مقداد بن اسود کندی در تاریخ اسلامی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث اصحاب امام علی است. مقداد بن اسود کندی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: مقداد بن اسود کندی در تراجم و رجال - مقداد بن اسود کندی در تاریخ اسلامی - مقداد بن اسود کندی در معارف مهدویت - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

مقداد بن اسود کندی، از صحابه بزرگ رسول خدا (ص) و یاوران علی بن ابی طالب (ع)، شخصیتی بارز، دانشمند و دلاور بود. از آنجا که عمرو، پدر مقداد، در سرزمین حضرموت، با طائفه معروف کنده هم‌پیمان بود و در آن سرزمین زندگی می‌کرد به "مقداد حضری" یا "مقداد کندی" معروف شده و به علت هم قسم شدن با اسود بن عبد یغوث، دایی پیامبر اکرم (ص)‌ ـ که به رسم جاهلی، پدر مقداد محسوب می‌شود ـ با عنوان مقداد بن اسود کندی خوانده‌ شده است.

مقداد و اسلام

مقداد از اولین کسانی بود که به رسول خدا (ص) ایمان آورد و یکی از هفت نفری است که در آغاز دعوت پیامبر (ص) اسلامِ خود را علنی کرد. او همراه مسلمانان به حبشه رفت؛ اما بعد از چندی به مکه بازگشت و در سریه ابوعبیدة بن حارث به مدینه رفت، البته از برقراری عقد اخوت بین او و جبار بن صخر ـ و به روایتی ابوذر غفاری ـ این گمان تقویت می‌شود که او قبل از سریه ابوعبیدة به مدینه هجرت کرده باشد. او را مجمعِ فضایل و مناقب دانسته‌اند و یکی از "ارکان اربعه" شمرده‌اند و پیامبر خدا، وی را یکی از چهار نفری برشمرده است که بهشت، شیفته دیدار آنان است.

اوصاف ظاهری

مقداد، مردی بلند قد و چهره‌ای گندمگون داشت، سیه چرده، با شکمی بزرگ و سری پر مو، با چشم‌های درشت و ابروهای پیوستۀ مشکی که ریش زیبای خود را زرد می‌کرد.

ازدواج

مقداد، دختری از طایفه قریش را خواستگاری کرد؛ اما پدر آن دختر به او جواب رد داد. رسول خدا (ص) صباغه، دختر زبیر بن عبدالمطلب را به ازدواج وی در آورد. از صباغه، عبدالله و کریمه به دنیا آمد و عبدالله در جنگ جمل در رکاب علی (ع) به شهادت رسید.

شرکت در جنگ ها

مقداد در تمام غزوات، از جمله جنگ بدر، در کنار رسول خدا (ص) حضور داشت. وقتی که رسول اکرم (ص) در جنگ بدر اصحاب را به دور خود جمع کرد و از آنها مشورت‌‌طلبید. هر کدام چیزی گفتند. در این میان، "ابوبکر" و "عمر" به عقب‌نشینی رأی دادند که باعث خشم و نارحتی پیامبر (ص) شد، اما مقداد برخاست و چنین گفت: "ای رسول خدا! سپاه قریش، مغرورانه به سمت ما می‌آید، ما به تو ایمان آوردیم و تو را تصدیق می‌کنیم و فرمان تو را به جان می‌پذیریم. ما حرفی که بنی‌اسرائیل به موسی (ع) گفتند: ﴿فَاذْهَبْ أَنْتَ وَرَبُّكَ فَقَاتِلَا إِنَّا هَاهُنَا قَاعِدُونَ﴾ را نمی‌گوییم. ما می‌گوییم تو و پروردگارت جنگ کنید و ما همراه شما می‌جنگیم". مقداد در جنگ اُحد نیز جزء تیراندازان سپاه اسلام بود و در زمان خلیفه سوم، با اینکه بیش از ۶۵ سال داشت، در فتح "مصر" و "اسکندریه"شرکت کرد و از برجستگان سپاه اسلام بود.

دفاع از حریم ولایت

پس از رحلت رسول گرامی اسلام (ص) عده‌ای از مهاجران و انصار در "سقیفه بنی‌ساعده" گرد هم آمدند و ابوبکر را به عنوان خلیفه و جانشین پیامبر (ص) برگزیدند؛ اما سلمان، ابوذر و مقداد و تعداد اندکی از مسلمانان به علی (ع) وفادار ماندند و با ابوبکر بیعت نکردند. آنها در موقعیت‌های مختلف، مقام و منزلت علی (ع) را به ابوبکر و همراهانش یادآور می‌شدند و به اذن امامشان از هرگونه اقدامی که به درگیری منجر می‌شد، ممانعت می‌کردند. ایشان در طول ۲۵ سال خانه‌نشینی امام، همواره در تمام سختی‌ها، یار و مطیع فرامین ایشان بودند. در جریان شورای شش نفره عمر، برای تعیین خلیفه بعدی، مقداد به عنوان اعتراض به عبدالرحمان رو کرد و گفت: "به خدا سوگند! علی، یعنی کسی که به حق و عدالت قضاوت می‌کرد را ترک کردید... هیچ فرد و خاندانی را ندیده‌ام که بعد از پیامبر خود، این طور مظلوم و ستمدیده شوند، که اهل بیت مظلوم واقع شدند". برخی روایات، مقداد را مطیع‌ترین یار امام علی (ع) دانسته‌اند و او از معدود کسانی است که بر پیکر مطهر زهرای طاهره (س) نماز گزارد. مقداد با خلافت عثمان، مخالفت کرد و با سخنرانی شکوهمندی در مسجد مدینه، این مخالفت را اعلام داشت و گفت: "من از قریش در شگفتم! آنان مردی را وا نهاده‌اند که کسی را از او داناتر و عادل‌تر نمی‌شناسم... هان! به خدا سوگند، اگر یاورانی می‌یافتم....".

مدح مقداد در روایات

پیامبر (ص) درباره مقداد فرمود: «مقداد از ماست. خداوند، دشمن است با کسی که دشمن اوست و دوست است با کسی که دوست اوست». همچنین فرمود: «خداوند مرا به دوستی با چهار نفر مأمور کرده است: علی، سلمان، مقداد و ابوذر». لذا مقداد از ارکان چهارگانه ایمان به شمار می‌آید. در روایت دیگری آمده: «بهشت، مشتاق مقداد است». امام صادق (ع) دربارۀ آیۀ: ﴿قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى﴾ فرمود: «به خدا سوگند! کسی به این آیه عمل نکرد، مگر هفت نفر و مقداد یکی از آنها بود». هنگامی که حضرت قائم (ع) قیام کند، بیست و هفت نفر را زنده می‌‌کند که یکی از آنان مقداد است.

رحلت مقداد

مقداد اواخر عمرش در "جرف"سکونت داشت و سال ۳۳ هجری در هفتاد سالگی، بر اثر فتق شکم یا خوردن روغن کرچک از دنیا رفت. پیکر مطهرش را به مدینه آوردند و عثمان بن عفان بر او نماز خواند و در قبرستان بقیع به خاک سپرده شد. مقداد از ابتدا ثروتمند بود و وصیت کرد ۳۶ هزار درهم از دارایی‌اش را به حسن و حسین (ع) بدهند. این وصیت، نشان‌دهنده محبت او به اهل‌بیت و بزرگداشت و احترام او نسبت به ایشان است .

مقدمه

نام و نسب او مقداد بن عمرو بن ثعلبة بن سعد هراوی است که وی را مقداد بن اسود و مقداد کندی نیز می‌گویند؛ زیرا او از تیره بهراء و قبیلة قضاعه بوده است.

ابن کلبی می‌گوید: عمرو بن ثعلبه شخصی را در قومش کشت و سپس به حضرموت(کنده) ملحق شد و با آنان هم پیمان شد، از این رو مقداد را کندی نیز می‌گویند. عمرو در آنجا با زنی ازدواج کرد و مقداد از آن زن به دنیا آمد. هنگامی که مقداد بزرگ شد بین او و شمر بن حجر کندی درگیری شد و مقداد او را با شمشیر زد و به مکه گریخت و در قبیله بنی‌زهره با مردی به نام اسود بن عبد یغوث هم پیمان شد. اسود به رسم جاهلیت او را فرزند خود خواند؛ از این جهت به مقداد بن اسود معروف شد، و چون آیه شریفه ﴿ادْعُوهُمْ لِآبَائِهِمْ هُوَ أَقْسَطُ عِنْدَ اللَّهِ فَإِنْ لَمْ تَعْلَمُوا آبَاءَهُمْ فَإِخْوَانُكُمْ فِي الدِّينِ وَمَوَالِيكُمْ وَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ فِيمَا أَخْطَأْتُمْ بِهِ وَلَكِنْ مَا تَعَمَّدَتْ قُلُوبُكُمْ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا﴾، نازل شد، او را مقداد بن عمرو خواندند.

مقداد از پیش‌قدمان در اسلام و از افرادی است که در همان اوائل بعثت پیامبر گرامی اسلام (ص)، به دین اسلام گروید و در زمره هفت نفری بود که براین نخستین بار در مکه اسلام خود را اظهار کردند. کنیه او ابومعبد، ابوالاسود، ابوسعید و ابوعمر نقل شده است.

مقداد دو خانه برای خود تهیه کرده بود؛ یکی در منطقه بنی جدیله بود که به آن خانه مقداد می‌گفتند و در اختیار نوه دختریش از وهب بن عبدالله اسدی بود و دیگری را به یزید بن عبدالملک فروختند. هم‌چنین نقل شده مقداد در محلی معروف به جرف در چند میلی مدینه خانه‌ای بنا کرد و بالای آن بالکن ساخت و درون و بیرون آن را گچ کشید.

مقداد و هجرت به حبشه

هنگامی که رسول خدا (ص) رنج و گرفتاری‌های اصحاب و آسایش خود را در پناه عمویش ابوطالب دید و از طرفی دید که نمی‌تواند از آنان حمایت کند، به آنها گفت: "به حبشه مهاجرت کنید؛ در آنجا پادشاه بزرگی است که در حکومت وی به کسی ستم نمی‌شود و آنجا سرزمین صدق است، تا اینکه خداوند فرجی برای شما پیش آورد". پس از آن عده‌ای از مسلمانان به خاطر آزار و شکنجه کفار و برای حفظ دین خویش به سرزمین حبشه مهاجرت کردند و این اولین هجرت در اسلام بود . از بنی زهره هم عده‌ای در بین مهاجران بودند که عبارتند از: عبدالرحمن بن عوف، ابی وقاص و فرزندش عامر، عبدالله بن مسعود و برادرش عتبه و مقداد بن عمرو از قضاعه که در جاهلیت اسود بن عبد یغوث از بنی زهره او را به فرزند خواندگی گرفته بود و لذا به او مقداد بن اسود گفته می‌شد.

سریه عبیده و هجرت مقداد به مدینه

رسول خدا (ص) پس از ورود به مدینه عبیدة بن حارث بن عبدالمطلب را با شصت یا هشتاد تن از اصحاب خود که همه از مهاجران بودند، به جنگ کاروانی از قریش که در آن گروهی از بزرگان قریش بودند، فرستاد. این گروه از مدینه خارج شده و در محلی که آب یافت می‌شد، به کاروان مزبور که عکرمة بن ابوجهل یا مکرز بن حفص سر کرده ایشان بود، برخوردند ولی بدون آنکه جنگی میان آنان روی دهد از هم جدا شدند؛ فقط سعد بن ابی وقاص تیری به سوی دشمن رها کرد و این نخستین تیری بود که در اسلام به سوی مشرکان رها شد. اتفاق دیگری که در این سفر جنگی افتاد و به سود مسلمانان بود، ملحق شدن دو تن از کاروانیان به مسلمانان بود: مقداد بن عمرو بهرانی و دیگری عتبة بن غزوان مازنی، که پیش از این برخورد، مسلمان شده بودند ولی چون نمی‌توانستند مانند سایر مسلمانان به مدینه هجرت کنند با کاروان حرکت کردند تا شاید راهی به دست آورند و در بیابان به سوی مدینه فرار کنند و این برخورد موقعیت خوبی برای انجام منظور آن دو بود که به آسانی توانستند خود را به مسلمانان برسانند. مقداد وقتی که از مکه به مدینه مهاجرت کرد، در خانه کلثوم بن هدم منزل گزید. مقداد نقل می‌کند: وقتی وارد مدینه شدیم پیامبر (ص) ما را ده نفر ده نفر در یک منزل اسکان داد و من در بین آن ده نفری بودم که خود پیامبر (ص) نیز حضور داشت و ما فقط یک گوسفند داشتیم و از شیرش استفاده می‌کردیم. پیامبر اکرم (ص) در مدینه بین مقداد و عبدالله بن رواحه عقد برادری خواند و به نقلی میان مقداد و جبار بن صخر برادری قرار داد . هم‌چنین در سال نهم هجری سیزده نفر از مردم بهراء که به مدینه آمدند به خانه مقداد وارد شدند.

ازدواج مقداد

پیامبر اکرم (ص) با شناختی که از مقداد داشت، ضُباعَه را با آنکه از نظر طایفه و حسب و نسب بسیار بالاتر بود، به عقد مقداد درآورد.

از حضرت رضا (ع) روایت شده که فرمود: "جبرئیل (ع) بر پیامبر (ص) نازل شد و به او گفت: " یا محمد! پروردگارت به تو سلام می‌رساند و می‌گوید که دختران باکره به منزله میوه روی درخت هستند؛ چون میوه درخت رسید راهی به غیر از چیدن ندارد، و اگر آن را نچینی آفتاب آن را فاسد می‌کند و باد آن را تغییر می‌دهد و هم‌چنین چون دختران باکره بالغ شوند راهی به غیر از ازدواج آنان نیست و اگر این گونه نکنی درباره ایشان از فتنه و فساد ایمن نیستی ". پس پیامبر (ص) بر منبر رفت و برای مردم خطبه خواند و آنچه را خدا امر کرده بود به ایشان اعلام فرمود. مردم پرسیدند: دختران خود را به ازدواج چه کسانی درآوریم یا رسول‌الله؟ پیامبر (ص) فرمود: " افراد هم کفو ایشان " گفتند: کفوهای ایشان کیستند؟ پیامبر (ص) فرمود: " مؤمنان کفو یکدیگرند. " پس از منبر پایین نیامد تا آنکه ضُباعَه را به ازدواج مقداد بن اسود درآورد. پس فرمود: " دختر عموی خود را به ازدواج مقداد درنیاوردم مگر برای آنکه نکاح، آسان شود "".

نتیجه این ازدواج پسری به نام عبدالله و دختری به نام کَریمَه بود؛ کریمه روایاتی را از پدرش نقل کرده است. عبدالله در جنگ جمل در لشکر عایشه بود و کشته شد، وقتی امیرمؤمنان علی (ع) از کنار جسدش عبور کرد، فرمود: "بد خواهر زاده‌ای بودی". کریمه پدرش را این‌گونه توصیف می‌کند: مقداد، مردی بلند بالا و گندمگون و دارای شکمی بزرگ و موی فراوان بود و محاسنش را با حنا خضاب می‌کرد. او بسیار جذاب و گیرا و چشمانش فراخ و ابروانش پیوسته بود.

مقداد و شرکت در جنگ‌ها

سریه خرار

پیامبر (ص) در ماه ذی قعده آغاز نهمین ماه هجرت، سعد بن ابی وقاص را پرچمدار لشکری قرار داد تا به سوی خرّار حرکت کند. پیامبر (ص) به سعد فرمود: "ای سعد، حرکت کن تا به منطقه خرّار برسی، کاروانی از قریش از آنجا خواهد گذشت". سعد می‌گوید: همراه بیست یا بیست و یک مرد پیاده به راه افتادیم. روزها خود را مخفی و شب‌ها راه می‌پیمودیم. صبح روز پنجم به خرّار رسیدیم و فهمیدیم که کاروان دیروز از آنجا گذشته است. پیامبر (ص) به من فرموده بود که از خرّار دورتر نروم و اگر چنین نبود امید داشتم که بتوانم به کاروان برسم. پیامبر (ص) تا زمانی که همراه انصار در جنگ بدر شرکت فرمود، هیچ یک از ایشان را به مأموریت جنگی اعزام نکرد؛ زیرا انصار شرط کرده بودند که از پیامبر (ص) در مدینه دفاع خواهند کرد .

در این که فرمانده مشرکان چه کسی بود، اختلاف است. بعضی ابوسفیان بن حرب و بعضی دیگر مکرز بن حفص را نام برده‌اند. اما نقل درست آن است که ابوسفیان فرمانده بود و دویست نفر از مشرکان را همراه داشت و در ذی قعده همین سال پیامبر (ص) سعد بن ابی وقاص را با پرچمی سفید به سوی خرار فرستاد و پرچمدار وی مقداد بن عمرو بود.

سریّه نخله

در ماه رجب و آغاز هفدهمین ماه هجرت گروهی به فرماندهی عبدالله بن جحش به نخله (که به بستان ابن عامر هم معروف بود) اعزام شدند. در این سریه مقداد نیز شرکت کرده بود؛ مقداد می‌گوید: در این سریه من حکم بن کیسان را اسیر کردم، امیر ما می‌خواست گردنش را بزند. گفتم: رهایش کن تا او را به حضور پیامبر (ص) ببریم. او را نزد پیامبر (ص) آوردیم. پیامبر (ص) او را به اسلام دعوت کرد و با وی گفتگویی طولانی داشت.

عمر بن خطاب گفت: "ای رسول خدا آیا با این فرد صحبت می‌کنی؟ به خدا قسم او تا ابد مسلمان نخواهد شد، اجازه بده گردنش را بزنم تا به جهنم که پناهگاه اوست، روانه شود".

پیامبر (ص) توجهی به عمر نفرمود تا اینکه حکم اسلام آورد. عمر گفت: "گمان نمی‌کردم که او مسلمان شود؛ اما این پیش آمد مرا واداشت که به خود بگویم، چگونه ممکن است در کاری که پیامبر (ص) به آن از من داناتر است، به او اعتراض کرده‌ام؛ ولی با خود گفتم، من در پیشنهاد خود خیر خدا و رسول خدا را می‌خواستم". عمر می‌گوید: حکم بن کیسان اسلام آورد و به خدا که اسلامی بسیار پسندیده داشت و در راه خدا جهاد می‌کرد و در جنگ بئر معونه شهید شد، در حالی که رسول خدا از او خشنود بود و به بهشت وارد شد.

نقل شده، حکم بن کیسان از پیامبر (ص) پرسید: اسلام چیست؟ پیامبر (ص) به او فرمود: "این که خدای یگانه را که شریکی ندارد، عبادت کنی و گواهی دهی که محمد بنده و فرستاده اوست". حکم گفت: "اسلام آوردم". پیامبر (ص) به اصحاب خود توجهی فرمود و گفت: "اگر لحظه‌ای پیش، از شما اطاعت کرده و او را کشته بودم، وارد آتش می‌شد".

جنگ بدر

عبدالله بن مسعود، صحابی بزرگ پیامبر (ص) درباره نقش مقداد در جنگ بدر می‌گوید: حالتی را از مقداد دیدم که اگر من آن را داشتم، نزد من از تمام دنیا محبوب‌تر بود. پیش از آغاز جنگ بدر، پیامبر (ص) هم‌چنان به راه خود ادامه می‌داد و چون به نزدیکی بدر رسید از آمدن قریش آگاه شد، و سپاه را از آمدن قریش آگاه کرد. پس با مردم مشورت فرمود و آرای ایشان را پرسید. نخست ابوبکر به پا خاست و سخنانی گفت. سپس عمر برخاست و گفت: "ای رسول خدا، به خدا قسم، این سپاه، سپاه قریش است و از آن‌گاه که عزیز شده هیچ‌گاه خوار نشده است و به خدا قسم از هنگامی که کافر شده، ایمان نیاورده است، و به خدا هرگز عزتش را از دست نمی‌دهد و با شدت خواهد جنگید. شما هم باید به طور شایسته و در کمال آمادگی با آنها جنگ کنی". سپس مقداد بن عمرو برخاست و گفت: "ای رسول خدا برای انجام فرمان الهی برو، ما همراه تو هستیم. به خدا قسم، ما به شما هم‌چون بنی‌اسرائیل که به پیامبر خود گفتند: ﴿فَاذْهَبْ أَنْتَ وَرَبُّكَ فَقَاتِلَا إِنَّا هَاهُنَا قَاعِدُونَ﴾، نمی‌گوییم؛ بلکه می‌گوییم، تو و خدایت بروید و جنگ کنید و ما هم همراه شما جنگ می‌کنیم. و سوگند به آن کس که تو را به حق فرستاده است، اگر ما را به برک الغِماد ببری، همراه تو خواهیم آمد". پیامبر (ص) در پاسخ، برایش آرزوی خیر فرمود.

در جنگ بدر مشرکان صد اسب داشتند و در میان لشکر اسلام فقط سه اسب بود؛ یکی به نام "سبل" که از آن مرثد بن ابی مرثد بود، دیگری به نام "بعزجه" که از آن مقداد بن عمرو بود و سومی "یعسوب" که از آن زبیر بن عوام بود .

مرحوم طبرسی در ذیل آیه ﴿وَالْعَادِيَاتِ ضَبْحًا﴾، می‌نویسد: سعید بن جبیر از ابن عباس روایت کرده که گفت: هنگامی که ما در حجر اسماعیل نشسته بودیم، مردی نزد ما آمد و از این آیه سؤال کرد. من به او گفتم: گروهی هستند که در راه خدا غارت می‌کنند. سپس در شب منزل کرده، غذای خود را خورده و آتش خود را روشن می‌کنند. پس از من جدا شد و به نزد علی بن ابی‌طالب (ع) رفت، در حالی که آن حضرت در کنار چاه زمزم نشسته بود. پس در این باره از ایشان سؤال کرد. امام (ع) به او فرمود: "آیا قبل از من از کسی پرسیده‌ای؟" او گفت: "آری، از ابن عباس پرسیده‌ام". امام (ع) گفت: "اسب سوارانی بودند که در راه خدا غارت کردند". پس به آن مرد گفت: "برو و به ابن عباس بگو به نزد من بیاید". پس چون خدمت آن حضرت رسیدم، فرمود: "برای مردم درباره چیزی که علی به آن نداری، فتوا می‌دهی! قسم به خدا که در غزوه بدر با ما جز دو اسب زبیر و مقداد بن اسود، اسبی نبود، پس چگونه العادیات اسب سواران بودند، بلکه العادِیات ضَبحاً شترسواران از عرفه تا مزدلفه و از آنجا تا منی هستند. ابن عباس می‌گوید: پس از قول خود به قول علی (ع) برگشتم.

یکی دیگر از اقدامات مقداد در جنگ بدر دستگیری یکی از سرسخت‌ترین دشمنان پیامبر (ص) بود. نقل شده مقداد آن روز نضر بن حارث را اسیر گرفته بود. چون پیامبر (ص) از بدر بیرون آمد و به محل اثیل رسید، اسیران را نزد آن حضرت آوردند. چون چشم پیامبر (ص) به نضر افتاد، به دقت به او نگریست. نضر به مردی که کنارش ایستاده بود، گفت: "به خدا سوگند، محمد قاتل من است! با چشمانی به من نگاه کرد که در آنها مرگ بود". آن مرد گفت: "به خدا قسم، این فقط ترسی است که تو داری". نضر به مصعب بن عمیر گفت: "ای مصعب، تو از همه خویشاوندان به من نزدیک‌تری با پیامبرت صحبت کن که مرا هم مانند دیگر یارانم قرار دهد و به خدا اگر این کار را نکنی، او مرا می‌کشد". مصعب گفت: "تو درباره کتاب خدا و درباره پیامبر چنین و چنان می‌گفتی". نضر گفت: "با همه اینها بگو که مرا هم مانند یکی از یارانم قرار دهد؛ اگر آنها را کشتند، من هم کشته شوم، و اگر بر آنها منت نهاده شد، بر من هم منت نهد". مصعب گفت: "تو یاران محمد را شکنجه می‌دادی". نضر گفت: "به خدا قسم، اگر قریش تو را اسیر می‌کرد، تا من زنده بودم کشته نمی‌شدی". مصعب گفت: به خدا قسم، می‌دانم که راست می‌گویی ولی من مثل تو نیستم، چون اسلام پیمان‌ها را بریده است". مقداد گفت: "این، اسیر من است". پیامبر (ص) فرمود: "گردنش را بزن". و آن‌گاه گفت: "خدایا! مقداد را به فضل خودت بی‌نیاز گردان" علی بن ابی‌طالب (ع) در اثیل، نضر را با شمشیر کشت.

جنگ اُحد

مقداد یکی از تیراندازان جنگ اُحد به حساب می‌آید. تیراندازانی که در سپاه رسول خدا (ص) بوده و نامشان ثبت شده است، این افراد هستند: سعد بن ابی وقاص، سائب بن عثمان بن مظعون، مقداد بن عمرو، زید بن حارثه، حاطب بن ابی بلتعه، عتبة بن غزوان، خراش بن صمّه، قطبة بن عامر بن حدیده، بشر بن براء بن معرور، ابونائله سلکان بن سلامه، ابوطلحه، عاصم بن ثابت بن ابی الاقلح و قتادة بن نعمان.

مقداد جنگ اُحد را چنین توصیف کرده: چون برای جنگ اُحد روبروی کفار صف بسته، و رویارو قرار گرفتیم، پیامبر (ص) زیر پرچم مصعب بن عمیر قرار گرفت چون پرچم‌داران مشرکان کشته شده و ایشان در آغاز شکست خوردند، مسلمانان به لشکرگاه آنها حمله کرده و سرگرم غارت شدند که ناگاه مشرکان از پشت سر به ما حمله کردند و مردم پراکنده شدند. پیامبر (ص) پرچم‌داران را فرا خواند؛ مصعب بن عمیر پرچم را به دست گرفت و در ادامه کشته شد. پرچم خزرج را سعد بن عباده داشت و پیامبر زیر آن ایستاده و یاران آن حضرت بر گرد ایشان جمع شدند. در آخر روز پیامبر (ص) پرچم مهاجران را به ابوروم عبدری سپرد و من دیدم که پرچم اوسیان را اسید بن حضیر به دست داشت. مسلمانان ساعتی با مشرکان درگیر شدند اما صف‌ها درهم ریخته بود. ناگاه مشرکان در حالی که شعار می‌دادند: یاللعزّی، یا آل هبل، سخت بر ما حمله کرده، کشتاری سخت انجام دادند. در همان حال به رسول خدا (ص) دشنام می‌دادند و او را مجروح ساختند، ولی سوگند به کسی که محمد را به حق مبعوث فرموده است، آن حضرت حتی یک وجب از جای خود تکان نخورد و هم‌چنان پابرجا و رویاروی دشمن ایستاده بود. گاهی گروهی از اصحاب به سوی آن حضرت می‌رفتند و دوباره از نزد آن حضرت پراکنده می‌شدند و من همواره رسول خدا (ص) را ایستاده و برپا می‌دیدم که یا با کمان خود تیر می‌انداخت و یا سنگ پرتاب می‌کرد و تا وقتی که دو گروه از یک دیگر جدا شدند، آن حضرت همراه با گروهی از یاران خود، که چهارده نفر بودند، شکیبایی و پایداری فرمود. آن گروه هفت نفر از مهاجران و هفت نفر از انصار بودند. در آن روز هشت نفر به همراه پیامبر (ص) تا سر حد مرگ پایداری کردند؛ سه نفر از مهاجران و پنج نفر از انصار؛ علی (ع)، طلحه و زبیر از مهاجران و ابودجانه، حارث بن صمّه، حباب بن منذر، عاصم بن ثابت و سهل بن حنیف از انصار که هیچ یک از ایشان کشته نشدند.

غزوه مُرَیسیع

در سال پنجم هجری، دو روز از ماه شعبان گذشته و در روز دوشنبه، پیامبر (ص) از مدینه برای این جنگ بیرون رفتند و شب اول رمضان به مدینه برگشتند؛ مدت غیبت ایشان از مدینه دو روز کمتر از یک ماه است. بنی‌المصطلق، گروهی از قبیله خزاعه که با بنی مدلج هم‌پیمان بودند، در ناحیه فُرُع فرود آمده بودند. رئیس ایشان مردی به نام حارث بن ابی ضرار بود، او اقوام خود و گروه‌های دیگری از اعراب را که توانسته بود، گرد آورده و برای جنگ با پیامبر (ص) آماده کرده بود. آنها تعدادی اسب و اسلحه خریده و قصد حرکت به سوی مدینه را داشتند و مسافرانی که از آنجا می‌آمدند خبر آمادگی آنها را می‌آوردند. چون این اخبار به پیامبر (ص) رسید، بریدة بن حصیب اسلمی را برای کسب خبر روانه فرمود. بریده از پیامبر (ص) اجازه گرفت که هر چه لازم باشد بگوید و به او اجازه داده شد. بریده از مدینه بیرون آمد تا اینکه به کنار آبی که ایشان در آنجا جمع شده بودند، رسید. او مردمی مغرور را دید که گروه‌هایی را جمع کرده‌اند، آنها از او پرسیدند: تو کیستی؟ او گفت: "مردی از شمایم؛ چون به من خبر رسید که برای جنگ با این مرد جمع شده‌اید، میان قوم خود و کسانی که از من اطاعت می‌کنند، راه افتاده‌ام تا همه دست به دست هم دهیم و او را درمانده سازیم". حارث بن ابی ضرار گفت: "من هم به همین عقیده‌ام، پس عجله کن". بریده گفت: "هم اکنون می‌روم و با گروه زیادی از قوم خود پیش شما بر می‌گردم"؛ آنها از این موضوع بسیار خوشحال شدند. پس بریده نزد رسول خدا (ص) آمد و اخبار آنها را گزارش داد. پیامبر (ص) مسلمانان را فرا خواند و خبر حمله دشمنش را به ایشان داد و مردم با شتاب آماده خروج شدند.

مسلمانان در این جنگ سی اسب داشتند که ده رأس آن در اختیار مهاجران و بیست رأس دیگر در اختیار انصار بود. دو اسب در اختیار پیامبر (ص) بود و علی (ع) هم اسب داشت. دیگر مهاجرانی که اسب داشتند، ابوبکر، عمر، عثمان، زبیر، عبدالرحمن بن عوف، طلحة بن عبیدالله و مقداد بن عمرو بودند. از انصار نیز سعد بن معاذ، اسید بن حضیر، ابوعبس بن جبر، قتادة بن نعمان، عویم بن ساعده، معن بن عدی، سعد بن زید اشهلی، حارث بن حزمه، معاذ بن جبل، ابوقتاده، ابی بن کعب، حباب بن منذر، زیاد بن لبید، فروة بن عمرو و معاذ بن رفاعة بن رافع اسب داشتند .

جنگ غابه

مجموع شتران شیرده پیامبر (ص) بیست شتر بود. برخی از آنها از غنایم جنگ ذات الرقاع و برخی دیگر از غنایمی بود که محمد بن مسلمه از نجد گرفته بود. آنها در منطقه بیضاء و اطراف آن می‌چریدند اما مراتع آنجا خشک شد و لذا ساربان‌ها آنها را در نزدیکی منطقه غابه به چرا بردند تا از خارها و علف‌های آنجا و درختان اراک تغذیه کنند. معمولا ساربان‌ها هر روز غروب شیر آنها را به مدینه می‌آوردند. روزی ابوذر از پیامبر (ص) اجازه خواست که از شتران ماده آن حضرت مواظبت کند. پیامبر (ص) به او فرمودند: "می‌ترسم که از اطراف بر تو حمله آورند و ما از عیینة بن حصن و وابستگان او در امان نیستیم، منطقه ما هم نزدیک به محل آنهاست". ابوذر اصرار ورزید و گفت: "ای رسول خدا (ص) به من اجازه بده". پس از اصرار، پیامبر (ص) به او فرمودند: "گویی تو را می‌بینم، در حالی که پسرت کشته و همسرت اسیر شده، و در حالی که به عصای خود تکیه زده‌ای، خواهی آمد".

مقداد بن عمرو نقل می‌کند: در آن شب مادیان من که نامش سبحه (شناور) بود، آرام نمی‌گرفت و مرتبا دست و پا بر زمین می‌کوبید و صیحه می‌کشید. ابومعبد گفت: "به خدا قسم برای مادیان مسئله‌ای پیش آمده است". توبره‌اش را نگاه کردیم پر از علف بود، گفتند: شاید تشنه است، آب برایش بردند، نخورد. همین که سپیده دمید، مقداد سلاح پوشید و بر اسب خود زین نهاد و از خانه بیرون آمد و نماز صبح را با پیامبر (ص) گزارد اما چیزی ندید. بعد از نماز پیامبر (ص) به خانه خود برگشتند و مقداد هم به خانه خود برگشت اما اسب مقداد هم‌چنان آرام نمی‌گرفت. مقداد هم‌چنان‌که زین اسب و اسلحه خود را آماده گذاشته بود، دراز کشید و یک پای خود را روی پای دیگرش نهاد که ناگاه کسی پیش او آمد و گفت: "اسب سواران را فرا خواندند".

سلمة بن اکوع می‌گوید: سحرگاه از مدینه به قصد رفتن به سوی گله شتران پیامبر (ص) و آوردن شیر آنها بیرون آمدم که به غلام عبدالرحمن بن عوف که ساربان شترهای او بود، برخوردم. معلوم شد آنها اشتباهی به محل چرای شتران پیامبر (ص) رفته‌اند، و او به من خبر داد که عیینة بن حصن به همراهی چهل سوار بر گله پیامبر (ص) حمله کرده‌اند. پس اسب خود را به طرف مدینه راندم و شتابان خود را به دروازه ثنیّة الوداع رساندم و با فریادی رسا سه مرتبه اعلام خطر کردم و صدای من در همه مدینه شنیده شد. پس سلمه هم‌چنان سوار بر اسب خود ایستاد تا پیامبر (ص) در حالی که کاملا مسلح بودند، آمدند و ایستادند. نخستین کسی که به حضور پیامبر (ص) آمد، مقداد بن عمرو بود که زره و کلاهخود پوشیده و شمشیرش کشیده بود. پیامبر (ص) پرچمی را به نیزه‌اش بستند و به او فرمودند: "برو تا سواران به تو برسند، و ما هم از پی تو خواهیم آمد". مقداد بن عمرو می‌گوید: در حالی که از خداوند متعال برای خود آرزوی شهادت می‌کردم بیرون آمدم و توانستم خود را به دنباله دشمن برسانم. در بین راه دیدم اسبی عقب مانده و سوار آن رهایش کرده و خود به اسب دیگری سوار شده است. من اسب عقب مانده را گرفتم، دیدم اسب پیر، لاغر و سرخ رنگی است که یارای دویدن ندارد و معلوم شد که از مناطق دور او را رانده‌اند و بسیار خسته است. پس قطعه ریسمانی به گردنش بستم و رهایش کردم و گفتم: اگر کسی از مسلمانان او را بگیرد خواهم گفت که این علامت من است که بر گردنش است. در ادامه من توانستم به شخصی به نام مسعده برسم و با همان نیزه‌ای که بر او پرچم بسته شده بود، نیزه‌ای به او زدم که خطا رفت، و او برگشت و نیزه‌ای به سوی من پراند که آن را با بازوی خود گرفتم و شکستم و او از من گریخت. من نیزه‌ام را که دارای پرچم بود همان‌جا نصب کردم و گفتم، باشد تا یاران من آن را ببینند. در این هنگام، ابو قتاده در حالی که عمامه زردی بر سر بسته و سوار بر اسبش بود، رسید و به من پیوست. ساعتی با او در تعقیب مسعده اسب دواندیم، او اسب خود را برانگیخت و بر اسب من پیشی گرفت؛ اسب او بهتر از اسب من بود پس جلو رفت، به طوری که از نظرم پنهان شد. هنگامی که به او رسیدم، دیدم در حال بیرون آوردن جامه خود است. گفتم: چه می‌کنی؟ گفت: "همان کار را می‌کنم که تو با آن اسب کردی". دانستم که مسعده را کشته است و او را در جامه خود می‌پیچید. پس برگشتیم و دیدم که آن اسب لاغر در دست علبة بن زید حارثی است. به او گفتم: این اسب، غنیمت من است و این هم علامت من که بر گردنش است. گفت: "بیا به حضور پیامبر (ص) برویم". رسول خدا (ص) آن را جزء غنایم قرار داد.

مقداد و غزوه حدیبیه

در جریان غزوه حدیبیه رسول خدا (ص) عبّاد بن بشر را فرا خواندند و او را همراه بیست سوار مسلمان به عنوان طلیعه گسیل داشتند؛ همراه او هم از انصار و هم از مهاجران بودند؛ از جمله مقداد بن عمرو، ابو عیّاش زرقی، حباب بن منذر، عامر بن ربیعه، سعید بن زید، ابوقتاده و محمد بن مسلمه و چند نفر دیگر که همگی اسب سوار بودند. و گفته شده است که فرمانده این گروه سعد بن زید اشهلی بوده است.

آن‌گاه پیامبر (ص) وارد مسجد ذی الحلیفه شد، دو رکعت نماز گزاردند و از مسجد بیرون آمده، بر مرکب خود سوار شدند و همان‌جا بر در مسجد، مرکب خود را رو به قبله نگاه داشتند و محرم شدند و با چهار عبارت تلبیه گفتند: « لَبَّيْكَ اَللَّهُمَّ لَبَّيْكَ لَبَّيْكَ لاَ شَرِيكَ لَكَ لَبَّيْكَ إِنَّ اَلْحَمْدَ وَ اَلنِّعْمَةَ لَكَ وَ اَلْمُلْكَ لاَ شَرِيكَ لَكَ لَبَّيْكَ ». بیشتر مسلمانان به همراه آن حضرت و برخی هم در جحفه محرم شدند.

فتح مکه

نقل شده، هنگامی که قبایل را به همراه پرچم‌هایشان از جلوی ابوسفیان عبور می‌دادند، اولین نفر خالد بن ولید از بنی سلیم بود. آنها هزار نفر بودند که پرچمی را عباس بن مرداس و پرچم دیگر را حفاف بن ندیه و پرچم دیگر را مقداد حمل می‌کرد.

سهم مقداد در جنگ خیبر

پس از فتح خیبر، پیامبر (ص) به هر یک از همسران خود هشتاد بار خرما و بیست بار جو و به عباس بن عبدالمطلب دویست بار خرما داد. هم‌چنین به فاطمه (س) و علی (ع) مجموعا سیصد بار خرما و جو اختصاص داد که از این مقدار، هشتاد و پنج‌بار آن جو بود و از مجموع سیصد بار دویست بار از آن فاطمه (س) و بقیه از آن علی (ع) بود. به اسامة بن زید نیز صد و پنجاه بار عطا کرد که چهل بار، جو و پنجاه بار، هسته خرما و بقیه‌اش خرما بود. به ام رمثه، دختر عمر بن هاشم بن مطلب، پنج بار جو و به مقداد بن عمرو نیز پانزده بار جو عطا فرمود.

پرسش مقداد و جواب پیامبر (ص)

در هنگام سریه بشیر بن سعد به سوی فدک، در شعبان سال هفتم هجری که به شکست وی منتهی شد، پیامبر (ص) در ادامه غالب بن عبدالله را همراه با دویست نفر که اسامه نیز جزو آنان بود، روانه فرمود. اسامه مردی از دشمن را که نامش نهیک بن مرداس بود، تعقیب کرد و کشت. اسامه گوید: پس از اینکه نهیک بن مرداس را کشتم، از این پیشآمد در درون خود بسیار احساس ناراحتی می‌کردم، به طوری که هیچ قدرتی حتی برای غذا خوردن نداشتم. چون به مدینه رسیدم، رسول خدا (ص) مرا در آغوش کشیدند و بوسیدند و من هم آن حضرت را در بر گرفتم. سپس فرمودند: "ای اسامه، اخبار این جنگ را بگو!" اسامه شروع به نقل اخبار جنگ کرد و چون موضوع کشتن نهیک بن مرداس را گفت، پیامبر (ص) فرمودند: "ای اسامه، او را در حالی که ﴿لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ﴾ گفته بود، کشتی؟" اسامه شروع به بهانه تراشی کرد و گفت: "ای رسول خدا، او این کلمه را برای نجات از مرگ بر زبان راند".

پیامبر (ص) فرمودند: "مگر قلب او را شکافتی و فهمیدی که او راستگو یا دروغگوست؟".

مقداد گوید: به رسول خدا گفتم: اگر مردی از کافران به جنگ من بیاید و یکی از دست‌هایم را با شمشیر قطع کند و سپس از من بگریزد و به درختی پناه ببرد و بگوید: در راه خدا مسلمان شدم، آیا پس از این حق دارم او را بکشم؟

پیامبر (ص) فرمودند: "نه، او را مکش!" گفتم: اگر او را بکشم چه خواهد شد؟ پیامبر (ص) فرمود: در آن صورت او به مقام و منزلت تو خواهد رسید که پیش از کشتن او داشتی و تو به منزلت او پیش از آنکه اسلام بیاورد، خواهی رسید".

البته مرحوم طبرسی فرمانده این سریه را مقداد بن اسود نقل کرده است.

مقداد و شرکت در ماموریت مهم

نقل شده ساره کنیز و جاریه ابی عمرو بن صیفی بن هشام دو سال بعد از جنگ بدر، از مکّه به مدینه به حضور پیامبر (ص) آمد. پیامبر (ص) به او فرمود: "آیا مسلمان شده‌ای؟" او گفت: "نه". پیامبر (ص) فرمود: "آیا مهاجرت کرده‌ای؟" او گفت: "نه". پیامبر (ص) فرمود: "پس برای چه آمدی؟" او گفت: "شما اساس عشیره و آقای من هستید و به حقیقت، اموال و آقایی ما رفته و سخت نیازمند شده‌ام، پس نزد شما آمدم که به من عطائی دهید و مرا بپوشانید و مرکبی نیز به من بدهید". پیامبر (ص) فرمود: "پس جوانان مکّه چه شدند؟" او که زنی نوحه‌گر بود، گفت: بعد از واقعه جنگ بدر دیگر کسی به سراغ من نیامد". پیامبر (ص) از اولاد عبدالمطلب خواست تا او را پوشانیده، آذوقه و مرکبی به او بدهند.

در این هنگام پیامبر (ص) برای فتح مکّه آماده می‌شد، پس حاطب بن ابی بلتعه پیش ساره آمد و بردی هم به او پوشانید و نامه‌ای را که برای مردم مکه نوشته بود، به او داد و از او خواست آن نامه را به اهل مکه برساند. وقتی ساره از مدینه بیرون رفت، جبرئیل نازل شد و پیامبر (ص) را باخبر کرد. پیامبر (ص)، علی (ع)، عمّار، عمر، زبیر، طلحه، مقداد بن اسود و ابا مرثد را در حالی که همگی سواره بودند، برای دستگیری او فرستاد و به آنها فرمود: بروید تا به باغ (فاخ) گوجه و خرما حرک برسید که در آنجا ساره آن زن بدنام را می‌بینید و با او نامه‌ای است، پس از او نامه را بگیرید". اصحاب پیامبر (ص) به دنبال او رفتند تا این که او را در مکانی که رسول خدا (ص) فرموده بود، دیدند. به او گفتند: نامه کجاست؟ او گفت: "به خدا قسم نامه‌ای همراه من نیست". او را کنار زده و وسایل او را گشتند و چیزی با او نیافتند، پس تصمیم گرفتند که برگردند. علی (ع) فرمود: "قسم به خدا پیامبر (ص) به ما دروغ نگفت و ما هم فرموده آن حضرت را تکذیب نمی‌کنیم" و شمشیرش را کشید و به او فرمود: "نامه را بیرون بیاور وگرنه به خدا قسم، گردنت را می‌زنم". وقتی ساره تهدید را جدّی دید، نامه‌ای را که لابلای موهای گیسوانش پنهان کرده بود، بیرون آورد و به علی (ع) داد.

بخاری و مسلم در صحاح خود از عبدالله بن ابی رافع روایت کرده‌اند که گفته: شنیدم علی (ع) می‌فرمود: رسول خدا (ص) من و مقداد و زبیر را فرستاد و فرمود: "بروید تا به باغ (خاخ) برسید که آن زن بدنام در آنجاست، و با او نامه‌ای است. رفتیم و نامه را گرفتیم".

هدیه پیامبر (ص) به مقداد

بعد از جنگ با اکیدر بن عبدالملک، عبید اسبی گران قیمت و اصیل را که نامش مراوح بود، به رسول خدا (ص) هدیه کرد و گفت: "ای رسول خدا، با این اسب مسابقه بده!" و پیامبر (ص) در تبوک مسابقه‌ای ترتیب دادند که همان اسب برنده شد؛ پس پیامبر (ص) اسب را از او پذیرفتند. مقداد بن عمرو آن اسب را از پیامبر (ص) خواست، پیامبر (ص) به او فرمودند: "سبحه کجاست؟" مقداد گفت: "گرچه پیر شده است ولی هنوز هم آن را دارم و او را برای خودم نگهداری می‌کنم، به خاطر جنگ‌هایی که در آنها همراهم بوده است؛ حالا هم به خاطر دوری این سفر و هم به علت شدت گرما او را در مدینه گذاشتم و با خود نیاوردم می‌خواهم از آن و از این اسب اصیل کره اسبی داشته باشم". چون مقداد در کمال صداقت مطلب خود را گفت، پیامبر (ص) خواست او را پذیرفت. بعدها سبحه کره اسبی برای مقداد آورد که در مسابقه‌ها پیشتاز بود و نامش ذیّال گذاشته شده بود. این کرّه اسب در زمان عمر و عثمان هم هم‌چنان مسابقه‌ها را می‌برد و عثمان آن را به سی هزار درم خرید.

مقداد و ماجرای شهادت خُبیب

هنگامی که پیامبر اکرم (ص) از شهادت خُبیب آگاه شد، به یاران خود فرمود: "کدام یک از شما حاضر است خبیب را از دار به پایین بیاورد؟" زبیر بن عوام برخاست و گفت: "یا رسول الله من حاضرم به همراه دوستم مقداد بن اسود به این سفر بروم". سپس آنها به سوی مکه حرکت کردند؛ آنها شب‌ها راه می‌رفتند و روزها پنهان می‌شدند تا آنکه به تنعیم رسیدند. در اطراف چوبه دار چهل نفر از محافظان را دیدند که از شدت مستی بی‌هوش به زمین افتاده و به خواب رفته‌اند. پس جسد را از دار پایین آوردند و متوجه شدند که جنازه تازه مانده و خشک نشده است و خبیب دست بر روی جراحت خود گذاشته است. چون دستش را حرکت دادند، خون جاری شد که بویش بوی مشک بود. پس زبیر او را بر روی اسب خود گذاشت و حرکت کردند. پس از اندکی محافظان از خواب بیدار شدند و چون جسد را ندیدند، قریش را خبردار کردند و آنها با هفتاد تن سواره به تعقیب آنان پرداختند تا آنکه به آن دو رسیدند. مقداد و زبیر جسد را از روی اسب به زمین گذاشتند و آماده نبرد شدند که ناگهان زمین جسد را فرو برد و در آغوش خود پنهان کرد. زبیر رو به قریش کرد و گفت: "چه چیز به شما برای حمله به ما جرأت داده است ای گروه قریش؟ من زبیر بن عوام و همراهم، مقداد بن اسود، دو شیر بیشه و آماده دفاع هستیم". کفار ترک منازعه را به صلاح دیده و بازگشتند و مقداد و زبیر نیز به مدینه رفته، جریان را گزارش دادند.

مقداد و ماجرای غدیر

در واقعه غدیر رسول خدا (ص) دستور داد که مردها بر علی (ع) به عنوان امیرالمؤمنین سلام بدهند و به بلال فرمود: تا ندا دهد که به غیر از بیماران کسی باقی نماند جز این که به غدیر خم رود و چون فردا از راه رسید، رسول خدا (ص) با اصحابش از خیمه‌ها بیرون رفت و حمد و ثنای الهی به جای آورد و فرمود: "ای مردم! به راستی خدای تبارک و تعالی مرا به رسالتی نزد شما فرستاده که بسیار نگرانم از اینکه مرا متهم و تکذیب کنید تا اینکه خدا مرتب به من وعده داد و مرا تهدید کرده و تکذیب شما بر من آسان‌تر از عقوبت خداست. خدا مرا به معراج برد و به من فرمود: "ای محمد! من محمودم و تو محمد؛ نامت را از نامم باز گرفتم، هر که به تو بپیوندد، به او می‌پیوندم و هر که از تو ببُرد، سرکوبش می‌کنم. پایین برو و به بندگانم خبر بده که چگونه تو را محترم داشتم. من هیچ پیامبری را مبعوث نکردم جز آن‌که وزیری برایش انتخاب کردم، تو رسول منی و علی وزیر توست. " سپس دو دست علی (ع) را گرفت و بالا برد تا اینکه مردم سفیدی زیر بغل هر دو را که پیش از آن دیده نشده بود، دیدند. سپس فرمود: "ای مردم! به راستی خدای تبارک و تعالی مولای من است و من مولای مؤمنانم! هر کس که من مولای او هستم، علی مولای اوست؛ خدایا؛ دوست بدار هر کسی که او را دوست دارد و دشمن بدار هر که او را دشمن دارد؛ یاری کن هر که او را یاری کند و خوار کن هر که او را خوار کند". شکاکان و منافقان و بیماردلان گفتند: به خدا بیزاریم از این گفتار او، این به خاطر خودخواهی اوست.

سلمان، مقداد، ابوذر و عمار بن یاسر نقل می‌کنند: به خدا قسم، از آن منطقه بیرون نیامدیم تا این که این آیه نازل شد: ﴿الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا﴾

پیامبر (ص) سه بار آن را تکرار کرد. و سپس فرمود: "به راستی کمال دین و تمام شدن نعمت و وصی از طرف پروردگار به رسالت مخصوص من نزد شما ولایت علی بن ابی‌طالب بعد از من است".

عیاشی به نقل از امام صادق (ع) روایت کرده: پس از آنکه رسول خدا (ص) در غدیر خم آن سخنان را در باره علی (ع) بیان فرمود و افراد به استراحتگاه‌های خود رفتند، مقداد بن اسود کندی از کنار جمعی گذشت که می‌گفتند: به خدا قسم اگر از یاران کسری و قیصر بودیم، الان لباس‌های ابریشمی و نرم در تن داشتیم، در حالی که الان با او (محمد) هستیم و لباس‌های خشن می‌پوشیم و غذاهای خشن می‌خوریم و حالا هم که مرگش نزدیک شده، علی را جانشین خود کرده است. مقداد از دست آنها عصبانی شد و به آنها گفت: "به خدا قسم، رسول خدا (ص) را از گفته‌های شما آگاه خواهم کرد". پس نزد رسول خدا (ص) رفت و ایشان را از گفته‌های آنها باخبر کرد. آنها نزد پیامبر اکرم (ص) آمدند و در مقابلش زانو زدند و گفتند: ای رسول خدا، قسم به خدایی که تو را به حق فرستاده است، ما چنین نگفته‌ایم و قسم به خدایی که تو را به پیامبری برگزیده و تو را به سوی مردم فرستاده است، آنچه را که به شما خبر داده‌اند، نگفته‌ایم. در این حال جبرئیل (ع) نازل شد و فرمود:﴿يَحْلِفُونَ بِاللَّهِ مَا قَالُوا وَلَقَدْ قَالُوا كَلِمَةَ الْكُفْرِ وَكَفَرُوا بَعْدَ إِسْلَامِهِمْ وَهَمُّوا بِمَا لَمْ يَنَالُوا وَمَا نَقَمُوا إِلَّا أَنْ أَغْنَاهُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ مِنْ فَضْلِهِ فَإِنْ يَتُوبُوا يَكُ خَيْرًا لَهُمْ وَإِنْ يَتَوَلَّوْا يُعَذِّبْهُمُ اللَّهُ عَذَابًا أَلِيمًا فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ وَمَا لَهُمْ فِي الْأَرْضِ مِنْ وَلِيٍّ وَلَا نَصِيرٍ﴾

عیاشی در ادامه می‌نویسد: جبرئیل (ع) گفت: "ای محمد، اینها در شب عقبه علیه تو توطئه کردند، اما به مقصود نرسیدند، و انتقام نگرفته‌اند مگر به خاطر آنکه خداوند و رسولش آنها را از فضل خود بی‌نیاز کردند!.

مقداد و خواندن نماز بر بدن پیامبر (ص)

سلمان می‌گوید: پس از رحلت پیامبر (ص) نزد علی (ع) آمدم در حالی که پیامبر (ص) را غسل می‌داد. پیامبر (ص) به علی (ع) وصیّت کرده بود که کسی غیر او غسلش را بر عهده نگیرد. وقتی علی (ع) پس از این وصیت به پیامبر (ص) گفت: "یا رسول الله، پس چه کسی مرا در غسل تو کمک خواهد کرد؟" پیامبر (ص) فرمود: "جبرئیل". علی (ع) هیچ عضوی (از اعضای حضرت) را اراده نمی‌کرد مگر آنکه برایش به طرف دیگر گردانیده می‌شد. وقتی علی (ع) پیامبر (ص) را غسل داد و حنوط و کفن کرد، من، ابوذر، مقداد، حضرت زهرا (س) و امام حسن و امام حسین (ع) را به داخل خانه برد و خود جلو ایستاد و ما پشت سر او صف بستیم و بر آن حضرت نماز خواندیم. عایشه نیز در حجره بود ولی متوجه نشد چرا که خداوند قدرت دیدن را از او گرفته بود. سپس علی (ع) ده نفر از مهاجران و ده نفر از انصار را به داخل خانه می‌آورد. آنان وارد خانه می‌شدند و نماز می‌خواندند و خارج می‌شدند، تا آنکه هیچ کس از حاضران از مهاجر و انصار باقی نماند مگر آنکه بر آن حضرت نماز خواند.

مقداد و ماجرای سقیفه

براء بن عازب گوید: پس از رحلت رسول اکرم (ص) چون شب شد به مسجد رفتم. وقتی در آنجا وارد شدم، به یاد آوردم که من زمزمه قرآن پیامبر (ص) را می‌شنیدم. پس از جا برخاستم و به طرف محل "بنی بیاضه" رفتم، در آنجا چند نفر را دیدم که آهسته با یک دیگر صحبت می‌کردند؛ وقتی به آنان نزدیک شدم، ساکت شدند و من هم برگشتم. آنان مرا شناختند ولی من ایشان را نشناختم، لذا مرا صدا زدند و من نزد آنان رفتم؛ آنان مقداد، ابوذر، سلمان، عمار بن یاسر، عبادة بن صامت، حذیفة بن یمان و زبیر بن عوام بودند. حذیفه گفت: "به خدا قسم، آنچه به شما خبر دادم، انجام خواهند داد؛ به خدا قسم دروغ نمی‌گویم و به من دروغ گفته نشده است. تا آنجا که قومی خواهند خواست که مسئله را به صورت شورا بین مهاجران و انصار قرار دهند". پس گفت: "نزد ابیّ بن کعب برویم که آنچه من می‌دانم او هم می‌داند".

پس نزد ابی بن کعب آمدیم و در خانه او را زدیم. او به پشت در رسید، پرسید: شما کیستید؟ مقداد با او صحبت کرد. پرسید: برای چه آمده‌اید؟ مقداد گفت: "در خانه‌ات را باز کن، مسئله‌ای که برای آن آمده‌ایم، بزرگ‌تر از آن است که درباره آن در پشت در گفتگو شود". او گفت: من در خانه‌ام را باز نمی‌کنم و می‌دانم برای چه آمده‌اید. گویا برای سؤال درباره خلافت آمده‌اید؟" گفتیم: آری. او پرسید: آیا حذیفه در میان شما است؟ گفتیم: آری. گفت: "سخن درست همان است که حذیفه می‌گوید و امّا من در را باز نخواهم کرد تا امور آن طور که خواهد بود، صورت گیرد و آنچه بعد از این می‌شود، بدتر از این خواهد بود، و من از این حالت به درگاه خداوند شکایت می‌برم". براء می‌گوید: آنان برگشتند و ابی بن کعب به داخل خانه‌اش برگشت.

مقداد و خلیفه اول

از ابان بن تغلب نقل شده که به امام صادق (ع) عرض کرد: فدایت شوم، آیا از اصحاب رسول خدا (ص) کسی با عمل ابوبکر و نشستن او در مسند خلافت مخالفت و او را انکار کرد؟ امام (ع) فرمود: "آری، دوازده نفر از صحابه با او مخالفت کردند؛ از مهاجران: خالد بن سعید بن العاص که از بنی امیّه بود، سلمان فارسی، ابوذر غفاری، مقداد بن اسود، عمار بن یاسر و بریده اسلمی، و از انصار: ابوهیثم بن تیهان، سهل و عثمان پسران حنیف، خزیمة بن ثابت ذو الشهادتین، ابی بن کعب و ابو ایوب انصاری.

وقتی ابوبکر از منبر پیامبر (ص) بالا رفت، اینان با یکدیگر مشورت کرده، گفتند: او را از منبر رسول خدا (ص) پائین می‌آوریم و برخی از آنها گفتند: ممکن است این کار عاقبت بد و نتیجه خطرناکی داشته باشد و خود را به زحمت بیندازید، خداوند می‌فرماید: ﴿وَلَا تُلْقُوا بِأَيْدِيكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ﴾. بهتر این است که همگی نزد امیرالمؤمنین (ع) رفته و با او مشورت کنیم و نظر او را بپذیریم. پس همگی بعد از پذیرش این نظر به حضور امام علی (ع) رفته، گفتند: ای امیرالمؤمنین، چگونه حقّی را که تو سزاوارتر به آن بودی، رها کردی؟ زیرا ما خود از رسول خدا (ص) شنیدیم که فرمود: " علی (ع) با حقّ است و حقّ همراه علی (ع) است، و او پیوسته با حقّ سیر می‌کند؛ به هر سویی که میل کند. " ما می‌خواستیم به مجلس ابوبکر رفته و او را از منبر رسول خدا (ص) به پایین بکشیم، ولی نزد شما آمدیم تا ببینیم شما چه می‌فرمایید. حضرت فرمود: " به خدا سوگند که اگر این کار را کرده بودید، راهی جز جنگ نداشتید، حال اینکه شما از نظر تعداد هم‌چون نمک در برابر غذا، و از نظر دوام، مانند سرمه چشم هستید. و قسم به خدا که اگر چنین کرده بودید، دیگر آنان برای من جای هیچ حرفی باقی نگذاشته، با شمشیر‌های برهنه و آماده جنگ نزد من آمده و می‌گفتند: یا بیعت کن یا تن به مرگ بسپار! و دیگر من هیچ چاره‌ای جز تسلیم و موافقت نداشتم. این رفتار من بنا به نصیحت پیامبر (ص) است که پیش از وفات به من فرمود: " این امّت در آینده با تو حیله کرده و سفارش مرا در باره‌ات زیر پا می‌نهند، و این را بدان که تو نسبت به من چون هارونی نسبت به موسی و پس از من امّت هدایت شده در مثل مانند هارون و شیعیان او و امّت گمراه نیز هم‌چون سامری و پیروان او خواهند بود. " گفتم: برای آن روز چه سفارشی به من می‌فرمایید؟ فرمود: " اگر یار و یاوری یافتی، جهاد کن و در غیر این صورت دست بردار و خون خود را مریز تا در نهایت مظلومانه به نزد من بیایی ". من نیز پس از وفات پیامبر (ص) سرگرم غسل و دفن ایشان شدم تا اینکه کار تمام شد، و در هنگام اختلاف امّت با خود پیمان بستم تا زمانی که قرآن را جمع‌آوری نکرده‌ام، به هیچ وجهی عبا را از دوش برندارم و همین کار را کردم. سپس دست فاطمه (س) و حسن و حسین (ع) را گرفته به در منازل اصحاب بدر و خوش سابقه برده و درباره حقّم آنان را قسم دادم و ایشان را به یاریم دعوت کردم، ولی هیچ کس جوابم را نداد مگر چهار نفر: سلمان، عمار، ابوذر و مقداد، و من با بقیّه خاندانم نیز صحبت کردم ولی آنان تنها مرا به سکوت دعوت کردند، زیرا از کینه این مردم نسبت به خدا و رسول خدا و خانواده او باخبر بودند. پس راه این است که همگی نزد ابوبکر رفته و آنچه را از من درباره سخنان پیامبرتان شنیدید، بازگو کنید که این کار موجب تأکید بیشتر حجّت شما و قطع عذر آنان شده، آنان را هنگام ورود به محضر پیامبر (ص) در قیامت از آن حضرت دورتر می‌سازد. " پس آن گروه با شنیدن سخنان امیرالمؤمنین (ع) به سوی مسجد رفته و اطراف منبر حلقه زدند، و آن روز جمعه بود. و وقتی ابوبکر به بالای منبر رفت، مهاجران به انصار تعارف کردند که ابتدا آنها سخن بگویند، ولی انصار گفتند: اولویّت با شماست، هم‌چنان‌که خداوند در این آیه شما را مقدّم داشته: ﴿لَقَدْ تَابَ اللَّهُ عَلَى النَّبِيِّ وَالْمُهَاجِرِينَ وَالْأَنْصَارِ الَّذِينَ اتَّبَعُوهُ فِي سَاعَةِ الْعُسْرَةِ﴾.

پس هریک از اصحاب پیامبر (ص) سخنانی را بیان کردند تا اینکه نوبت به مقداد رسید. مقداد بن اسود برخاسته و به ابوبکر گفت: " ای ابوبکر! از ستم و تجاوز دست بردار و از خدا بترس، و از این کار توبه کرده، در خانه‌ات بنشین و بر خطا و ستم خود گریه کن و کار خلافت را به صاحب اصلی آن - که از تو به آن سزاوارتر است - واگذار؛ تو خود از بیعتی که پیامبر (ص) برای علی (ع) از تو و ما و از سایر امّت گرفته باخبری؛ پیامبر (ص) تو را ملزم ساخت تا از اسامة بن زید - که از موالی او بود -اطاعت کرده، در زیر پرچم او مانند دیگران به سوی مقصد حرکت کنی، و با این عمل، آن رسول گرامی اشارت داشت که امر خلافت هیچ نسبتی به تو ندارد، و نیز تو و همکارت ابن خطاب را در غزوه ذات السّلاسل به لشکر عمرو بن عاص ملحق ساخت که مرکز نفاق و خلاف و عدوات بود؛ همان کسی که خداوند در قرآن درباره‌اش این آیه را بر پیامبر (ص) نازل فرمود: ﴿إِنَّ شَانِئَكَ هُوَ الْأَبْتَرُ﴾ و در این شأن نزول هیچ اختلافی میان أهل علم نیست، بنابراین در آن جنگ عمرو بن عاص امیر شما بود و شما نیز در تحت ریاست قرار گرفتید و او بود که حراست لشکر را به عهده شما گذاشت. پس حراست لشکر، آن هم به دستور عمرو بن عاص کجا و مقام خلافت رسول خدا (ص) کجا؟! ای ابوبکر! از خدا بترس و این جامه را از تن بیرون کن؛ زیرا این عمل به نفع دنیا و آخرت توست و فریب دنیا و وساوس جماعت قریش تو را به سوی تباهی سوق ندهد و این را بدان که به زودی زندگی دنیا سپری شده و بازگشت تو به سوی خداوند متعال است و همان جا تو را به سزای کارهای می‌رساند. و تو خود به یقین می‌دانی که علی بن ابی طالب (ع) پس از پیامبر (ص) به خلافت شایسته‌تر است، پس کار را به او واگذار که این عمل به حفظ شرافت و احترامت نزدیک‌تر، و در سبکی دوشت از بار گناه شایسته‌تر است! به خدا سوگند که در خیرخواهی و نصیحت تو کوتاهی نکردم، پس آن را بپذیر که بازگشت همه کارها به سوی خداوند است".

حمایت مقداد از امام علی (ع)

در توطئه قتل امیرالمؤمنین علی (ع) که عمر و ابوبکر می‌خواستند آن را اجرا کنند، ابوبکر درباره دستوری که برای قتل علی (ع) به خالد داده بود، به فکر فرو رفت و تشخیص داد که اگر چنین کاری صورت گیرد، جنگی شدید و فتنه‌ای طولانی به پا خواهد شد؛ لذا از دستوری که به خالد داده بود، پشیمان شد و آن شب تا صبح خوابش نبرد. سپس صبح به مسجد آمد و در حالی که صف‌های نماز برپا بود؛ جلو رفت و امامت نماز را بر عهده گرفت و در همان حال به فکر رفته بود و نمی‌دانست چه می‌گوید. خالد بن ولید در حالی که شمشیر به کمر بسته بود، آمد و کنار امیرالمؤمنین (ع) ایستاد و آن حضرت متوجه ماجرا شده بود. همین که ابوبکر تشهد نماز را گفت قبل از آنکه سلام نماز را بگوید، فریاد زد: "ای خالد، آنچه را به تو دستور دادم انجام مده که اگر انجام دهی تو را به قتل می‌رسانم و سپس سلام نمازش را داد. پس امیرالمؤمنین (ع) از جا حرکت کرد و گریبان خالد را گرفت و شمشیر را از دستش بیرون آورد. سپس او را بر زمین زد و روی سینه‌اش نشست و شمشیرش را گرفت تا او را بکشد؛ اهل مسجد جمع شدند تا خالد را از دست ایشان خلاص کنند ولی نتوانستند. عباس گفت: "او را به حقّ قبر پیامبر (ص) قسم دهید که دست بردارد". آن حضرت را به قبر رسول‌الله قسم دادند و حضرت او را رها کرد. خالد هم برخاست و به منزلش رفت. زبیر، عباس، ابوذر، مقداد و بنی‌هاشم شمشیرها را کشیدند و گفتند: به خدا قسم، دست از کارهایتان بر نمی‌دارید تا سخن بگوید و عمل کند".

مقداد و اطاعت از دستور امیرالمؤمنین (ع)

سلمان می‌گوید: بعد از غصب خلافت، علی (ع) شبانه زهرا (س) را سوار بر چهارپایی کرد و دست دو پسرش حسن و حسین (ع) را گرفت و هیچ یک از اهل بدر، از مهاجر و انصار را باقی نگذاشت مگر آنکه به در خانه‌هایشان رفت و حقّ خود را به آنها یادآور شد و آنان را برای یاری خویش فرا خواند. ولی جز چهل و چهار نفر، کسی از آنان دعوت او را قبول نکرد. حضرت به آنان دستور داد هنگام صبح باسرهای تراشیده و در حالی که سلاحشان را به همراه دارند، بیایند و با او بیعت کنند که تا سر حد مرگ استوار خواهند ماند. وقتی صبح شد جز چهار نفر کسی از آنان نزد امام (ع) نیامد. سلیم می‌گوید: به سلمان گفتم: آن چهار نفر چه کسانی بودند؟ گفت: "من، ابوذر، مقداد و زبیر بن عوام. امیرالمؤمنین (ع) در شب بعد هم نزد آنان رفت و آنان را قسم داد. گفتند: صبح نزد تو می‌آئیم ولی غیر از ما هیچ یک از آنان نزد علی (ع) نیامد. در شب سوم هم نزد آنان رفت ولی غیر از ما کسی نیامد".

مقداد و دفاع از حریم ولایت

آن‌گاه که مردم دچار فتنه آن دو نفر (ابو بکر و عمر) شدند و فقط علی (ع) و بنی هاشم و ابوذر و مقداد و سلمان و عدّه‌ای کم با آنها بیعت نکردند، عمر به ابوبکر گفت: "همه مردم به غیر از این مرد و اهل بیتش و این چند نفر با تو بیعت کردند؛ اکنون به سراغ او بفرست". اما امیرالمؤمنین (ع) از آمدن خودداری فرمود. عمر غضبناک از جا بلند شد و خالد بن ولید و قنفذ را صدا زد و به آنان دستور داد تا با خود هیزم و آتش بیاورند. سپس به راه افتاد تا به در خانه علی (ع) رسید، در حالی که حضرت فاطمه (س) پشت در نشسته و سر مبارک را بسته بود و به خاطر رحلت پیامبر (ص) جسمش نحیف شده بود. عمر جلو آمد و در را زد و بعد صدا زد: "ای پسر ابوطالب، در را باز کن!" حضرت زهرا (س) فرمود: "ای عمر، ما را با تو چه کار؟ ما را به حال خودمان رها نمی‌کنی؟" عمر گفت: "در را باز کن وگرنه خانه را آتش می‌زنیم!" حضرت زهرا (س) فرمود: "ای عمر، از خدای عزّوجل نمی‌ترسی که داخل خانه‌ام می‌شوی و بر منزل من هجوم می‌آوری". ولی عمر از تصمیم خود بازنگشت، و آتش طلب کرد و آن را کنار در قرار داد، به طوری که در آتش گرفت. سپس در را فشار داد و در خانه باز شد .

پس عمر کمک خواست و مردم رو به خانه آوردند و داخل خانه شدند. خالد بن ولید شمشیر را از غلاف بیرون کشید تا فاطمه (س) را بزند! امیرالمؤمنین (ع) با شمشیر بر خالد حمله کرد. او حضرت را قسم داد، و حضرت هم دست نگهداشت. مقداد، سلمان، ابوذر، عمار و بریده اسلمی پیش آمدند و برای کمک به امیرالمؤمنین (ع) داخل خانه شدند و شرایط به گونه‌ای شد که نزدیک بود فتنه‌ای به پا شود. پس علی (ع) را از خانه بیرون بردند و مردم هم پشت سر او حرکت کردند و سلمان، ابوذر، مقداد، عمار و بریده اسلمی هم به دنبال آن حضرت به راه افتادند، در حالی که می‌گفتند: چه زود به پیامبر (ص) خیانت کردید و کینه‌هایی که در سینه‌ها داشتید، بیرون ریختید. امیرالمؤمنین (ع) را در حالی که گریبان او را گرفته، می‌کشیدند، نزد ابوبکر رسانیدند. در این هنگام بین آن حضرت و عمر و ابوبکر سخنانی رد و بدل شد. سپس هر کدام از یاران حضرت به دفاع از آن حضرت پرداختند. پس ابوذر، مقداد و عمار به پا خاستند و به علی (ع) گفتند: چه دستوری می‌دهی؟ به خدا قسم اگر امر کنی آن قدر شمشیر می‌زنیم تا کشته شویم. حضرت به آنها فرمود: خدا شما را رحمت کند! دست نگهدارید و پیمان پیامبر (ص) و آنچه شما را بدان وصیّت کرده، به یاد بیاورید". آنان هم دست نگه داشتند.

مقداد و شرکت در تشییع و دفن حضرت زهرا (س)

وقتی بیماری حضرت زهرا (س) شدت گرفت، آن حضرت از علی (ع) پیمان گرفت که هنگامی که از دنیا رفت؛ به غیر از ام سلمه، همسر رسول خدا (ص) و ام ایمن و فضه از زنان و از مردان دو فرزندش حسن و حسین و عبدالله بن عباس، سلمان فارسی، عمار بن یاسر، مقداد، ابوذر و حذیفه کس دیگری در دفن ایشان شرکت نکند.

وقتی خبر شهادت حضرت زهرا (س) در شهر مدینه پیچید، مردم جمع شدند و منتظر بودند که جنازه از خانه ایشان بیرون آورده شود تا بر آن نماز بگزارند. پس ابوذر از خانه بیرون آمد و گفت: "بیرون آوردن جنازه دختر رسول خدا (ص) برای خواندن نماز به تأخیر افتاد". پس مردم برخاستند و رفتند و چون شهر آرام گرفت و پاسی از شب گذشت، علی (ع)، حسن و حسین (ع)، عمار، مقداد، عقیل، زبیر، ابوذر، سلمان، بریده و تنی چند از بنی هاشم و خواص دوستان علی (ع) جنازه را از خانه ایشان بیرون آورده، بر آن نماز گزاردند و در دل شب به خاک سپردند. علی (ع) اطراف آرامگاه فاطمه (س) صورت هفت قبر دیگر هم پدید آورد تا آرامگاه آن حضرت شناخته نشود.

نقل شده، هنگام شب، علی (ع)، عبّاس، فضل، مقداد، سلمان، ابوذر و عمار را صدا زد. همه بر آن حضرت نماز خواندند و او را دفن کردند. هنگام صبح ابوبکر و عمر به همراه مردم به سوی خانه علی (ع) آمدند و قصد داشتند بر حضرت زهرا نماز بخوانند. مقداد گفت: "دیشب فاطمه (س) را دفن کردیم". عمر رو به ابوبکر کرد و گفت: "به تو نگفتم که آنها زودتر این کار را خواهند کرد؟!" عباس گفت: "آن حضرت وصیّت کرده بود که شما دو نفر بر او نماز نخوانید".

مقداد و وصیت حضرت زهرا (س)

در کتاب کشف الغمه روایت شده است که امام باقر (ع) کیسه‌ای آورد و نامه‌ای از میان آن درآورد که وصیّت حضرت فاطمه (س) بدین شرح در آن نوشته شده بود: "﴿بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ﴾؛ این وصیّت‌نامه فاطمه دختر محمّد (ص) است. فاطمه وصیّت کرده که بستان‌های هفتگانه‌اش برای علی بن ابی‌طالب باشد. و اگر علی (ع) از دنیا رفت، در اختیار حسن بن علی باشد و اگر حسن (ع) رحلت کرد، در اختیار حسین (ع) باشد و اگر حسین از دنیا رفت، در اختیار بزرگ‌ترین فرزندانم باشد. مقداد بن اسود و زبیر بن عوام شاهدان این وصیّت‌نامه‌اند و علی بن ابی‌طالب آن را نوشته است".

مقداد و خلیفه دوم

سلیم بن قیس می‌گوید: در زمان حکومت عمر بن خطاب نزد سلمان و ابوذر و مقداد نشسته بودم. مردی از اهل کوفه آمد و برای درخواست هدایت نزد آنان نشست. آنها به او گفتند: تو باید همراه کتابِ خداوند و همراه علی بن ابی‌طالب (ع) باشی که او با کتاب خداست و از آن جدا نمی‌شود. ما شهادت می‌دهیم از پیامبر (ص) شنیدیم که فرمود: "علی (ع) با قرآن و با حق است؛ به هر سو که علی (ع) بگردد حق به آن سو می‌گردد. او اول کسی است که به خدا ایمان آورد و اوّل کسی است از امتم که روز قیامت با من مصافحه می‌کند. او صدیق اکبر و فاروق (جداکننده) بین حق و باطل است. او وصی و وزیر و خلیفه‌ام در امت من است و طبق سنّت من می‌جنگد". آن مرد به آنان گفت: "پس چرا مردم ابوبکر را "صدیق" و عمر را "فاروق" می‌‌نامند؟" سلمان و ابوذر و مقداد به او گفتند: مردم نام غیر آنان را بر آنها گذارده‌اند، همان‌طور که خلافت پیامبر (ص) و امیرالمؤمنین (ع) بودن را به آنان نسبت می‌دهند، در حالی که این نام برای آنان نیست و برای غیر آنان است. علی (ع) خلیفه پیامبر (ص) و امیرالمؤمنین است و پیامبر (ص) به ما و به آن دو نیز به همراه ما دستور داد که بر علی (ع) به عنوان امیرالمؤمنین سلام کنیم.

نقل شده، فتح مصر در اواخر دوران خلیفه دوم رخ داد و عمرو عاص به فرمان خلیفه برای فتح مصر با سپاه خویش به سوی آنجا لشکر کشید. وی چون به مصر رسید و فتح آن را مشکل دید، نامه‌ای به خلیفه نوشت و از وی کمک خواست. خلیفه چهار هزار نفر را به کمک او فرستاد و در نامه‌ای یادآور شد که بر هر هزار نفر از آنها شخصی را گماردم که هر کدام با هزار نفر برابر است. فرمانده یکی از دسته‌های هزار نفری مقداد بن اسود بود و سرانجام مصر با رشادت‌ها و فداکاری‌های افرادی چون مقداد، فتح شد.

مقداد و خلیفه سوم

مقداد در زمان عثمان همیشه از امام علی (ع) دفاع کرد و هیچ‌گاه از این کار دست برنمی‌داشت و همیشه نسبت به کارهای خلیفه اعتراض داشت. شخصی نقل می‌کند: به مسجد پیامبر خدا (ص) آمدم و مردی را دیدم که بر سر زانوها ایستاده، افسوس می‌خورد؛ گویی دنیا را در دست داشته و حال از دست او رفته است و این چنین می‌گفت: شگفتا از قریش و از این که خلافت را از خاندان پیامبرشان دریغ داشتند! با اینکه در میان ایشان اولین ایمان آورنده و پسرعموی پیامبر خداست؛ داناترین مردم و فقیه‌ترین ایشان در دین خدا و کسی که در راه اسلام بیش از همه رنج برد و کسی که راه‌شناس‌ترین ایشان است و آنکه از همه بهتر به راه راست هدایت می‌کند. به خدا قسم، خلافت را از هدایت کننده هدایت یافته پاک ربودند و نه اصلاحی برای امت خواستند و نه حق را در این کار اجرا کردند، لکن آنان دنیا را بر آخرت برگزیدند؛ پس دوری و نابودی بر ستمکاران باد. سپس از مسجد بیرون آمدم و ابوذر را دیدم و داستان را به او گفتم. او گفت: "برادرم مقداد، راست گفته است".

جندب بن عبدالله ازدی کوفی می‌گوید: بعد از بیعت مردم با عثمان، روزی در مدینه بودم و شنیدم که مقداد می‌گوید: به خدا سوگند، مانند آنچه که پس از پیامبر (ص) بر اهل بیت رسید، ندیده‌ام. عبدالرحمن بن عوف به او گفت: "تو را چه به این حرف‌ها ای مقداد؟" مقداد پاسخ داد: "به خدا سوگند، من آنان را دوست می‌دارم به خاطر آنکه رسول خدا (ص) آنان را دوست می‌داشت. چیزی تا این حد باعث تعجب من نشده که قریش به خاطر شرافت اهل بیت بر دیگران شرافت یافته‌اند ولی از سویی برای گرفتن خلافت رسول خدا (ص) از دست آنان جمع شده‌اند. عبدالرحمن به او گفت: "وای بر تو! من خود را برای شما به زحمت انداختم".

مقداد گفت: "به خدا سوگند، مردی را کنار گذاشتی که به حق و حقیقت امر می‌کند و عدالت را به حق برپا می‌دارد. آگاه باش! سوگند به خدا اگر یاران و همراهانی داشتم علیه قریش وارد جنگ می‌شدم هم‌چنان که در بدر و احد جنگیدم".

عبدالرحمن گفت: "ای مقداد، مادرت به عزایت بنشیند! مردم این سخن را از تو نشنوند چرا که می‌ترسم باعث فتنه و تفرقه شوی". مقداد گفت: "من به سوی حق و اهل حق دعوت می‌کنم و چنین کسی صاحب فتنه نیست ولی کسی که مردم را به سوی باطل می‌برد و هوی و هوس را بر حق برتری می‌دهد، او صاحب فتنه و تفرقه است". در این لحظه چهره عبدالرحمن درهم کشیده شد و گفت: "اگر می‌دانستم تو این گونه‌ای با تو بحث نمی‌کردم؛ برای من و تو شأن جداگانه‌ای است". مقداد گفت: "ای پسر مادر عبدالرحمن مرا تهدید می‌کنی؟" و سپس بلند شد و رفت.

جندب می‌گوید: من به دنبال مقداد رفتم و به او گفتم: ای مقداد، من از یاران تو هستم. گفت: "خدا تو را رحمت کند؛ کاری که ما می‌خواهیم با دو یا سه نفر به جایی نمی‌رسد".

مقداد یکی از کسانی بود که درباره قتل هرمزان به دست فرزند عمر اعتراض داشت و منتظر دستور خلیفه در این باره بود. نقل شده، مردم درباره هرمزان و کشته شدنش به دست عبیدالله بن عمر با هم گفتگو می‌کردند، پس عثمان بالای منبر رفت و گفت: "ای مردم! درباره کار عبیدالله بن عمر و هرمزان زیاد سخن گفته‌اید. عبیدالله او را به دلیل تهمتی که به خون پدرش زده، کشته است و سزاوارترین کس نسبت به خون هرمزان، خدا و سپس خلیفه است. آگاه باشید من خون هرمزان را به عبید الله بخشیدم". مقداد بن اسود از جا بلند شد و گفت: "ای امیرالمؤمنین، آنچه برای خداست، خود خدا به آن سزاوارتر از توست و تو حق چنین بخشیدنی را نداری که به جای خدا ببخشی". عثمان گفت: "خواهیم دید و خواهید دید". این سخن عثمان را به علی (ع) خبر دادند. آن حضرت فرمود: "به خدا قسم اگر به عبیدالله دسترسی داشتم، او را به جرم کشتن هرمزان می‌کشتم". این سخن را به عبیدالله خبر دادند، گفت: به خدا قسم، چنین کاری می‌کرد".

نزول آیاتی در شأن مقداد

آیاتی از قرآن مجید در شأن مقداد و یاران خالص علی (ع) نازل شده که چند نمونه از آنها را نقل می‌کنیم:

1. قوله تعالی:﴿وَالسَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهَاجِرِينَ وَالْأَنْصَارِ وَالَّذِينَ اتَّبَعُوهُمْ بِإِحْسَانٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ وَأَعَدَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي تَحْتَهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا ذَلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ﴾. نقل شده؛ این افراد، برجستگانی چون سلمان، مقداد، ابوذر و عمّار بودند؛ آنانی که به ولایت امیرمؤمنان علی (ع) ایمان آوردند و بر این ولایت ثابت ماندند.
2. قوله تعالی:﴿إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ كَانَتْ لَهُمْ جَنَّاتُ الْفِرْدَوْسِ نُزُلًا﴾. ابوبصیر از امام جعفر صادق (ع) نقل می‌کند که این آیه در شأن مقداد، سلمان، عمّار و ابوذر نازل شده است.
3. قوله تعالی:﴿إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ إِذَا ذُكِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَإِذَا تُلِيَتْ عَلَيْهِمْ آيَاتُهُ زَادَتْهُمْ إِيمَانًا وَعَلَى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ﴾. نقل شده، این آیه در شأن علی (ع)، ابوذر، سلمان و مقداد نازل شده است.
4. قوله تعالی: ﴿وَالَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَآمَنُوا بِمَا نُزِّلَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَهُوَ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ كَفَّرَ عَنْهُمْ سَيِّئَاتِهِمْ وَأَصْلَحَ بَالَهُمْ﴾. نقل شده، این آیه در شأن ابوذر، سلمان، عمّار و مقداد نازل شده است که عهد خود را نشکستند و بر ولایت علی (ع) ثابت و استوار ماندند.
5. از حضرت صادق (ع) روایت شده که آن حضرت در تفسیر آیه ﴿إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَلَهُمْ أَجْرٌ غَيْرُ مَمْنُونٍ﴾، فرمود: "این آیه در شأن علی بن ابی‌طالب، سلمان، ابوذر، مقداد و عمار نازل شده است".

مقداد و نقل حدیث

مقداد، روایاتی را از پیامبر (ص) نقل کرده و عده‌ای از صحابه از جمله: علی (ع)، ابن عباس، مستورد بن شداد، طارق بن شهاب و عده‌ای از تابعان از جمله عبدالرحمن بن ابی لیلی، میمون بن ابی شبیب، عبید الله بن عدی بن خیار و جبیر بن نفیر از او حدیث نقل کرده‌اند. در ادامه به چند نمونه اشاره می‌کنیم.

در ذیل آیه ﴿يَوْمَ يَقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعَالَمِينَ﴾، در حدیثی از سلیم بن عامر، از مقداد بن اسود نقل شده: شنیدم رسول خدا (ص) می‌فرمود: "آن‌گاه که روز قیامت شود، خورشید فرود می‌آید تا اینکه به اندازه یک میل یا دو میل به مردم و بندگان خدا نزدیک می‌شود. (سلیم گوید: نمی‌دانم میلی که برای تعیین مسافت زمین است یا میلی که مردم برای سرمه به چشم خود می‌کشند)، آن‌گاه خورشید می‌تابد بر ایشان، پس مردم به اندازه اعمالشان در عرق فرو می‌روند. بعضی از ایشان تا پاشنه پا و بعضی تا گردنشان که دهن‌بندی بر دهان آنها می‌زند". پس دیدم که رسول خدا (ص) با دستش به دهان خود اشاره کرد و فرمود که دهان‌بندی بر خود می‌زند. مسلم این روایت را در صحیح خود آورده است.

هم‌چنین نقل شده در ذیل آیات: ﴿يُرِيدُونَ أَنْ يُطْفِئُوا نُورَ اللَّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَيَأْبَى اللَّهُ إِلَّا أَنْ يُتِمَّ نُورَهُ وَلَوْ كَرِهَ الْكَافِرُونَ هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَلَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ﴾، امام باقر (ع) فرمود: "این حالت در زمان ظهور حضرت مهدی (ع) از آل محمد (ص) است که احدی روی زمین باقی نمی‌ماند جز آنکه به نبوت محمد (ص) اعتراف کند". و همین قول را سدی نیز اختیار کرده و کلبی گفته: آئینی در دنیا باقی نخواهد ماند جز آنکه اسلام بر آن پیروز خواهد شد و این جریان، حتمی است اگر چه تاکنون به وقوع نپیوسته ولی قیامت برپا نمی‌شود تا این جریان اتفاق بیفتد. مقداد بن اسود نقل می‌کند که از رسول خدا (ص) شنیدم که می‌فرمود: "هیچ خانه گلی و مویی در روی زمین باقی نمی‌ماند جز آنکه کلمه اسلام در آن داخل می‌شود، یا با عزت و یا به خواری؛ یا این که اسلام آنان را عزیز و خدا آنان را اهل این دین می‌کند و در نتیجه به وسیله آن عزیز می‌شوند، و یا خوارشان می‌کند و به خواری تحت اطاعت اسلام درمی‌آیند".

امام صادق (ع) از قول پدرانش از رسول خدا (ص) نقل می‌فرماید که آن حضرت فرمود: "ای مردم! شما اکنون در دنیا و خانه سازش هستید و شما در راه سفر هستید و به شتاب شما را خواهند برد. و شما می‌نگرید که شب و روز و خورشید و ماه هر تازه‌ای را کهنه و هر دوری را نزدیک می‌سازند و هر وعده‌ای را به سر می‌رسانند، پس اسباب زیادی فراهم کنید برای اینکه گذرگاه درازی در پیش است". مقداد بن اسود برخاست و پرسید: ای رسول خدا، خانه سازش یعنی چه؟ حضرت فرمود: "خانه‌ای که رساننده است و جداکننده؛ پس هرگاه آشوب‌ها چون شب تار شما را فرا گرفت، به قرآن روی آورید؛ زیرا آن شفیعی است که شفاعتش پذیرفته است و گزارش دهنده از بدی‌هاست که گفته‌اش تصدیق شده است؛ هر که آن را پیشوای خود کرد، او را به بهشت رهبری کند و هر که آن را پشت سر خود قرار دهد، او را به دوزخ بکشاند. و قرآن راهنمائی است که به بهترین راه‌ها راهنمایی کند، و کتابی است که در آن تفصیل و بیان و تحصیل است و آن جداکننده است و سخن شوخی در آن نیست. برای آن ظاهری و باطنی است، پس ظاهرش حکم و دستور است و باطنش علم و دانش؛ ظاهرش زیبا است و باطنش ژرف و عمیق؛ ستارگانی دارد و ستارگانش هم ستارگانی دارد؛ شگفتی‌هایش بی‌شمارست و عجایبش کهنه نمی‌شود؛ در آن چراغ‌های هدایت است و خود محل نور حکمت است و...".

فضائل مقداد

مقداد بن اسود به عنوان یکی از صحابی بزرگ پیامبر اسلام (ص) فضایل زیادی دارد که به پاره‌ای از آنها اشاره‌ای می‌کنیم:

قلب مطمئن مقداد

امام صادق (ع) می‌فرماید: "هیچ کس بعد از رسول خدا (ص) نبود مگر آنکه درباره خلافت علی (ع) در دلش چیزی خطور کرد، به غیر از مقداد؛ قلب مقداد به سان تکه‌های آهن، محکم بود.

مقام مقداد

روایت شده که امام صادق (ع) فرمود: "مقام مقداد در این امت، به منزله حرف الف است در قرآن، که هیچ چیز به او نمی‌چسبد".

بهشت؛ مشتاق مقداد

امام رضا (ع) از پدرانش نقل می‌کند که پیامبر (ص) به علی (ع) فرمود: "بهشت مشتاق تو و عمار و سلمان و ابوذر و مقدادست".

دوستی مقداد

به سند صحیح از امام جعفر صادق (ع) روایت شده که پیامبر (ص) فرمود: "خداوند مرا به دوستی چهار نفر امر کرده است".

صحابه گفتند: ای رسول خدا ایشان چه کسانی هستند؟

پیامبر (ص) فرمود: "علی بن ابی‌طالب از ایشان است و ساکت شد".

بار دیگر فرمود: "حق تعالی مرا به دوستی چهار کس امر فرموده است".

صحابه گفتند: ای رسول خدا آنها چه کسانی هستند؟

پیامبر (ص) فرمود: "علی بن ابی‌ طالب، مقداد بن اسود، ابوذر غفاری و سلمان فارسی".

از امام محمد باقر (ع) روایت شده که صحابه بعد از پیامبر (ص) مرتد شدند، مگر سه نفر: سلمان و ابوذر و مقداد.

راوی گفت: عمار چه شد؟

حضرت فرمود: "اندک میلی کرد و زود بازگشت". سپس فرمود: "اگر می‌خواهی بدانی که چه کسی هیچ شک نکرد و شبهه‌ای بر او عارض نشد، او مقداد است؛ اما بر دل سلمان گذشت که نزد امیرالمؤمنین اسم اعظم الهی هست، اگر به آن سخن بگوید هر آینه زمین آن منافقان را فرو می‌برد، پس چرا چنین مظلوم در دست ایشان مانده است. چون چنین فکری در خاطرش گذشت، گریبانش را گرفتند و ریسمانی بر گردنش انداختند و بر آن پیچیدند تا آنکه به حلقش رسید. امیرالمؤمنین علی از کنار او گذشت و به او فرمود: " ای ابا عبدالله! این به دلیل آن چیزی است که در خاطر تو خطور کرد، با ابوبکر بیعت کن". پس سلمان بیعت کرد. امّا ابوذر؛ امیرالمؤمنین به او امر کرد که ساکت باشد چرا که ملامت ملامت‌کنندگان او را ناراحت نمی‌کند، پس قبول نکرد و پیوسته حق را می‌گفت تا آنکه عثمان کرد با او آنچه کرد. بعد از آن بعضی از صحابه به حق برگشتند و اول کسانی که از ایشان برگشتند، ابوساسان انصاری و ابو عمره و شتیره بودند. پس هفت نفر شدند و در آن وقت حقّ حضرت امیرالمؤمنین را فقط این هفت نفر می‌شناختند.

مقداد؛ یاور امام زمان (ع)

مفضل بن عمر از امام صادق (ع) روایت می‌کند که آن حضرت فرمود: "از پشت کوفه بیست و هفت مرد به طرف قائم (ع) خواهند رفت که پانزده نفر از آنان از قوم موسی هستند که از حق طرفداری کرده، به حق رفتار کردند، و هفت نفر هم از اصحاب کهف می‌باشند. و نیز افراد دیگری که با ایشان خواهند بود، عبارتند از: یوشع بن نون، سلمان، ابودجانه انصاری، مقداد بن اسود، مالک اشتر. این گروه در کنار ایشان به عنوان انصار و حکام حرکت می‌کنند.

تنگدستی مقداد

امام محمد باقر (ع) می‌فرماید: "حضرت فاطمه (س) باعلی (ع) عهد کرد که تمام کارهای داخل خانه از قبیل خمیر کردن آرد، پختن نان، نظافت منزل و غیره را انجام دهد و علی (ع) نیز عهد کرد که امور خارج از خانه مانند آوردن هیزم و تهیه طعام را انجام دهد. در یکی از روزها علی (ع) به فاطمه (س) گفت: " ای فاطمه! آیا در خانه چیزی داری؟ " فاطمه گفت: سوگند به آن خدایی که حقّ تو را بزرگ قرار داده، سه روز است که چیزی نداریم تا بتوانم آن را برایت بیاورم. " علی (ع) فرمود: " چرا این امر را به من خبر ندادی؟ " فاطمه (س) گفت: " رسول خدا (ص) مرا از اینکه از تو چیزی بخواهم نهی کرده و فرموده است، اگر علی چیزی برای تو آورد، بپذیر و در غیر این صورت هرگز از او چیزی مخواه. " پس علی (ع) از خانه خارج شد و در بین راه فردی را دید و از او یک دینار قرض کرد تا طعامی برای خانه فراهم کند. در راه بازگشت با مقداد بن اسود روبرو شد و از او سؤال کرد که به چه دلیل از خانه خارج شده و به دنبال چیست؟ مقداد پاسخ داد: " ای امیرمؤمنان! به حقّ آن خدایی که حقّ تو را بر ذمّه ما عظیم کرده، گرسنگی موجب خروج من از منزل شده است. " راوی گوید: به امام باقر (ع) گفتم: آیا در آن زمان پیامبر اسلام (ص) زنده بودند؟ امام فرمود: "آری زنده بودند" و در ادامه فرمودند: علی (ع) به مقداد گفت: " من نیز به همین علّت از خانه خارج شده‌ام و برای تهیه طعام یک دینار قرض کرده‌ام و اکنون آن را به تو می‌دهم". و آن دینار را به مقداد داده و به طرف خانه خود بازگشت".

مقداد و حق همسایه

نقل شده، عده‌ای از اصحاب رسول خدا (ص) به همراه آن حضرت به در خانه مقداد بن اسود رسیدند و دیدند از خانه او دودی بیرون می‌آید. پیامبر (ص) به اصحابش فرمود: "در زده، مقداد را صدا کنید". علی (ع) و ابوبکر و عمر در زدند ولی کسی جواب نداد. خود پیامبر (ص) در زدند و فرمودند: "ای ابوالاسود، بیا بیرون". در این هنگام صدای زنی از داخل خانه آمد که می‌گفت تو را به خدا قسم، پیامبر (ص) را منتظر نگذار؛ یا از خانه خارج شو یا اینکه من از خانه خارج می‌شوم. پس مقداد از خانه بیرون آمد، در حالی که عذرخواهی می‌کرد و گفت: پدر و مادرم به فدایت ای رسول خدا، دوست دارم نزد شما و یارانت باشم اما من غذایی در منزل دارم که آن را بین همسایگان تقسیم می‌کنم". رسول خدا (ص) به او فرمود: "احسنت! جبرئیل به اندازه‌ای مرا درباره همسایه سفارش کرده که من گمان کردم همسایه از همسایه ارث می‌برد".

مقداد و نزول باران

عیسی بن عبدالله با نقل پدرانش، از علی (ع) نقل می‌کند که فرمود: "زمین به خاطر هفت نفر آفریده شده و مردم به خاطر آنان روزی می‌خورند و به خاطر آنان باران بر آنان می‌بارد و پیروز می‌شوند. آنان عبارتند از: ابوذر، سلمان، مقداد، عمّار، حذیفه و عبدالله بن مسعود و من پیشوای آنان هستم. و آنان همان کسانی هستند که در نماز بر جنازة فاطمه (س) شرکت داشتند.

مقداد و مقدوده

از سلمان نقل شده است که گفت: روزی پس از رحلت رسول خدا (ص) از خانه بیرون آمدم و علی (ع) را ملاقات کردم. به من فرمود: "برو نزد فاطمه (س) که تحفه‌ای بهشتی برای او آمده است، می‌خواهد از آن به تو عطا کند". پس با شتاب نزد فاطمه (س) آمدم. آن حضرت به من فرمود: "دیروز در همین مکان نشسته بودم و غمگین بودم و در این باره فکر می‌کردم که وحی الهی از ما قطع شده و فرشتگان دیگر به سوی ما نمی‌آیند. ناگاه دیدم در بسته باز شد و سه دختر به طرف من آمدند که کسی را به حسن جمال و خوشبویی آنان ندیده بودم. برخاستم و سؤال کردم: آیا شما از اهل مکه هستید یا از اهل مدینه؟ گفتند: ای دختر رسول خدا (ص) ما از اهل زمین نیستیم؛ ما را پروردگارت از بهشت به سوی تو فرستاده است، ما بسیار مشتاق دیدار تو بودیم. از یکی که بزرگ‌تر می‌نمود، پرسیدم که نام تو چیست؟ گفت: " نام من مقدوده است. " گفتم: به چه مناسبت تو را به این اسم نامگذاری کرده‌اند؟ گفت: " به جهت آنکه از برای مقداد آفریده شده‌ام. " از دیگری پرسیدم که تو چه نام داری؟ گفت: " نام من ذره است که برای ابوذر غفاری خلق شده‌ام. " از نام سومی پرسیدم، گفت: "نام من سلمی است که برای سلمان آفریده شده‌ام. " آن‌گاه چند عدد از خرمای بهشتی را به من دادند که از برف سفیدتر و از مشک خوشبوتر بود". سلمان می‌گوید: فاطمه (س) یکی از آن رطب‌ها را به من داد و فرمود: "امشب با این رطب افطار کن و فردا هسته‌اش را برای من بیاور". رطب را گرفتم و از منزل آن حضرت بیرون آمدم. به هر کسی که می‌رسیدم، می‌پرسید: ای سلمان آیا مشک به همراه داری؟ و من می‌گفتم: آری. شب که شد با آن خرما افطار کردم و آن خرما هسته نداشت.

درجه ایمان مقداد

عبدالعزیز قراطیسی می‌گوید: امام صادق (ع) به من فرمود: "ای عبدالعزیز! به راستی که ایمان را ده درجه و پایه مثل نردبان است و از آن پله پله باید بالا رفت. نباید کسی که یک درجه دارد به کسی که در درجه دارد بگوید تو ایمان نداری، همین طور تا درجه دهم و کسی را که از خودت پائین‌تر است بی‌ایمان مدان تا آنکه از تو بالاتر است، تو را ساقط کند چون پست‌تر از خودت را دیدی او را به نرمی بالا ببر تا به خودت برسانی و آنچه را تاب نمی‌آورد بر او تحمیل مکن تا او را شکسته بال کنی. کسی که مؤمنی را بشکند و براند بر او لازم است که او را مثل روز اول اصلاح کند. مقداد به درجه هشتم، ابوذر به درجه نهم و سلمان به درجه دهم از ایمان رسیده بودند".

علم مقداد

امام صادق (ع) فرمودند: "رسول خدا (ص) به سلمان فرمود: " اگر علم تو را بر مقداد عرضه کنند، کافر می‌شود " و به مقداد هم فرمود: " اگر تو علم خود را بر سلمان عرضه کنی، سلمان هم کافر خواهد شد".

وصف مقداد از زبان پیامبر (ص)

امام باقر (ع) فرمود: "روزی جابر بن عبدالله انصاری درباره سلمان، ابوذر، عمار و مقداد از رسول خدا (ص) سؤال کرد، حضرت درباره هریک از آنان مطالبی فرمود، تا آنکه درباره مقداد چنین فرمود: " مقداد از ماست، خداوند دشمن است با کسی که دشمن اوست و دوست است با کسی که دوست اوست". و نیز فرمودند: "مقداد بن اسود از مجتهدان است".

مقداد و روز قیامت

امام هفتم حضرت موسی بن جعفر (ع) فرمود: "هنگامی که روز قیامت فرا می‌رسد، منادی حق ندا می‌دهد: کجا هستند اصحاب نزدیک پیامبر اسلام (ص)، آنان که پیمان رسول خدا (ص) به خوبی وفا کردند. در آن لحظه سلمان، مقداد و ابوذر بر می‌خیزند و خود را معرفی می‌کنند.

مقداد و شهادت بر ولایت امیرالمؤمنین (ع)

ابوحمزه ثمالی گوید: امام باقر (ع) از پدرش روایت کرده که جدّ بزرگوارش فرموده است: "خداوند جبرئیل را به نزد حضرت محمد (ص) فرستاد تا آن حضرت در حال حیات خویش برای ولایت علی (ع) از مردم گواه بگیرد و پیش از وفات خود حضرتش را به نام امیرالمؤمنین نام‌گذاری کند. پیامبر (ص) نُه نفر از یاران و اصحاب مشهور خود را فرا خواند و به آنها فرمود: "من شما را فرا خوانده‌ام تا گواهان الهی در روی زمین باشید، خواه بر گواهی خود پایداری یا کتمان و از ادای شهادت خودداری کنید. " سپس فرمود: " ابوبکر! برخیز و بر علی به نام امیرمؤمنان سلام ده. " ابوبکر گفت: " آیا این فرمان خدا و رسول اوست؟ " پیامبر (ص) فرمود: " آری. " وی برخاست و بر آن حضرت به عنوان امیرمؤمنان سلام داد. سپس پیامبر (ص) فرمود: " عمر! برخیز و بر علی به نام امیرمؤمنان سلام کن. " او گفت: " آیا به فرمان خدا و رسولش او را امیرمؤمنان بنامیم؟ " پیامبر (ص) فرمود: " آری. " او نیز برخاست و سلام کرد. سپس پیامبر (ص) به مقداد بن اسود کندی فرمود: " برخیز و بر علی به نام امیرمؤمنان سلام بده. " او برخاست و سلام داد و سخن آنان را تکرار نکرد".

مقداد و وفای به شرط

امام صادق (ع) فرمودند: "چون خداوند بر پیامبر (ص) این آیه را نازل فرمود: ﴿قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى﴾؛ پیامبر (ص) برخاست و فرمود: " ایها الناس! به درستی که حق تعالی از برای من بر شما فریضه‌ای را واجب کرده است، آیا آن را ادا خواهید کرد؟ " هیچ یک از صحابه جواب نگفتند و حضرت برگشت و روز دیگر و در میان ایشان ایستاد و آن سخن را تکرار فرمود و از کسی جواب نشنید. در روز سوم نیز همان سخن را تکرار کرد و چون کسی سخن نگفت، فرمود: " ایها الناس! آنچه خدا برای من بر شما واجب کرده است از نوع طلا و نقره و از نوع خوردنی و آشامیدنی نیست. "اصحاب گفتند: پس بگو که چیست؟ آن حضرت فرمود: " حق تعالی این آیه را فرستاده و مزد رسالت مرا محبّت به اهل بیت من قرار داده است. "اصحاب گفتند: این را قبول می‌کنیم". امام صادق (ع) در ادامه فرمود: "به خدا سوگند که به این شرط وفا نکردند مگر هفت نفر: سلمان، ابوذر، عمار، مقداد بن اسود، جابر بن عبدالله انصاری، آزاد کرده‌ای از آن رسول خدا که او را ثبیت می‌گفتند و زید بن ارقم".

سرانجام مقداد

مرحوم کلینی با سند معتبر از امام محمد باقر (ع) روایت کرده است که روزی عثمان به مقداد گفت: "دست از مذمت من و مدح علی بن ابی‌طالب بردار وگرنه تو را به آقای اول تو برمی‌گردانم". هنگامی که وفات مقداد نزدیک شد، به عمار گفت: "به عثمان بگو به سوی آقای اولم یعنی پروردگار عالمیان برگشتم". سرانجام این صحابی بزرگ پیامبر (ص) در سال ۳۳ هجری در هفتاد سالگی در جُرف (یک فرسخی مدینه) از دنیا رفت. مردم جنازه‌اش را بر روی دست از جرف تا مدینه آورده، در آنجا دفن کردند.

طبق وصیّت مقداد، عمار بر او نماز گزارد و در قبرستان بقیع به خاک سپرده شد و اینکه عده‌ای بقعه‌ای را که در بیابان شهروان بغداد در نزد اهل آن منطقه به مقبره مقداد معروفست، مدفن مقداد می‌دانند، صحیح نیست؛ زیرا این بقعه متعلق به مقداد سیوری، صاحب کتب شرح نهج المسترشدین فی اصول الدین، کنز العرفان فی فقه القرآن و... است.

منابع

1. عسکری، عبدالرضا، مقداد بن اسود، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۲
2. محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی
3. حسینی ایمنی، سید علی اکبر، مقداد بن اسود، فرهنگ‌نامه تاریخ زندگانی پیامبر اعظم ج۲
4. مجتبی تونه‌ای، موعودنامه
5. محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین