امام مهدی در تاریخ اسلامی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث امام مهدی است. امام مهدی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: امام مهدی در قرآن - امام مهدی در حدیث - امام مهدی در نهج البلاغه - امام مهدی در کلام اسلامی - امام مهدی در تاریخ اسلامی - امام مهدی در معارف و سیره نبوی - امام مهدی در معارف و سیره حسینی - امام مهدی در معارف و سیره رضوی - امام مهدی در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - امام مهدی از دیدگاه اهل سنت - پرسش‌های مرتبط

امام مهدی (ع) امام دوازدهم مسلمانان پانزدهم شعبان سال ۲۵۵ قمری در سامرا متولد شد. پدر ایشان امام عسکری (ع) و مادرشان نرجس خاتون است. از القاب مشهور آن حضرت: حجت، مهدی، خلف صالح، قائم منتظَر، صاحب الزمان و بقیة الله و کنیۀ مبارکش ابوالقاسم است. به علت فشار و مراقبت‌های بسیار خلیفه عباسی برای یافتن آخرین حجت خدا، ولادت آن حضرت بر همگان مخفی ماند. در آیات و روایات بسیاری به موضوع امام مهدی (ع) و مهدویت پرداخته شده است. حضرت دارای دو دورۀ غیبت صغری و غیبت کبری است که در غیبت صغری به‌ واسطۀ نواب اربعه با مردم در ارتباط بود و در غیبت کبری از طریق فقیهان جامع الشرائط.

امام مهدی(عج)
نقش	امام دوازدهم شیعیان
نام	محمد بن حسن
زادروز	۱۵ شعبان، سال ۲۵۵ ق یا ۲۵۶ ق
زادگاه	سامرا
مدت امامت	۸ ربیع الاول ۲۶۰ ق- هنوز ادامه دارد
لقب(ها)	مهدی • بقیة الله • قائم • صاحب الزمان • خلف صالح • حجت • منتظَر
پدر	امام عسکری علیه السلام
مادر	نرجس خاتون
طول عمر	در قید حیات هستند
امام علی امام حسن مجتبی امام حسین امام سجاد امام محمد باقر امام صادق امام موسی کاظم امام رضا امام جواد امام هادی امام حسن عسکری امام مهدی

یکی از مهم‌ترین تکالیف مؤمنان پس از معرفت به خدا و رسول او شناخت نسبت به امام زمان (ع) است برای رهایی از فتنه‌ها و یافتن صراط مستقیم. که از دو طریق معرفت علمی و معرفت قلبی و روحی امکان‌پذیر است.

اعتقاد به مهدی منتظر (ع) موضوعی است که علاوه بر شیعیان، اهل سنت هم به آن قائل هستند لکن آنها می‌گویند هنوز متولد نشده است.

ولادت

مقالهٔ اصلی: ولادت امام مهدی

بیشتر منابع کهن زادروز تولد حضرت مهدی(ع) را در نیمه شعبان سال ۲۵۵ ق یا ۲۵۶ق آورده‌اند. در پژوهش‌های اخیر برخی نویسندگان قول تولد در نیمه شعبان سال ۲۵۵ ق، را به دلیل داشتن منابع بیشتر با شهرت ترجیح داده‌اند، در حالی که برخی دیگر، ضمن بررسی اقوال گوناگون، گویه تولد حضرت در نیمه ماه شعبان به سال ۲۵۶ ق را دارای استنادهای قوی‌تری دانسته‌اند که با شواهد و قرائن تاریخی نیز هم‌خوانی بیشتری دارد.

چگونگی تولد: روایات فراوانی از معصومین بر آن‌اند که ولادت قائم پنهانی خواهد بود. برای نمونه، از امام زین‌العابدین(ع) آمده است: ولادت قائم ما چنان بر مردم پنهان می‌ماند که می‌گویند: هنوز متولد نشده است. این مسئله به گونه‌ای است که سعد بن عبدالله اشعری و حسن بن موسی نوبختی از عالمان شیعی روزگار غیبت صغری در کتاب فرقه‌شناسی خود به هنگام بیان باور امامیه در مورد مهدی(ع) آورده‌اند: اخبار زیاد صحیحی وارد شده است به این که ولادت قائم از مردم پنهان می‌ماند.

ماجرای چگونگی تولد دوازدهمین حجت در منابع با نام حکیمه، دختر امام جواد(ع)، پیوند خورده است. بر اساس این گزارش‌ها به نقل از حکیمه (عمه امام حسن عسکری(ع)) آمده است: ابومحمد(ع) در نیمه شعبان در پی من فرستاد و فرمود: ای عمه! امشب را نزد ما باش؛ زیرا خدای متعال حجت خود را در زمین ظاهر خواهد کرد. از مادر مولود سؤال کردم و حضرت نرگس را معرفی کرد. در بخش دیگر گزارش آمده است: در دل شب برای ادای نماز برخاستم و آن را به جای آوردم. نرگس نیز برخاست و نماز شب به جای آورد در حالی که نشانی از تولد فرزند بر او نمایان نبود. شک بر من مستولی شد که ناگاه صدای امام را شنیدم که فرمود: ای عمه! شتاب مکن که وعده الهی نزدیک است. به تلاوت قرآن مشغول شدم که آثار تولد فرزند بر نرگس نمایان شد.

کنیه‌ها و القاب

مقاله‌های اصلی: نام‌های امام مهدی، کنیه امام مهدی، و القاب امام مهدی

امام دوازدهم شیعیان اثنی‌عشری که بیشتر با لقب مهدی(ع) از وی یاد می‌‌شود، در روایات فراوانی، هم‌نام رسول خدا(ص) دانسته شده است. در منابع کهن شیعه گاه نام حضرتش منقطع و رمزگونه به صورت «م ح م د» ثبت شده و گاه به نام «محمد» برای ایشان تصریح شده است. دلیل این نگارش رمزگونه را باید در روایاتی سراغ گرفت که پیروان حضرتش را از بیان نام اصلی امام مهدی(ع) برحذر داشته‌اند. برخی محققان نهی این روایات را ناظر به دوران غیبت صغرا و امکان شناسایی وکلای خاص حضرت و فراهم آمدن خطر جانی برای امام مهدی(ع) دانسته‌اند که به تبع در دوران غیبت تامه و نبودن خطرهای جانی برای حضرت اشکالی در ذکر نام امام زمان(ع) وجود ندارد. با آنکه اهتمام وکلای خاص حضرت در نهی از آشکارسازی نام امام زمان(ع) به روزگار غیبت صغرا، شدت توجه به این مسئله را در آن عصر نشان می‌دهد؛ اما در نظر برخی دیگر، آشکارسازی تنها سبب نهی از نام بردن امام زمان(ع) نمی‌تواند بوده باشد؛ زیرا در برخی از این روایات جواز ذکر نام، مقید به زمان ظهور امام(ع) شده است؛ لذا عالمانی از استمرار آن حکم سخن به میان آورده‌اند. شایان گفتن است که در برخی روایات، امام مهدی(ع) با نام احمد، عبدالله و مهدی نیز خوانده شده است.

کنیه امام مهدی(ع) بیشتر به‌سان رسول خدا(ص) «ابوالقاسم» ذکر شده است. «ابوجعفر کنیه دیگری است که امام را بدان خوانده‌اند. درباره کنیه «اباصالح» برای حضرتش باید گفت در منابع کهن چنین کنیه‌ای برای ایشان بیان نشده است و به احتمال فراوان، این عنوان برگرفته از حکایات راه گم‌کردگانی است که با استعانت از حدیث امام صادق(ع) مبنی بر اینکه چون راه گم کردی صدا بزن: «يَا صَالِحُ أَوْ يَا أَبَا صَالِحٍ أَرْشِدُونَا إِلَى الطَّرِيقِ يَرْحَمُكُمُ اللَّهُ‌»، به هنگام سرگردانی با خواندن این ذکر به سوی مسیر اصلی راهنمایی شده‌اند و بر این بوده‌اند که امام مهدی(ع) ایشان را به سوی راه اصلی رهنمون شده است.

گاه با توجه به ستایش یا نکوهش انسان، صفتی از اوصاف او بدان درجه از شهرت می‌رسد که فرد در کنار نام اصلی خود با آن شناخته می‌شود. این‌گونه عنوان‌ها، لقب به شمار می‌آیند. به هنگام اشاره به امام مهدی(ع) در منابع کهن شیعه القاب و صفات فراوانی برای حضرتش به کار برده شده است.

مهدی، بقیة الله، حجت، قائم، منتظَر، منتقم، صاحب الزمان، صاحب الامر، صاحب الدار، خلف صالح و غریم از مشهورترین القابی هستند که برای آن حضرت استفاده شده است. باید دانست القاب و اوصافی که امام مهدی(ع) با آنها معرفی شده است برخی مشترک با دیگر ائمه، برخی مختص به امام زمان(ع) و برخی نیز ناظر به شرایط خاص زمان غیبت صغرا بوده است. شایان ذکر است در بررسی تطور زمانی القاب و اوصاف به کارگرفته شده در شناساندن امام عصر(ع) این نکته به دست می‌آید که در گذر زمان، در منابع شیعه بر شمار القاب و اوصاف ایشان افزون شده است، به گونه‌ای که بیشتر جنبه معرفی اوصاف حضرت مهدی(ع) بر آنها غلبه یافته تا اینکه این وصف‌ها شناساننده امام مهدی(ع) قرار گیرند و در زمره القاب ایشان به شمار آیند.

تبارشناسی

مقاله‌های اصلی: امام عسکری و مادر امام مهدی

در این مسئله که تبار امام عصر(ع) از اهل بیت پیامبر(ص) است منابع شیعه و اهل سنت هم‌داستان‌اند، اما در تعیین مصداق مهدی، امامیه با تمسک به احادیث فراوانی که مهدی(ع) را از نسل امام علی(ع) و فاطمه(س) و به ترتیب بعد از ایشان از نسل امام حسین، امام سجاد، امام باقر، امام صادق، امام کاظم، امام رضا، امام جواد، امام هادیو امام حسن عسکری(ع) دانسته‌اند، امام حسن عسکری(ع) را پدر امام مهدی(ع) می‌دانند، مسئله‌ای که در عموم روایات و گزارش‌های شیعه بر آن تأکید شده است. با این حال، در برخی روایات اهل سنت یا روایات نقل شده در آثار شیعیان از راویان غیر امامی، پس از سخن گفته شدن از تشابه نام مهدی(ع) با رسول خدا(ص) از هم‌سانی نام پدر ایشان با نام پدر پیامبر(ص) نیز سخن رفته است. با اینکه در رفع این ناهم‌خوانی توجیهاتی بیان شده است؛ اما با تطبیق این دسته از روایات با روایات مشابه در کتاب‌های اندیشمندان امامی و غیر امامی می‌توان از احتمال افزودگی فقره تشابه نام پدر امام مهدی(ع) با پدر رسول خدا(ص) به این روایات، سخن گفت. احتمالی که با توجه به پای‌نهادن حسنیان به رقابت برای دستیابی به منصب خلافت پس از امویان، به داعیه‌داری عبدالله بن حسن مثنی به ادعای مهدی‌بودن فرزندش محمد (نفس زکیه) به دور از بستر تاریخی نخواهد بود. افزودگی‌ای که می‌توانست در پیوند زدن این حرکت با قیام مهدی(ع) یاری‌رسان داعیان این جریان برای جلب حمایت توده‌های مردمی باشد. مسئله‌ای که منصور عباسی نیز هنگام گرفتن بیعت برای فرزندش، محمدمهدی، از آن سود جست.

روایات منابع امامیه از کنیز بودن مادر امام زمان(ع) سخن به میان آورده‌اند و توصیف امام مهدی(ع) از سوی امامان پیشین به «ابن سیدة الإماء» و «ابن خیرة الإماء» دلالت بر همین مطلب دارد. تنها قول مخالف، نقلی از حسین بن حمدان خصیبی در الهدایة الکبری است که بانویی به نام «مریم بنت زید»، را مادر امام زمان(ع) خوانده است که اشاره به کنیز نبودن مادر حضرت مهدی(ع) دارد. این نقل، هرچند بعدها در آثاری مانند الدروس بازنگارش می‌شود، اما افزون بر منفرد بودن و ذکر نشدن آن در منابع کهن، به تأیید خود این گزارشگران نیز نرسیده است و عبارت‌های ایشان قابل پذیرش نبودن آن را نشان می‌دهد.

مادر بزرگوار امام مهدی(ع) با نام‌های نرجس، سوسن، صقیل، ریحانه، حکیمه و ملیکه خوانده شده است که در این میان نرجس کاربرد بیشتری دارد. برخی از این نام‌ها مانند صقیل و حکیمه می‌توانند در زمره القاب ایشان باشند. صقیل (صیقل) را کنایه از درخشندگی چهره این بانو به سبب حمل گفته‌اند و حکیمه، می‌تواند نشان از ذکاوت و درایت عقلی ایشان داشته باشد. واژه ملیکه نیز می‌تواند نشانگر جایگاه خاندانی وی، یا برگرفته از «ملیکا» نام اصلی این بانو بر اساس گزارش نوادۀ قیصر روم بودن ایشان باشد.

درباره نیاکان مادری امام زمان(ع) خبر دقیق، مستند و خدشه‌ناپذیری در دست نیست. برخی گزارش‌ها بدون اشاره به نیای آن بانو، تنها او را کنیزی در خدمت حکیمه دختر امام جواد(ع) دانسته‌اند که جناب حکیمه تربیت ایشان را عهده‌دار بوده است و با راهنمایی امام هادی(ع) این کنیز از سوی بانو حکیمه به منزل امام عسکری(ع) فرستاده می‌شود. در گزارش دیگری مادر امام مهدی(ع)، ملیکه، دختر یشوعا فرزندزاده قیصر روم، معرفی شده است که از جانب مادر به شمعون (از حواریون حضرت عیسی(ع)) نسب می‌برده است. در این گزارش چون پدربزرگ ملیکه تصمیم می‌گیرد او را به عقد برادرزاده خویش در آورد، بروز حوادثی مانع این پیوند می‌شوند. ملیکه که در رؤیا از سوی رسول خدا(ص) برای فرزندش امام عسکری(ع) خواستگاری می‌شود، دل در گرو مهر امام(ع) می‌نهد و با بیرون آمدن از قصر با لباس مبدّل، به اسارت افراد نظامی مسلمان درمی‌آید. سرانجام او که کسوت کنیز یافته بود، پس از تحمل مرارت‌های فراوان از سوی پیک حامل نامه امام هادی(ع) خریداری می‌شود.

سکونتگاه

باید دانست در پی فراخوانی امام هادی(ع) از سوی متوکل به سامرا و سکونت اجباری و تحت نظر ایشان در آن شهر، امام حسن عسکری(ع) نیز که در سنین کودکی به سر می‌برد همراه پدر سکونتی اجباری در سامرا یافت و از آنجاکه زین پس این شهر سکونتگاه امام بود، ناچار تولد فرزند ایشان نیز در این شهر واقع شد. روایات و گزارش‌های تاریخی مرتبط با تولد امام زمان(ع) به وقوع تولد ایشان در سامرا نظر دارند. بیشتر گزارش‌های چگونگی به دنیا آمدن حضرت حجت(ع) به نقل از حکیمه دختر امام جواد(ع) هستند که عمه امام عسکری(ع) به شمار می‌آمده است. به دلیل جایگاه معنوی و دلبستگی مادر حضرت حجت(ع) به حکیمه، این بانو به خواست امام عسکری(ع) در شب تولد فرزندشان در منزل آن حضرت حضور یافته و یاری‌رسان مادر امام زمان(ع) به هنگام تولد حضرت حجت(ع) بود.

دلایل امامت امام مهدی(ع)

مقالهٔ اصلی: امامت امام مهدی

نص بر امامت

در اندیشه امامیه «نص»، مهم‌ترین شاخص برای تشخیص مصداق امام است. از این‌روست که ابوسهل نوبختی از متکلمان برجسته امامیه به روزگار غیبت صغری با بهره‌گیری از رویکرد نص‌گرایی به اثبات امامت و مهدویت فرزند امام عسکری(ع) همت گماشته است.

امام جواد(ع) قائم اهل بیت را سومین نسل از فرزندان خود می‌خواند و به ترتیب فرزندش علی(ع) و سپس فرزند او حسن(ع) و سپس فرزند حسن(ع) با لقب قائم(ع) را به عنوان پیشوایان پس از خود نام می‌برد. امام هادی(ع) نیز فرزندش حسن(ع) و سپس فرزند او قائم(ع) را امامان پس از خود معرفی می‌کند.

امام عسکری(ع) نیز به عنوان حجت زمان، جانشینی فرزندش را برای خود به اطلاع شیعیان می‌رساند. از امام در مورد حدیثی از پدرانش مبنی بر اینکه «زمین از حجت خدا بر خلقش تا روز قیامت خالی نمی‌ماند» و «هر کس بمیرد و امام زمانش را نشناسد به مرگ جاهلی مرده است» پرسیدند که جواب داد: «این حقیقت دارد». در ادامه از امام و حجت پس از ایشان سؤال کردند که امام پاسخ داد: «پسرم محمد امام و حجت پس از من است».

با اینکه اختناق موجود و تحت نظر بودن بیت امام عسکری(ع) در سامرا امکان ارتباط عادی میان شیعیان و حضرتش را با مشکلاتی مواجه ساخته بود؛ اما امام عسکری(ع) از فرصت‌های اندک پیش‌آمده استفاده کرد و تولد فرزندش را به یاران مورد اعتماد خود بشارت داد. از جمله این افراد می‌توان به احمد بن اسحاق اشعری قمی از یاران خاص و وکیل حضرت در قم اشاره کرد که نامه‌ای از امام عسکری(ع) دریافت کرد که در آن آمده بود: «برای ما فرزندی متولد شد. این خبر نزد تو به امانت باشد و آن را از مردمان پنهان دار؛ زیرا ما آن را جز بر نزدیکان و پیروان خاص خود آشکار نساختیم. این را بر تو اعلام کردیم تا خدا تو را بدان شاد کند همان‌گونه که ما را به آن مسرور ساخت». مدت زمانی بعد در دیدار احمد بن اسحاق با امام عسکری(ع)، حضرت از وی پرسید: حال شما درباره مسئله‌ای که مردمان در آن به شک و تردید هستند، چگونه است؟ احمد پاسخ داد: هنگامی که خبر تولد فرزند شما به ما رسید هیچ‌کس در میان ما نبود مگر آنکه به حق معترف شد.

این نوع گزارش‌ها نشان می‌دهند که چگونه پیروان واقعی حضرت در قم پس از آگاهی از تولد امام مهدی(ع) به وسیله نامه امام عسکری(ع) مژده به دنیا آمدن دوازدهمین حجت خدا را میان خود بشارت داده‌اند تا حقیقت بر رهروان راه ائمه آشکار شود و از شک و دودلی بیرون آیند.

امام عسکری(ع) در ملاقات با برخی شیعیان، افزون بر اعلام تولد فرزند خود، با پرده برداشتن از چهره و نشان دادن این مولود، ایشان را در رسیدن به یقین قلبی به وجود حجت دوازدهم و رساندن خبر آن به دیگر رهروان، یاری می‌داد. دیدارهایی که نقل آنها برای دیگر شیعیان می‌توانست راهگشای شناخت جانشین امام عسکری(ع) و تشخیص مصداق مهدی(ع) باشد. شیخ صدوق و شیخ طوسی از حضور جمعی از بزرگان شیعه در خانه امام عسکری(ع) گزارش داده‌اند که آن حضرت فرزندش را به ایشان نشان داد و فرمود: «این امام پس از من و جانشین من است، از او پیروی کنید و پس از من در دین خود متفرق نشوید که هلاک خواهید شد. این را نیز بدانید که پس از امروز او را نخواهید دید».

همچنین احمد بن اسحاق قمی در زمره کسانی است که به هنگام حضور در بیت امام(ع) در سامرا، حلاوت بشارت تولد امام مهدی(ع) با نشان داده شدن این مولود از سوی امام عسکری(ع) به او تکمیل می‌شود و امام به وی می‌فرماید: «اگر جایگاه تو نزد خدا و حجت‌های او نبود این فرزندم را به تو نشان نمی‌دادم. او هم‌نام و هم‌کنیه رسول خداست. او کسی است که زمین را از عدل و داد آکنده خواهد ساخت همان‌گونه که از جور و ستم پر شده است».

بخشی از گزارش‌های ملاقات و مشاهده امام مهدی(ع) در منابع کهن مرتبط با افرادی است که در دوران امامت امام عسکری(ع) موفق به دیدار حضرت حجت شده‌اند.

قیام قائم آل محمد

از القاب حضرت مهدی قائم است که در اخبار متعددی آمده است. رسول خدا (ص) قائم را دوازدهمین و آخرین امام دانسته است. در لوحی که جابر بن عبدالله دیده، نام امام دوازدهم قائم بوده است. تعبیر قائم آل محمد و قائم به حق نیز وارد شده است. بسیاری از روایات مربوط به قیام و خروج حضرت حجت با عنوان قائم آمده است. یاران امام صادق (ع) قیام حضرت را نزدیک تصور می‌کردند؛ از جمله ابوبصیر انتظار دیدن قائم را داشته است. یکی از یاران حضرت امام صادق (ع) نذر کرده بود که تا قیام قائم روزه بگیرد. حضرت به وی می‌فرماید که در مسافرت و ایام عید فطر و قربان و ایام تشریق روزه نگیرد. معصومان کسانی را که وقتی برای زمان قیام حضرت مشخص می‌کردند، تکذیب می‌کردند. آنان اصل قیام قائم و خروج حضرت را قطعی دانسته‌اند؛ پنج علامت را نیز از نشانه‌هایی حتمی قبل از قیام حضرت بیان کرده‌اند: صیحه آسمانی، قیام سفیانی، خروج یمانی، فرورفتن زمین و قتل نفس زکیه.

شیخ صدوق قیام حضرت را در روز جمعه دانسته و شیخ طوسی قیام ایشان را در روز شنبه و روز عاشورا نقل کرده است. آغاز قیام حضرت از مکه است. عیسی بعد از قیام حضرت فرود می‌آید و پشت سر مهدی قائم (ع) نماز می‌خواند. یاران حضرت بیش از ۳۱۰ نفرند. و به نقلی ۳۱۳ نفر هستند. یاران عربِ حضرت اندک‌اند. قائم (ع) با شمشیر و اسلحه قیام می‌کند و برخورد متفاوتی نسبت به امام علی (ع) با مخالفان دارد. حضرت پس از ظهور دست به اصلاحات می‌زند. جزو اولین کارهای ایشان مشخص کردن محدوده حجرالاسود برای کسانی است که طواف و نماز واجب دارند؛ دیگر اینکه بنای کعبه و مسجدالنبی و مسجد کوفه را آن‌گونه که بوده، قرار می‌دهد.

خداوند چشم و گوش افراد را به گونه‌ای قرار می‌دهد که آنان حضرت حجت و قائم (ع) را می‌بینند و صدایش را از دور می‌شنوند. شیعیان موظف هستند در تعقیبات نماز و زیارت‌ها در حق قائم (ع) دعا کنند. تعدادی از آیات قرآن به زمان قیام قائم (ع) تأویل شده است. در مسائل مربوط به ظهور حضرت و حضور وی در کوفه با تعبیر قائم از ایشان یاد شده و از جای منزل و منبر ایشان در کوفه یاد شده که امام صادق (ع) در آن نماز خوانده است. اینها گوشه‌ای از روایاتی بود که درباره حضرت قائم (ع) در کتب اربعه وارد شده است.

توقیعات

کلینی با اینکه در زمان غیبت صغری زندگی می‌کرده، در کتاب شریف کافی جز در یک مورد اشاره‌ای به توقیعات حضرت نکرده است. وی از حسن بن فضل بن زید نقل می‌کند که گوید: با خط خود نامه‌ای به حضرت حجت نوشتم، پاسخ آن داده شد. نامه دیگری نوشتم، پاسخ آن هم آمد؛ ولی مردی از فقهای اصحاب نامه‌ای به حضرت نوشت، پاسخ آن نیامد، بعد معلوم شد وی جزو قرامطه است. کلینی توقیعات حضرت حجت را در کتابی مستقل به نام الرسائل خود نقل کرده است که متأسفانه در دسترس نیست.

جستارهای وابسته

• آخر الزمان
• آدینه (جمعه)
• آستانه عسکریین
• آستانه قیامت
• آفتاب پشت ابر (خورشید پشت ابر)
• آینده پژوهی
• آیین جدید دین در عصر ظهور
• اَبدال
• ابوالادیان
• ابوصالح
• ابوالقاسم (امام مهدی)
• اثناعشریه
• احمد (امام مهدی)
• احمد بن اسحاق قمی
• احمد بن هلال کرخی
• احمدیه (قادیانیه)
• اخیار
• ادله رجعت
• اسماعیلیه
• أشراط الساعه
• اصحاب قائم (یاران امام مهدی)(ع)
• اصحاب کهف
• اقامت‌گاه امام مهدی در عصر ظهور (مسجد سهله)
• القاب امام مهدی (ع)
• امامت امام مهدی (ع)
• امامت و مهدویت
• امام حسن عسکری
• امام زمان (صاحب الزمان)
• امام شناسی (مرگ جاهلی)
• امام مهدی از ولادت تا ظهور
• امامیه
• امدادهای غیبی
• امکان رجعت رجعت
• امنیت حکومت جهانی
• انتظار فرج
• انتقام
• انجمن حجتیه
• انطاکیه
• اوتاد
• اهل سنت و امام مهدی موعود
• اهل سنّت و ولادت امام مهدی (ع)
• اهل کتاب در عصر ظهور
• ایام الله
• ایستادن هنگام شنیدن لقب قائم
• باب (علی محمد شیرازی)
• بابیه باب
• باران های پیاپی
• باقریه
• البرهان فی علامات امام مهدی آخر الزمان
• بعثت امام مهدی
• بلالی محمد بن علی بن بلال
• بلالیه
• بهائیت
• البیان فی اخبار صاحب الزمان
• بیت الحمد
• بیت المقدس
• بیدا خسف به بیدا
• بیعت امام مهدی
• بیعت نامه امام مهدی
• البیعه لله
• پایان تاریخ آخرالزمان
• پدر امام مهدی امام حسن عسکری
• پدر امام مهدی و اهل سنّت
• پرچم امام مهدی
• پرچم های سیاه
• پیراهن امام مهدی
• تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم
• تاریخ عصر غیبت
• تاریخ غیبت کبرا
• تشرف ملاقات با امام مهدی
• تکذیب وقت گزاران وقت ظهور
• تَناثُرُ النُّجُوم
• توقیع
• جبرئیل
• جده
• جزیره خضرا
• جزیره خضرا در ترازوی نقد
• جعفر کذاب
• جمعه
• جنگ افزارهای امام مهدی سلاح امام مهدی
• حجت
• حجر الاسود
• حدیث غدیر
• حدیث لوح حضرت زهرا لوح حضرت زهرا
• حدیث معراج
• حِرْز امام مهدی
• حرمت نام بردن امام مهدی
• حسن شریعی
• حسین بن روح نوبختی
• حسین بن منصور حلاج
• حکومت جهانی
• حکومت صالحان
• حکومت مستضعفان
• حکیمه خاتون
• حیرت
• خاتم الاوصیاء
• خراسانی (خروج خراسانی)
• خردسال ترین پیشوای معصوم (امامت امام مهدی)
• خروج خراسانی
• خروج دابة الاَرض
• خروج دجال
• خروج سفیانی
• خروج سید حسنی
• خروج شعیب بن صالح
• خروج شیصبانی
• خروج عوف سلمی
• خروج امام مهدی (قیام امام مهدی)
• خروج یأجوج (یأجوج و مأجوج)
• خروج یمانی
• خسف به بیداء
• خسوف و کسوف غیرعادی
• خضر
• خلافت موعود
• خورشید پشت ابر
• خطبه قیام
• خورشید مغرب
• خیمه
• دابه الارض (خروج دابه الارض)
• دادگستر جهان
• دانشمندان عامه و امام مهدی موعود
• دجال خروج دجال
• در انتظار ققنوس
• در فجر ساحل
• دست بر سر گذاشتن
• دعای افتتاح
• دعای عهد
• دعای ندبه
• دعای سمات
• دوازده امامی (اثناعشریه)
• دولت کریمه (حکومت جهانی)
• دین در آخرالزمان آخرالزمان
• دین عصر ظهور
• ذی طوی
• رایات سود (پرچم های سیاه)
• رحلت امام مهدی (فرجام امام مهدی)
• رجعت
• رجعت کنندگان
• رکن و مقام
• رؤیت امام مهدی (ملاقات امام مهدی)
• زبور داوود
• زمینه سازان ظهور
• زنان آخرالزمان (آخرالزمان)
• زنان و قیام امام مهدی (یاران امام مهدی)
• زندگی آخرالزمان (آخرالزمان)
• زیارت آل یس
• زیارت ناحیه مقدسه
• زیارت رجبیه
• زیدیه
• سازمان وکالت
• سامرا
• سرداب سامرا
• سلاح امام مهدی
• سفیانی (خروج سفیانی)
• سید حسنی (خروج سید حسنی)
• سیره حکومتی امام مهدی
• سیصد و سیزده
• شاهدان ولادت امام مهدی
• شرایط ظهور
• شرید
• شریعیه
• شعبان
• شعیب بن صالح (خروج شعیب)
• شلمغانیه
• شمائل امام مهدی
• شمشیر سلاح امام مهدی
• شهادت امام مهدی (فرجام امام مهدی)
• شیخیه
• شیطان (کشته شدن شیطان)
• شیصبانی (خروج شیصبانی)
• شیعه
• صاحب الامر
• صاحب الدار
• صاحب الزمان
• صاحب السیف
• صاحب الغیبه
• صاید بن صید (خروج دجال)
• صقیل (مادر امام مهدی)
• صیحه آسمانی (ندای آسمانی)
• طالقان
• طرید
• طلوع خورشید از مغرب
• طویل العمر
• طی الارض
• طیبه
• ظهور
• عاشورا
• عبرتایی (احمد بن هلال)
• عثمان بن سعید عمری
• عدد یاران امام مهدی (سیصد و سیزده)
• عدل و قسط حکومت جهانی
• العرف الوردی فی اخبار الامام مهدی
• عسکریه
• عصائب
• عصر زندگی
• عقد الدرر فی اخبار المنتظر
• علایم ظهور (نشانه های ظهور)
• علائم قیامت اشراط الساعه
• علی بن محمد سمری
• غار انطاکیه (انطاکیه)
• غایب (امام غایب)
• غریم
• غلام
• غیبت (پنهان شدن)
• الغیبه
• غیبت صغرا
• غیبت کبرا
• فترت
• فرید
• فرجام امام مهدی
• فرجام شناسی (آینده پژوهی)
• فضیلت انتظار فرج (انتظار فرج)
• فضیلت منتظران (منتظر)
• فلسفه رجعت (رجعت)
• فلسفه غیبت صغرا (غیبت صغرا)
• فلسفه غیبت (غیبت امام مهدی)
• فواید امام غایب
• فوتوریسم
• قائم
• قادیانیه
• قتل نفس زَکیّه
• قم
• قیامت صغرا (رجعت)
• قیام های پیش از ظهور
• کتاب الغیبه للحجه
• کشته شدن شیطان
• کمال الدین و تمام النعمه
• کوفه
• کنیه امام مهدی (ابوالقاسم)
• کوه رَضْوی
• کیسانیه
• لباس امام مهدی (پیراهن امام مهدی)
• لوح حضرت زهرا
• مادر امام مهدی
• متامام مهدی (مدعیان مهدویت)
• مثلث برمودا (جزیره خضرا)
• محدَّث
• محل بیعت امام مهدی (رکن و مقام)
• محل ظهور امام مهدی (مسجد الحرام)
• محل قتل نفس زکیه رکن و مقام
• محمد
• محمد بن عثمان بن سعید عمری
• محمد بن علی بن هلال
• محمد بن علی شلمغانی
• محمد بن نصیر نمیری
• محمدیه
• مدعیان بابیت
• مدعیان مهدویت
• مرجع تقلید
• مردان آخرالزمان (آخرالزمان)
• مرکز حکومت امام مهدی (مسجد کوفه)
• مرگ جاهلی
• مرگ سرخ
• مرگ سفید
• مستضعف
• مسجد جمکران
• مسجد الحرام
• مسجد سهله
• مسجد صاحب الزمان (مسجد جمکران)
• مسجد کوفه
• مصلای جمعه و جماعات در عصر ظهور (مسجد کوفه)
• مضطر
• معجم احادیث الامام الامام مهدی
• معمرین
• مغیریه
• مقتدای مسیح
• مکیال المکارم فی فواید الدعاء للقائم
• ملاحم و فتن
• ملاقات با امام مهدی
• ملیکه مادر امام مهدی
• منتخب الاثر
• منتظِر
• منتَظَر
• منتقم
• منصور
• موتور
• موسویه
• موعود مسیحیت
• موعود یهود
• امام مهدی
• امام مهدی سودانی
• امام مهدی موعود
• مهدویت
• ممهدون (زمینه سازان ظهور)
• مهدویت پژوهی (آینده پژوهی)
• امام مهدی شخصی و امام مهدی نوعی
• امام مهدیه
• میراث دار پیامبران
• ناحیه مقدسه
• نام های حضرت محمد (احمد)
• ناووسیه
• نجبا
• ندای آسمانی
• نرگس (مادر امام مهدی)
• نزول عیسی
• نشانه های آخرالزمان (آخرالزمان
• نشانه های ظهور
• نفس زکیه
• نماز امام زمان
• نواب خاص
• نیابت خاص
• نیابت عام
• نیمه شعبان
• وقاتون (وقت ظهور)
• وقت ظهور
• وقت معلوم
• وکلای امام مهدی
• ولادت امام مهدی
• ولایت فقیه
• ولی فقیه
• همسر و فرزند امام مهدی
• هیبت امام مهدی
• یأجوج و مأجوج
• یاران امام مهدی
• یالثارات الحسین

منابع

1. اکبر ذاکری، علی، درآمدی بر سیره معصومان در کتاب‌های چهارگانه شیعه
2. پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ اسلام بخش دوم ج۲