی که منتظر است…. پروای الهی در همه زمان‌ها واجب است؛ اما به دلیل شرایط خاص، در دوران غیبت اهمیت بیشتری دارد؛ چرا که در این زمان عوامل فراوانی دست به دست هم داده تا انسان‌ها را به بیراهه بکشاند و گمراه سازد. آمادگی اقتصادی: آمادگی اقتصادی به عنوان یکی از مؤلفه‌های زمینه‌سازی به دو گونه قابل تفسیر است: الف) یکی از ویژگی‌های "عصر ظهور" رفاه عمومی در همه ابعاد زندگی است. اما این رفاه و آسایش، با تلاش و کوشش فراوان انسان‌ها و آباد کردن زمین به دست می‌آید. کسانی که در اندیشه زمینه‌سازی برای آن دوران هستند، می‌بایست در عصر غیبت نیز با تلاش فراوان مواهب الهی را برای خدمت به بندگان خدا به استخدام در آورند. کوشش برای فتح قله‌های دانش و کشف ناشناخته‌های جهان هستی، یکی از نمونه‌های روشن فعالیت‌های نسل زمینه‌ساز است. عقب ماندن از کاروان علم و دانش، در همه عرصه‌ها، نه فقط باعث سرشکستگی نسل منتظر و زمینه‌ساز در برابر جهانیان است که خود عاملی برای استثمار بندگان مستضعف و تأمین اهداف دشمنان اسلام است. از این‌رو شایسته است منتظران برای رشد توانمندی خود، هر چه بیشتر برای کسب دانش و بهره مندی از موهبت‌های الهی کوشش کنند. ب) از آنجایی که مهم‌ترین و متعالی‌ترین هدف قیام حضرت مهدی(ع)، اقامه قسط و عدل است و آن هم ارتباط مستقیمی با جنبه‌های اقتصادی زندگی دارد، منتظر او با تأسی به آن امام بزرگوار، نه فقط به اجرای عدالت و قسط در تمام زوایای زندگی می‌اندیشد که مال و ثروت خود را به گونه‌ای که مورد رضایت امام است، صرف می‌کند. آمادگی نظامی: کسب قدرت و قوت برای مقابله با تهدیدهای دشمنان، همواره مورد تأکید آموزه‌های دینی بوده است. قرآن کریم با صراحت تمام بر این مهم تأکید می‌کند: ﴿وَأَعِدُّواْ لَهُم مَّا اسْتَطَعْتُم مِّن قُوَّةٍ وَمِن رِّبَاطِ الْخَيْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّكُمْ وَآخَرِينَ مِن دُونِهِمْ لاَ تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ يَعْلَمُهُمْ﴾؛ و در برابر آنها تا می‌توانید نیرو و اسب‌های سواری آماده کنید تا دشمنان خدا و دشمنان خود و جز آنها که شما نمی‌شناسید و خدا می‌شناسد را بترسانید. این آموزه اگر چه مربوط به همگان و همه دوران هاست؛ اما با توجه به حساسیت دوران غیبت و آستانه ظهور، این آمادگی اهمیت فراوانی دارد. یکی از نمودهای زمینه‌سازی توانمند، آمادگی جسمانی برای حضور در زمان ظهور است. امام صادق(ع) دربارۀ ویژگی‌های یاران امام مهدی(ع) می‌فرماید: «"… فَإِن الرجُلَ مِنهُم یعطَی قُوهَ أَربَعینَ رَجُلاً وَ إِن قَلبَهُ لَأشَد مِن زُبَرِ الحَدِیدِ وَ لَو مَروا بِجِبَالِ لَقَطَعُوهَا لَا یکُونَ سُیوفَهُم حَتی یرضَی اللهُ عَزوَجَل"»؛ مردی از اصحاب او توانایی چهل مرد را دارد و قلب او از پاره آهن استوارتر است و اگر بر کوه‌های آهن بگذرند، آن را بر کنند و شمشیرهای خود را در نیام نکنند تا آنکه خدای تعالی خشنود گردد. این روایت بیانگر این مطلب است که افرادی که ادعای انتظار و زمینه‌سازی دارند، هرگز نباید دچار تن پروری و سستی شوند. حضرت مهدی(ع) پس از اتمام حجت با جهانیان به ناگزیر با معاندان و دشمنان، جنگ خونینی کرده و همانند جد بزرگوار خود، برخورد شدیدی با آنان خواهد داشت. از روایات استقاده می‌شود که او در این مواجهه از یاران خود نیز استمداد می‌طلبد و آنان نیز در نهایت شجاعت به صف مبارزه خواهند پیوست. حال چنین یارانی، می‌بایست پیش از ظهور فراهم آیند و این ممکن نیست مگر با افزایش توان و قدرت جسمانی در عصر انتظار. چنانچه تمامی منتظران به این امور مهم و اساسی توجه لازم را داشته باشند، بدون تردید نقش مؤثری برای درک دوران ظهور ایفا خواهند کرد. سخن را در این بخش با کلامی نورانی از امام صادق(ع) در وصف یاران خاص حضرت مهدی(ع) به پایان می‌بریم: مردانی که گویی قلب هایشان مانند پاره‌های آهن است. هیچ چیز نتواند دل‌های آنان را نسبت به ذات خداوند گرفتار شک سازد. سخت‌تر از سنگ هستند. اگر بر کوه‌ها حمله کنند، آنها را از هم خواهند پاشید… گویی که بر اسبان خود، مانند عقاب هستند. بر زین اسب امام دست می‌کشند و از این کار برکت طلب می‌کنند. گرد امام خویش می‌چرخند و در جنگ‌ها جان خود را سپر او می‌سازند و هر چه او بخواهد، برایش انجام می‌دهند. مردانی که شب‌ها نمی‌خوابند؛ در نمازشان همهمه‌ای چون صدای زنبور عسل دارند. شب‌ها بر پای خویش ایستاده و صبح بر مرکب‌های خود سوارند. پارسایان شب‌اند و شیران روز. اطاعت آنان در برابر امامشان، از اطاعت کنیز برای آقایش زیادتر است. مانند چراغ‌ها هستند… گویی که دل هایشان قندیل است. از ترس خدا بیمناک و خواهان شهادت‌اند. تمنایشان شهید شدن در راه خداست. شعارشان این است: "ای مردم! برای خون خواهی حسین به پا خیزید." وقتی حرکت می‌کنند، پیشاپیش آنان به فاصله یک ماه ترس و وحشت حرکت کند، آنان دسته دسته به سوی مولا می‌روند. خدا به وسیله آنان، امام راستین را یاری می‌فرماید.

۷. حجت الاسلام و المسلمین ان‍ص‍اری‌؛

عبدالرحمن انصاری حجت الاسلام و المسلمین عبدالرحمن انصاری، در کتاب «در انتظار خورشید ولایت» در این‌باره گفته است: «بر اساس بینش الهی، منتظران واقعی علاوه بر اینکه خود را از نظر فکری، علمی و اخلاقی اصلاح می‌کنند و قلب و دل خود را به صفات پسندیده زینت می‌دهند، در برابر نابسامانی‌های اجتماعی نیز ایستادگی می‌کنند و به امر معروف و نهی از منکر به عنوان یک فریضه مهم الهی که تحقق سایر دستورات خدا به آن بستگی دارد، می‌نگرند و معتقدند که باید در راه اصلاح جامعه تلاش کرد، چون اصلاحات اجتماعی هر چند به صورت جزئی و آرام آرام صورت گیرد، به نوبه خود در پیروزی به نظر نهایی حق مؤثر است و حرکت تاریخ را به سود طرفداران حق، جهت می‌دهد. به نظر آنها ظهور حضرت مهدی (ع) حلقه‌ای است از حلقه‌های مبارزه حق بر علیه باطل که در طول تاریخ استمرار داشته و این آخرین حلقه آن مبارزه است که به پیروزی نهایی حق می‌انجامد. سهیم بودن یک فرد در این کار بزرگ بستگی به این دارد که وی در عمل جزو گروه حق طلبان باشد و بر ضد باطل با نهایت تلاش، ستیز کند. بنابراین، انتظار چنین تحوّلی مستلزم یک جهاد وسیع و دامنه‌دار است که سراسر گیتی را در بر گیرد، چون منتظر به کسی اطلاق می‌شود که از وضع موجود ناراحت حاصل است و برای تحقق وضع بهتر تلاش می‌کند. برای مثال، بیماری که منتظر است بهبودی کند و از بیماری خود در رنج است، برای رسیدن به وضع مطلوب، تلاش می‌کند که خود است را به پزشک ماهری برساند و طبق دستور او عمل کند. پس انتظار واقعی دارای دو عنصر است، یکی عنصر نفی و دیگری عنصر اثبات. عنصر نفی، همان بیگانگی با وضع موجود و عنصر اثبات، تلاش جهت رسیدن به وضع بهتر است. این دو جنبه اگر در عمق جان انسان رسوخ کند، منشأ دو رشته اعمال خواهد شد. این دو رشته اعمال عبارت است از: خودسازی و تزکیه نفس و ایجاد آمادگی جسمی و روحی جهت تحقق آن تحول بزرگ و فراگیر از یکسو و مبارزه با عوامل فساد و ظلم و گناه و آلودگی از سوی دیگر. روایات بسیاری که در رابطه با انتظار فرج وارد شده، ممکن است اشاره به مراحل متفاوت انتظار فرج باشد، چون همان طور که میزان فداکاری مجاهدان راه خدا در یاری دین حق با هم متفاوت است، میزان انتظار و خودسازی و آمادگی منتظران نیز درجات متفاوتی دارد. روشن است کسی که در خیمه رهبر آن انقلاب بزرگ جای دارد، نمی‌تواند یک فرد غافل و بی‌تفاوت باشد؛ آنجا جای هر کسی نیست، جای کسانی است که در اوج خود سازی و آمادگی جسمی و روحی قرار دارند. آنان باید بهترین افراد روی زمین باشند. حضرت امام سجاد (ع) در رابطه با منتظران ظهور حضرت مهدی (ع) می‌فرماید: "همانا کسانی که در زمان غیبت به سر می‌برند و به امامت حضرت مهدی (ع) ایمان دارند و انتظار ظهورش را می‌کشند، بهترین مردم تمام زمان‌ها هستند، زیرا خدای بلند مرتبه، چنان عقل و فهم و معرفتی به آنها عطا کرده که گویا امام زمان خود را مشاهده می‌کنند. آنها همانند کسانی هستند که در رکاب رسول خدا (ص) با شمشیر می‌جنگند. آنها مخلصین واقعی و شیعیان صادق هستند. آنها در پنهانی و آشکار، دیگران را به دین خدا دعوت می‌کنند. سپس فرمود: منتظر فرج بودن در واقع، خودگشایش بزرگی است."؛ از دقت در جملات روایت بالا، منتظران واقعی ظهور حضرت صاحب الامر (ع) به روشنی شناخته می‌شوند».

۸. حجت الاسلام و المسلمین مهدوی‌فرد؛

میرزا عباس مهدوی‌فرد حجت الاسلام و المسلمین میرزا عباس مهدوی‌فرد، در کتاب «فلسفه انتظار» در این‌باره گفته است: «ویژگی‌های منتظران واقعی عبارتند از: شخص منتظر در فراق محبوب خویش غمگین باشد، همان‌گونه که در دعای ندبه می‌خوانیم: «"عَزِيزٌ عَلَيَّ أَنْ أَرَى الْخَلْقَ وَ لَا تُرَى‏"». انتظار فرج، در این رابطه پیامبر(ص) می‌فرمایند: "بهترین اعمال امت من انتظار فرج است". دعا کردن برای حفظ وجود امام. دادن صدقه برای حفظ وجود امام. به جای آوردن اعمال حج به نیابت از امام. برخاستن هنگام شنیدن نام حضرت مخصوصاً نام قائم(ع). توسل به ایشان در هنگام سختی‌ها. مهیا کردن خود برای ظهور حضرت، با کسب صفات نیکو و مواظبت بر طاعات و عبادات و ترک محرمات و بالا بردن آگاهی‌ها. سعی کنیم با توجه و یاری جستن از خداوند و توسل به ائمه(ع) خصوصاً امام منتظر(ع)، خود را از محیط آلوده نجات دهیم و از طرفی سعی کنیم که محیط را دگرگون کنیم و در آن اثر مثبت بگذاریم؛ مثلاً با امر به معروف و نهی از منکر با عمل یا با زبان. از طرف دیگر، سعی کنیم صفات منتظران را در خود ایجاد کنیم و در هر لحظه خداوند را شاهد بر اعمال‌مان بدانیم، که این بهترین راه برای خوب ماندن است».

۹. آقای حکیمی؛

امیر مهدی حکیمی آقای امیر مهدی حکیمی، در کتاب «منتظر چشم به راهی فریادگر» در این‌باره گفته است: «در بحث انتظار معیارهای بزرگ و اصول گوناگون مکتب (دین) وجود دارد، هم اصول و معیارهای فردی و هم اصول و معیارهای اجتماعی. معیارهای فردی: از قلمروهای مهم و زیربنایی انتظار، بُعد توحیدی آن است. انسان منتظر همیشه متوجه خداوند و به وجودآورنده تمام هستی‌هاست، زیرا همواره چشم به راه فرجی است که به اراده خداوند تحقق خواهد یافت. و قهرمان و کارگزار آن انسان الاهی و بنده فرمانبردار دستور حق است و خلیفه خدا و ولی امر او در زمین و اجتماعات انسانی می‌باشد. انسان منتظر چشم به راه کسی است که، بنده و خلیفه خداست و به امر خدا برای به اجرا درآوردن آن خدایی و نجات جامعه بشری قیام خواهد کرد. پس فرج و رهایی به دست خداست و نجات‌بخش و فرج‌رسان مأمور ویژه الاهی است. بنابراین، منتظر در همه حال متوجه خداوند متعال است و این معیار توحیدی انتظار است، که در درون و اندیشه انسان منتظر به ژرفی نفوذ کرده است. معیار دیگر انتظار، معیار نبوتی آن، و توجه به پیامبران و مکتب آنان می‌باشد. انسان منتظر همیشه چشم به قیام و ظهور پیشوایی دوخته است که دارای صفات پیامبران است و در ژرف‌نگری، استواری، نستوهی، خستگی‌ناپذیری، هدف‌گرایی، دین‌باوری، انسان‌دوستی، ایثار و فداکاری چون آنان است، هر کس دوست دارد آدم و نوح و ابراهیم و موسی و عیسی و داوود و... و پیامبر اکرم(ص) را ببیند، می‌تواند آنان را در مهدی(ع) ببیند و راه و روش و اندیشه و عمل این رهبران خدایی را در اندیشه و عمل امام موعود بی‌کم و کاست بنگرد، زیرا که امام مهدی(ع) تجسم راستینِ همه انسان‌های برتر و الاهی و تجلی دوباره رهبرانِ به حق خدایی است. محور مهم دیگر انتظار، توجه به کتاب خداوند، قرآن، می‌باشد. زیرا که مهدی(ع) دانا به اسرار و رموز قرآن و زنده‌کننده همه احکام و برنامه‌های آن است و انسانی که منتظر ظهور او می‌باشد، منتظر روزی است که احکام قرآن جهانگیر شود و بر سراسر جهان حاکمیت یابد و کتاب آسمانی برنامه زندگی انسان گردد. و به همه راه‌ها و برنامه‌هایی که غیر قرآنی باشد و یا ناسازگار با تعالیم وحی، پشت می‌کند و آنها را پوک و بیهوده می‌انگارد. و این توجه به قرآن کریم و هدایت آن است. ره‌آورد این بینش، گرایشِ اصولی به قرآن و حاکمیت بخشیدن به تعالیم آن در همه پهنه‌های حیات فردی و اجتماعی است. معیار حیاتی دیگر انتظار، اعتقاد به امامت و رهبری است. مهدی(ع) وصی و آخرین جانشین پیامبر است. تمامی امامان او را یاد کرده‌اند. او فرزند و یادگار آنان و ادامه‌دهنده راه‌شان است و انتظار ظهور او بزرگترین تأکید بر اصل امامت و رهبری است. محور دیگر انتظار، بُعد عدل و دادگری است. انسانی که چشم به راه مهدی(ع) است، منتظر ظهور عدل، عدلی فراگیر و جهانی است و مهدی مظهر اسماء الاهی می‌باشد. که یکی از اسماء و صفات الاهی «عدل و عادل» است. و اوست که جهانِ سرشارِ از بیداد را سرشار از داد می‌سازد و عدلِ الاهی را در سراسر جهان سایه گستر می‌کند. پس انتظار یعنی منتظر انسانی بودن که با قیام او عدل و داد تمامی جهان را فرا خواهد گرفت، پس از آن‌که از ظلم و بیداد پر شده باشد. نتیجه اصولی و بنیادیِ این اندیشه، رویکرد جدی به اصول عدالت اجتماعی است برای زمینه‌سازی عدالت مطلقِ مهدوی. بُعد دیگر انتظار، اعتقاد به معاد و بازگشت انسان به نزد خداوند و پایان این زندگی و شروع زندگیِ اصلی می‌باشد و این مسأله در سه جهت نمایان است: جهت اول: اینکه مهدی(ع) به هنگام ظهور ستمگران و ظالمان را به سزای اعمال زشت‌شان می‌رساند و به مؤمنان و صالحان رحمت الاهی را می‌چشاند و این نمونه‌ای از چگونگی معاد و قیامت است. جهت دوم: اینکه به هنگام ظهور مهدی(ع) گروهی که از نیکان و ناپاکان به جهان باز می‌گردند و این خود قیامت کوچکی است و برپا شده و نشانه‌ای برای آن رستاخیز و قیامت بزرگ است. جهت سوم: اینکه ظهور مهدی(ع) از شرایط و نشانه‌های حتمیِ قیامِ قیامت است. او قبل از رستاخیز می‌آید و تا او نیاید و حکومت عدل را برپا ندارد قیامت برپا نمی‌گردد. و این است رابطه عمیق میان انتظار و ابعاد فردی (عقیدتی) مکتب. معیارهای اجتماعی: از ویژگی‌های انسان منتظر، گرایش اصولی به دینداری و دین‌باوری است. انسان در دوران غیبت، در اندیشه نگهداری دین خویش است و با کوششی ژرف در اعمال و رفتار خود پاسدار دینداری و صحت اعمال خود می‌باشد و حل همه مشکلات را از دین می‌جوید و راه و روش زیست فردی و خانوادگی و گروهی را از مرام و مکتب خود می‌طلبد. از این رو، همواره و با توجه و توسل به امام و مقتدای خود، خود را از انحراف و کج‌روی و کج‌اندیشی نگاه می‌دارد. یکی از ویژگی‌های برجسته در تشیع و انتظار شیعه، مقید بودن به مکتب و خط مکتب است. در مکتبی که با خون سرخ شهیدان استوار گشته است، هیچ خراشی و رگه غیراصیلی پذیرفته نیست و دوست داشتن امامان (تولی) و دوری جستن از دشمنان آنان (تبری)، چیزی جُز متابعت عاشقانه از حق و رهبر حق و مخالفت خصمانه با ناحق و رهبر ناحق نیست. این تقید مکتبی و استواری اعتقادی و سازش‌ناپذیری خطی، از ویژگی‌های رهروان راهِ سرخِ تشیع علوی در تمامی دوران‌ها و در طول اعصار و قرون بوده است. زیرا دوستی علی و خاندان ایشان، دوستی انسان و انسانیت است و دشمنی با علی و آل علی، دشمنی با انسان و انسانیت است. و انسان منتظر در خط رهبران راستین بشریت است و دشمنِ هر راه و خط دیگر با هر نام و ادعا. انسان منتظر به حاکمیت اصل دین و اجرای یکایک تعالیم آن نیز چشم دوخته است و با تمامی وجود و از ژرفای جان دوست دارد هر چه اسلامی است تحقق یابد و هر چه غیر اسلامی است زوال پذیرد و نابود گردد. از این رو، به دو مسؤولیت بزرگِ دینی روی می‌آورد و به امر به معروف و نهی از منکر دست می‌زند. با این دو عمل است که احکام الاهی تحقق می‌یابد و جامعه دینی از انحراف رها می‌گردد، پس انتظار به معنی چشم به راهِ اجرای احکام الاهی بودن و اجرای نیکی‌ها «معروف‌ها» است و همچنین زدایش پلیدی‌ها و «منکرها» و نامردمی‌ها؛ بنابراین انسانِ منتظر نمی‌تواند در این باره بی‌تفاوت باشد و به ولی خود و آن کس که منتظر ظهورش می‌باشد اقتدا نکند. زیرا که او در روزگار ظهور، بزرگترین امرکننده به همه معروف‌ها و نهی‌کننده از همه منکرهاست. پس چگونه ممکن است که جامعه منتظر، خشنودی مهدی(ع) را نخواهد، و بر راه پیشوای خود نرود، و با او هم‌آوا و هماهنگ نگردد. و در راه و کارش یاری‌گرِ راستین او نباشد و تنها به زبان بسنده کند و بگوید: «"نُصْرَتِي مُعَدَّةٌ لَكُمْ"»: «یاری من آمده و در خدمت شماست». و حال آن‌که در عمل نه به معروف توجهی داشته باشد و نه از منکر روی گرداند. و نه در جامعه در اندیشه جدی احیای معروف و میرش منکرها و ناانسانی‌ها باشد. از محورها و ویژگی‌های بنیادیِ دیگر انتظار و جامعه منتظر بُعد اخلاقی آن است. جامعه منتظر، جامعه‌ای اسلامی است و بزرگترین وجه تمایز جامعه اسلامی، از دیگر جامعه‌ها، اخلاق نورانی اسلام و تربیت شیعی است. جامعه منتظر باید جامعه‌ای سرشار از اخلاق انسانیِ اسلام باشد و در این صورت است که همواره مایه خرسندی و افتخار و آبرو برای امامان و رهبران خویش است و آن‌گاه که این همانندی تربیتی و انسانی و اخلاق علوی در کار نباشد، انتظار و امید ظهور در جامعه مهدوی چگونه ممکن است به پیدایی آید. قدرت جسمانی و آمادگی نظامی نیز از محورهای قابل توجه در بحث انتظار است. انسانی که منتظر قیامی خونین و انقلابی بزرگ می‌‌باشد، آیا ممکن است که خود هیچ‌گونه آمادگی برای حضور در این انقلاب و قیام نداشته باشد؟ مسلمان باید همیشه آمادگی نظامی داشته باشد تا در آن هنگام که نخستین درخشش حق آغاز شد به صف باران حق بپیوندد و در رکاب مهدی(ع) قرار گیرد و در آن نبرد و پیکار بزرگِ حق علیه باطل شرکت کند و برای پیروزی عدل و برپا شدن حماسه آفریند و حضوری جدی و مؤثر داشته باشد. اینکه در و تعالیم ما رسیده است که با آئین جنگ و جهاد آشنا شوید و مسلمان دین‌باور باید به سلاح مجهز باشد و در دوران پیش از ظهور ابزار جنگ و دفاع را در دسترس قرار دهد، برای رشد و خروشان‌سازی همین روحیه رزم‌آوری و مرزبانی و پاسداری است. امام صادق(ع): - باید هر یک از شما برای خروج قائم اسلحه تهیه کند، هر چند یک نیزه. چون وقتی خداوند ببیند کسی به نیت یاری مهدی اسلحه تهیه کرده است، امید است عمر او را دراز کند تا ظهور را درک نماید و از یاوران مهدی باشد [یا برای این آمادگی، به ثواب درک ظهور یاوران برسد]. و این تعلیم والا خشونت‌طلبی و خونریزی نیست، بلکه برای دفاع از حقوق انسان‌های مظلوم است که زیر فشار دژخیمان خون‌آشام نابود شده‌اند و جز پوست و استخوانی از آنان باقی نمانده است. همان مدعیان حقوق بشری است که انسان‌ها را در راه منافع خویش به آسانی فدا می‌کنند و خون‌آشامان هر لحظه خونی تازه می‌ریزند. و هر کس از حق خود یا محرومی دفاع کند، او را به خشونت متهم می‌کنند. آری، مهدی باوران، خون‌آشامان چپاول‌گر و غاصب را از دم شمشیر خویش می‌گذرانند و انسان‌های شریف و مظلوم را یاری می‌رسانند و رهایی می‌بخشند. منتظران باید چنین بیندیشند و با چنین گفتمانی زندگی کنند».

۱۰. آقای دکتر احمدی؛

علی اصغر احمدی آقای دکتر علی اصغر احمدی، در مقاله «شیوه‌های ایجاد انس در کودکان نوجوانان و جوانان با وجود مبارک امام زمان» در این‌باره گفته است: «اندیشیدن به آینده‌: یکی از ویژگی‌های انسان منتظر این است که به واقعه‌ای که در آینده اتفاق خواهد افتاد، ایمان دارد. این موضوع را اگر شما با این رویکرد ملاحظه کنید که‌ اگر در وجود انسان این قابلیت بود که بتواند وقایع آینده را پیش‌بینی کند، چه می‌شد. یا مثلا در آمریکا اگر عده‌ای می‌دانستند چنین اتفاقی خواهد افتاد، خودشان را آماده این اتفاق می‌کردند. خداوند دو هدیه بزرگ به ما کرامت فرموده است؛ نخست اینکه قیامت را وعده داده است و در آینده اتفاق خواهد افتاد، دوم اینکه، موعودگرا است. آینده‌ای را به نام عصر ظهور پیش‌بینی کنیم که در آن، شیعیان منتظر دوازدهمین حجت الهی، حضرت مهدی‌اند. بنابراین یکی از ویژگی‌های تربیتی انسان منتظر این است که به آینده‌ای با وقایع و ویژگی‌های خاص می‌اندیشد. آمادگی‌: دومین ویژگی انسان منتظر، آمادگی است؛ یعنی نسل منتظر، کودک و نوجوان و جوان ما باید بداند که در عصر ظهور چه کاره است و دارای چه نقشی است. انسان منتظر باید آمادگی کارگزاری حکومت جهانی داشته باشد. امام زمان(ع) به نیرو و آدمی نیاز دارد که بتواند با پدیده‌ها و شرایط مواجه شود. این امر که افراد، در دوران غیبت قابلیت‌ها و تخصص‌های خودشان را گسترش ندهند، با مفهوم انتظار، تطابق ندارد. امید به آینده جهان‌: یکی دیگر از ویژگی‌های نسل منتظر، امیدواری و نگرش مثبت به آینده جهان است. اگر ما خودمان را در این شرایط ببینیم، تصور کنیم که منتظر دادگستر و عدل‌گستر جهان هستیم، در راستای این اهداف تلاش خواهیم کرد. ادیانی که موعودگرا نیستند، یک نگرش کاملا منفی و یأس‌آور نسبت به جهان دارند. اگر امید به آینده نباشد، انسان دچار افسردگی خواهد شد. اگر به آینده جهانی بیندیشیم که به دست بوش‌ و امثال او اداره می‌شود، احساس ناامیدی و خطر خواهیم کرد. سرنوشت جهان را بسیار تأسف‌آور و نگران‌کننده خواهیم دید. جهانی شدن‌: چهارمین ویژگی که برای نسل منتظر می‌توان در نظر گرفت، این است که انسان از خویشتن و از خودش بیرون بیاید و جهانی شود. اصلا یکی از ویژگی‌های انتظار این است که انسان‌ها را از درون خودشان بیرون بیاورد و از اینکه به مسائل جزئی و زندگی خودشان بپردازند، دروی کنند. خودمحوری برای جامعه بسیار خطرناک است. کسی که درخت را از خیابان می‌کند و در منزل خویش می‌کارد، اندیشه این آدم در حقیقت، از خودش و خانه خودش فراتر نمی‌رود. و خودمحوری یعنی اینکه خود را در حد خودش و خانه خودش ببیند. هر چیزی، در خانه او معنا دارد؛ در درون خانه او ارزش دارد؛ فراتر از خانه خودش نمی‌اندیشد؛ به شهر نمی‌اندیشد؛ به کشور نمی‌اندیشد؛ انگار فقط همین نسل است و بس. انتظار، انسان را از خانه خود بیرون می‌آورد و جهانی می‌کند.(...) زیستن با یاد او: ما باید این آرزو را داشته باشیم که اگر توفیق زیارت ایشان حاصل شد، چگونه زیستن و چگونه مردن را از او بپرسیم. نسل منتظر باید منتظر لحظه‌ای باشد که وقتی امامش را می‌بیند، صراط مستقیم را با تمام اجزای آن از امام بخواهد؛ منتها این کار احتیاج به آمادگی دارد. «... فُزْتُ وَ رَبِّ الْكَعْبَةِ....». جمله‌ای نبود که علی(ع) در هنگام ضربت خوردن به ذهنشان رسیده باشد؛ امام سراسر عمرشان با این جمله زیسته بودند و منتظر این لحظه بودند؛ لحظه رهایی از دنیای تنگ و تاریک به سوی جوار الهی. ما باید به نسل منتظر بیاموزیم، از امامی که در پس پرده غیبت است چگونه استفاده کند. نوجوانان ما باید لحظه‌به‌لحظه از امام زمان(ع) بهره بگیرند. من در تمامی مراحل درس و زندگی‌ام هرگاه توکل به خدا کردم و پشت سرش « يَا مَهْدِيّ أَدْرِكْنِي » را گفتم، یعنی از او هم به عنوان ولی و امامم کمک خواستم، راه‌هایی را در مقابلم باز کرد. هر نعمتی که نصیب همه ما و بنده شده، از برکت یاری‌طلبیدن از امام زمان(ع) است. این را من به نوجوانان و جوانان منتقل می‌کنم. لحظه‌ای نباشد که از یاد امام‌شان غافل باشند».

۱۱. آقای هرنجی؛

منصور هرنجی آقای منصور هرنجی، در کتاب «انتظار و وظایف منتظران» در این‌باره گفته است: «در بیان ویژگی‌های یاران حضرت مهدی(ع) از دو جهت باید تقسیم‌بندی صورت گیرد که به صورت مختصر مورد بررسی قرار می‌گیرد: ویژگی‌های اعتقادی منتظران: از ویژگی‌های یاران حضرت مهدی(ع) در عصر انتظار و بعد اعتقادی مسأله است که باید حافظ آن باشند که در چند نکته است: خداجویی و توحید (معرفت‌الله): توحید و خداجویی، سر لوحه عقاید و ویژگی‌های یاران حضرت مهدی(ع) است. آنان باید خدا را به نحو مطلوبی شناخته و نمود جمال حق در روح و روان‌شان، جلوه خاصی داشته باشد و ایمان آنان خالص و ناب باشد و بهترین ثمره معرفت خدا، ایمان و عمل صالح در آنان است. منتظرانِ در انتظار حضور مهدی(ع) هستند، مهدی(ع) بنده خدا، خلیفه خدا، ولی خدا است، حیات و زندگی او و همه موجودات به دست خداست. بر این اساس مهدی(ع) را باید تحقق‌بخش دین خدا دانست، لذا منتظر حضرت باید بیش از همه و همه چیزش به سوی خدا باشد و باید او از (خدا) طالب ظهور آن حضرت باشد. امام صادق(ع) فرمودند: "مردانی که گویا دل‌هایشان پاره‌های آهن است... غبار تردید در ذات مقدس خدای، خاطرشان را نمی‌آلاید... همانند چراغ‌های فروزانند. گویا دل‌هایشان نورباران است. از ناخشنودی پروردگارشان هراس دارند. برای شهادت دعا می‌کنند و آرزومند کشته شدن در راه خدایند". نبوت: از خصوصیات دیگر یاران حضرت، توجه به پیامبران و مکتب پیامبران و تجدید عهد با آنان است. منتظران، چشم به راه کسی هستند که اوصاف و آثار پیامبران در او گرد آمده است و وقتی بیاید آثار انبیاء را می‌توان در او دید. مثلاً اگر کسی می‌خواهد حضرت آدم، نوح، ابراهیم، موسی، عیسی، داوود، سلیمان، یوسف و.... و محمد(ص) را بیند می‌تواند آن را در حضرت مهدی(ع) ببینند. به سراسر جهان است. یاران حضرت باید بدانند که حضرت مهدی(ع) از اهل‌بیت پیامبر(ص)، فرزند فاطمه(س)، فرزند علی(ع) و حسین(ع) است. او دوازدهمین وصی و جانشین پیامبر است و وقتی ظاهر شود پرچم پیامبر در دست اوست و عمل‌کننده به سنت پیامبر اسلام(ص) می‌باشد. قرآن: ویژگی دیگری که منتظران باید به آن توجه داشته باشند، توجه به کتاب خدا و قرآن کریم است. او خواهد آمد تا زنده‌کننده احکام قرآن، این کتاب حیات‌بخش باشد. او زندگی و حیاتش به قرآن است. انسان منتظر باید این نکته را توجه نماید، که حضرت ولی عصر(ع) اجراکننده احکام قرآن است و این کتاب برنامه و دستورالعمل زندگی مردم می‌گردد. لذا توجه به قرآن کریم و بهره‌گیری از انوار تابان قرآن کریم یک اصل اساسی برای منتظران خواهد بود. امامت: از دیگر خصوصیات منتظران توجه به این نکته است که مهدی(ع) وصی صدیقین و خاتم ائمه طاهرین است و هر امامی از او سخن به میان آورده، او فرزند و یادگار و ادامه دهنده راه امامان قبل از خودش است. منتظران باید بدانند که حضرت مهدی(ع) قطب‌نمای حرکت در اقیانوس بزرگ هستی، مشعلِ راه حیات و تکلیف است. منتظران باید بدانند که لطف وجودی حضرت ولی عصر(ع) و انتظار ظهور او، بزرگترین تأکید بر اصل اعتقادی امامت و ولایت و رهبری می‌باشد. امام صادق(ع) در این خصوص فرموده است: "امام خود را بشناس! اگر امام را شناختی، چه ظهور زودتر اتفاق افتد یا دیرتر، به تو زیانی نمی‌رساند". حتی در حدیث است که اگر کسی در عصر غیبت راه امامان را بپیماید و از تعالیم و احکام آنان پیروی کند، در خط آنان قرار می‌گیرد و از دشمنان و مخالفان آنان کناره‌گیری می‌کند. امام سجاد(ع) می‌فرماید: "آنان به امامت مهدی(ع) اعتقاد راسخ دارند". عدل: مسأله عدل و دادگری برای منتظران حضرت یک اصل اساسی می‌باشد. انتظار ظهور مهدی(ع) یعنی انتظار عدل است، عدل جهانی، عدل آفاق و انفس. حضرت مهدی(ع) تجسم اعلای حق، و تحقق والای عدل است. او جهانِ پر از بی‌داد و ظلم را از داد و عدل پر می‌سازد. انتظار برای منتظران یعنی چشم به امامی داشتن که چون بیاید جهان را از عدل و داد مملو می‌سازد. عدالت‌گستری و قسط‌آفرینی به عنوان شاخصه اصلی انقلاب مهدوی است. اگر همگان مشتاق ظهور آن حضرت هستیم اولین و مهم‌ترین کار آن اجرای تام و تمام قسط و عدل است. همه تلاش‌ها و زحماتی که در جهت تحقق یک نظام اسلامی می‌کنیم برای این است که در جامعه عدالت برقرار شود و همگان بتوانند از خیرات و نعمات اجتماعی بهره‌مند شودند و هرگز عده‌ای محروم و مظلوم در جامعه نباشند. در جامعه با قسط و عدالت است که همگان می‌توانند رشد کنند و به کمال مطلوب برسند و باید دانست که قسط و عدل یک مقدمه واجب برای کمال نهایی و حقیقی انسان است. معاد: از دیگر خصوصیات منتظران در عصر انتظار، اعتقاد به معاد و بازگشت انسان به نزد پروردگار، ورود به جهان پایدار و شروع زندگی اصلی است. انسان از هنگام احتضار (یعنی حاضر شدن مرگ و رسیدن مقدمات مرگ) در جریان حیات بعدی قرار می‌گیرد و جهان و عالم دیگر او آغاز می‌گردد. منتظران باید بدانند که با مرگ هست می‌شوند، از هستی ناقص و ناپایدار، به هستی خالص و کامل و پایدار منتقل می‌گردند. در امر انتظار، اصل اعتقادی بسیار مهم معاد و بازگشت مسئولانه به نزد پروردگار، همواره حضور دارد و این حضور سه جهت دارد: مهدی(ع) در وقت ظهور، ستمگران را کیفر می‌دهد، و ظالمان را به سزای اعمال خود می‌رساند، و مؤمنان را عزیز می‌دارد. در وقت ظهور مهدی(ع) عده‌ای از ناپاکان و پلیدان به جهان باز می‌گردند. از نشانه‌های قیامت، آمدن حضرت مهدی(ع) است. یعنی قبل از قیامت مهدی(ع) خواهد آمد. او باید بیاید و حکومت عدل را برپا کند و بعد عمر جهان به سر آید و قیامت برپا گردد. ویژگی‌های عملی منتظران: منتظران علاوه بر حافظ بودن ویژگی‌ها و صفات اعتقادی و نظری مکتب، باید حافظ ویژگی‌های عملی مکتب نیز باشند که در چند نکته اشاره می‌گردد: بصیرت و آگاهی: از ویژگی‌های همراهان حضرت ولی عصر(ع) داشتن چراغ بصیرت و شناخت مقصد می‌باشد. بصیرت و آگاهی راه را برای رونده راه آشکار و آسان می‌سازد. در وقت گرفتاری در سر دو راهی، راه را به او می‌نمایاند. منتظران با بصیر، از دوری راه، مأیوس و ناامید نمی‌گردند و در بحران‌ها کمرشان خم نمی‌گردد. پیچ و خم‌های زندگی و کژی‌ها، آنان را به بیراهه نمی‌کشاند. چراغی در مسیر دارند که بردبارانه آنها را به سوی آن راه می‌کشاند. منتظر با بصیرت از ورای همه موانع، پایان راه را می‌بیند و اسلام ناب را از اسلام متحجرانه تشخیص می‌دهد. یاران حضرت مهدی(ع) باید در بصیرت، درایت و خردمندی سرآمد همه باشند. در فتنه‌هایی که خیلی‌ها در آن باز می‌مانند، او هوشیارانه از آن می‌گذرند و راه می‌جویند و حق را از باطل می‌شناسند. بصیرت و آگاهی عمیق از هدف‌ها و راه‌ها و شناخت دوستان و دشمنان اسلام، سبب می‌شود که منتظران در احیای سنت و مبارزه با بدعت درنگ نکنند و در پی رسالت به همراه امام خود اسلحه بر می‌دارند و بت‌شکنی می‌کنند و پیرایه‌هایی که به اسم دین در ذهن‌ها جای گرفته و با گذشت زمان تقدس یافته‌اند نابود سازند و اسلام را در صفا و خلوص ابتدایی خود عرضه می‌دارند. امام علی(ع) می‌فرماید: «لَا يَثْبُتُ عَلَيْهِ إِلَّا مَنْ قَوِيَ يَقِينُهُ وَ صَحَّتْ مَعْرِفَتُهُ». "بر امامت و عقیده به او استوار نمی‌ماند، مگر کسی که یقین او قوی و معرفتش درست باشد". دین‌داری: از خصوصیات یک انسان منتظر، دین‌داری و دیانت پیشگی اوست. یک انسان منتظر در عصر غیبت باید با مواظبت بیشتر به امر دین خود، و دین‌داری و صحت اعمال خود بپردازد و از هر گونه سستی و انحراف دوری گزیند و در کمترین انحراف باز گردد و در مسیر صحیح قرار گیرد و به امامش توسل جوید. چنانچه امام صادق(ع) می‌فرماید: "برای صاحب الامر غیبتی طولانی است، در این دوران هر کسی باید تقوی پیشه سازد، و به دین خود چنگ زند". حافظان حدود الهی: دین اسلام، دین مرزهاست و هر چیزی در آن حد و مرز و قانون دارد. واجبات و محرمات مرزهای دین خدایند. حرکت در این مرزها، حرکت در مسیر خدا و تجاوز از آن گمراهی و بیراهه است. یاران مهدی(ع) مرزبان دین خدا و حافظان حدود الهی می‌باشند. در اجرای فرمان‌های حق، سخت و پیگیر و استوارند و در انجام دستورها و وظیفه‌ها، دستخوش احساسات و دوستی‌های بی‌مورد واقع نمی‌شوند. قدرت وحشت آنان را مغرور نمی‌کند و سنگدلی دشمنان، ایشان را به افراط نمی‌کشاند. جنگ‌های مهیب و دشواری‌های نبرد، آنان را در عبادت سهل‌انگار نمی‌کند و تهیدستی ایشان را به مال‌اندوزی و تجاوز وانمی‌دارد. حضرت علی(ع) در این خصوص می‌فرماید: "یاران با این شرایط با امام‌شان بیعت می‌کنند که دست پاک باشند و پاکدامن و زبان دشنام نگشایند و خون کس، به ناحق نریزند. به سکونت گاه مردم هجوم نبرند و کسی را به ناحق نیازارند. بر مرکب‌های ممتاز سوار نشوند و لباس‌های فاخر نپوشند. مسجدی را خراب نکنند و بر مردم راه نبندند. به یتیم ستم روا ندارند و راهی را ناامن نکنند، شعبده‌باز نبوده و شراب ننوشند. در امانت خیانت نکرده و پیمان‌شکن نباشند. احتکار نکنند و پناهنده را نکشند، فراریان را دنبال نکرده، مجروح را نکشند. ساده زندگی کنند و در راه خدا شایستگی جهاد کنند. امام نیز متعهد می‌شود بسان همراهان زندگی کند. دربان و حاجب برای خود نگیرد. به اندک قانع باشد و به یاری خدا در راه استقرار عدالت بکوشد و خدا را به شایستگی عبادت کند". اگر منتظران حضرت با فضیلت و وظیفه‌شناس باشند، مردم نیز حرمت دین را نگه می‌دارند و راه عدالت گشایش می‌یابد و قطعاً پیروزی حق و شکست باطل در گرو تعهد و پایمردی پرچمداران آن است. پارسا بودن: یک انسانِ منتظرِ حکومتِ علی‌وارِ حضرت مهدی موعود(ع)، علاوه بر دین‌داری و تقوی، باید پارسا باشد و خود را چنان که آن پیشوا دوست دارد، بسازد و بدارد. به او و یاران او شباهت داشته باشد. تا در جمع یاران او محسوب گردد. چنانچه امام صادق(ع) می‌فرماید: "هر کس خوش دارد، در شمار اصحاب قائم باشد، باید چشم به راه باشد، و پارسایی پیشه گیرد و کردار باورع داشته باشد". همچنین امام محمد باقر(ع) می‌فرماید: "تقوی پیشه سازید، و بار سنگین انتظار را به کمک ورع و پارسایی به منزل رسانید و با کوشش بسیار در عبادت و اطاعت خدا باشید. هر یک از شما دینداران هنگامی غرق شادمانی می‌شوید که به آستانه ورود به جهان دیگر پا نهید و دوره دنیا را سپری کنید. آنجا چشمانتان به نعمت الهی، و کرامت خدایی و بهشت جاودانی روشن می‌گردد. آنجاست که همه اندوه‌ها از میان می‌رود و آنجاست که می‌بیند راهی که شما پیموده‌اید حق بوده است و راهی که مخالفان شما پیموده‌اند باطل...".. شجاعت و آمادگی: یاران حضرت مهدی، دلیر و جنگاور میدان‌های نبرد می‌باشند. آنان دل‌هایی چون پولاد دارند و از انبوه دشمن هراسی به دل راه نمی‌دهند. انسان منتظر یک قیام بزرگ، یک انقلاب خونین، یک درگیری عظیم جهانی، باید آمادگی کامل نظامی داشته باشد. یاران حضرت مهدی(ع) ایمان به هدف، همه وجودشان را تسخیر کرده و عشق به خاندان پیامبر(ص) به بازوان‌شان قوت و توان بخشیده است. اراده جنگیدن، سرشار از شجاعتی بی‌همانند، آنان را به رزمگاه می‌کشاند. عشق به شهادت سراپای وجودشان را به خود جذب کرده است، عزت نفس و بلندی همت، آنان را از کوه بلند پایه‌تر کرده و هیبت‌شان را در سینه ستم‌کاران دو چندان. آنان غیر مردانند و آدم‌های ترسو و زبون را در جمع‌شان راهی نیست. منتظران مسلمان باید همیشه آمادگی نظامی و نیروی سلحشوری داشته باشند. تا به هنگام طلوع حق، به صف پیکارگران، رکاب مهدی(ع) بپیوندند و در آن نبرد بزرگ حق و باطل، حماسه بیافریند و حضوری فعال داشته باشند. امام صادق(ع) در تعلیم منتظران دستوری صادر می‌فرماید که این‌گونه است: « لَيُعِدَّنَّ أَحَدُكُمْ لِخُرُوجِ الْقَائِمِ وَ لَوْ سَهْماً... ». "هر یک از شما برای خروج قائم اسلحه تهیه کنید، اگرچه یک نیزه. چون وقتی خداوند ببیند کسی به نیت یاری مهدی اسلحه تهیه کرده است، امید است عمر او را دراز کند تا ظهور را درک نماید و از یاوران مهدی باشد". امام سجاد(ع) می‌فرماید: "دل‌های یاران مهدی(ع) چون پاره‌های آهن شده است". عبادت و بندگی: یاران مهدی(ع) مردان عبادت و نیایش می‌باشند؛ آنان شیران روز و زاهدان شبند. البته نه عبادت عادت‌گونه و یا عبادت تاجر پیشه‌گان و یا عبادت عبدگونه، بلکه عبادتی عارفانه و پاکبازانه و عاشقانه، پیوند روح با ابدیت، بهترین پیوند در برابر خالق هستی. عبادت و نیایش آنان پرجوش و خروش و در نهایت سیر و سلوک است. روح بندگی و راز و نیاز با جان‌شان در هم آمیخته، و همواره خود را در محضر خدا می‌بینند و لحظه‌ای از یاد او غافل نیستند. پیامبر اسلام(ص) در این باره می‌فرماید: "آنان در طریق عبودیت اهل جدیت و تلاش‌اند". "مردانی که سبک خوابند و در نماز، بسان زنبور عسل، زمزمه‌کنان". امام صادق(ع) فرمود: "یاران مهدی(ع) در دل شب از خشیت خدا ناله‌هایی دارند، مانند ناله‌های مادران پسر مرده". آنان با تضرع و عبادت‌شان در سفر و حضر هیچ وقت هدف را فراموش نمی‌کنند و با پیروزی پی در پی هیچ وقت مغرور نگشته و آن را از جانب خدا می‌دانند. فرمانبرداری: یاران مهدی(ع)، عاشقان مولای خود و پاکباز راه او می‌باشند؛ و چون بندگان از او فرمان ببرند؛ و در انجام دستور از او پیشی نمی‌گیرند چنانچه پیامبر اسلام(ص) که فرمودند: «كَدَّادُونَ مُجِدُّونَ فِي طَاعَتِهِ». "تلاش‌گر و کوشا در پیروی از اویند". یاران مهدی(ع) به خاطر عشق و علاقه قلبی به حضرت مهدی(ع) فرمانبر او هستند. و مثل پروانه، به دور شمع وجودش در گردشند. جاذبه سازنده و پر قدرتش آنان را مجذوب کرده است. حضرت را بیش از حد دوست می‌دارند و پیروی از او را بدون قید و شرط بر خود لازم می‌شمارند. امام حسن عسگری(ع) در سخنانی در آخرین روزهای عمر خود به فرزندش فرمود که یاران مخلص مهدی(ع) این‌گونه می‌باشند: "روزی را می‌بینم که پرچم‌های زرد و سفید در کنار کعبه، به اهتزار درآمده، دست‌ها برای بیعت تو، پی در پی صف کشیده‌اند. دوستان باصفا، کارها را چنان با نظم و ترتیب در آورده‌اند که همچون دانه‌های دُر گرانبها که در رشته‌ای قرار گیرند، شمع وجودت را احاطه کرده‌اند و دست‌های‌شان برای بیعت با تو، در کنار حجرالاسود به هم می‌خورد، قدمی به آستانه‌ات گرد آیند که خداوند آنها را از سرشتی پاکیزه و گرانبها آفریده شده است. دل‌هایشان از آلودگی نفاق و پلیدی شقایق پاکیزه، به فرمان‌های الهی فروتند و دل‌های‌شان از کینه و دشمنی پیراسته، رخسارشان برای پذیرش حق آماده است و سیمای‌شان با نور فضل و کمال آراسته، آیین حق را می‌پرستند و از اهل حق پیروی می‌کنند". ایثار و مواسات: از ویژگی‌های یاران حضرت مهدی(ع)، ایثار و مواسات است. وحدت مقصد و اخلاصِ نیت، دل‌هایشان را با هم پیوند داده و بار و غمخوار یکدیگرند. آنان برای دیگران خود را به رنج و سختی می‌اندازند و در بهره‌گیری از زیبایی‌های زندگی دیگران را بر خود مقدم می‌دارند. آنان دوستان همدل و رازند، با لطف و صفایند، دوستی‌شان چنان محکم است که گویا برادران تنی‌اند. تقید مکتبی داشتن: از ویژگی‌های یاران حضرت مهدی(ع) تقید دقیق آنان به مکتب و خط مکتبی است. با دوستان خدا دوست (تولی) و با دشمنان خدا دشمن (تبری) می‌باشند. پیرو عاشقانه حق و رهبر حق می‌باشند؛ و مخالف حقیقی دشمنان و پیروان آنها می‌باشند. شعار "پیرو آل محمدم(ص) و رهسپار دین حقم" از شعار مهم شیعه است که در طول تاریخ به خاطر آن آوارگی‌ها، تبعیدها، زندان‌ها، خون دادن‌ها، و... تحمل کرده است. چنانچه سعدی شیراز این مطلب را در قالب این شعر سروده است. زهد و ساده‌زیستی: زینت کارگزاران حضرت مهدی(ع)، زهد و ساده‌زیستی می‌باشد. آرمان یاران مهدی(ع) رساندن جامعه به قله رفیع توحید و عدالت است و خوش کامی و نیک‌بختی را در آرامش دیگران می‌جویند. آنان غذای‌شان ساده و لباس‌شان بی‌پیرایه است. زندگی آنان از معیشت درویشان فراتر نمی‌رود. با دردهای جامعه آشنا و رنج‌های بشریت را منعکس کننده‌اند. آنان نمی‌توانند تن به آسایش و شادکامی بدهند و از احوال دیگران غافل شوند و خود را مصلح بدانند. آنان پشتوانه بینوایان بوده و تواضع و فروتنی را پیشه خود می‌سازند و در ناگواری‌های روزگار شریک آنان می‌باشند، تا این که مردم از آنان الگو گیرند. امام صادق(ع) در برابر پافشاری دوستان برای قیام و شتاب در خروج قائم فرمود: «مَا تَسْتَعْجِلُونَ بِخُرُوجِ الْقَائِمِ فَوَ اللَّهِ مَا لِبَاسُهُ إِلَّا الْغَلِيظُ وَ لَا طَعَامُهُ إِلَّا الْجَشِبُ وَ مَا هُوَ إِلَّا السَّيْفُ وَ الْمَوْتُ تَحْتَ ظِلِّ السَّيْفِ». "چرا در خروج قائم شتاب می‌ورزید، به خدا سوگند، لباسش درشت و غذایش ناچیز است. زندگی در حکومت او، جنگیدن است و مرگ در سایه شمشیر". نظم و انضباط: یاران امام زمان(ع) باید دارای نظم و تشکیلاتی مناسب با حکومت جهانی حضرت باشند. نظم در زندگی و کار، از ارزش‌های انسانی و از رموز موفقیت و پیروزی است. انسانی موفق است که در زندگی‌اش برنامه داشته باشد و بر اساس اصولی مشخص در حرکت باشد. همان‌گونه که پیامبر اسلام(ص) نمونه نظم و انضباط بود و برای همه امورات زندگی اوقاتی خاص اختصاص داده بود. پیروان او نیز باید این‌گونه باشند. یکی از فرزندان پیامبر حضرت امام خمینی بود که از شاخصه‌های زندگی او نظم در کار بود، حتی به گونه‌ای منظم فعالیت می‌نمودند که بعضی از نزدیکان او می‌گفتند ساعت خود را با کارهای او تنظیم می‌کنند. یاران حضرت مهدی(ع) باید در انجام کارها سازماندهی داشته باشند و در بیعت با امام و دعوت به قیام و جهاد دشمن هماهنگی عمل کنند. حضرت علی(ع) در توصیف آنان می‌فرماید: «كَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَيْهِمْ وَ الزِّيُّ وَاحِدٌ، وَ الْقَدُّ وَاحِدٌ، وَ الْحُسْنُ وَاحِدٌ، وَ الْجَمَالُ وَاحِدٌ، وَ اللِّبَاسُ وَاحِدٌ». "گویا آنان را می‌نگرم، زی و همتی یکسان، قد و قامتی برابر، در جمال و برازندگی، همانند و هم لباسند". امر به معروف و نهی از منکر: از صفات و ویژگی‌های عمده یاران حضرت مهدی(ع)، امر به معروف و نهی از منکر کردن آنهاست. با این دو عمل است که احکام و فرایض دینی برقرار می‌ماند، و جامعه دینی از انحراف رهایی می‌یابد و قطعاً رضایت و خشنودی حضرت مهدی(ع) در آن است که "معروف" عملی شود، و "منکر" ترک گردد. البته بزرگترین امر و نهی‌کننده در روزگار ظهور، خود حضرت مهدی(ع) است و قطعاً جامعه منتظر او باید به نحو مطلوبی در انجام این فریضه اقدام لازمه را انجام دهد. انصاف به اخلاق اسلامی: جامعه منتظر حضور مهدی(ع) جامعه‌ای اسلامی است و وجه تمایز یک جامعه اسلامی از غیراسلامی، اخلاق نورانی اسلام است. انسان منتظر باید منصف به اخلاق و فضایل اسلامی باشد. امام صادق(ع) در این خصوص می‌فرماید: "هرکس خوش دارد، در شمار اصحاب قائم باشد، باید در عصر انتظار، مظهر اخلاق نیک اسلامی باشد، چنین کسی اگر پیش از قیام قائم در گذرد، پاداش او مانند کسانی باشد که قائم را درک کنند و به حضور او برسند. پس بکوشید، بکوشید و در حال انتظار ظهورش بسر برید. این گوارا باد بر شما، ای گروهی که رحمت خدا شامل حال شماست". شیعه باید در عصر غیبت با انسانیت، و اخلاق محمدی(ص) و صفات علوی، و فضایل جعفری، همواره زینت و آبروی ائمه طاهرین باشد نه مایه ننگ آنان، و این نکته در عصر غیبت ضروری‌تر است. شهادت‌طلبی: امام صادق(ع) در این باره می‌فرماید: "یاران مهدی(ع) آرزو می‌کنند که در راه خدا به شهادت برسند"».

۱۲. آقای موسوی؛

سید علی موسوی آقای سید علی موسوی، در مقاله «فلسفه انتظار فرج با تأکید بر افضل اعمال بودن آن» در این‌باره گفته است: «ثبات قدم و اعتقاد راسخ: از ویژگی‌های منتظران واقعی ویژگی ثبات قدم آنان بر ولایت است. منتظران حقیقی در زمان غیبت به لحاظ اعتقادی و عملی‌ به ویژگی‌های ممتازی در روایات توصیف شده‌اند، به گونه‌ای که آنان در اوج اعتقادات دینی قرار داشته و ثبات قدم آنها بر ولایت و اهل بیت مثال زدنی است. در‌ روایتی‌، پیامبر اکرم به حضرت علی درباره اعتقادات منتظران واقعی می‌فرماید: «يَا عَلِيُّ وَ اعْلَمْ أَنَّ أَعْظَمَ النَّاسِ يَقِيناً، قَوْمٌ يَكُونُونَ فِي آخِرِ الزَّمَانِ لَمْ يَلْحَقُوا النَّبِيَّ وَ حُجِبَ عَنْهُمُ الْحُجَّةُ فَآمَنُوا بِسَوَادٍ فِي بَيَاضٍ»؛ یا علی! بدان باعظمت‌ترین انسان‌ها به لحاظ یقین کسانی هستند که در آخرالزمان می‌آیند که‌ پیامبری‌ ندیده‌اند و حجت از آنها‌ غایب‌ است. آنان به سیاهی‌های روی سفیدی (نوشته‌های قرآن و حدیث) ایمان می‌آورند. در این حدیث شریف، منتظران زمان غیبت در اوج یقین در مقایسه‌ با‌ همه انسان‌ها قرار‌ دارند‌. این در حالی است که پیامبر را ندیده‌اند و امام‌شان نیز در پس پرده غیبت به سر می‌برد، و تنها چیزی که در اختیارشان است احادیثی است که از حجج‌ الهی‌ به جا مانده است. برتری در ایمان: دومین ویژگی منتظران واقعی‌ برتری‌ آنان‌ در ایمان است. در حدیثی دیگر، پیامبر اکرم منتظران در زمان غیبت را برادران خود نامیده و آرزوی دیدار ‌‌آنان‌ را کرده است، عنوانی که بسیار حایز اهمیت است و موجب شد که اصحاب آن‌ حضرت‌ به این عنوان غبطه بخورند و بگویند: "یا رسول الله! مگر ما برادر شما نیستیم". و حضرت‌ بفرماید: "شما اصحاب من هستید ولی برادرانم کسانی‌اند که در آخرالزمان در حالی‌ که مرا ندیده‌اند به‌ من ایمان آورده‌اند". در این فرمایش پیامبر اکرم، برتری ایمانی منتظران بر اصحاب خود آن حضرت کاملاً مشهود است. نقش هدایت‌گری منتظران: مطلب دیگر‌ ثبات قدم منتظران در اعتقادات‌شان، به خصوص به ولایت اهل بیت در زمان غیبت می‌باشد. این امر به حدی دشوار است که به بالا رفتن از درخت پر از تیغ‌ در‌ شب تاریک و یا آتش در دست گرفتن تشبیه شده است: « لَأَحَدُهُمْ أَشَدُّ بَقِيَّةً عَلَى دِينِهِ مِنْ خَرْطِ الْقَتَادِ فِي اللَّيْلَةِ الظَّلْمَاءِ أَوْ كَالْقَابِضِ عَلَى جَمْرِ الْغَضَا أُولَئِكَ مَصَابِيحُ الدُّجَى يُنْجِيهِمُ اللَّهُ مِنْ كُلِّ فِتْنَةٍ غَبْرَاءَ مُظْلِمَةٍ»؛ در این حدیث شریف به یکی دیگر از ویژگی‌های منتظران اشاره شده است که آنان چراغ‌های هدایت در ظلمات‌ و تاریکی‌اند‌. به عبارت دیگر، آنان همچون مشعلی فروزان در زمان غیبت‌اند که باعث هدایت دیگران می‌شوند».

۱۳. حجت الاسلام و المسلمین کوثری؛

ابراهیم کوثری آقای ابراهیم کوثری، در مقاله «انتظار و وظایف منتظران» در این‌باره گفته است: «جامعه منتظر در عصر غیبت کبری، با شناخت از وظایف خود، از امتحانات سر بلند و موفق بیرون می‌آید‌. امام سجاد (ع) در روایتی، سه اصل را برای منتظران مهدی در عصر غیبت بیان فرموده است: « إِنَّ أَهْلَ زَمَانِ غَيْبَتِهِ الْقَائِلِينَ بِإِمَامَتِهِ وَ الْمُنْتَظِرِينَ لِظُهُورِهِ... الدُّعَاةُ إِلَى دِينِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ سِرّاً وَ جَهْراً». جامعه منتظر مهدی (ع)، در زمان غیبت سه اصل را باور دارند: در زمان غیبت، قایل به امامت منجی است که خداوند در قرآن وعده داده است‌. منتظر ظهور مهدی(ع) هستند و این باور، برایش حتمی و جهش‌آور است. در نهان و آشکار، به سوی خدا فرا می‌‌خوانند. بنابراین، انتظار ظهور به معنای رفع مسئولیت شخصی و اجتماعی نیست‌، بلکه اهتمام به انجام مسئولیت است‌. آشفتگی‌‌های دوران غیبت و مشکلات جامعه بشری، امتحان بزرگ است که دینداران در این دوره در بوته آزمایش گذاشته می‌‌شود؛ زیرا مسلمانی، ادّعای پیروی از مهدیالگو:عج و انتظار ظهور حکومت جهانی او‌، با زبان نیست‌؛ باید دوستداران مهدیالگو:عج در این راستا آزمایش‌های سختی را- طبق سنّت الهی که قرآن می‌‌فرماید- سپری کنند. قرآن در این خصوص می‌‌فرماید: «آیا مردم پنداشته‌اند همان بگویند ایمان آورده‌ایم وانهاده می‌شوند و آنان را نمی‌آزمایند؟».آزمون الهی‌، شرط بالندگی و سعادت فرد و جامعه است؛ از این رو، صرف شعار مسلمانی و شیعه زبانی، کافی نیست؛ بلکه عمل خوب‌، انسان را الهی می‌‌سازد. در روایتی‌، امام صادق (ع)، دوره غیبت کبرای مهدی(ع) را دوره آزمایش و امتحان برای شیعیان دانسته می‌‌فرماید: « إِنَّ لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ غَيْبَتَيْنِ: إِحْدَاهُمَا تَطُولُ حَتَّى يَقُولَ بَعْضُهُمْ: مَاتَ، وَ بَعْضُهُمْ يَقُولُ: قُتِلَ، وَ بَعْضُهُمْ يَقُولُ: ذَهَبَ فَلَا يَبْقَى عَلَى أَمْرِهِ مِنْ أَصْحَابِهِ إِلَّا نَفَرٌ يَسِيرٌ»؛ برای وجود مبارک حجّت خدا دو غیبت است: یکی از آن به اندازه طولانی می‌‌شود که انسان‌ها درباره او به تردید قرار گیرد. برخی گوید: مهدی از دنیا رفته، عده‌ای دیگر، گوید: کشته شده؛ اما دسته‌ای هم گوید: غیبت او گذشته و گروه اندکی درباره مهدی ثابت و معتقد می‌‌ماند‌. پس‌، دوره غیبت برای شیعیان و منتظران ظهور، دوره امتحان است. در آن دوره بر جامعه، اوضاعی حاکم می‌‌شود که نگهداری دین، بسیار مشکل می‌شود. بسیاری از مردم در اثر ترس، یا طمع قدرت و دنیا، دین و ایمان خود را از دست می‌‌دهند یا دین، لقلقه زبان آنها می شود یا اینکه دین را مانع ریاست‌طلبی خود دانسته، کنار می‌‌گذارد و می‌‌گوید‌: دین‌، نمی‌تواند زندگی بشر را مدیریت کند و نقش دین، بر قراری رابطه شخصی انسان با خدا است».

۱۴. خانم طاووسی؛

سرکار خانم سکینه طاووسی، در کتاب «انتظار از دیدگاه اهل بیت» در این‌باره گفته‌ است: «ایجاد حالت انتظار در انسان و منتظر نامیده شدن او، مستلزم تحقق مقدماتی است که با فراهم شدن آنها انتظار حاصل شدنی است و فرد به عنوان منتظر حقیقی شناخته می‌‌شود. مهم‌ترین مقدمات چهار عامل ذیل هستند: یقین به ظهور حضرت: هر قدر علم و یقین شخص به ظهور امام(ع) عمیق‌تر باشد، انتظارش نسبت به آن بیشتر است و با وجود شک در اصل وقوع و یا سست بودن عقیده نسبت به ظهور، انتظار هم به صفر نزدیک‌تر می‌‌شود؛ زیرا یقین قوی و محکم در مورد این مسأله ارتباطی مستقیم با اعتقاد فرد به وعده‌های قرآن و سنت داشته و وجود عقیده راسخ بر شدت انتظار می‌‌افزاید نزدیک دانستن امر ظهور: یقین داشتن انسان به اصل ظهور کافی نیست؛ بلکه اگر وقوع آن را در آینده‌ای نزدیک ببیند، انتظار بیشتر شده و تا در احادیث اهل بیت(ع) آمده امر ظهور را دور نپندارید، تا انتظار شدیدتر شود. اینکه امام صادق(ع) فرموده‌اند: "آنها (کافران و ناباوران) ظهور امام را دور می‌‌بینند ولی ما آن را نزدیک می‌‌بینیم". برای تشدید حالت انتظار در مؤمنان است هر چند که زودتر دانستن امر ظهور با "استعجال" که امر مذموم شمرده شده متفاوت است. دوست داشتن ظهور امام(ع): فرد معتقد به ظهور امام، هر مقدار ظهور موعود را دوست داشته باشد، بر شدت انتظارش افزوده شده و برای ظهور لحظه شماری می‌‌کند؛ زیرا که تصویر روشنی از زمان ظهور دارد. دوست داشتن مهدی موعود(ع): با وجود علاقه، محبت و دلبستگی فراوان درون فرد معتقد نسبت به امام، انتظارش نسبت به ظهور آن حضرت شدیدتر خواهد بود. عوامل یاد شده باعث ایجاد حالت انتظار در فرد بوده و نبود و یا کمبود این عوامل در ضعف انتظار مؤثر است و فرد مقید به انجام وظیفه انتظار، با تقویت این مقدمات به عنوان یک منتظر واقعی محسوب می‌‌شود».

۱۵. پژوهشگران مؤسسه آینده روشن؛

پژوهشگران مؤسسه آینده روشن پژوهشگران مؤسسه آینده روشن، در کتاب «مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها» در این‌باره گفته‌اند: «اگر امام مهدی (ع) و اهداف قیام و انقلاب او به‌درستی شناخته شود، ویژگی‌های منتظران واقعی هم معلوم خواهد شد. امام مهدی (ع) سفیر الهی برای نجات جامعه بشری از ظلم و بی‌عدالتی و تباهی است. ارمغان ظهورش، عدالتگستری در همه شئون زندگی فردی و اجتماعی، ایجاد حیات عقلانی و خردمندانه، هدایت انسان به مسیر فطرت پاک خدایی و رها شدن از زنجیرهای بندگی غیرخداست. حال، منتظر واقعی نیز باید در جهت تحقق اهداف و آرمان‌های او حرکت کند و آنچه را بر خلاف خواسته حضرت است و ظهورش را به تأخیر می‌اندازد، ترک و با آنها مقابله کند. منتظر چنین روی‌دادی، باید در مجموعه‌هایی قرار گیرد که به تحقق دولت مهدوی کمک کند و از تشکیلات ستمگران و تبه‌کاران دوری بجوید؛ چرا که کمک به آنها و هم‌سویی با چنین جریان‌هایی، با اهداف امام عصر (ع) سازگاری ندارد. بر این اساس، برخی از ویژگی‌های منتظر واقعی به اختصار چنین است: معرفت و شناخت امام عصر (ع): شخص منتظر اگر امام را به‌درستی بشناسد، جذب هیچ فرد یا گروهی نخواهد شد که هدفی جز امام عصر (ع) دارند؛ شناخت اهداف آن حضرت (ع) و روش‌های او: اگر چنین باشد، دیگر گرفتار مکتب‌ها، ایسم‌های انحرافی و گروه‌های منحرف از صراط مستقیم الهی نخواهد شد؛ یاد امام عصر (ع): منتظر واقعی در پرتو یاد زلال او، دل و جان را از بدی‌ها پاک می‌کند و به عنصری ارزشی و آماده ظهور خوبی‌ها تبدیل می‌شود؛ خودسازی: منتظر واقعی برای قرار گرفتن در زمره یاران مهدی (ع) خود را از گناهان و آلودگی‌ها پاک نگه می‌دارد و به فضیلت‌ها و ارزش‌ها می‌آراید؛ چون یاور مهدی (ع) باید به آن حضرت شباهت داشته باشد؛ اثرگذاری بر محیط: منتظر واقعی، مانند چراغی درخشنده به محیط اطراف خود نور می‌دهد و در همه‌جا و در برابر همه بدی‌ها واکنش مناسب نشان می‌دهد. او هم‌چنانکه در ترویج خوبی‌ها و انتشار ارزش‌ها می‌کوشد، در کسادی بازار بدی‌ها و ضد ارزش‌ها هم تلاش می‌کند امر به معروف و نهی از منکر می‌کند».

پرسش‌های مصداقی

1. ویژگی‌های فکری و اعتقادی منتظران راستین چیست؟ (پرسش)
2. ویژگی‌های روحی و روانی منتظران راستین چیست؟ (پرسش)
3. ویژگی‌های اخلاقی و تربیتی منتظران راستین چیست؟ (پرسش)
4. ویژگی‌های سیاسی منتظران راستین چیست؟ (پرسش)
5. ویژگی‌های اقتصادی منتظران راستین چیست؟ (پرسش)
6. ویژگی‌های نظامی و انتظامی منتظران راستین چیست؟ (پرسش)
7. ویژگی‌های تبلیغاتی منتظران راستین چیست؟ (پرسش)
8. ویژگی‌های بین‌المللی منتظران راستین چیست؟ (پرسش)

1. معنای انتظار چیست؟ (پرسش)
2. منظور از انتظار به معنای عام چیست؟ (پرسش)
3. منظور از انتظار به معنای خاص چیست؟ (پرسش)
4. ارکان انتظار چیست؟ (پرسش)
5. عناصر و اجزاء انتظار چیستند؟ (پرسش)
6. هدف از انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
7. انتظار فرج چه ضرورتی دارد؟ (پرسش)
   1. ضرورت عقلی انتظار چیست؟ (پرسش)
   2. ضرورت نقلی انتظار چیست؟ (پرسش)
8. آیا مسئله انتظار قابل تحقق است؟ (پرسش)
9. جایگاه انتظار در مکاتب فکری غیر دینی چیست؟ (پرسش)
10. نقش انتظار در حرکت توحیدی چیست؟ (پرسش)
11. انواع انتظار چیست؟ (پرسش)
12. شدت انتظار شخص منتظر چگونه در آرزوها و دعاهای او تجلی پیدا می‌کند؟ (پرسش)
13. لوازم انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
    1. آیا زندگی با یاد امام مهدی از لوازم انتظار فرج است؟ (پرسش)
    2. آیا آرزوی یاری کردن امام مهدی از لوازم انتظار فرج است؟ (پرسش)
    3. آیا ایجاد آمادگی برا پیوستن به امام مهدی از لوازم انتظار فرج است؟ (پرسش)
    4. آیا تربیت منتظران راستین از لوازم انتظار فرج است؟ (پرسش)
14. دیدگاه اهل سنت درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
15. دیدگاه آیین بودا درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
16. آیا جنیان در انتظار منجی موعود هستند؟ (پرسش)
17. آیا فرشتگان در انتظار منجی موعود هستند؟ (پرسش)
18. چرا گفته می‌شود امام مهدی منتظر ظهور است؟ (پرسش)
19. دلایل انتظار فرج و امید به آینده چیست؟ (پرسش)
20. آیا شیعیان در امر انتظار عجول و شتاب‌زده هستند؟ (پرسش)
21. آیا مسئله انتظار سبب فراگیری ظلم و ستم می‌شود؟ (پرسش)
22. آیا مسئله انتظار سبب تعطیلی احکام اسلامی می‌شود؟ (پرسش)
23. آیا اندیشه انتظار موعود در امت‌های پیشین بوده است؟ (پرسش)
24. آیا انتظار در میان ادیان و ملل گوناگون سابقه‌ای دارد؟ (پرسش)
25. منشأ نگاه عامیانه به ظهور منجی چیست؟ (پرسش)
26. آفات نگاه عامیانه به ظهور منجی چیست؟ (پرسش) ‏
27. گونه‌های احادیث درباره انتظار چیستند؟ (پرسش)
28. نمادهای انتظار چیستند؟ (پرسش)
    1. آیا دعای ندبه از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    2. آیا دعای عهد از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    3. آیا زیارت آل یاسین از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    4. آیا مسجد جمکران از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    5. آیا مسجد کوفه از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    6. آیا مسجد صعصعه از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    7. آیا مسجد سهله از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    8. آیا عید نیمه شعبان از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
    9. آیا روز جمعه از نمادهای انتظار است؟ چرا؟ (پرسش)
29. چرا کسانی که انتظار امام مهدی را می‌کشیده‌اند بعد از ظهور به مخالفت با ایشان برمی‌خیزند؟ (پرسش)
30. ویژگی‌های اعتراض به وضع موجود در راستای انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
31. شیوه ابراز اعتراض به وضع موجود در راستای انتظار امام مهدی چگونه است؟ (پرسش)
32. منظور از عمومیت انتظار چیست؟ (پرسش)
33. مبانی اشتیاق به فرج چیست؟ (پرسش)
34. چگونه می‌توان انتظار را در جامعه ترویج داد؟ (پرسش)
35. آیا مراد از انتظار تنها انتظار قلبی است؟ (پرسش)
36. منظور از انتظار، انتظار فردی است یا انتظار امت؟ (پرسش)
37. منظور از انتظار امام و امت چیست؟ (پرسش)
38. شرایط انتظار واقعی چیست؟ (پرسش)
39. انتظار عملی به چه معناست؟ (پرسش)
40. آیا انتظار مذهب اعتراض است؟ (پرسش)
41. آیا انتظار به معنای گوشه‌گیری و احتراز است؟ (پرسش)
42. آیا انتظار فرج مورد اتفاق همه مسلمین است؟ (پرسش)
43. مسئولیت اجتماعی مسلمین درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
44. کامل‌ترین شکل انتظار عملی برای مقدمه ظهور امام مهدی چیست؟ (پرسش)
45. انتظار فرج با سرنوشت بشریت چه پیوندی دارد؟ (پرسش)
46. مقصود از انتظار مسیحا چیست؟ (پرسش)
47. منظور از انتظار ویرانگر چیست؟ (پرسش)
48. منظور از انتظار سازنده چیست؟ (پرسش)
49. منظور از انتظار مسئولانه چیست؟ (پرسش)
50. منظور از انتظار غیر مسئولانه چیست؟ (پرسش)
51. انواع برداشت از انتظار چیست؟ (پرسش)
52. دیدگاه شیعه درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
53. دیدگاه آیین زرتشت درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
54. دیدگاه آیین هندو درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
55. دیدگاه یهود درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
56. دیدگاه مسیحیت درباره انتظار چیست؟ (پرسش)
57. برداشت‌های نادرست از انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
58. علت برداشت‌های انحرافی از انتظار چیست؟ (پرسش) ‏
59. آیا انتظار امام مهدی واجب است؟ (پرسش)
60. عوامل ایجاد کننده انتظار چیستند؟ (پرسش)
61. لوازم تعریف انتظار چیست؟ (پرسش)
62. نقطه مقابل انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
63. رابطه انتظار با شدت گرفتاری‌ها چیست؟ (پرسش)
64. امام مهدی منتظر چه چیزی است؟ (پرسش)
65. آیا انتظار فرج باید با قصد قربت باشد؟ (پرسش)
66. مراتب انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
67. رابطه محبت با انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
68. بالاترین درجه انتظار فرج امام مهدی چیست؟ (پرسش)
69. مشاهده وقوع ظلم در زمین چگونه انتظار فرج را در مؤمن تشدید می‌کند؟ (پرسش)
70. چه رابطه‌ای میان انتظار فرج و ایمان وجود دارد؟ (پرسش)
71. انتظار منجی در ادوار مختلف دعوت‌های الهی چه معنایی داشته است؟ (پرسش)
72. اندیشه انتظار موعود در اسلام چگونه است؟ (پرسش)
73. آیا انتظار فرج افضل الاعمال است؟ (پرسش)
74. انتظار فرج چیست و چرا بهترین عمل خوانده شده است؟ (پرسش)
75. برداشت‌های نادرست از انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
76. آیا مکاتب فلسفی نیز انتظار فرج را امری ارزشی می‌‏دانند؟ (پرسش)
77. آیا در کتاب مقدس یهود سخن از انتظار فرج به میان آمده است؟ (پرسش)
78. مقصود از روایات مطلق در باب انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
79. چه امتیازی در انتظار منجی موجود است؟ (پرسش)
80. آیا تأخیر در فرج موجب قساوت قلب می‌‏شود؟ (پرسش)
81. آیا انتظار طولانی فرج خسته کننده و ملالت‌‏آور است؟ (پرسش)
82. علت سختی انتظار چیست و چرا می‏‌گویند انتظار زیباست؟ زیبایی انتظار در چیست؟ (پرسش)
83. امام مهدی در قبال منتظران و شیعیان چه عنایاتی دارند؟ (پرسش)
84. منتظران امام مهدی که در قرن‏های گذشته بدون پاین انتظارشان فوت کرده‌اند؛ چه تضمینی وجود دارد که انتظار ما به ثمر برسد؟ (پرسش)
85. آیا انتظار موجب انفعال جامعه نمی‌شود؟ (پرسش)
86. فرج مردم جهان در چیست و چرا انتظار فرج فضیلت و ارزش بیشتری دارد؟ (پرسش)
87. خاستگاه و منشأ اصلی انتظار ظهور «مصلح و نجات‏‌دهنده بزرگ» چیست؟ (پرسش)
88. دعا برای تعجیل فرج چه تأثیری در فرج شیعیان دارد؟ (پرسش)
89. دعای اللهم کن لولیک الحجه بن الحسن به چه منظوری خوانده می‌شود؟ (پرسش)
90. آیات مربوط به ظهور و انتظار کدامند؟ (پرسش)
91. انتظار در دیگر روزهای سال چگونه معنا پیدا می‏‌کند؟ (پرسش)
92. رابطه انتظار با بهداشت روان چیست؟ (پرسش)
93. رابطه انتظار با آینده جهان چیست؟ (پرسش)
94. فلسفه انتظار چیست؟ (پرسش)
95. باور به ظهور امام مهدی چگونه عامل پایداری و استقامت شیعه می‌شود؟ (پرسش)
96. انتظار فرج چه فضیلتی دارد؟ (پرسش)
97. جایگاه انتظار در فرهنگ شیعه چیست؟ (پرسش)
98. چرا انتظار اهمیت و جایگاه ویژه و برجسته‌ای دارد؟ (پرسش)
99. چرا انتظار فرج افضل اعمال است؟ (پرسش)
100. ویژگی‌‏های منتظران واقعی در دوران غیبت چیست؟ (پرسش)
101. انتظارات امام مهدی از منتظران چیست؟ (پرسش)
102. چه نوع انتظاری راجح است؟ (پرسش)
103. دانش ‏آموزان چگونه باید منتظر امام مهدی باشند؟ (پرسش)
104. رضایت امام مهدی از چه راهی به دست می‌آید؟ (پرسش)
105. آیا شیعیان و منتظران ظهور افزون‌بر وظایف فردی و دینی تکالیف سیاسی و اجتماعی نیز دارند؟ (پرسش)
106. آیا برای منتظر واقعی بودن اقدام‌های سیاسی و اجتماعی خاصی باید انجام داد؟ (پرسش)
107. وظایف ما در دوران غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)
108. چه تناسبی میان انتظار موعود و مبارزه با فساد وجود دارد؟ آیا انتظار به معنای ساکت ماندن نیست؟ (پرسش)
109. چه مقام و منزلتی در روایات برای منتظران بیان شده است؟ (پرسش)
110. جامعه منتظر دارای چه ویژگی‌هایی است؟ (پرسش)
111. انتظارات امام مهدی از منتظران چیست؟ (پرسش)
112. صرف‏‌نظر از وظایف شخصی در قبال امام مهدی وظایف خود انسان منتظر به‌طور کلی چیست؟ (پرسش)
113. منتظران برجسته همچون علما باید چه عملکردی داشته باشند؟ (پرسش)
114. منتظران راستین امام مهدی دارای چه فضیلت و منزلتی هستند؟
115. منتظران برجسته همچون علما باید چه عملکردی داشته باشند؟ (پرسش)
116. در روایات چه پاداشی برای منتظران امام مهدی بیان شده است؟ (پرسش)
117. ویژگی‏های منتظران واقعی در این دوران چیست؟ (پرسش)
118. آیا تنها انتظار فرج برای ظهور امام مهدی کافی است؟ (پرسش)
119. ویژگی‌های انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
120. ویژگی‌های فرهنگ انتظار در ابعاد اعتقادی چیست؟ (پرسش)
121. ویژگی‌های فرهنگ انتظار در ابعاد علمی و اخلاقی چیست؟ (پرسش)
122. فواید و آثار انتظار چیست؟ (پرسش)
123. آثار فردی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
124. آثار اجتماعی انتظار امام مهدی چیست؟ (پرسش)
125. آثار تربیتی انتظار چیست؟ (پرسش)
126. چرا انتظار فرج امام مهدی موجب گشایش می‌شود؟ (پرسش)
127. عنصر انتظار چگونه در آمادگی نظامی منتظران تأثیر دارد؟ (پرسش)
128. چگونه روحیه انتظار را در خود تقویت کنیم؟ (پرسش)
129. آیا انتظار فرج منشأ فرج‌های مادی برای منتظر خواهد بود؟ (پرسش)
130. انتظار چه ابعادی دارد؟ (پرسش)
131. ابعاد اعتقادی انتظار فرج چیست؟ (پرسش)
132. ابعاد عملی انتظار فرج چیست؟ (پرسش)

منبع‌شناسی جامع مهدویت

• کتاب‌شناسی مهدویت؛
• مقاله‌شناسی مهدویت؛
• پایان‌نامه‌شناسی مهدویت.

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: