ویژگی‌های امام مهدی: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۱۴ سپتامبر ۲۰۲۱، ساعت ۱۶:۵۲

این مدخل مرتبط با مباحث پیرامون امام مهدی(ع) است. "امام مهدی" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

امام مهدی در قرآن - امام مهدی در حدیث - امام مهدی در کلام اسلامی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل امام مهدی (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

مقدمه

خصایص و ویژگی‌های حضرت مهدی (ع) مطابق احادیث و روایات عبارتند از:

از خاندان و ذریه پیامبر (ص) است؛
هم‌نام، هم‌کنیه پیامبر (ص) و شبیه‌ترین مردم به آن حضرت است؛
نهمین فرزند از فرزندان امام حسین (ع) است؛
اسم پدرش حسن (ع) است؛
مادرش سیده کنیزان و بهترین ایشان است؛
دوازدهمین امام و خاتم الائمه است؛
دارای دو غیبت است؛
عمر بسیار طولانی دارد؛
زمین را پر از عدل و داد می‌کند، پس از آن‌که پر از ظلم و ستم شده باشد؛
گذشت روزگار او را پیر نمی‌کند؛
ولادتش پنهانی است؛
دشمنان خدا را می‌کشد و زمین را از شرک و ظلم پاک می‌کند؛
دین خدا را آشکار و اسلام را در روی زمین گسترش می‌دهد و فرمانروای روی زمین می‌شود؛
با شمشیر قیام می‌کند؛
دارای سنت‌هایی از انبیا است که از آن جمله غیبت است؛
روش او سیره پیامبر (ص) است؛
پس از این‌که مردم در آزمایش‌های سخت واقع شوند، ظاهر می‌شود؛
حضرت عیسی (ع) نازل می‌شود و پشت سرش نماز می‌خواند؛
پیش از ظهورش بدعت‌ها و ظلم و گناه و تجاهر به فسق و فجور رایج می‌شود؛
هنگام ظهورش منادی آسمانی به نام او و پدرش ندا می‌کند که همه، آن را می‌شنوند و ظهور آن حضرت را اعلام می‌کند؛
پیش از ظهورش نرخ‌ها بالا می‌رود، بیماری‌ها زیاد می‌شود، جنگ‌های بزرگ برپا می‌شود و بسیاری کشته می‌شوند؛
پیش از ظهورش "نفس زکیه" و "یمانی" کشته می‌شوند و در بیدا (مکانی بین مکه و مدینه) خسفی واقع می‌شود و "دجال" و "سفیانی" خروج می‌کنند و حضرت آن‌ها را می‌کشد؛
پس از ظهورش، برکات آسمان و زمین ظاهر می‌شود و زمین آباد می‌گردد و هیچ‌کس غیر خدا را پرستش نمی‌کند؛
سیصد و سیزده نفر اصحاب او هستند که در یک ساعت به محضرش حاضر می‌شوند؛
معجزات بسیاری دارد و بسیاری مشرف به دیدار حضرتش شده‌اند.^[۱]^[۲].

ویژگی‌های امام مهدی در فرهنگنامه آخرالزمان

اهل بیت(ع) خصوصیات و ویژگی‌های جسمانی حضرت را در برخی روایات بیان نموده‌اند. مرحوم محدث نوری در کتاب شریف نجم الثاقب روایات زیادی را در این مورد خلاصه نویسی کرده است.
رسول خدا(ص) در توصیف چهره حضرت قائم(ع) می‌فرماید: به راستی مهدی(ع) در چهره و رفتار و گفتار شبیه‌ترین مردم به من است. و در روایتی دیگر فرمود: حضرت مهدی(ع) شمایلی چون شمایل من خواهد داشت. حضرت قائم(ع) جوانی است با صورتی گندم گون و با وقار، بدن مبارکش رنگ عرب را دارد (یعنی گندم گون است)، صورتش چون ماه و چون سکه طلای بی‌نقص می‌درخشد، چهره‌اش از شب زنده داری به زردی افتاده است، نور چهره او چنان تابان است که بر سیاهی محاسن شریف و موی سرش غلبه کرده است، گونه‌هایی صاف دارد و بر گونه راست او خالی سیاه است که گویا دانه‌ای مشک بر صفحه‌ای نقره افتاده است و چون ستاره‌ای درخشان تلألؤ دارد، سر مبارکش گرد و مدور است، محاسن انبوه و گیسوانی پیچ خورده دارد که از میان فرق گشوده است و به زیبایی بر دو شانه او فرو افتاده است، گویا الفی است که میان دو واو قرار گرفته است، پیشانی اش بلند و گشاده است و از آن نور ساطع است، ابروانی کشیده و قوس دار و نزدیک به هم دارد، چشمانی درشت و سرمه سوده دارد که در کاسه چشم فرو رفته است و برآمده نیست، بینی مبارکش بلند و کشیده است که در میان آن اندکی برآمدگی وجود دارد، دندان‌هایی سفید و گشوده از هم دارد، در قامت چون جوان بنی اسرائیل چهارشانه و میانی بالا و قوی است، کتفی عریض و درشت دارد، بر آن علامتی است که پیامبر نیز این نشانه را بر کتف خود داشت و بر پشت او علامتی است به رنگ پوست بدنش، بر بازوی راست او آیه ﴿جَاءَ الْحَقُّ وَزَهَقَ الْبَاطِلُ إِنَّ الْبَاطِلَ كَانَ زَهُوقًا﴾^[۳] نوشته شده است، دستانی قوی و نیرومند دارد که بر دست راست او خالی قرار دارد، شکم مبارکش بزرگ است و سینه‌ای فراخ دارد، و از سینه تا ناف حضرت مویی سبز رنگ روییده است، ران‌های حضرت ستبر است و ساق‌هایی باریک دارد و چون در نور قرار گیرد برای او سایه‌ای نمی‌باشد. در تناسب و اعتدال هیچ چشمی به نیکویی او ندیده است^[۴].
رسول خدا(ص) فرمود: یکی از سروران اهل بهشت حضرت مهدی(ع) است^[۵].در روایتی دیگر حضرت محمد(ص) فرمود: مهدی(ع) طاووس اهل بهشت است (یعنی زیباترین فرد در میان بهشتیان است) چهره اش چون ماه درخشنده تابناک است و بر او جامه‌هایی از نور پوشیده است که از شعاع انوار الهی در تلألؤ است.
امام رضا(ع) در توصیف حضرت مهدی(ع) به ریان بن صلت می‌فرماید: هنگامی که حضرت قائم(ع) قیام نماید سن زیادی خواهد داشت اما در چهره جوانان ظاهر خواهد شد. بدن حضرت چنان نیرومند است که اگر پنجه در بزرگترین درخت زمین افکند. آن را از ریشه بیرون خواهد آورد و اگر در میان کوه‌ها صیحه زند، صخره‌ها از هم متلاشی شود و در روایتی دیگر فرمود: آن حضرت پیر نخواهد شد تا از دنیا برود^[۶].
مرحوم محدث نوری در کتاب شریف نجم الثاقب ویژگی‌های زیادی برای حضرت قائم(ع) جمع آوری نموده است. حضرت حجه بن الحسن المهدی، قائم آل محمد(ع) آخرین وصی الهی است، او خاتم الأوصیاء است که خداوند او را برای یاری دین حق و آشکار ساختن اوامر الهی و هدایت انسان‌ها ذخیره کرده است. خداوند او را از ابتدای ولادت به روح القدس سپرد و او را در عالم نور و فضای قدس ملکوت تربیت نمود، ذره‌ای از وجود آن جناب به ناپاکی و کثافت گناهان و شیاطین آلوده نشده است و با قدیسان عالم بالا رفت و آمد و مجالست دارد....حضرت مهدی(ع) هیچ تعهدی نسبت به طاغوت‌ها به گردن ندارد و این خود یکی از دلایل غیبت حضرت است. زیرا سایر ائمه(ع) به خاطر تقیه مجبور بودند که خلاف میل باطنی خود با حاکمان جور زمان خود مدارا کنند تا جایی که می‌فرمودند: ما مجبور به بوسیدن دستهایی هستیم که اگر توان داشتیم قطعشان می‌کردیم. اما حضرت مهدی(ع) زمانی که ظهور می‌نماید هیچ بیعتی از دشمنان بر گردن نخواهد داشت. و غیبت نموده تا مجبور به مصاحبت و مجالست با دشمنان نباشد بلکه فقط با اولیا و اوصیای الهی همچون خضر(ع) هم نشین است.گردش ایام و روزگار و گذشت زمان تغییری در بنیه و مزاج و اعضا و نیرو و چهره او ایجاد نخواهد کرد و با این زندگی طولانی، مانند مردی سی یا چهل ساله ظهور خواهد نمود. همه چیز در فرمان ایشان و یاران آن حضرت خواهد بود، حتی حیوانات نیز جملگی فرمانبر آنان خواهند بود. او عدالت و امنیت و برکت را به زمین هدیه خواهد کرد. به برکت او زمین یکسره سرسبز خواهد شد به گونه‌ای که زنی از عراق پیاده به سوریه می‌رود و پای خود را جز بر گیاه نمی‌گذارد و از هیچ گزندی هراس ندارد.
در روایات متعددی از رسول خدا(ص) روایت شده است که مهدی(ع) مردی است از قریش و از خاندان من و از نسل علی و فاطمه زهرا(س) و از فرزندان حسن و حسین(ع)، بشارت می‌دهم که او در آخر الزمان خواهد آمد، هنگامی که اختلاف‌ها و زلزله‌ها و کشتار بسیار شده باشد و ظلم و بیداد در تمام زمین گسترده شده باشد. آنگاه او زمین را پر از عدل و داد خواهد نمود^[۷]. یکی از ویژگی‌های حضرت مهدی(ع)، سن کم ایشان هنگام امامت است، زمانی که امام عسکری(ع) به شهادت رسید و حضرت قائم(ع) جانشین ایشان شد، ایشان پنج سال از عمر شریفشان می‌گذشت. پیش از ایشان، امام محمد تقی(ع) نیز در سن کودکی و نه سالگی به امامت رسیدند و مورد قبول بسیاری از علمای زمان خود نبودند. آنگاه حضرت با اعجاز امامت تمامی علمای زمان خود را در همان سن نه سالگی بهوت و مغلوب نمودند و بر همگان ثابت شد که سن کم ایشان هیچ دخالتی در امر خطیر امامت ندارد و اگر خداوند اراده کند، جانشینی خود را به امامان حتی در سنین کودکی خواهد داد. امامت و رهبری در سنین کودکی، در امت‌ها پیشین نیز روی داده است، حضرت عیسی(ع) و حضرت یحیی(ع) دو تن از پیامبران عظیم الشأن الهی بودند که در کودکی به پیامبری مبعوث شدند. خداوند در قرآن می‌فرماید: الگو:"متن قرآن^[۸]^[۹] ([[[عیسی]](ع) در حالی که روی دستان مادرش بود گفت:] به راستی من بنده خدا هستم، که کتاب [آسمانی] بر من نازل و مرا پیامبر قرار داده و نیز هر جا که هستم مرا مایه برکت گردانده و مرا در طول زندگی ام به ادای نماز و زکات سفارش نموده است)؛ (﴿يَا يَحْيَى خُذِ الْكِتَابَ بِقُوَّةٍ وَآتَيْنَاهُ الْحُكْمَ صَبِيًّا﴾^[۱۰])^[۱۱] از این دو آیه شریفه به خوبی می‌توان دریافت که کم یا زیاد بودن سن هیچ ارتباطی با حجت الله بودن ندارد و هرگاه خدا اراده کند که شخصی را حجت بر بندگان گرداند، چیزی معارض اراده او نخواهد بود.
رسول خدا(ص) در حدیثی فرمود: نهمین فرزند از حسین(ع) قائم آل محمد(ص) خواهد بود و او ظاهر اهل بیت و باطن ایشان خواهد بود. (یعنی او کسی است که امر امامت را به گونه‌ای که شایسته این مقام رفیع است در میان خلق ظاهر می‌نماید و به خاطر تقیه و دیگر موانع، مجبور به سکوت و عدم ظهور مطلقه امر امامت نیست، و حقیقت تمام ائمه(ع) در وجود مبارک ایشان خلاصه شده است)^[۱۲]^[۱۳].

صفات حضرت در درس‌هایی از عقاید اسلامی

برای حضرت مهدی(ع) صفات و ویژگی‌هایی در روایت بر شمرده شده است که برای هیچ‌کس دیگری گفته نشده است ^[۱۴]. او امام، فرزند امام، وصی و فرزند وصی است (امام کاظم، عیون الرّضا)، نام او نام پیامبر(ص) و کنیه آن حضرت است.
از امیرالمؤمنین(ع) درباره صفت حضرت مهدی(ع) سؤال شد. حضرت فرمود: "جوانی است میان بالا، زیباروی و زیبا موی که موی او بر شانه‌اش می‌ریزد و نور چهره‌اش بر سیاهی موی محاسن و موی سر غلبه کرده است. پدرم به فدای فرزند بهترین خاتون‌های عالم"^[۱۵]، حضرت قائم قیام می‌کند در حالی که بیعت احدّی بر گردن او نیست.
سیره مهدی(ع): مهدی(ع) اسلام ناب را تبلور خواهد بخشید. سیره او اسلام و خلق او محمّدی(ص) است، علم و حلم او از همه مردم بیشتر است^[۱۶] و از هر یک از پیامبران سنّتی دارد. امام سجّاد(ع) فرمود: "در قائم از ما سنّت‌هایی از سنن انبیا وجود دارد، سنّتی از آدم و سنّتی از نوح و سنّتی از ابراهیم و سنّتی از موسی و سنّتی از عیسی و سنّتی از ایوب و سنّتی از محمّد(ص)؛ امّا از آدم و نوح، طول عمر و از ابراهیم پنهان بودن تولّد و کناره‌گیری از مردم و از موسی ترس و غیبت و از عیسی، اختلاف مردم درباره او و از ایوب، فرج بعد از گرفتاری و از محمّد(ص) خروج با شمشیر"^[۱۷].
از امام صادق(ع) نقل شده است: "سنت او از موسی خائف و مترقّب بودن است و از عیسی آن است که درباره او آنچه درباره عیسی گفته می‌شد، گفته می‌شود و اما سنّت از یوسف پوشیده بودن است، خداوند بین او و بین خلق حجابی قرار داده است که او را می‌بینند ولی نمی‌شناسند و امّا سنت از محمد(ص) آن است که به هدایت او هدایت می‌کند و طبق سیره او حرکت می‌کند"^[۱۸]. مهدی(ع) بخشنده است و نسبت به کارگزاران دوست خود بسیار سخت‌گیر و با ناتوانان و مستمندان بسیار مهربان است^[۱۹].
حکومت او بر اساس عدل و قسط است و جهان را پر از عدل و داد خواهد کرد. مردم را تربیت می‌کند و تعلیم خواهد داد طوری که همگی مردم علم و حکمت بیاموزند، حتّی زنان در خانه بر اساس کتاب خدا و سنّت پیامبر قضاوت میکنند^[۲۰] و سرانجام مهدی(ع) همه ویرانی‌ها را آبادان خواهد کرد تا جایی که در جهان کژی، کاستی و ویرانی باقی نماند^[۲۱]^[۲۲].

ویژگی‌های امام مهدی(ع) در حدیث معراج

در معراج آنجا که خدای تبارک و تعالی با بنده‌اش بی‌واسطه سخن می‌گفت و اسرار آینده را برای پیامبرش بیان می‌کرد، خداوند درباره جانشینان پیامبر و حضرت مهدی(ع) سخن گفت و وعده پیروزی اراده الهی به دست مهدی(ع) را به محمد(ص) داد. پیامبر اعظم(ص) فرمود: چون به معراج رفتم، از آسمان هفتم سدرة‌المنتهی عروج کردم و از سدرة‌المنتهی به پرده و حجابی از نور. پس خدای تعالی مرا خواند و فرمود: ای محمد! با قائم از شما، زمینم را به تسبیح و تهلیل و تقدیس و تکبیر و تمجیدم زنده می‌کنم و زمین را از دشمنانم پاک کنم و اولیای خودم را وارث آن می‌گردانم و به وسیله مهدی(ع) به علم خود زمین و بندگانم را زنده می‌کنم و ذخایر زمین را به مشیت خود بر او آشکار می‌کنم و او را بر اسرار و ضمایر به اراده‌ام مطلع می‌کنم و با ملایکه‌ام به یاریش می‌شتابم تا به واسطه او دینم را اعلان و امرم را تنفیذ کنم. پس مهدی(ع) به حق، ولیّ من و به حق، بنده من است^[۲۳].
در نقلی دیگر آمده است: " ای محمد! تو بنده من و من پروردگار تواَم. پس مرا عبادت کن و بر من توکل کن که همانا تو نور من در میان بندگانم و فرستاده من بر خلقم هستی. بهشت را برای پیروان تو آفریدم و برای مخالفان تو دوزخ را فراهم کردم و کرامتم را بر جانشینان تو لازم گرداندم و ثوابم را برای شیعیان تو مقرر ساختم. پس گفتم: جانشینان من که هستند؟ خطاب رسید، نام جانشینان تو بر ساق عرش نوشته شده است. به ساق عرش نگریستم و دوازده نور دیدم. هر نوری در سطری سبز که اولشان علی بن ابی‌طالب و آخرشان مهدی(ع) امتم بود. پس خطاب رسید: ای محمد! اینان اولیا و دوستان و برگزیدگان من و حجتم بر خلقم بعد از تواند.
به عزت و جلالم سوگند، به واسطه ایشان، دینم را چیره و کلمه‌ام را بلند می‌کنم و به وسیله آخرین وصی تو، زمین را از دشمنانم پاک می‌گردانم و مشرق و مغرب زمین را به تملیک او درمی‌آورم و باد را مسخر او می‌کنم و گردن‌کشان سرسخت را رام او می‌سازم و او را بر نردبان ترقی بالا می‌برم و با لشکریان خود یاری‌اش می‌کنم و با فرشتگانم به او مدد می‌رسانم تا آنکه دعوتم را آشکار کند و مردمان را بر توحیدم گرد آورد. سپس ملکش را تداوم بخشم و تا روز قیامت، آن را در سلطه اولیای خود قرار دهم^[۲۴].
از فراز آخر روایت معلوم می‌شود پس از ظهور حضرت مهدی(ع)، بدی و ستم تا قیامت از عرصه گیتی رخت بر می‌بندد و ستمکاران نابود می‌شوند و تا قیام قیامت، عدالت مهدوی بر جهان حکم‌فرما خواهد بود^[۲۵].

پرسش مستقیم

ویژگی‌های امام مهدی چیست؟ (پرسش)

جستارهای وابسته

منابع

پانویس

با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:

↑ منتخب الاثر، فصل دوم.
↑ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۷۶۴.
↑ اسراء / ۸۱.
↑ نجم الثاقب: باب سوم، یأتی، ص ۲۹۲، اثبات الهداه، ج ۳، ص ۴۴۱.
↑ غیبت طوسی، ص ۱۱۳.
↑ وافی، ج ۲، ص ۱۱۲.
↑ ملاحم، ص ۷۵، ۱۶۳ و ۱۶۵ و کنز العمال، ج ۱۴، ص ۵۸۴ - ۲۶۱ و یأتی، ص ۶۶۵ و ۶۷۱، ر.ک: نسب حضرت مهدی(ع).
↑ «(نوزاد) گفت: بی‌گمان من بنده خداوندم، به من کتاب (آسمانی) داده و مرا پیامبر کرده است و هر جا باشم مرا خجسته گردانیده و تا زنده‌ام به نماز و زکاتم سفارش فرموده است» سوره مریم، آیه ۳۰ و ۳۱.
↑ مریم / ۳۱.
↑ «ای یحیی، کتاب (آسمانی) را با توانمندی بگیر! و ما به او در کودکی (نیروی) داوری دادیم؛» سوره مریم، آیه ۱۲.
↑ مریم / ۲۱.
↑ . کمال الدین، ص ۲۸۱
↑ حیدرزاده، عباس، فرهنگنامه آخرالزمان. ص ۶۰۲.
↑ ارشاد، ص۶۷۶.
↑ حق الیقین، شبر، ص۲۲۴.
↑ المهدی الموعود(ع)، ص۲۸۱ - ۲۸۲ و ۲۶۶ و ۳۰۰؛ به نقل از: حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ص۵۹۷.
↑ اکمال الدین؛ به نقل از: حق الیقین، ص۲۲۵.
↑ اکمال الدین؛ به نقل از: حق الیقین، ص۲۲۵.
↑ المهدی الموعود، ج۱، ص۲۷۶ - ۲۷۷؛ به نقل از: حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ص۵۹۸.
↑ بحار الانوار، ج۳۵۲؛ به نقل از: حیات فکری، ص۶۰۰.
↑ المهدی الموعود، ج۲، ص۱۱ و ج۱، ص۲۶۴ به بعد.
↑ محمدی، رضا، امام‌شناسی، ص:۱۵۵-۱۵۷.
↑ شیخ صدوق، امالی، بیروت، اعلمی، بی‌تا، مجلس ۹۲، ح۴، ص۵۰۴؛ بحارالانوار، ج۱۸، باب ۳ ص۳۴۱، ح۴۹.
↑ شیخ صدوق، کمال‌الدین، ترجمه: منصور پهلوان، قم، انتشارات مسجد جمکران، ۱۳۸۴، چ ۳، ج۱، ص۴۸۱.
↑ لطفی، مهدی، پیامبر و امام مهدی، ص۱۴- ۱۶.

[1] منتخب الاثر، فصل دوم.

[2] تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۷۶۴.

[3] اسراء / ۸۱.

[4] نجم الثاقب: باب سوم، یأتی، ص ۲۹۲، اثبات الهداه، ج ۳، ص ۴۴۱.

[5] غیبت طوسی، ص ۱۱۳.

[6] وافی، ج ۲، ص ۱۱۲.

[7] ملاحم، ص ۷۵، ۱۶۳ و ۱۶۵ و کنز العمال، ج ۱۴، ص ۵۸۴ - ۲۶۱ و یأتی، ص ۶۶۵ و ۶۷۱، ر.ک: نسب حضرت مهدی(ع).

[8] «(نوزاد) گفت: بی‌گمان من بنده خداوندم، به من کتاب (آسمانی) داده و مرا پیامبر کرده است و هر جا باشم مرا خجسته گردانیده و تا زنده‌ام به نماز و زکاتم سفارش فرموده است» سوره مریم، آیه ۳۰ و ۳۱.

[9] مریم / ۳۱.

[10] «ای یحیی، کتاب (آسمانی) را با توانمندی بگیر! و ما به او در کودکی (نیروی) داوری دادیم؛» سوره مریم، آیه ۱۲.

[11] مریم / ۲۱.

[12] . کمال الدین، ص ۲۸۱

[13] حیدرزاده، عباس، فرهنگنامه آخرالزمان. ص ۶۰۲.

[14] ارشاد، ص۶۷۶.

[15] حق الیقین، شبر، ص۲۲۴.

[16] المهدی الموعود(ع)، ص۲۸۱ - ۲۸۲ و ۲۶۶ و ۳۰۰؛ به نقل از: حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ص۵۹۷.

[17] اکمال الدین؛ به نقل از: حق الیقین، ص۲۲۵.

[18] اکمال الدین؛ به نقل از: حق الیقین، ص۲۲۵.

[19] المهدی الموعود، ج۱، ص۲۷۶ - ۲۷۷؛ به نقل از: حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ص۵۹۸.

[20] بحار الانوار، ج۳۵۲؛ به نقل از: حیات فکری، ص۶۰۰.

[21] المهدی الموعود، ج۲، ص۱۱ و ج۱، ص۲۶۴ به بعد.

[22] محمدی، رضا، امام‌شناسی، ص:۱۵۵-۱۵۷.

[23] شیخ صدوق، امالی، بیروت، اعلمی، بی‌تا، مجلس ۹۲، ح۴، ص۵۰۴؛ بحارالانوار، ج۱۸، باب ۳ ص۳۴۱، ح۴۹.

[24] شیخ صدوق، کمال‌الدین، ترجمه: منصور پهلوان، قم، انتشارات مسجد جمکران، ۱۳۸۴، چ ۳، ج۱، ص۴۸۱.

[25] لطفی، مهدی، پیامبر و امام مهدی، ص۱۴- ۱۶.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

@@ خط ۱٬۱۱۶: / خط ۱٬۱۱۶: @@
 *[[مد هامتان]]
 *[[مدبر]]
-*[[مدت حکومت حضرت]]
+*[[مدت حکومت امام مهدی]]
 *[[مدعیان مهدویت]]
 *[[مدعیان نیابت]]